Т. Н. Ер ме ко ва, Ш. Л. Ерхожина, А. Е. Тоқбаева а р рр

159
М
А АН
А
Н
Н
А Ы
Н А
Елі міз дің кли мат тық ерек ше лік те рі сон дай – кей бір 
ай мақ тар да жы лы на 3000 са ғат қа дей ін күн сәу ле сі тү сіп 
тұ ра ды екен. Ха лы қа ра лық са рап тау лар нә ти же сін де 
Қа зақ стан да күн сәу ле сі нің энер гия сын пай да ла ну ға да 
жол аша тын мүм кін дік ба ры анық тал ды. Сөйт іп, Ас та на 
«Бо ла шақ тың энер гия сы» та қы ры бын әлем дік дең гей ге 
алып шы ғып, адам зат үшін ма ңыз ды мә се ле кө те ріп отыр-
ға нын дә лел де ді.
(www.aktobegazeti.kz)
2.
«Фан таст-жа зу шы лар дың бол жа мы» мә ті нін (14. mp3) тың дап, 
тө мен де гі кес те бо йын ша тал даң дар. Ғылыми және халықара лық 
терминдерді пайдаланып, мәтіндегі ақпарат туралы көзқарас та рыңды 
білдіріңдер.
Мәтіннің тақырыбы
Мәтіннің стилі 
Негізгі ақпараттар
Қосымша ақпараттар
Ғалымдардың болжамы
3.
Стильдік және пунктуациялық қателерді түзеп, кө ші ріп жа зың дар.
«Бо ла шақ энер гия сы» жо ба сы дәй ек ті мақ сат тар ал ды на 
қой ды. Олар мы на лар
– қу ат көз де рі нің да муы на ба ғыт тал ған ст ра те гия лар
– бағ дар ла ма лар мен тех но ло гия лар ды зерт теу
«Бо ла шақ энер гия сы» жо ба сы н да қа лып тас қан мы на дай 
абс трак ті лі ұғым дар
– энер гия ны жа қын бо ла шақ та пай да ла ну ке зін де гі ең озық 
тә сіл дер ді қа был дау
– ен гі зу жә не қол да ну
Жа һан дық мә се ле лер тал қы ға түс кен ке ше гі ЕҚЫҰ-ның 
сам ми ті, Ас та на эко но ми ка лық фо ру мы, Ин вес ти ция лық 
фо рум жас мем ле ке ті міз дің ме рей ін үс тем етіп, абы рой ын 
ас қақ тат ты. Осы ның өзі ас қақ та ға ны емес пе елі міз дің абы-
рой ының.
АР
фо
фо
рум жас мем
рум жас мем
ас
ас
қақ
қақ
тат
тат
рой
рой
ының.
ының.
М
тә
тә
сіл
сіл
М
ен
ен
гі
гі
зу жә
зу жә
Жа
Жа
һан
һан
дық мә
дық мә
сам
сам
ми
ми
ті, Ас
ті, Ас
рум жас мем
рум жас мем
А
ла
ла
шақ энер
шақ энер
трак
трак
ті
ті
лі ұғым
лі ұғым
дар
дар
энер
энер
гия
гия
ны жа
ны жа
сіл
сіл
А
дер
дер
ді қа
ді қа
зу жә
зу жә
не қол
не қол
Н
ды. Олар мы
ды. Олар мы
на
на
де
де
рі
рі
нің да
нің да
ла
ла
ма
ма
лар мен тех
лар мен тех
шақ энер
шақ энер
гия
гия
лі ұғым
лі ұғым
дар
дар
-
гия
гия
сы» жо
сы» жо
лар
лар
П
Стильдік және пунктуациялық қателерді түзеп, кө
Стильдік және пунктуациялық қателерді түзеп, кө
сы» жо
сы» жо
В
ВВВВВВВ
б
бббббб
а
Ғылыми және халықара
Ғылыми және халықара
терминдерді пайдаланып, мәтіндегі ақпарат туралы көзқарас
терминдерді пайдаланып, мәтіндегі ақпарат туралы көзқарас
а
с
нін (14. mp3) тың
нін (14. mp3) тың
Ғылыми және халықара
Ғылыми және халықара
терминдерді пайдаланып, мәтіндегі ақпарат туралы көзқарас
терминдерді пайдаланып, мәтіндегі ақпарат туралы көзқарас
п
(www.aktobegazeti.kz)
(www.aktobegazeti.kz)
нін (14. mp3) тың
нін (14. mp3) тың
а
іп, Ас
іп, Ас
дік дең
дік дең
гей
гей
ле кө
ле кө
те
те
ріп отыр
ріп отыр
с
же
же
сін
сін
де 
де 
ну
ну
ға да 
ға да 
іп, Ас
іп, Ас
та
та
на 
на 
гей
гей
ге 
ге 
ы
бір 
бір 
сі тү
сі тү
сіп 
сіп 
де 
де 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

160
4.
Бі рың ғай мү ше лер мен ай қын дау ыш мү ше лер ді қатыстырып, 
мәтін мазмұны бойынша 5–6 сөйлем жазыңдар.
«EXPO-2017» халықаралық көрмесінің «Болашақтың 
энер гиясы» деп аталуының өзі балама энергиямен жаб дық -
таудың әлемдік көлемдегі негізгі мәселе екенін білдіреді. 
Елбасы өзінің Жолдауында: «...Біз энергияның балама түр-
лерін өндіруді дамытуға, күн мен желдің энергиясын пай-
даланатын технологияларды белсенді енгізуге тиіспіз. Бұл 
үшін бізде барлық мүмкіндіктер бар», – деген еді. Қазіргі 
кез де Қазақстанда күн, жел, су энергияларын пайдалану 
ауыз толтырып айтарлықтай жоғары деңгейде деуге кел -
мейді. Мамандардың есебі бойынша, елімізде балама энергия 
көздерінен өндірілетін энергия жалпы энергияның 1%-ы 
ғана екен. Еліміздің жер қойнауы мұнай мен көмірге, 
бас қа да пайдалы қазбаларға бай болғандықтан, біз энергия 
тапшылығын көріп отырған жоқпыз. Бірақ жер қойнауын -
да ғы қазбаларымызды шексіз деп айтуға тағы болмайды.
Оның экологиялық зардаптары – өз алдына бір мәселе. Сон -
дықтан балама энергия көздерін зерттеу, отандық қондырғы-
лар жасау, күнделікті өмірге енгізу – ғалымдарымыздың 
алдында тұрған басты мақсат...
(Сағадат Сүгіров, Мұрат Күнелбаев)
5.
«Жел тұрмаса, шөптің басы қимылдамайды» мәтелін жан-жақты 
тал даңдар: тіл білімі, география, биология және физика салала-
рына қатысты ма ғы наларын ашып түсіндіріңдер. Өз сөздеріңді 
мысал дармен дәлел деңдер.
6.
«Бо ла шақ тың энер гия сын қи ял дау ар қы лы қа лай ой лап та бу ға 
бо ла ды?» де ген та қы рып та мо но лог құ раң дар. Мо но лог те бі рың ғай 
мү ше лер мен ай қын дау ыш тың қам ты лу ын қа да ға лаң дар.
А
А
160
РМ
мү
мү
ше
ше
А
дармен дәлел
дармен дәлел
ла
ла
А
шақ
шақ
тың энер
тың энер
ла
ла
ды?» де
ды?» де
ген та
ген та
ше
ше
лер мен ай
лер мен ай
Н
даңдар: тіл білімі, география, биология және физика салала
даңдар: тіл білімі, география, биология және физика салала
рына қатысты ма
рына қатысты ма
ғы
ғы
дармен дәлел
дармен дәлел
деңдер.
деңдер.
тың энер
тың энер
-
«Жел тұрмаса, шөптің басы қимылдамайды» мәтелін жан-жақты 
«Жел тұрмаса, шөптің басы қимылдамайды» мәтелін жан-жақты 
даңдар: тіл білімі, география, биология және физика салала
даңдар: тіл білімі, география, биология және физика салала
П
лар жасау, күнделікті өмірге енгізу
лар жасау, күнделікті өмірге енгізу
алдында тұрған басты мақсат...
алдында тұрған басты мақсат...
(Сағадат Сүгіров, Мұрат Күнелбаев)
(Сағадат Сүгіров, Мұрат Күнелбаев)
«Жел тұрмаса, шөптің басы қимылдамайды» мәтелін жан-жақты 
«Жел тұрмаса, шөптің басы қимылдамайды» мәтелін жан-жақты 
В
ғы қазбаларымызды шексіз деп айтуға тағы болмайды. 
ғы қазбаларымызды шексіз деп айтуға тағы болмайды. 
Оның экологиялық зардаптары
Оның экологиялық зардаптары
балама энергия көздерін зерттеу, отандық қондырғы
балама энергия көздерін зерттеу, отандық қондырғы
лар жасау, күнделікті өмірге енгізу
лар жасау, күнделікті өмірге енгізу
алдында тұрған басты мақсат...
алдында тұрған басты мақсат...
б
көздерінен өндірілетін энергия жалпы энергияның 1%-ы 
көздерінен өндірілетін энергия жалпы энергияның 1%-ы 
ғана екен. Еліміздің жер қойнауы мұнай мен көмірге, 
ғана екен. Еліміздің жер қойнауы мұнай мен көмірге, 
пайдалы қазбаларға бай болғандықтан, біз энергия 
пайдалы қазбаларға бай болғандықтан, біз энергия 
тапшылығын көріп отырған жоқпыз. Бірақ жер қойнауын
тапшылығын көріп отырған жоқпыз. Бірақ жер қойнауын
ғы қазбаларымызды шексіз деп айтуға тағы болмайды. 
ғы қазбаларымызды шексіз деп айтуға тағы болмайды. 
а
ауыз толтырып айтарлықтай жоғары деңгейде деуге кел
ауыз толтырып айтарлықтай жоғары деңгейде деуге кел
Мамандардың есебі бойынша, елімізде балама энергия 
Мамандардың есебі бойынша, елімізде балама энергия 
көздерінен өндірілетін энергия жалпы энергияның 1%-ы 
көздерінен өндірілетін энергия жалпы энергияның 1%-ы 
ғана екен. Еліміздің жер қойнауы мұнай мен көмірге, 
ғана екен. Еліміздің жер қойнауы мұнай мен көмірге, 
пайдалы қазбаларға бай болғандықтан, біз энергия 
пайдалы қазбаларға бай болғандықтан, біз энергия 
с
– деген еді. Қазіргі 
– деген еді. Қазіргі 
де Қазақстанда күн, жел, су энергияларын пайдалану 
де Қазақстанда күн, жел, су энергияларын пайдалану 
ауыз толтырып айтарлықтай жоғары деңгейде деуге кел
ауыз толтырып айтарлықтай жоғары деңгейде деуге кел
Мамандардың есебі бойынша, елімізде балама энергия 
Мамандардың есебі бойынша, елімізде балама энергия 
п
өндіруді дамытуға, күн мен желдің энергиясын пай
өндіруді дамытуға, күн мен желдің энергиясын пай
енгізуге тиіспіз. Бұл 
енгізуге тиіспіз. Бұл 
– деген еді. Қазіргі 
– деген еді. Қазіргі 
де Қазақстанда күн, жел, су энергияларын пайдалану 
де Қазақстанда күн, жел, су энергияларын пайдалану 
а
гиясы» деп аталуының өзі балама энергиямен жаб
гиясы» деп аталуының өзі балама энергиямен жаб
таудың әлемдік көлемдегі негізгі мәселе екенін білдіреді. 
таудың әлемдік көлемдегі негізгі мәселе екенін білдіреді. 
Елбасы өзінің Жолдауында: «...Біз энергияның балама түр
Елбасы өзінің Жолдауында: «...Біз энергияның балама түр
өндіруді дамытуға, күн мен желдің энергиясын пай
өндіруді дамытуға, күн мен желдің энергиясын пай
с
«EXPO-2017» халықаралық көрмесінің «Болашақтың 
«EXPO-2017» халықаралық көрмесінің «Болашақтың 
гиясы» деп аталуының өзі балама энергиямен жаб
гиясы» деп аталуының өзі балама энергиямен жаб
дық
дық
таудың әлемдік көлемдегі негізгі мәселе екенін білдіреді. 
таудың әлемдік көлемдегі негізгі мәселе екенін білдіреді. 
ы
ді қатыстырып, 
ді қатыстырып, 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

VII 
М
• жасөспірімдерге байланысты әлеуметтік-қоғамдық тақы рып -
тармен танысасыңдар;
• жасөспірімдердің тамақтану, киіну ерекшеліктерін талқы лай -
сыңдар; 
• жасөспірімдердің бос уақытын қалай өткізетіні жайында өз 
пікірлеріңді білдіріп, пікірталасқа түсесіңдер; 
• жасөспірімдер мен үлкендер арасындағы келіспеушіліктің туын-
дау себептерін болжайсыңдар, шешу жолдарын ұсынасыңдар;
• жасөспірімдердің заң алдындағы жауапкершіліктерімен танысып, 
заңды бұзбаудың қажеттілігі туралы ойларыңмен бөлісесіңдер, 
аргументативті эссе жазуға үйренесіңдер;
• жай сөйлемдердің айтылу мақсаты мен құрылымдық ерекшелігін 
меңгересіңдер.
ЖАСӨСПІРІМ
ЖӘНЕ ЗАҢ
СИНТАКСИС 
СӨЙ ЛЕМ НІҢ АЙ ТЫ ЛУ МАҚ СА ТЫ НА
ҚА РАЙ ТҮР ЛЕ РІ
Балам бол, басқа бол: бәріңе заң біреу-ақ.
(Жүсіп Баласағұн)
Тәртіпке бас иген құл болмайды, тәртіпсіз ел 
болмайды.
(Бауыржан Момышұлы)
А
А
А
А
А
А
Р
Р
Р
Р
Р
Р
Тәртіпке бас иген құл болмайды, тәртіпсіз ел 
Тәртіпке бас иген құл болмайды, тәртіпсіз ел 
Тәртіпке бас иген құл болмайды, тәртіпсіз ел 
Тәртіпке бас иген құл болмайды, тәртіпсіз ел 
болмайды.
болмайды.
МММ
Балам бол, басқа бол: бәріңе заң біреу-ақ.
Балам бол, басқа бол: бәріңе заң біреу-ақ.
Тәртіпке бас иген құл болмайды, тәртіпсіз ел 
Тәртіпке бас иген құл болмайды, тәртіпсіз ел 
А
бұзбаудың
бұзбаудың
ментативті
ментативті
А
• жай
• жай
сөйлемдердің
сөйлемдердің
меңг
меңг
ересіңдер.
ересіңдер.
АА
Балам бол, басқа бол: бәріңе заң біреу-ақ.
Балам бол, басқа бол: бәріңе заң біреу-ақ.
Н
білдіріп,
білдіріп,
жасөспірімдер
жасөспірімдер
мен
мен
үлкендер
үлкендер
себептерін
себептерін
болжайсыңдар,
болжайсыңдар,
• жасөспірімдердің
• жасөспірімдердің
заң
заң
алдындағы
алдындағы
бұзбаудың
бұзбаудың
қажеттілігі
қажеттілігі
ментативті
ментативті
эссе
эссе
жазуға
жазуға
айтылу
айтылу
-
уақытын
уақытын
пікірталасқа
пікірталасқа
үлкендер
үлкендер
П
байланысты
байланысты
әлеуметтік
әлеуметтік
танысасыңдар;
танысасыңдар;
тамақтану,
тамақтану,
киіну
киіну
ерекшеліктерін
ерекшеліктерін
уақытын
уақытын
қалай
қалай
пікірталасқа
пікірталасқа
В
әлеуметтік
әлеуметтік
б
б
а
а
сп
а
а
а
с
с
сы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

162

жүктеу/скачать 9,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: