3.2.
Заңды
тұлғалар
туралы
жалпы
ережелер
3.2.1.
Заңды
тұлға
ұғымы
жəне
белгілері
Заңды
тұлға
деп
менш
i
к
,
шаруашылық
жүрг
i
зу
немесе
же
-
дел
басқару
құқығындағы
оқшау
мүлк
i
бар
жəне
сол
мүл
i
кпен
өз
м
i
ндеттемелер
i
бойынша
жауап
берет
i
н
,
өз
атынан
мүл
i
кт
i
к
жəне
мүл
i
кт
i
к
емес
жеке
құқықтар
мен
м
i
ндеттерге
ие
болып
,
оларды
жүзе
-
ге
асыра
алатын
,
сотта
талапкер
жəне
жауапкер
бола
алатын
ұйым
та
-
нылады
.
Заңды
тұлғаның
дербес
балансы
немесе
сметасы
болуға
ти
i
с
.
Заңды
тұлғаның
өз
атауы
жазылған
мөр
i
болады
(
ҚР
АК
33-
бабы
).
Заңды
тұлғаның
негізгі
белгілері
–
азаматтық
айналымда
өз
атынан
жауап
беру
,
мүліктік
оқшаулық
жəне
өз
міндеттері
бойынша
жеке
мүліктік
жауапкершілік
.
Мүліктік
оқшаулық
заңды
тұлғаның
атында
заң
құжаттары
ар
-
қылы
танылатын
жəне
қорғалатын
өзіне
тиесілі
мүлікті
өз
қалауынша
иелену
,
пайдалану
жəне
оған
билік
ету
құқығы
.
Көбінесе
,
мүлік
заңды
тұлғаның
меншік
құқығында
болады
.
Өзге
жағдайларда
заңды
тұлғаның
мүлкі
шаруашылық
жүргізу
құқығы
негізінде
таныла
-
ды
,
бұндай
құқықтарға
тек
мемлекеттік
кəсіпорындар
ие
.
Өйткені
мүлікке
меншік
құқығы
меншік
иесінің
өзіне
тиесілі
болады
,
ал
заңды
тұлғаның
мүлікке
билік
ету
құқығына
белгілі
шектеулер
қойылады
.
Ал
,
мүлікті
иелену
жəне
пайдалану
құқығына
шектеулер
қойылмаған
.
Кейбір
заңды
тұлғалардың
мүлкі
ең
шектеулі
заттық
құқық
бо
-
лып
табылатын
жедел
басқару
құқығы
негізінде
беріледі
.
Мұндай
құқықтарға
мекемелер
жəне
қазыналық
кəсіпорындар
ие
.
Бірақ
кез
келген
жағдайларда
мүлік
:
А
)
іс
жүзінде
заңда
тұлғаға
тиесілі
болады
,
B)
оның
қызметінің
материалдық
базасы
болып
табылады
,
С
)
заңды
тұлғаның
қарыздары
жəне
міндеттемелері
бойынша
материалдық
жауапкершілігін
өтеудің
қайнар
көзі
болып
табылады
,
жеке
баланс
немесе
сметамен
бекітіледі
.
Өз
міндеттемелері
бойынша
заңды
тұлға
өзіне
тиесілі
барлық
мүлікпен
жауап
береді
.
Аталған
заңды
тұлғаның
борыштары
бо
-
йынша
оның
құрылтайшылары
,
заңды
тұлғаның
қызметкерлері
,
өзге
заңды
тұлғалар
не
мемлекет
жауап
бермейді
.
Өз
кезегінде
,
ол
да
30
өзінің
құрылтайшыларының
,
қызметкерлерінің
,
өзге
заңды
тұлғалар
мен
мемлекеттің
міндеттемелері
бойынша
жауап
бермейді
.
Сонымен
бірге
,
бұл
ережеден
АК
44-
бабында
өзгеше
белгілі
бір
ережелер
бекітілген
.
