Қазақстан республикасы білім жəне ғылым

66
стан
Республикасының
2003 
жылдың
13 
мамырындағы
«
Акционерлік
қоғамдар
туралы
» 
Заңы
).
Акционерлік
қоғам
заңды
тұлға
болып
табылады
жəне
оның
барлық
белгілерін
иеленеді
: 
өзінің
дербес
балансында
есептелінетін
оқшау
мүлк
i 
болады
жəне
сол
мүл
i
кпен
өз
м
i
ндеттемелер
i 
бойынша
жауап
берет
i
н
, 
өз
атынан
мүл
i
кт
i
к
жəне
мүл
i
кт
i
к
емес
жеке
құқықтар
мен
м
i
ндеттерге
ие
болып
, 
оларды
жүзеге
асыра
алады
, 
сотта
талап
-
кер
жəне
жауапкер
бола
алады
.
Қоғам
өз
міндеттемелері
бойынша
өз
мүлкі
шегінде
жауап
береді
. 
Бұл
заңды
тұлғаның
ұйымдық
-
құқықтық
нысаны
ретіндегі
акционерлік
қоғамның
басты
белгісі
болып
табылады
: 
акционерлік
қоғамның
мүлкінің
акционерлер
мүлкінен
оқшаулануы
, 
акционерлердің
тəуекелі
өздеріне
тиесілі
акциялардың
құнымен
шектелген
.
ҚР
АК
жəне
АҚ
туралы
Заңда
акционердің
Заңда
көзделген
реттерді
қоспағанда
өзі
қоғамның
м
i
ндеттемелер
i 
бойынша
жауап
бермейтін
, 
өзінің
акцияларының
құны
шегінде
қоғамның
қызметіне
байланысты
шығындық
тəукелге
баратыны
туралы
жалпы
ережелер
қамтылған
.
Сонымен
қатар
, 
Заңда
акционерлердің
шектеулі
міндетерінің
жал
-
пы
қағидаларына
жатпайтындары
белгіленген
.
Біріншіден
, 
акционерлер
бір
мезетте
қоғамның
лауазымды
адам
-
дары
болған
ретте
: 
Заңның
63-
бабы
кінəлі
əрекеттері
арқылы
қоғамға
келтірілген
залал
үшін
лауазымды
тұлғалардың
жауаптылығын
қарастырады
.
Екіншіден
, 
АҚ
туралы
Заңның
74-
бабында
мəм
i
ле
жасасудың
Заңда
көзделген
тəрт
i
б
i
не
қойылатын
талаптарын
бұза
отырып
қоғаммен
мəм
i
ле
жасалуына
мүддел
i 
тұлғаның
қоғам
алдында
өз
i
н
i
ң
қоғамға
келт
i
рген
залалы
мөлшер
i
нде
жауапты
болатындығы
бекітілген
. 
Егер
мəм
i
лен
i 
б
i
рнеше
тұлға
жасаса
, 
олардың
қоғам
алдындағы
жауапкерш
i
л
i
г
i 
ортақ
болады
.
Үшіншіден
, 
корпоративт
i
к
жинақтаушы
зейнетақы
қорларының
акционерлер
i 
аталған
қорлардың
м
i
ндеттемелер
i 
бойынша
зей
-
нетақымен
қамсыздандыру
туралы
заңдарда
белг
i
ленген
тəрт
i
п
пен
жағдайларда
ортақтасып
жауап
беред
i.
Қолданылып
жүрген
заңда
АК
бірнеше
түрелері
бар
, 
əртүрлі
негіздер
бойынша
түрлі
топтарға
бөлінеді
.
Қызмет
ету
мақсаттарына
қарай
коммерциялық
жəне
ком
-
мерциялық
емес
болып
бөлінеді
.

