Хасанов М. Ғылым теориясы indd
жүктеу/скачать 1,92 Mb. Pdf көрінісі
|
dokumen.pub 9786010412965
- Бұл бет үшін навигация:
- Ламетри, Дидрода
| ГольбахпенГельве-
цийде бұ лар гео мет рия лық ме ха ни ка лық си пат тар ға (қат ты лық, ұзақ тық, ауыр лық, инер ция лық күш, қоз ғал ғыш тық) ие атом дар; Ламетри, Дидрода бұ лар се зім тал дық пен сар қыл майт ын іш кі энер гияға ие мо ле ку ла лар (кор пус ку ла лар). Әр түр лі са па да ғы эле ме нт тер дің қақ ты ғы суы мен қо сы луы ма те рия фор ма ла ры ның әр түр лі лі гі не се беп бо ла ды, со лай бо ла тұр са да ма те рия іш тей бел сен ді, ол сырт қы қоз ғалт қыш ты қа- жет ет пей ді. «Сон дық тан да, – дей ді Дид ро, – инерт ті мо ле ку ла- дан ті рі мо ле ку ла ға өте ді». Ол «әлем нің ал ғаш қы не гі зі ме ха ни- ка лық атом дар емес, се зу қа бі ле ті бар ор га ни ка лық мо ле ку ла лар» деп са най ды. Қо лай лы жағ дайда бі рі ге оты рып, олар жа ну ар лар ды «дү ниеге кел тір ді». Эво лю циялық өз ге ру үде рі сі мұ ны мен тоқ та- май ды. Сырт қы жағ дай лар дың өз ге руі мен жа ну ар лар дың өз де рі де өз ге ре ді (бел сен ді жұ мыс жа сайт ын мү ше ле рі ұл ғай ып, жұ мыс жа- са майт ын да ры жан сыз да на ды). Осын дай жол мен алын ған бейім- деуші ерек ше лік тер тұ қым қуа лау шы лық ар қы лы бе рі ліп оты ра ды. Бас қа ша айт қан да, та би ғат та шы найы ірік теу құ бы лы сы жү ре ді. Се беп ту ра лы ғы лым да фран цуз ма те риалис те рі се беп ті қа- жет ті лік пен те ңес тір се, кез дей соқ тық ты «суб ъек тив ті біл мес тік» деп си пат тайды. Ла мет ри жа ну ар лар мен өсім дік түр ле рі нің өз- ге рі сі не не се беп де ген сау ал ға та би ғи ірік теу теориясы на жа қын бір қа тар идеяла рын айтады. Ол ал ғаш қы лар дың бі рі бо лып жер- 2-бө лім. ғы лым ның пай да болуы және оның тарихи даму ке зең дері 54 де гі өмір дің пай да бо луы мен да му ына ғы лы ми тү сін дір ме ұсын- ды. Мы са лы, ауа дан мұ хит қа өмір там шы ла ры тү се ді, күн сәуле- сі нің тү суінен мұ хит құ ры ған соң, олар ті рі де не лер ге айна ла ды. Осы жол мен қа ра пай ым ағ за лар, со сын күр де лі жа ра ты лыс тар (адам) пай да бол ды. Сүт қо рек ті лер дің ана то миялық құ ры лы мын са лыс ты ра ке ле, Ла мет ри адам ның жа ну ар дан шық қан ды ғы ту ра- лы ба тыл бол жам жа сай ды. Дид ро ма те рия мен са на ның бір лі гі ту ра лы тұ жы рым ды дә- лел де ді, со ның не гі зін де жан ның өл мейт ін ді гі ту ра лы идея сын ал ға тарт ты. Өз пай ым даула рын да ол де тер ми низм прин ци пін ке- ңі нен қол дан ған. Фран цуз ма те риализ мі нің та ным теориясы ның бас ты си па- ты – се зім нен жо ға ры тә жі ри бе сіз, ту ма бі лім ді те ріс ке шы ға ру жә не үне мі ке ңейіп, те рең деп оты ра тын бі лім нің мүм кін дік те рін дә лел деу. Ол аг нос ти цизм мен идея лар дың туыл ған нан пай да бо- ла тын ды ғы ту ра лы де ка рт тық ойды те ріс ке шы ға ру дың не гі зін де жа сал ған жә не Локк тың сен суа лиз мін да мы та ды. Яғ ни бар лық бі лім нің кө зі бо лып та бы ла тын се зі ну лер сырт қы әлем нің се зім ор ган да ры на әсер етуі ар қы лы пай да бо ла ды, іш кі тә жі ри бе, реф- лек сия екін ші лік си пат қа ие. Идея – бұл се зім дер ді ту ды ра тын зат тың бей не сі, ақи қат – бұл біз дің зат тар ту ра лы ойы мыз дың сол зат тар ға сәй кес ке луі, ол тә жі ри бе, экс пе ри мент ар қы лы тек се рі- ле ді. Мұн да ғы кө рі ніс жа рық сәуле ле рі нің фи зи ка лық кө рі ні сі- мен ұқ сас қа был да на ды. Са на се зім ар қы лы алын ған де рек тер ді жи нақ тау қа бі ле ті ре тін де тү сін ді рі ле ді. Ба қы лау, ой лау жә не экс- пе ри мент – та ным ның бас ты әдіс те рі. Голь бах өзі нің «Та би ғат жүйесі» ат ты ір ге лі ең бе гін де ре дук- цияла ну прин ци пін, яғ ни ма те ри ал дық бөл шек тер қоз ға лы сы ның түр лі фор ма ла ры та би ғат тың бар лық құ бы лы сы на се беп ші де ген ұстаным ды дә лел де ді. Бас қа фран цуз ма те риалис те рі се кіл ді ол да та би ғат – ма те рияның түр лі қоз ғаушы күш те рі нің жиын ты ғы деп са най ды. Әлем де қоз ға лыс та ғы ма те риядан ар тық еш нәр се жоқ. Қоз ға лыс әм бе бап, ол – та би ғат та ғы бар лық өз ге ріс тер дің се бе бі. Бү кіл та би ғат қоз ға лыс та ғы ма те рия бол ған дық тан, он да кез дей соқ тық қа орын жоқ, бар лы ғы қа таң де тер мин дел ген (өза- ра шарт тал ған). Голь бах, Ла мет ри, Гель ве ций адам ды та би ғат тың жал пы жүйесі не жат қы за ды. Со ны мен, XVII-XVIII ға сыр лар да Еуро па ел де рі нің ру ха ни өмі рін де ор га ни ка лық бір лік ті құ райт ын екі идея лық ба ғыт – ме- 55 2.6. Қайта өр леу жә не Жа ңа за ман дәуі рін де гі ғы лым ның қа лып та су ерек ше лік те рі ха ни ка лық ма те риализм мен ағар ту шы лық бур жуазия лық ре во- лю ция лар дың, дәуір лер ал ма суы ның жә не қо ғам дық өмір де гі ғы- лым ның рө лі нің тү бе гей лі өз ге руі нің жар шы сы на ай нал ды. Бұл ғы лым та ри хы мен фи ло со фиясы ның қа лып та суы мен да му ына, қор ша ған ор та ту ра лы объек тив ті шы найы бі лім дер ді айыра бі лу жә не иге ру тә сіл де рі не жағ дай жа са ды. Ғы лым та ри хы мен фи- ло со фиясы ның зерт теу пә ні та би ғат тың жал пы мә се ле ле рі, ғы лы- ми бі лім нің өсуі мен да муы, құ ры лы мы мә се ле ле рі. жүктеу/скачать 1,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|