Сборник материалов международной научно-практической конференции

58 
қабылдаумен байланысты қиындықтарды жеңу, сезінуді дамытумен байланысты болады. Біздің 
сезімдеріміздің жоғарғы мәдениеті тума болып табылмайды, оны арнайы дамыту қажет, себебі 
шетел тілінде сөйлеу ана тілін менгеруде мәнді рөл алмағандай осындай дағдыларды талап 
етеді. Тағы бір қиыншылық баланың шетел тілінде сөйлеуге қорқуы болып табылады. Ол оны 
түсінбейді деп қорқады, ал егерде түсінсе оларға жауап бере алмаймын немесе дұрыс жауап 
бермеймін деген қорқыныш болады. 
Шет тілін меңгергісі келетін білім алушылардың үйренуге деген ынтасы әрдайым 
қалаған нәтижеге жеткізе бермейді. Кейбір студенттер ешқандай күш жұмсамай-ақ, бірнеше ай 
оқығаннан кейін шет тілінде еркін сөйлей алады, ал біреулері коммуникативті кедергілерді 
жеңуге көп уақыт жұмсауға мәжбүр болады. Білім алушылардың тілдік қабілеттеріндегі бұл 
айырмашылықты қалай түсіндіруге болады?
Білім алушылардың тілдік құзіреттілігін қалыптастыруда олардың жеке психологиялық 
ерекшеліктеріне, темпераменттеріне назар аудару өте маңызды, өйткені адамның тілдік 
құзіреттілігін қалыптастыру оның әлеуметтенуінің сәттілік көрсеткіштерінің бірі болып 
табылады.
С.И. Ожегова темперамент - бұл адамның қозу дәрежесін сипаттайтын және 
көзқарасында, сезімдерінің, мінез-құлқының беріктігінде көрінетін адамның жеке психикалық 
қасиеттерінің жиынтығы. Темпераменттің сипаттамалары оқушылардың зияткерлік және 
танымдық іс-әрекетінде, сонымен қатар олардың сөйлеу, есте сақтау, шоғырландыру, зейін, 
қабылдау және ойлау жылдамдығының ерекшеліктерінде көрінеді[3]. 
Темперамент
 
түрінің жақсы не
 
жаманы болмайды. Әрбір студенттің күшті және әлсіз 
жақтары бар, оны әрдайым шет тілін оқыту барысында, тілдік құзыреттілікті қалыптастыруда 
ескеру керек. Міне, сондықтан оқытушы әр темпераменттің өз ерекшеліктері мен 
артықшылықтарына сүйене отырып, білім алушылардың тілдік құзыреттіліктерін 
қалыптастыруға жұмыстану қажет. Осы мақсатта темпераменттің негізгі төрт типі өкілдерінің 
шет тілін меңгеруге әсер ететін факторларды қарастырып көрейік. 
Холерик – қиын темперамент иесі. Қызба, тез ашуланшақ, шыдамсыз болып келеді. 
Алайда, бір нәрсеге қызығушылығы болса, ол бастаманы өзі ұсынып, жігерлілікпен өз кірісіп 
кетеді. Холериктерге тілдер көбінесе оңай беріліп, тез меңгеріп алады. Табиғаты бойынша 
экстремист бола тұрып, ол жаңа байланыстарға, адамдармен қарым-қатынас жасауға ұмтылады 
және тіл тосқауылынан қорықпай және ұялмай, оңай сөйлеседі. Оның жақсы есте сақтау 
қабілеті мен тез ойлануы холериктің тілді үйренуін жеңілдетеді. Холериктердің тілді меңгеруін 
қиындататын факторлар шыдамдылық болмауы мен эмоционалды өзгерістерге көп ұшырауы
болуы мүмкін. 
Сангвиниктер әдетте тез бейімделгіш, әсершіл, жұмыс жасау барысында белсенді және 
шапшаң келеді. Адамдармен тез тіл табысады, бір орында ұзақ тұрақтамайды және әрдайым 
жаңа әсерді қажет етіп тұрады. Ұнатқан, сүйсінген нәрсесіне елігіп әуестенуі де 
оңай, қызығушылының басылуы да жылдам. Оған көбінесе ұзақ және монотонды істерді 
орындау қиынға соғады. Осыған байланысты ол ұзақ уақыт пен шыдамдылықты талап ететін 
тапсырманы аяқсыз қалдырады. Холерик сияқты сангвиникке шет тілін меңгеруде
қиындықтар болмайды. Оның адамдармен тез тіл табысатындығы, білімді игерудің жоғары 
жылдамдығы мен сүйкімділігі шет тілінде сөйлеу дағдысын дамытуға ықпал етеді. Тіл үйренуге 
кедергі келтіретін факторларға іске үстіртін қарауы мен тұрақсыздығы, сонымен қатар басқа 
нәрсеге үнемі назар аударуы (алаңдаушылығы) жатады. 
Іс-қимыл мен сөйлеуде баяу, сабырлы флегматик барлық қиындықтарға қарамастан ұзақ 
уақыт бойы шыдамдылықпен бір іспен айналыса алады. Өз дегенінен қайтпайды, табанды, бос 
сөйлеуді ұнатпайды және сирек ашуланады, өз күшінің неге жететінін біледі және бастаған істі 
аяғына дейін жеткізеді. Флегматик интроверт бола отырып, есте сақтау қабілеті төмен және 
ауызекі сөйлеуде қиындықтарға тап болуы мүмкін. Әңгімелесушіге үйреніп, байланыс орнату 
үшін оған ұзақ уақыт керек. Бірақ, холерик пен сангвиникке қарағанда, ол шыдамдылық пен 
дәйектілікті қажет ететін ой қызметіне көбірек қабілетті және одан шаршамайды. 

59 
Меланхолик сабырлылығымен, баяулылығымен, сондай-ақ ұялшақтығымен және бәсең 
сөйлеуімен ерекшеленеді. Меланхолик эмоционалды тұрғыдан осал, басқаларға қарағанда ол 
қорқыныш, көбінесе қауіптің сипатын асыра бағалайды, мұндай адамдар зорлық-зомбылықтың 
құрбанына айналу ықтималдығы жоғары. Шет тілін үйрену кезінде меланхоликтің қатты 
қобалжуы оның ауызша байланысқа түсуіне кедергі болуы мүмкін. Нәтижесінде тілді 
меңгерудің деңгейі темпераменттің басқа түрлерімен салыстырғанда төмен болуы мүмкін. 
Алайда, егер сіз меланхоликті ашуға мүмкіндік берсеңіз, ол өзін терең әрі ойлы әңгімелесуші, 
мағыналы диалог құра алатындығын дәлелдейді. Сондай-ақ, оның артықшылықтарының 
қатарында тілді жеке үйренуге мүмкіндігі бар, өйткені ол холерик және сангвиник адамдардан 
айырмашылығы, топтық жұмысты қажет етпейді. 
Жүргізілген зерттеу барысында студенттер үшін шет тілі сабақтарында үлкен кедергі 
болып табылатын ұстамдылық, байсалдылық, сылбырлық және тұйықтылық, қауырттылық 
сияқты жеке тұлғаның қасиеттері тән екенін байқалды. Мысалы, фонетикалық жаттығу, 
диалогтар, ой ашар, рөлдік ойындарды орындағанда ұялып, өз ойын шет тілінде жеткізу 
қиындық тудырады, олар көпшіліктің көздерінде күлкілі көрінуден қорқады. Холерик және 
сангвиник студенттер керісінше, мұндай жұмыс түрлерін үлкен қызығушылықпен құмарта 
орындайды, өйткені мұнда олар өзінің әртістігін, ашықтығын, тез тіл табысқыштығын көрсете 
алады. В. Н. Куницинаның зерттеу деректері бойынша ұялшақтық, жатырқаушылық, жоғары 
сезімталдық сияқты жеке қасиеттер қарым-қатынас жасау мен тіл үйренуге, білім алуға кедергі 
келтіреді [4].
Қорыта келгенде, шет тілін үйретуде студенттердің жеке психологиялық ерекшеліктеріне, 
темпераментіне сүйенуінің маңызды екендігіне көзімізді жеткіздік. Білімді меңгеру үдерісіне 
келесі қасиеттер әсер етуі мүмкін: қабылдау жылдамдығы, зейіннің шоғырлану ұзақтығы, 
психикалық темп және ритм. Сондай-ақ психикалық іс-әрекеттің бағыттылығы да маңызды рөл 
атқара алады, мысалы, экстраверт, жаңа қарым-қатынас жасауға, адамдармен қарым-қатынас 
жасауға ұмтылады және сөйлеудің эмоциялық бояуы, мысалы, қарым-қатынас кезінде 
эмоциялардың айқындылығы. Осы мәліметтерге сәйкес, эмоцияға берілуі шапшаң, пысық 
холерик темпераменті бар студенттер флегматик темпераментті студенттерге қарағанда еті тірі 
болып келеді. Сангвиник темпераменті басым білім алушылар оқуда анағұрлым табысты, ал 
флегматик және меланхолик темпераменті басым білім алушылар шет тілін меңгеруде көп 
қиындықтарға ұшырайтындығы айқындалған. 

жүктеу/скачать 1,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: