«Қазіргі заманғы түркологияның Ғылыми даму миссиясы және ғҰбайдолла айдаров феномені»

73 
(шамамен б.з.б. 1055-.-1015 жылдар)
Саулдан қашуы кезінде 
(шамамен б.з.б. 1067-.-1055 
жылдар патшалық құрған)
Дәуіттің адамдары арасында хеттерден Ахимелех болғаны 
белгілі және Хеттейлік Урияның (Үрия) күйеуінің де есімдері белгілі». Хеттей тілі, Ассирия, 
Бабыл мен Аккад жазбаларында - хатти, ал еврей жазбаларында – хиттим деп, жазылған.
...Осылайшы, жеткен аңыз ежелгі мысырлықтардың да, олардың қазіргі заманғы 
ұрпақтарының да жүрегіне қуныш ұялатады. Егіншілердің (феллахтар) ауыз әдебиетіндегі 
мыңдаған ертегілердің ішінен ғалымның ашқан нағыз қазынасы - олардың өте ежелгі заман 
тумалар екендігіне көз жеткізгені еді. «Ежелгі Мысырдағы тірлік» кітабының авторы, неміс 
мысыртанушысы және лексикографы, Берлин мысыр тіліне оқыту мектебінің негізін салушы 
Иоганн Петер Адольф Эрманның еңбегінен біз үшін де сондай ежелгі ұғымды кездестірдік. 
Мәтінді орысша-қазақша қатар қойып, салыстыралық: 
«Например, в одной оде, которую очень 
любили в Египте [Через полтора столетия 
эта же ода была посвящена Сети I.], Амон-
Ра обращается к Тутмосу III, великому 
завоевателю: 
Я прихожу и
даю тебе уничтожить
великих людей страны Дахи, 
Я бросаю их под твои
ноги, которые идут
по следу их людей, 
Я заставляют их видеть твоем величестве 
владыку света, 
И ты сияешь над ними,
как мой образ. 
Я прихожу и даю тебе уничтожить тех,
кто находится в Азии. 
Вождей азиатов
Сирии ты берешь в плен, 
Я заставляю их увидеть
твое величество,
украшенное твоим великолепием. 
Ты сжимаешь оружие
и сражаешься на своей колеснице; 
(Мысалы, Мысырдағы өте сүйікті бір мадақ 
өлеңде Амон-Ра ұлы басқыншы болған Тутмос 
ІІІ–ге (ол бір жарым ғасырдан кейін Сети І - ге 
арналып қайта айтылыпты) былай дейді: 
Мен, келдім міне,
саған рұқсат берем,
Ұлы Даай елі ұлдарын жаншы.
Жандарды өзің ізіне түскен,
лақтырам саған,
табаыңа салшы. 
Ғаламның Ұлы әміршісі 
сен деп, Мен ұлықтайын, сен - үйір қамшы, 
Сен нұр шашасың,
Олардың көрері менің бейнем. 
Мен келемін де:
Азияда тұратын, 
Барша жанды жойшы деп, 
Саған тағы дем берем. 
Сириядағы азиаттар көсемін 
Сен тұтқын етсең, түгелдей. 
Оларды сенің ұлылығыңа қ 
ұл етем, сұлу салтанатыңа көндірем.
Сен, қаруыңды сыға ұстап, 
Арбадан ұрыс саласың ғой, дұрыстап. 
Құдыретті Құдайдан Құраннан бұрын түскен Киелі кітапта «Болмыс» бөлімінде 
берілген: Оның 11 тарауының алғашқы тоғыз айаты осы ақиқатты жеткізеді : 
«1. Бүкіл жер бетінде бір тіл және бір тілде сөйлесу болды. 
2. Олар шығыстан көшіп, Сеннаар жерінде жазық тауып, сонда қоныстанды. 
3. Олар бір-біріне: біз көп кірпіш жасап оны отпен күйдіреміз десті. Сөйтіп тастардың 
орнына кірпіш, ал әк орнына жер шайыры пайда болды. 
4. Олар: біз, биіктігін аспанға дейін көтеріп, өзімізге қала мен мұнара саламыз, бүкіл 
жердің бетіне шашырамастан бұрын, өзімізге ат қоямыз, деді. 
5. Құдай түсіп, адам ұлдары салған қаласы мен мұнарасын көруге келді. 
6. Жаратушы Ие былай деді: Міне, бір халық, және бәріңде бір тіл бар; міне, олар нені 
істей бастады, енді олар өздері ойлап жасағысы келген істен бас тартпайды -
7. біз түсейік те, олардың тілін, біреуі екіншісінің сөзін түсінбейтіндей етіп 
араластыралық.
8. Жаратушы Ие оларды сол жерден бүкіл жер бетіне шашыратып жіберді; содан соң 
олар қала салуды тоқтатты. 

74 
9. Жаратушы Ие бүкіл жердің тілін араластырып жіберген орынға Бабыл атауы 
берілді, сол жерден Жаратқан Ие оларды бүкіл жер бетіне шашыратып жіберді.
Біз даусыз санайтын осы дереккөзде, ілкі адамзатқа ортақ тіл иелерінің мекендеу 
аймағы да көрсетілген (11/2 айат). 9-ншы айатта Жаратушы Ие, ортақ тілділерді, кеңесіп 
шешім қабылдау мүмкіндігінен ажырату үшін таратады. Зәулім құрылысты – адамдардың 
Жаратқанға жақын баруынан қорқып жойып жібереді. Ілкі тіл Иелері, елді бытыратқаннан 
кейін Бабыл (11/9) аталған аймақтан шығыста қалды. Олар, әрине түрік тілді көшпелілер. 
Сондықтан да олар келіп қоныстанған мекен, екінші айат бойынша Қос өзен аралығындағы 
жазықтық. Атауы - Сенаа́р, немесе Шинар (көне еврейше. רָעְנ ִׁש Šin`ar – Шын-ар) – Арийлер 
елі. Осы тұрғыдан мысалға келтірілген арғықазақтық жыр үлгісіндегі көтеріңкі пафос 
тыңдаушыға Мысырлықтардың жеңімпаз рухынан көрі Азиялық Даайлардың үрей ұшырған 
құдыреттілігінен көбірек белгі береді. Мысыр тарапынан бұл жырлар «армандау», Ра 
құдайынан осы айтқан тілектеріне қолдау сұрау» дұғасы мәтіні. Осы сияқты мысыр 
әдебиетіндегі екі жолдық қосарлы ұйқастардың тағы бірінде «Хеттер халқы елі» туралы да 
осы байбаламға ұқсас жыр жолдары бар.
«Страна народа хеттов пронзена о сердца
и стала грудой трупов» 
«Хеттер халқы, жүрегінен шаншылды,
Өліктері үйінді боп шашылды 
Мәтін аудармасы мәні - шаншылғай., шашылса-ай баламаларына сұранып тұр. Белгілі 
жазба тарихта III Тутмос та, өзге перғауындар да Хеттердің кіші азияның кіндік ортасында 
орналасқан астанасы Хаттусасқа аяқ баса алған жоқ. Тіпті Хетт халқының өздерімен 
арадағы шекарасына да жақындай алған жоқ. Сондықтанда Кіші Азияда: ««Тұранның ең 
күшті тайпасы Даайлар - бұл аймақтың үш ірі көшпелілер руының тайпалық одағы болды, 
оны кейде сақтар немесе массагеттер деп атады», деген ұғым қалыптасты. Орхон-Енесай 
(Күлтегін) және Оғызнама жырлары да, әлемдік көне руналық жырлардың егіз сыңары 
сияқты. Оғызнаманың дүниеге келу уақыты туралы төрелік жасау үшін кезекті екі эпостың 
өздеріне берелік, Біріншіден, шумақтың өзара жалғасуына назар аударыңыз! Екі жырда да 
хабарлы сөйлем екіге бөлініп, бірдей ұйқасы, екпіні, өз тіркесінен ажыратылып жаңа жолға, 
тіпті жаңа шумаққа алмастырылады. Егер, тыңдап қарасаңыздар, жыршы, ұйқасты үзіп, сәл 
кідіріп, тыңдаушысын өзіне қаратып алады да, өктем дауыспен, жаңа жолда қорытынды 
хабарын жеткізеді. 
Күлтегін 
19. 
...Жер-су

жүктеу/скачать 2,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: