құрылтайшыларының
ұйымның
мүлкіне
деген
құқықтарына
қарай
заңды
тұлғалардың
ерекше
жіктелуі
бекітілген
.
Заңды
тұлғаның
үш
түрі
ажыратылған
:
а
)
Мүлк
i
не
өз
қатысушылары
(
құрылтайшылары
)
м
i
ндеттемел
i
к
құқықтарын
сақтап
қалатын
заңды
тұлғалар
(
шаруашылық
сер
i
к
-
тест
i
ктер
,
акционерл
i
к
қоғам
мен
кооперативтер
).
b)
Мүлк
i
не
өз
құрылтайшылары
менш
i
к
құқығын
немесе
өзге
де
заттық
құқығын
сақтап
қалатын
заңды
тұлғалар
(
шаруашылық
жүрг
i
зуш
i
құқығында
немесе
оралымды
басқару
құқығында
мүлк
i
бар
ұйымдар
).
с
)
Мүлк
i
не
өз
құрылтайшылары
(
қатысушылары
)
мүл
i
кт
i
к
құқық
-
тарын
сақтамайтын
заңды
тұлғалар
(
қоғамдық
б
i
рлест
i
ктер
,
қоғамдық
қорлар
жəне
д
i
ни
б
i
рлест
i
ктер
).
Заңды__тұлғаның__атауы__жəне__орналасқан'>3.2.3.
Заңды
тұлғаның
атауы
жəне
орналасқан
жері
Заңды
тұлғаның
оны
басқа
заңды
тұлғалардан
айыруға
мүмк
i
нд
i
к
берет
i
н
өз
атауы
бо
лады
.
Заңды
тұлғаның
атауы
оның
қалай
аталатынын
жəне
ұйымдық
-
құқықтық
нысанын
көрсетуд
i
қамтиды
.
Ол
заңдарда
көзделген
қосымша
мағлұматты
қамтуы
мүмк
i
н
.
Заңды
тұлғаның
атауы
оның
құрылтай
құжаттарында
көрсет
i
лед
i.
Заңды
тұлғаның
атауын
-
да
заң
талаптарына
немесе
қоғамдық
мораль
қалыптарына
қайшы
33
келет
i
н
аттарды
,
егер
жеке
адамдардың
ес
i
мдер
i
қатысушылардың
ес
i
мдер
i
не
сəйкес
келмесе
не
қатысушылар
бұл
адамдардың
ес
i
м
i
н
пайдалануға
олардан
рұқсат
алмаса
,
олардың
ес
i
мдер
i
н
пайдалануға
жол
бер
i
лмейд
i.
Коммерциялық
ұйым
болып
табылатын
заңды
тұлғаның
атауы
заңды
тұлға
т
i
ркелгеннен
кей
i
н
оның
фирмалық
ата
-
уы
болып
табылады
.
Заңды
тұлға
белг
i
л
i
б
i
р
фирмалық
атауымен
заңды
тұлғалардың
б
i
рыңғай
мемлекетт
i
к
т
i
з
i
л
i
м
i
не
енг
i
з
i
лед
i.
Заңды
тұлғаның
фирмалық
атауды
тек
қана
өз
i
пайдалануға
құқығы
бар
.
Бөтен
б
i
р
фирмалық
атауды
заңсыз
пайдаланатын
тұлға
фирмалық
атаудың
құқық
иес
i
н
i
ң
талап
ету
i
бойынша
мұндай
атауды
пайдала
-
нуды
тоқтатуға
жəне
келт
i
р
i
лген
залалдың
орнын
толтыруға
м
i
ндетт
i.
Мемлекеттік
кəсіпорынның
атауы
мүліктің
меншік
иесіне
сілтемені
,
мемлекеттік
меншіктің
қай
түріне
жататындығын
жəне
ведомствалық
бағыныстылығын
қосымша
қамтуы
тиіс
.
Заңды
тұлғаның
тұрған
жер
i.
ҚР
АК
39-
бабына
сəйкес
заңды
тұлғаның
тұрақты
жұмыс
i
стейт
i
н
органы
тұрған
жер
оның
тұрған
жер
i
болып
танылады
.
Тəжірибеде
,
заңды
тұлғаның
тұрған
жерін
оның
мемлекеттік
тіркеу
жерімен
байланыстырады
.
Үш
i
нш
i
тұлғалармен
қарым
-
қатынаста
заңды
тұлға
өз
i
н
i
ң
нақты
мекенжайының
б
i
рыңғай
мемлекетт
i
к
т
i
з
i
л
i
мге
енг
i
з
i
лген
мекенжайға
сəйкес
келмейт
i
н
i
не
с
i
л
-
теме
жасауға
құқығы
жоқ
.
Бұл
орайда
үш
i
нш
i
тұлғалар
заңды
тұлғаға
мемлекетт
i
к
т
i
з
i
л
i
мге
енг
i
з
i
лген
мекенжайына
да
,
нақты
мекенжайы
-
на
да
почталық
жəне
өзге
де
хат
-
хабарлар
ж
i
беруге
құқылы
.
3.2.4.
Заңды
тұлғаның
құқық
қабілеттілігі
ҚР
АК
35
бабында
заңды
тұлғаның
құқық
қабілеттілігіне
негізгі
талаптар
белгіленген
.
Заңды
тұлғаның
құқық
қаб
i
летт
i
л
i
г
i
мазмұны
тұрғысынан
,
заңды
тұлға
жүзеге
асыра
алатын
қызметтердің
түрлеріне
əкеліп
байланыстырылған
.
Жалпы
ереже
ретінде
заңды
тұлғаның
кез
келген
заңды
қызмет
түрімен
айналыса
алатындығы
бекітілген
.
Аталған
ережеде
коммерциялық
заңды
тұлғалардың
жал
-
пы
құқыққабілеттілігі
туралы
айтылуда
.
Коммерциялық
емес
ұйымдар
үшін
арнайы
құқыққабілеттілігі
бекітілген
,
яғни
заңды
тұлға
өзінің
жарғысында
бекітілген
жəне
жарғылық
мақсаттар
мен
міндеттерге
қол
жеткізуге
мүмкіндік
беретін
қызмет
түрлерін
ғана
жүзеге
асыра
алады
.
Құқыққабілеттіліктің
жалпы
шектерімен
қатар
кейбір
заңды
тұлғаларға
заңмен
арнаулы
шектеулер
бекітілген
.
Шектеулер
заңды
34
тұлғаларға
кейбір
қызмет
түрлерімен
айналысуға
рұқсат
етумен
көрсетілсе
,
ал
кейбір
заңды
тұлғаларға
қызметтің
заңда
белгіленген
түрімен
айналысуға
тыйым
салынады
.
Мысалы
,
ҚР
«
ҚР
банктер
жəне
банктік
қызметі
туралы
»
заң
кез
келген
заңды
тұлға
арнайы
ресми
банктің
статусын
алмаса
,
өзін
банк
деп
есептеуге
банктік
қызметпен
айналысуға
тыйым
салады
.
Сонымен
қатар
,
заңды
тұлғаның
құқыққа
қабілеттілігі
кəсіпкерлік
қызметтің
кейбір
түрлерін
лицензиялау
жүйесімен
шектелуі
мүмкін
.
Мысалы
,
бірнеше
тауар
түрлері
мен
қызмет
көрсетулер
мемлекеттік
қауіпсіздік
негізінде
құқық
сақтаушылықты
қамтамасыз
ету
-
де
,
қоршаған
ортаны
қорғауда
,
меншікті
,
азаматтардың
өмірі
мен
денсаулықтарын
сақтау
тек
мемлекеттік
лицензия
негізінде
ғана
жүзеге
асырылады
.
ҚР
АК
35
бабына
сəйкес
заңды
тұлғаның
құқыққа
қаб
i
летт
i
л
i
г
i
ол
құрылған
кезде
пайда
болып
,
оны
тарату
аяқталған
кезде
тоқтатыла
-
ды
.
Алайда
айналысу
үш
i
н
лицензия
алу
қажет
болатын
қызмет
сала
-
сында
заңды
тұлғаның
құқыққа
қаб
i
летт
i
л
i
г
i
сондай
лицензияны
ал
-
ған
кезден
бастап
пайда
болып
,
ол
қайтарып
алынған
,
оның
қолданылу
мерз
i
м
i
өткен
немесе
заң
құжаттарында
белг
i
ленген
тəрт
i
ппен
жарам
-
сыз
деп
танылған
кезде
тоқтатылады
.
ҚР
АК
37
бабына
сəйкес
заңды
тұлғаның
құқық
қабілеттілігі
оның
органдары
арқылы
жүзеге
асыры
-
лады
.
Заңды
тұлғаның
органдарына
заңмен
уəкілдік
берілген
неме
-
се
құрылтай
құжаттарымен
заңды
тұлғаның
қызметтік
мəселелерін
шешуге
жəне
заңды
тұлға
атынан
сөз
сөйлейтін
лауазымды
адамдар
жəне
заңды
тұлғаның
ұжымдық
топтары
жатады
.
Заңды
тұлғаның
органы
құқықтың
дербес
субъектісі
болмайды
.
Заңды
тұлға
атынан
əрекет
ету
барысында
құқықтар
мен
міндеттерді
өзіне
алмайды
.
Өз
органдарының
іс
-
əрекеттері
арқылы
заңды
тұлға
органдарының
міндетін
атқаратын
нақты
жеке
тұлғаларды
ауыстыру
иеленген
құқықтар
мен
міндеттерінің
тоқтатылуына
əкелмейді
.
Жал
-
пы
ережеге
сəйкес
ҚР
заңды
тұлғалардың
құрылымы
келесідей
түрде
сипаттауға
болады
:
заңды
тұлғаны
басқарудың
ең
жоғарғы
органы
(
жалпы
жиналыс
немесе
жалғыз
құрылтайшы
,
қатысушы
);
атқарушы
орган
(
жеке
-
дара
немесе
ұжымдық
);
бақылау
органы
(
мысалы
,
бақылау
-
ревизиялық
комиссиясы
,
ішкі
аудит
қызметі
жəне
т
.
б
.).
35
3.2.5.
Заңды
тұлғаны
құру
Заңды
тұлғаны
оның
құрылтайшылары
–
жеке
тұлға
,
заңды
тұл
-
ға
,
уəкілдік
берілген
мемлекеттік
органдар
құруы
мүмкін
.
Кейбір
заңды
тұлғалардың
құрылтайшылары
тек
қана
азаматтар
(
толық
серіктестік
),
ал
басқаларында
–
тек
қана
заңды
тұлғалар
(
ас
-
социациялар
)
болуы
мүмкін
.
Құрылтайшылар
–
мүліктің
меншік
иесі
немесе
онымен
уəкілеттік
берілген
органдар
мен
тұлғалар
.
Қазіргі
күнде
кейбір
заңды
тұлғалар
бір
ғана
құрылтайшыдан
құрылуы
мүмкін
(
АҚ
,
ЖШС
).
ҚР
АК
41
бабына
сəйкес
заңды
тұлғаның
құрылтай
құжаттарына
жарғы
жəне
құрылтай
шарты
жатады
.
Қазақстан
Республикасының
заң
акт
i
лер
i
нде
көзделген
жағдайларда
,
коммерциялық
ұйым
болып
табылмайтын
заңды
тұлға
ұйымдардың
осы
түр
i
жөн
i
ндег
i
жалпы
ережелер
нег
i
з
i
нде
i
с
-
əрекет
жасай
алады
.
Шағын
,
орта
жəне
ірі
кəс
i
пкерл
i
к
субъект
i
с
i
болып
табыла
-
тын
заңды
тұлға
өз
қызмет
i
н
Қазақстан
Республикасының
Үк
i
мет
i
мазмұнын
белг
i
лейт
i
н
үлг
i
жарғының
нег
i
з
i
нде
жүзеге
асыра
алады
.
Заңды
тұлғаның
құрылтай
шартын
құрылтайшылары
жасасады
,
ал
жарғысын
құрылтайшылар
бекітеді
.
Заңды
тұлғаның
жарғысын
-
да
:
оның
атауы
,
тұрғылықты
орны
,
оның
органдарының
құрылу
тəртібі
жəне
олардың
құзыреті
,
қызметін
қайта
құру
мен
тоқтату
ережелері
белгіленеді
.
Коммерциялық
емес
ұйым
мен
мемлекетт
i
к
кəс
i
порынның
құрылтай
құжаттарында
заңды
тұлға
қызмет
i
н
i
ң
мəн
i
мен
мақсаты
белг
i
ленуі
ти
i
с
.
Шаруашылық
сер
i
ктест
i
г
i,
акционерл
i
к
қоғамы
мен
өнд
i
р
i
ст
i
к
кооперативт
i
ң
құрылтай
құжаттарында
олардың
қызмет
i
н
i
ң
мəн
i
мен
мақсаттары
көзделу
i
мүмк
i
н
.
Жарғыда
заңдарға
қайшы
келмейтін
басқа
да
ережелер
болуы
мүмкін
.
Жарғы
заңды
тұлғаның
тек
ішкі
ұйымдастыруына
ғана
емес
,
сонымен
қатар
оның
үшінші
тұлғалармен
қатынастарын
реттеуге
қажет
болғандықтан
,
барлық
мүддел
i
адамдар
заңды
тұлғаның
жарғысымен
танысуға
құқылы
.
Құрылтай
шартында
тараптар
(
құрылтайшылар
)
заңды
тұлға
құруға
м
i
ндеттенед
i,
оны
құру
жөн
i
ндег
i
б
i
рлескен
қызмет
тəрт
i
б
i
н
,
оның
менш
i
г
i
не
өз
мүлк
i
н
беру
жəне
оның
қызмет
i
не
қатысу
ережелер
i
н
белг
i
лейд
i.
Шартта
құрылтайшылар
арасында
таза
табысты
бөлуд
i
ң
,
заңды
тұлға
қызмет
i
н
басқарудың
,
оның
құрамынан
құрылтайшылардың
шығуының
шарттары
мен
тəрт
i
б
i
де
белг
i
ленед
i
жəне
оның
жарғысы
бек
i
т
i
лед
i.
Құрылтай
шартына
құрылтайшылардың
кел
i
су
i
бойынша
басқа
да
ережелер
енг
i
з
i
лу
i
мүмк
i
н
.
Құрылтай
шар
-
36
ты
құрылтайшылардың
ішкі
қатынастарын
реттейтін
ережелерден
құрылғандықтан
,
оның
мазмұны
коммерциялық
құпия
болып
та
-
былады
.
Егер
заңды
тұлғаның
құрылтайшысы
бір
адам
болса
,
онда
құрылтай
шарты
жасалмайды
,
жалғыз
құрылтайшының
шешімімен
рəсімделеді
.
Б
i
р
заңды
тұлғаның
құрылтай
шарты
мен
жарғысы
арасында
қай
-
шылықтар
болған
жағдайда
:
А
)
егер
олар
құрылтайшылардың
i
шк
i
қатынастарына
қатысты
болса
,
құрылтай
шартының
;
B)
егер
олардың
қолданылуы
заңды
тұлғаның
үш
i
нш
i
тұлғалармен
қатынастарында
маңызы
болса
,
жарғының
ережелер
i
н
қолдануға
ти
i
с
Заңды
тұлға
мемлекеттік
тіркеуден
өткен
кезден
бастап
құрылды
деп
саналады
.
Құрылтай
шарты
қабылданып
жарғының
бекітілуі
заңды
тұлғаның
құрылуын
білдірмейді
,
ол
тек
құрылтайшылардың
заңды
тұлға
құруға
ниетін
ғана
білдіреді
.
Заңды
тұлға
мемлекеттік
тіркеуден
өткен
кезден
бастап
құрылды
деп
саналады
.
ҚР
АК
42-
бабының
1-
тармағының
сипатталуы
«
заңды
тұлға
əділет
органда
-
рында
мемлекеттік
тіркеуден
өтуге
тиіс
».
Жоғарыда
айтылғандардан
келесі
қорытынды
шығады
,
заңды
тұлға
–
ол
ұйымдастырылып
,
бел
-
гілі
тəртіп
бойынша
тіркеліп
рəсімделген
ерекше
мүліктік
кешен
.
Заңды
тұлғаларды
мемлекеттік
тіркеудің
мақсаттары
:
-
заңды
тұлғаның
құрылғандығын
,
қайта
құрылғандығын
жəне
тоқтатылғандығы
фактісін
растау
;
-
құрылған
,
қайта
құрылған
жəне
өздерінің
қызметін
тоқтатқан
заңды
тұлғаларды
есепке
алу
жəне
олардың
құрылтай
құжаттарының
заңнамаға
сəйкестігін
тексеру
;
-
заңды
тұлғалардың
б
i
рыңғай
мемлекетт
i
к
регистр
i
н
жəне
олардың
филиалдары
мен
өкілдіктерінің
реестрін
жүргізу
;
-
шарттық
бастамаларда
заңды
тұлғалар
туралы
деректерді
мүдделі
тұлғаларға
ұсыну
.
Мемлекеттік
тіркеу
мерзімдеріне
қатысты
келесілерді
атап
өту
қажет
:
шағын
кəс
i
пкерл
i
к
субъект
i
лер
i
болып
табылатын
заңды
тұлғаларды
,
сондай
-
ақ
өз
қызмет
i
н
үлг
i
л
i
к
жарғының
нег
i
з
i
нде
жүзеге
асыратын
орта
жəне
i
р
i
кəс
i
пкерл
i
к
субъект
i
лер
i
болып
табылатын
заңды
тұлғаларды
мемлекетт
i
к
т
i
ркеу
жəне
олардың
филиалдары
мен
өк
i
лд
i
ктер
i
н
есепт
i
к
т
i
ркеуге
қажетт
i
құжаттары
қоса
т
i
ркел
i
п
,
өт
i
н
i
ш
бер
i
лген
күннен
кей
i
нг
i
б
i
р
жұмыс
күн
i
нен
кеш
i
кт
i
рмей
жүрг
i
з
i
луге
ти
i
с
.
Өз
қызмет
i
н
үлг
i
л
i
к
емес
жарғының
нег
i
з
i
нде
жүзеге
асыра
-
37
тын
,
орта
жəне
i
р
i
кəс
i
пкерл
i
к
субъект
i
лер
i
болып
табылатын
заңды
тұлғаларды
мемлекетт
i
к
т
i
ркеу
(
қайта
т
i
ркеу
)
жəне
олардың
филиал
-
дары
мен
өк
i
лд
i
ктер
i
н
есепт
i
к
т
i
ркеу
(
қайта
т
i
ркеу
)
қажетт
i
құжаттары
қоса
т
i
ркел
i
п
,
өт
i
н
i
ш
бер
i
лген
күннен
кей
i
нг
i
жет
i
жұмыс
күн
i
нен
кеш
i
кт
i
рмей
жүрг
i
з
i
луге
ти
i
с
.
Жеке
кəс
i
пкерл
i
к
субъект
i
лер
i
не
жат
-
пайтын
ұйымдарды
,
сондай
-
ақ
саяси
партияларды
қоспағанда
,
коммерциялық
емес
ұйымдарды
,
мемлекетт
i
к
т
i
ркеу
10
жұмыс
күн
i
нен
кеш
i
кт
i
рмей
жүрг
i
з
i
луге
ти
i
с
.
Саяси
партиялар
үшін
тіркеудің
бас
мерзімі
бекітілген
.
Оны
тіркеу
қажетті
құжаттарды
қоса
ұсынған
өтініш
келіп
түскен
күннен
кейінгі
бір
айдан
кешіктірілмей
жүргізі
-
луі
тиіс
.
Тіркеудің
жоғарыда
аталған
мерзімінің
өзінің
қызметін
Үлгілік
жарғы
негізінде
жүзеге
асыратын
ЖШС
жəне
ҚЖС
,
толық
серіктес
-
тік
жəне
сенім
серіктестігі
,
АҚ
жəне
ӨК
сияқты
заңды
тұлғалар
үшін
ғана
айқындалғанын
білген
жөн
.
Қазіргі
уақытта
бұл
сферада
келесідей
НҚА
қолданылады
:
ҚР
Үкіметінің
«
Шағын
,
орта
жəне
ірі
кəсіпкерліктің
субъектілері
бо
-
лып
табылатын
заңды
тұлғалардың
Үлгілік
жарғыларын
бекіту
жөніндегі
» 2008
жылдың
16
қыркүйегіндегі
№
852
қаулысы
; «
Əділет
министрінің
«
Заңды
тұлғаларды
мемлекеттік
тіркеу
жəне
филиал
-
дар
мен
өкілдіктерді
есептік
тіркеу
жөніндегі
Нұсқаулықты
бекіту
жөніндегі
» 2007
жылдың
12
сəуіріндегі
№
112
бұйрығына
өзгерістер
мен
толықтырулар
енгізу
туралы
»
Əділет
министрінің
2008
жылдың
13
қазанындағы
№
273
бұйрығы
.
Осы
құжаттарға
сəйкес
тіркеу
түрін
ескере
отырып
,
өзінің
қызметін
Үлгілік
жарғы
негізінде
жүзеге
асыра
-
тын
заңды
тұлғалар
үшін
өтініштердің
жаңа
нысандары
(
мемлекеттік
тіркеу
,
мемлекеттік
қайта
тіркеу
,
енгізілген
өзгерістердің
əрбіріне
же
-
келей
)
əзірленді
.
Шаруашылық
серіктестіктердің
,
акционерлік
қоғамдардың
жəне
өндірістік
кооперативтердің
шағын
,
орта
жəне
ірі
кəсіпкерліктің
субъектілері
болып
табылатындығын
ескере
отырып
,
аталған
ұйымдық
-
құқықтық
нысандардың
арасында
барлық
тіркеу
рəсімдеріне
деген
өтініштер
ажыратылған
.
Ең
бастысы
–
өзінің
қызметін
Үлгілік
жарғы
негізінде
жүзеге
асыратын
заңды
тұлғаларды
тіркеудің
шектеулі
мерзімдерімен
бірге
,
тіркеуші
органға
жарғыны
ұсыну
талап
етілмейді
.
Нотариалды
куəландырылған
жəне
бекітілген
нысандағы
үш
дана
өтінішті
ұсыну
қажет
(1-
ші
данасы
–
тіркеуші
органға
, 2-
шісі
–
салық
органына
,
3-
шісі
өтініш
берушінің
өзіне
).
38
Егер
құрылтайшыларының
саны
біреуден
көп
болса
,
онда
құрылтайшылардың
тізімі
өтінішке
қоса
ұсынылатын
қосымша
түрінде
рəсімделеді
.
Осы
ретте
,
өтініште
келесідей
деректер
көр
-
сетілуі
тиіс
:
аты
-
жөні
толықтай
жазылған
қатысушылардың
тізімі
,
тұрғылықты
жері
,
жеке
куəлігінің
деректері
(
егер
құрылтайшы
жеке
тұлға
болса
)
жəне
атауы
,
орналасқан
жері
,
банктік
реквизиттері
(
егер
құрылтайшы
заңды
тұлға
болып
табылса
).
Жаңалығы
–
өтініште
қызметтердің
барлығын
көрсетпеуге
де
бо
-
лады
.
ЭҚБК
(
экономикалық
қызметтің
басты
кодын
)
сандық
белгіде
көрсету
жеткілікті
жəне
олар
құжаттарды
ХҚО
тапсыру
кезінде
қалыптастырылады
.
Өтініштердің
бекітілген
нысандарын
ХҚО
алуға
болады
.
Егер
заңды
тұлға
өзінің
қызметін
Үлгілік
жарғы
негізінде
жүзеге
асыратын
болса
,
онда
тіркеуші
орган
нотариалды
куəландырылған
жəне
бекітілген
нысандағы
өтінішке
(
бұл
заңды
тұлғаның
жарғысы
бо
-
лып
табылады
)
келесідей
мазмұндағы
таңба
«
Үлгілік
жарғы
негізінде
тіркелді
»,
сондай
-
ақ
əділет
департаментінің
мөрі
жəне
тіркеу
туралы
тиісті
таңбалар
қойылады
.
Сондай
-
ақ
,
тіркелген
заңды
тұлғаның
жоғары
органы
(
құрыл
-
тайшысы
,
мүлік
иесі
)
өз
қызметін
Үлгілік
жарғы
негізінде
жүзеге
асыру
туралы
шешім
қабылдауға
жəне
тіркеу
рəсімдерін
өтуге
де
құқылы
екендігін
атап
өткен
жөн
.
Заңды
тұлғалардың
Достарыңызбен бөлісу: |