Дегенмен
,
мұндай
өзгешеліктер
болғанның
өзінде
де
,
борыштары
бойынша
бірінші
кезекте
заңды
тұлғаның
өзі
жауап
береді
жəне
оның
мүлкі
жеткіліксіз
болған
кезде
ғана
заңда
белгіленген
өзге
тұлғалар
жауап
беруі
мүмкін
.
Осы
ереже
аясына
арнайы
қаржы
компаниялары
,
меншік
иесі
қаржыландыратын
меке
-
мелер
,
мемлекетт
i
к
мекемелер
жəне
қазыналық
кəс
i
порындар
жатуы
мүмкін
.
Заңды
тұлғаның
борышы
бойынша
меншік
иесінің
жауап
-
кершілігі
осы
ретте
,
қосымша
(
субсидиарлы
)
болып
табылады
.
Бірқатар
жағдайларда
,
заңды
тұлғаның
борышы
бойынша
субси
-
диарлы
жауаптылыққа
оның
қатысушыларының
(
мүшелерінің
)
тартылатындығы
заңнамалық
актілерде
бекітілген
.
Атап
айтқанда
,
А
К
84-
бабында
қосымша
жауапкершілігі
бар
серіктестіктердің
қатысушылары
сер
i
ктест
i
к
м
i
ндеттемелер
i
бойынша
өздер
i
н
i
ң
жар
-
ғылық
капиталға
салымдарымен
жауап
берет
i
ндігі
,
ал
бұл
сомалар
жетк
i
л
i
кс
i
з
болған
жағдайда
өздер
i
не
тиес
i
л
i
мүл
i
кпен
оған
өздер
i
еселенген
мөлшерде
енг
i
зген
салымдар
арқылы
жауап
берет
i
ндігі
қарастырылған
.
Егер
заңды
тұлғаның
банкроттығы
оның
құрылтайшысының
(
қа
-
тысушысының
)
немесе
оның
мүлк
i
н
i
ң
менш
i
к
иес
i
н
i
ң
i
с
-
əрекет
i
нен
туындаған
болса
,
заңды
тұлғаның
қаражаты
жетк
i
л
i
кс
i
з
болған
жағдайда
құрылтайшы
(
қатысушы
)
немесе
оның
мүлк
i
н
i
ң
менш
i
к
иес
i
несие
беруш
i
лер
алдында
субсидиарлық
жауапкерш
i
л
i
кте
бола
-
ды
.
Сонымен
қатар
,
заңдарда
құрылтайшылардың
егер
олардың
кінə
-
сі
болған
жағдайда
өздері
құрған
заңды
тұлғаның
қарыздары
бойын
-
ша
жауапкершілігі
көзделген
.
Атап
айтқанда
,
егер
заңды
тұлғаның
банкроттығы
оның
құрылтайшысының
(
қатысушысының
)
неме
-
се
оның
мүлк
i
н
i
ң
менш
i
к
иес
i
н
i
ң
i
с
-
əрекет
i
нен
туындаған
болса
,
заңды
тұлғаның
қаражаты
жетк
i
л
i
кс
i
з
болған
жағдайда
құрылтайшы
(
қатысушы
)
немесе
оның
мүлк
i
н
i
ң
менш
i
к
иес
i
несие
беруш
i
лер
ал
-
дында
субсидиарлық
жауапкерш
i
л
i
кте
болады
.
Заңды
тұлға
азаматтық
айналымда
өз
атынан
қызмет
етеді
.
Ол
өзінің
бірінші
басшысының
,
құрылтайшысының
немесе
мемлекеттің
атынан
əрекет
ете
алмайды
.
Бұл
құқық
субъектісін
,
оның
құқықтары
мен
міндеттерін
нақты
анықтауға
мүмкіндік
береді
.
31
Заңды
тұлғаның
белгілерінің
арасында
оның
ұйымдық
бірлігінде
атап
өткен
жөн
,
яғни
заңды
тұлғаның
атынан
азаматтық
айналымға
тиісті
өкілеттіктерге
ие
оның
органы
қатысады
.
3.2.2.
Заңды
тұлғалардың
түрлері
жəне
ұйымдық
-
құқықтық
нысандары
АК
34-
бабында
заңды
тұлғалардың
келесідей
түрлері
ажы
-
ратылған
:
Коммерциялық__емес__заңды__тұлғалар'>Коммерциялық__заңды__тұлғалар'>Коммерциялық
заңды
тұлғалар
–
өз
қызмет
i
н
i
ң
нег
i
зг
i
мақсаты
рет
i
нде
табыс
келт
i
руд
i
көздейт
i
н
ұйымдар
.
Коммерциялық
емес
заңды
тұлғалар
–
пайда
келтіруді
осындай
мақсат
рет
i
нде
қоймайтын
жəне
алынған
таза
табысын
қатысушыларына
үлест
i
рмейт
i
н
ұйым
.
Коммерциялық
заңды
тұлғалар
келесідей
ұйымдық
-
құқықтық
нысандардың
бірінде
құрылуы
мүмкін
:
мемлекеттік
кəсіпорын
;
шаруашылық
серіктестік
;
акционерлік
қоғам
;
өндірістік
кооператив
.
Заңды
тұлғалардың
жауаптылығы
,
органдарының
құрлымы
мен
құзіреті
,
құқықтары
мен
міндеттері
оның
ұйымдық
-
құқықтық
нысан
-
дарына
тəуелді
болғандықтан
,
заң
шығарушы
аталған
нысанды
нақты
айқындауға
ұмтылған
.
Коммерциялық
емес
ұйымдардың
ұйымдық
-
құқықтық
нысанда
-
ры
:
мекеме
;
тұтыну
кооперативі
;
қоғамдық
б
i
рлест
i
к
;
заңды
тұлғалардың
қауымдастығы
;
діни
бірлестік
;
қорлар
;
акционерл
i
к
қоғам
;
заң
құжаттарында
көзделген
өзге
де
нысанада
құрылуы
мүмк
i
н
.
ҚР
АК
34-
бабында
заңды
тұлғалардың
төмендегідей
түрлерін
анықтайды
:
Коммерциялық
заңды
тұлғалар
–
өз
қызмет
i
н
i
ң
нег
i
зг
i
мақсаты
рет
i
нде
таза
табысын
келт
i
руд
i
көздейт
i
н
жəне
алынған
табысын
қатысушыларына
үлестіретін
ұйым
.
32
Коммерциялық
емес
ұйым
–
өз
қызмет
i
н
i
ң
нег
i
зг
i
мақсаты
рет
i
нде
таза
табыс
келт
i
руді
көздемейтін
жəне
алынған
таза
табысын
қатысушыларына
үлест
i
рмейт
i
н
ұйым
.
Коммерциялық
ұйым
болып
табылатын
заңды
тұлға
:
мемлекетт
i
к
кəс
i
порын
,
шаруашылық
сер
i
ктест
i
к
,
акционерл
i
к
қоғам
,
өнд
i
р
i
ст
i
к
кооператив
нысандарында
ғана
құрылуы
мүмк
i
н
.
Заңды
тұлғаның
құқығы
,
міндеттері
,
құрылымы
жəне
құзыреті
оның
ұйымдық
-
құқықтық
нысанына
байланысты
болғандықтан
заңдар
берілген
нысанды
нақты
белгілуге
тырысады
.
Заңды
тұлғаның
құқықтары
,
міндеттері
,
құрылымы
жəне
огандардың
құзыреті
оның
ұйымдық
-
құқытық
нысанына
байланысты
болғандықтан
,
заң
шығарушы
аталған
нысанның
нақты
белгіленгенуін
қалайды
.
Коммерциялық
емес
ұйымдардың
ұйымдық
-
құқықтық
ны
-
сандары
:
мекеме
,
қоғамдық
б
i
рлест
i
к
,
тұтыну
кооператив
i,
қоғамдық
қор
,
д
i
ни
б
i
рлест
i
к
,
қорлар
жəне
заңнамалық
актілерде
көзделген
өзге
де
нысанда
құрылуы
мүмк
i
н
ҚР
АК
36-
бабында
Достарыңызбен бөлісу: |