67
Құрылу
ерекшеліктеріне
, 
басқару
сипаты
мен
акцияларының
құқықтық
режиміне
қарай
акционерлік
қоғамдар
туралы
заң
бұрын
жабық
жəне
ашық
акционерлік
қоғамдар
деп
бөлген
. 
Қазіргі
қол
-
даныстағы
АҚ
туралы
заңда
мұндай
жіктелу
көзделмеген
.
Құқықтық
жағдайының
ерекшеліктеріне
, 
АҚ
түрлі
белгілеріне
қарай
өзге
де
ұйым
топтарын
белгілеуге
болады
. 
Қоғамның
құ
-
рылтайшысы
жалғыз
тұлға
болуы
мүмкін
, 
яғни
барлық
дауыс
беру
акциялары
бір
меншік
иесіне
тиесілі
болады
. 
Бұл
акционерлік
қоғамның
жеке
-
дара
құрылтайшысы
не
құрылтайшыларынан
неме
-
се
қатысушыларынан
барлық
дауыс
беру
акцияларын
сатып
алған
қоғамның
қатысушысы
болуы
мүмкін
. 
Акцияларды
осылай
ұстаудың
құқықтық
салдары
келесідей
болады
. 
Біріншіден
, 
мұндай
акцио
-
нерлік
қоғамда
жоғары
орган
(
акционерлердің
жалпы
жиналысы
) 
болмайды
, 
оның
өкілеттілігі
акцияларды
жеке
-
дара
ұстаушыға
өтеді
. 
Екіншіден
, 
жалпы
жиналысты
шақыру
, 
кворум
, 
ұсақ
акционерлердің
құқықтарын
қорғау
жəне
т
.
б
. 
мəселелер
өзектілігін
жоғалтады
.
Келесі
акционерлік
қоғамдардың
ерекше
тобының
мына
ұлттық
компанияларда
атауға
болады
(«
Қазмұнайгаз
» 
ҰК
, «
Қазпошта
» 
ҰК
, 
«
Қазақтелеком
» 
ҰК
жəне
т
.
б
.). 
АҚ
туралы
Заңның
5 
тарау
34-
бабына
сəйкес
мемлекеттік
акциялар
пакетін
иелену
жəне
пайдалану
құқы
-
ғын
жүзеге
асыратын
мемлекеттік
орган
Қазақстан
Республикасының
заңдарына
сəйкес
акционерлердің
жалпы
жиналысының
құзыретіне
жатқызылған
мəселелер
бойынша
акционер
ретінде
мемлекеттің
мүдделерін
білдіреді
.
Құқыққабілеттілігіне
қарай
ерекшеліктері
, 
коммерциялық
негіз
-
де
пайда
болған
акционерлік
қоғамдар
коммерциялық
емес
қоғамдар
жалпы
емес
арнайы
құқыққабілеттілікке
ие
, 
яғни
олар
тек
заңда
жəне
құрылтай
құжаттарында
белгіленген
қызмет
түрімен
ғана
айналыса
алады
(
биржалар
, 
зейнетақы
қорлары
жəне
т
.
б
.).
Сондай
-
ақ
, 
логикаға
сүйенсек
, 
жалпы
құқыққабілеттілігіне
ие
болуы
тиіс
коммерциялық
АҚ
құқыққабілеттілігіне
заңнаманың
өзінде
кейде
шектеулер
қойылады
. 
Атап
айтқанда
, «
Сақтандыру
қызметі
туралы
» 
Заңда
мұндай
қызметпен
тек
акционерлік
қоғамның
ұйымдық
-
құқықтық
нысанында
құрылған
ұйымдардың
ғана
айналы
-
са
алатындығы
айтылады
(22-
бап
). 
Осы
заңның
өзінде
сақтандыру
ұйымдарына
сақтандыру
қызметінен
өзге
қызмет
түрлерімен
айналысуға
тыйым
салады
(11-
бап
).
АҚ
туралы
заңның
6-
бабына
сəйкес
акционерлік
қоғам
құрыл
-

68
тайшылар
шешімімен
жаңа
акционерлік
қоғам
болып
немесе
заңды
тұлғаны
қайта
құру
негізінде
(
қосылу
, 
бірігу
, 
бөліп
шығару
, 
біріктіру
, 
қайта
құру
) 
құрылуы
мүмкін
.
Заңның
5-11 
баптарында
акционерлік
қоғамның
құрылу
тəртібіне
бірнеше
талаптар
қойылған
. 
Акционерлік
қоғамды
тіркеу
кезіндегі
қосымша
талаптар
акционерлік
қоғамның
тіркеу
тəртібін
реттейтін
актілермен
белгіленеді
, 
ҚР
«
Заңды
тұлғаларды
мемлекеттік
тіркеу
туралы
» 
заңы
17 
сəуір
1998 
жылдың
№
335-II 
немесе
ҚР
Əділет
Министрлігінің
тіркеу
қызметі
Комитетінің
Бұйрығы
, 
№
66, 23 
сəуір
1999 
жыл
«
заңды
тұлғаларды
мемлекеттік
тіркеудің
Ережелерін
бекіту
туралы
».
Акционерлік
қоғамның
құрылтай
құжаттары
болып
құрылтай
шарты
жəне
жарғы
табылады
. 
Құрылтай
шарты
негізінде
заңды
тұлғаны
құру
кезіндегі
құрылтайшылар
арасындағы
қатынастар
реттеледі
. 
АҚ
туралы
заңның
7-
бабының
1-
тармағында
құрылтай
шартының
мазмұны
берілген
.
Құрылтай
шартында
(
жалғыз
құрылтайшының
шешімінде
) 
жазылған
мəліметтер
, 
егер
шарттың
өзінде
(
жалғыз
құрылтайшының
шешімінде
) 
өзгеше
көзделмесе
, 
коммерциялық
құпия
болып
табыла
-
ды
.
Құрылтай
шартында
өзге
де
деректермен
бірге
құрылтайшылар
-
дың
арасында
акцияларды
орналастырудың
тəртібі
мен
мерзімі
қарастырылады
. 
Құрылтай
шартының
қолданылуы
жарияланған
акциялардың
шығарылуы
мемлекеттік
тіркелген
күннен
бастап
тоқтатылады
(7-
баптың
4-
тармағы
).
Жарғы
АҚ
туралы
заңның
9-
бабына
сəйкес
акционерлік
қоғамды
құру
кезіндегі
басты
құрылтай
құжаты
болады
.
Қоғамның
жарғысы
қоғамның
заңды
тұлға
рет
i
ндег
i 
құқықтық
мəртебес
i
н
айқындайтын
құжат
болып
табылады
. 
Қоғам
жарғысына
құрылтайшылар
(
жалғыз
құрылтайшы
) 
не
оның
өк
i
лдер
i (
өк
i
л
i) 
қол
қоюға
жəне
нотариалды
куəландырылуға
ти
i
с
.
АҚ
қайта
 
құрылуының
 
өзінің
ерекшеліктері
бар
. 
Қайта
құру
-
дың
барлық
нысандарының
жалпы
шарты
болып
табылады
:
Кезектер
Құжат
түрі
Қажет
іс
-
əрекеттер

69
1
Құзырлы
органның
қайта
құру
туралы
шешімі
Мүлікті
түгелдеуді
бекіту
, 
салық
ұйымын
жəне
бюджеттен
тыс
қор
-
ларды
қайта
құру
туралы
хабардар
ету
, 
тапсыру
актісін
құрастыру
мерзімдерін
бекіту
, (
бөлу
балансы
), 
бухгалтерлік
есептілік
жасау
мерзімдерін
анықтау
, 
т
.
б
. 
2
Қосылу
немесе
біріктіру
туралы
шарт
Құрылтайшылардың
жалпы
жина
-
лысы
бірігу
немесе
қосылу
туралы
шарты
қоғамның
жарғысын
немесе
оған
енгізілген
қосымшалар
мен
толықтыруларды
бекітеді
3
Мүлікті
түгелдеу
тізімдемесі
Қайта
құрылатын
тұлғаның
барлық
мүлік
түрлерін
жəне
міндеттемелерін
анықтау
.
4
Бағалау
актісі
Шешімде
бекітілген
тəсілдермен
мүлікті
жəне
міндеттемелерді
бағалау
.
5
Тапсыру
актісін
(
бөлу
балансы
)
Мүлік
пен
міндеттемелерді
тапсыруды
растайтын
құжаттарды
дайындау
.
6
Қорытынды
бухгалтерлік
есеп
Қорытынды
бухгалтерлік
есептілік
-
кіріспе
бухгалтерлік
есептілік
жасаудың
негізі
7
БАҚ
хабарландыру
Қайта
құру
туралы
БАҚ
хабарландыру
беру
8
Жаңа
құрылтай
құжаттары
Жаңа
заңды
тұлғалардың
құрылтай
құжаттары
, 
құрылтай
құжаттарына
енгізілген
өзгертулер
мен
толықтырулар
немесе
сондай
құжаттарды
қайта
толтыру
. 

70
9
М е м л е к е т т і к
тіркелім
туралы
акт
Тіркеу
органында
(
қайта
құру
нысаны
ретінде
біріктіруді
санамағанда
) 
жаңа
құрылтай
құ
-
жаттарын
тіркеу
.
Акционерлік
қоғамның
мүлікінің
қалыптастыруының
қайнары
болып
табылатын
, 
алғашқы
жарғылық
капиталы
болуы
міндетті
.
Несие
берушілері
онымен
міндеттемелік
қатынастарға
түскенде
қоғамның
өзіне
алған
міндеттерінің
орындалуы
қандай
құн
мөл
-
шерінде
боларын
білуі
тиіс
.
Бұл
мақсат
жарғылық
капиталды
құқықтық
реттеу
кезінде
көз
-
делген
нормаларды
бекіту
жəне
іске
асыру
негізінде
жүзеге
асыры
-
лады
:
1) 
жарғылық
капиталының
ең
төменгі
мөлшері
(
АҚ
туралы
Заң
10-
бап
);
2) 
акционерлік
қоғамды
құру
кезінде
оның
барлық
акцияларын
құрылтайшыларының
арасында
орналастыру
қажеттілігі
(
АҚ
туралы
Заңның
11-
бабының
1-
тармағы
);
3) 
қоғамның
жарғылық
капиталын
құрылтайшылар
қоғам
заңды
тұлға
рет
i
нде
мемлекетт
i
к
т
i
ркелген
күннен
бастап
отыз
күн
i
ш
i
нде
толық
төлеуге
ти
i
с
(
АҚ
туралы
Заңның
11-
бабының
2-
тармағы
).
Қоғамның
жарғылық
капиталының
ең
төменгі
мөлшері
тиісті
қаржы
жылына
арналған
республикалық
бюджет
туралы
ҚР
заңында
белгіленген
айлық
есептік
көрсеткіштің
50000 
еселенген
мөлшерінде
болады
, 
ол
ҚР
ағымдағы
қаржы
жылына
арналған
республикалық
бюджет
туралы
Заңда
бекітіледі
(
АҚ
Заң
10 
бап
).
Акцияның
құрылтайшылар
алдын
ала
енг
i
зет
i
н
төлем
мөлшер
i 
қоғамның
жарғылық
капиталының
ең
төменг
i 
мөлшер
i
нен
кем
болмауға
жəне
оны
құрылтайшылар
қоғам
заңды
тұлға
рет
i
нде
мемлекетт
i
к
т
i
ркелген
күннен
бастап
отыз
күн
i
ш
i
нде
толық
төлеуге
ти
i
стігін
АҚ
туралы
заң
императивті
түрде
бекітеді
.
Акционерлердің
өзіне
берген
мүліктің
, 
шаруашылық
қызмет
нəтижесінде
қоғамның
өндірген
өнімдерінің
, 
алынған
табыстардың
сондай
-
ақ
заңнамамен
тыйым
салынбаған
өзге
де
негіздер
бойынша
алынған
мүліктер
акционерлік
қоғамның
меншік
құқығына
түседі
. 
Қоғамның
дербес
балансында
сипатталатын
басты
қорлар
мен
ай
-
налымдағы
құралдар
, 
сондай
-
ақ
өзге
де
құндылықтар
қоғамның
мүлкін
құрайды
.

71
Қолданыстағы
заңнамаға
сəйкес
акционерлік
қоғамның
жарғы
-
лық
капиталы
акционердің
ақшасын
немесе
өзге
де
мүлкін
қоғамның
акцияларына
айырбастау
арқылы
қалыптасады
. 
АҚ
туралы
заңның
21-
бабына
сəйкес
оның
орналастырылатын
акцияларын
төлеуге
ақ
-
ша
, 
мүліктік
құқықтар
(
соның
ішінде
зияткерлік
меншік
объектілеріне
құқықтар
) 
жəне
өзге
де
мүлік
енгізілуі
мүмкін
.
АҚ
туралы
Заңның
12-
бабына
сəйкес
акционерлік
қоғам
акция
-
ларды
жəне
өзге
де
бағалы
қағаздарды
шығаруға
құқылы
. 
Мүлік
-
тің
ерекше
бір
түрі
жататын
акциялар
мен
облигациялар
азаматтық
құқықтың
, 
яғни
меншік
құқығының
, 
кепілдің
жəне
т
.
б
. 
объектісі
бо
-
лып
табылады
. 
Акционерлік
қоғам
шығаратын
бағалы
қағаздарға
қатысты
азаматтық
-
құқықтық
мəмілелерді
жасасудың
ерекшелігі
бағалы
қағаздар
туралы
заңнамамен
айқындалады
. 
Бүгінгі
күні
ҚР
2003 
жылдың
2 
шілдесіндегі
«
Бағалы
қағаздар
туралы
» 
заңы
осы
саладағы
негізігі
заң
болып
табылады
.
Акция
– 
акционерлік
қоғам
шығаратын
жəне
акционерлік
қоғамды
басқаруға
қатысу
, 
ол
бойынша
дивиденд
жəне
қоғам
таратылған
жағдайда
оның
мүлкінің
бір
бөлігін
алу
құқығын
, 
сондай
-
ақ
осы
Заңда
жəне
Қазақстан
Республикасының
өзге
де
заң
акт
i
лер
i
нде
көзделген
өзге
де
құқықтарды
куəландыратын
бағалы
қағаз
(
АҚ
тура
-
лы
Заң
12-
бап
,1-
тарау
).

жүктеу/скачать 18,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: