КӨНЕ ЖАЗБА ЕСКЕРТКІШТЕРДЕГІ РУНАЛЫҚ ЖЫРЛАРДЫҢ

71 
Дүниеде мәңгілік болар ешнәрсе жоқ. 
Ұйқыдағы адам мен өлі жан 
бір-біріне ұқсамай ма екен, 
Өлімнің бір бейнесі емес пе екен! 
Тәңірдің жазғаны өмір не өлім, 
Ал ажал күні пендеге беймәлім. 
Екі аңызда да кездесетін біршама ұқсас сюжеттер әрі қарай жете зерттеуді 
қажетсінеді. Мысалы, Қорқыт та, Гильгамеш те мәңгі өмір іздейді, екеуі де ойлаған 
мақсаттарына жете алмайды. 
Гильгамеш деген есімнің өзі аккад (семит) тілінде осылай бұрмаланып қате айтылған, 
ал бұл сөздің түпкі негізі, шумеролог И.М.Дьяконов атап көрсеткендей, шумер тілінде 
Бильгамес Bilgames болатын, сөзбе-сөз аудармасы «Баба батыр»: Bilge - «Белгілі баба, арғы 
ата», mes - «батыр, ер». 
Осы тақылеттес пікірді, жазушы-драматург, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Дулат 
Исабековтің «Гильгамеш – Аккад-Шумер эпосының түркі әлемімен байланысы» 
мақаласында : «Әңгімені шумерлер жыры «Гильгамештен» бастап отыруымның тағы бір 
себебі – оның дала мәдениетімен тығыз байланысты болуы және басты кейіпкердің бірі – 
Энкиду мал бағып жүрген даланың адамы болғандығы. Бұл жырдағы көптеген адам аттары 
күні бүгінге дейін қазақ арасында жиі кездеседі. ...Тілдік ұқсастықтар, Шумерше - қазақша: 
Дінгер – Тәңір, Гус – құс; Дамуз – тамыз; Кар - қар, ұры, қарақшы; Уш - үш (сан); Ерен - 
өрен, сарбаз; Ама – ана; Гене – ене, әйел; Аху – аға; Узук – ұзын; Еден - төменгі, жер; Гамил 
– кәміл; Азаг – азаб. Жырда қазақ тіліне ұқсас басқа да сөздер көптеп кездеседі. Демек, 
поэмадағы тілдік ұқсастық-тар мен салт-дәстүр көріністері – ежелгі Шумерлердің түркі 
әлемімен байланыстын дәлелдей түседі». 
Эпостың И.М.Дьяконовтың аккадтық түпнұсқадан аудармасы және Мәди 
Жеңсікбайұлы Қайыңбаевттың И.М. Дьяконовтан қазақшалаған нұсқасы бар Дегенмен, 
И.М.Дьяконовтың жыр жолдарының бес буын және алты-жеті буынмен ырғақтылығына 
назар аудару қажеттігі туралы ескертпесіне сай, өзіміздің тағы бір аудару нұсқамызды 
назарға береміз. Мысал үшін И.М.Дьяконов, өз пайымына дәлел ретінде №12-13 жолдарды 
екіге бөледі: І,12. Погляди на вал, І; что не знает подобья, І, 13. Прикоснись к порогам, І;
что там издревле, /параллелизм/ деп көрсетеді. 
«О все видавшем», история гильгамеша, 
со слов Синликиуннинни, заклинателя
Таблица I 
І, 1. О всё видавшем
до края мира, 
І, 2.О познавшем моря,
перешедшем все горы, 
І, 3. О врагов покорившем
вместе с другом, 
І, 4. О постигшем премудрость,
о всё проницавшем: 
І, 5. Сокровенное видел он,
тайное ведал, 
І, 6. Принес нам весть 
о днях до потопа, 
І, 7. В дальний 
путь ходил,
но устал и 
вернулся, 
Ι, 8. Рассказ о трудах
на камне высек, 
І, 9. Стеною обнес
Гильгамеш туралы дастан «Бәрін білген жайлы» 
Синликиунниннидің, абыздың аузымен 
айтылған Гильгамеш тарихы І кесте 
1,1. Бәрін көрген жайлы жыр, (7-буын) 
жер шетіне жетіп, (6) 
1,2. Мұхит асып таныған, (7) 
талай таудан өтіп (6) 
1,3. Жаулары жайлы, (5) 
досымен бірге көндірген, (8) 
1,4. Даналығы мен ақылы, (8) 
асып,бәрін түсінген, (7) 
1,5. Асылын көріп, (5) 
тылсымын танып, (5) 
1,6. Дүние топан болатын
күнді, айтқан анық, 
1,7. Алыс жол жүріп,
шаршаса да, оралып, 
1,8. Еңбегі жайлы, 
тасқа қашап, мұра қып, 
1,9. Urukтың ескі қорғанын,

72 
Uruk огражденный,
І, 10. Светлый амбар
Эанны священной,
І, 11. Осмотри 
стену,
чьи зубцы, как из меди, 
Ι, 12. Погляди на вал, 
что не знает подобья, 
І, 13. Прикоснись к порогам,
что там издревле, 
І, 14. И вступи в Эанну, 
жилище Иштар,— 
І, 15. Даже будущий царь
не построит такого,— 
І, 18. Поднимись и пройди
по стенам Urukа, 
І, 19. Обозри основанье,
кирпичи ощупай: 
І, 20. Его кирпичи
не обожжены ли, мудрецами? 
І, 21. И заложены стены
не семью ль мудрецами?,
СВ І, 1. Велик он более
всех человеков,... 
тас қамал етіп қоршаған, 
1,10. Киелі Эаннаның қоймасын күнмен 
нұрлаған,
1,11. Көрсейші барып қамалды,
тістері «мыстай» жайнаған, 
1,12. Бұрын-соңды еш жерде, 
мұндай дуал болмаған, 
1, 13. Табалдырығы мен ежелгі,
Босағасын да сүйсейші, 
1, 14. Содан соң, Иштар мекені,
Эаннаға, кірсейші,
1, 15. Болашақтың да патшасы, 
мұндай қамал сала алмас,
1, 16. Көтеріл де, қорғанға,
Urukті көрші аралап, 
1, 17. Іргетасына көз таста,
кірпішін, көр саралап: 
1, 18. Даналар соққан күйдіріп,
кірпіште бар ма, сызат-дақ, 
1, 19. Жеті абыз бізге мәңгілік, 
кетіпті-ау мұра табыстап. 
ҚБ 1,1. Барша адамның ұлысы -
Оның ақыл-күші нық,... (ММА) 
Эпос нақпа-нақ арғы-бергі қазақ батырлар жыры емес пе?! Гильгамештің «І,6. Дүние 
топан болатын күнді, хабарлаған біздерге анық» деген мәселесіне де біраз тоқталалық. 
Әдетте, жалпы қарапайым оқырмандарда «Топан» болды ма, болмады ма деген күмәні 
болады. Әлқиссаға, Қашаған Күржіманұлының (1841 – 1929) «Топан» атты шығармасын 
ұсына отырып, оны «Гильгамеш туралы эпоспен» салыстыруға кеңес береміз 
Бәйтеректер жығылды 
Төгілді суға жапырақ. 
Бір параны мұз алды, 
Бір параны жел алды, 
Аяулы талай жандарды, 
Ит пенен қоса қасқыр жеп, 
Кеуделері қызарды. 
Бір атадан жүзден көп, 
Бір атадан мыңнан көп,
Көме алмай, жерде тоң қалың
Арбамен үйді сатылап, 
Ғаламат мұндай тұс болды. 
Таудай толқын жау болды, 
Соққан желдер күш болды. 
Мұндай жаман түс болды. 
Түн ортасы болғанда, 
Желдің түбі бұрылған,
Бәлеге қашқан ұрынған,
Малынан пайда көрмеген,
Қанағатсыз Қарынбай, 
Барын жоқ деп құрынған. 
Жұлдызды жадқа санасақ, 
Қисап етіп қарасақ, 
«Мың тасқанға – бір тосқан» 
Бар емес пе еді бұрыннан?! 
Тарихта рулық қауым салт-дәстүрімен танылып, жылқыны әскер көлігі етіп белсенді 
қолданысқа алған, Шумер-Аккад өркениеті дәуірлеген Кіші Азия аймағын билеп-төстеген, 
сол аймақты ежелгі қоныстанушылары деп танылған халық Хеттер немесе хаттар 

жүктеу/скачать 2,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: