41 Қ. Күзембаев, Г. Күзембаева

Техникалы ң өнімділік дегеніміз -  маш инаның наңты 
өнімділігі.  Ол  м аш инаны ң  пайдалану  кезіндегі  орташ а 
өнімділігі.  Т ехникалы қ  өнім діліктің  ерекш елігі  маши- 
наны  белгілі  бір  кәсіпорында  пайдалануы на  байланыс- 
ты  аны ңталы нады .  Т ехн икалы ң  ң үж аттард а  маш ина- 
ларды ң техникалы ң Ънімділігі  көрсетіледі.
М аш инаның  нақты. өнімділігі:-^
мүндағы  т  -   м аш инаны ң  ж үмы с  істеу  кезіндегі  өңде- 
лінген  өнім нің  массасы;
tx  -  м аш инаны ң ж үмыс істеу уақы ты .
Теориялы қ  өнім ділік  пен  техникальщ   өнімділік  бы- 
лай байланысады:
мүндағы К тп -  маш инаны ң техникалы ң пайдалану коэф­
фициент!.  Б үл коэффициенттің мәнін былай аньщ тауға 
болады:
мүндағы  t mo  -   м аш и н аға  тех н и к ал ы ң   қы зм ет  көрсету 
уақы ты ;
tomK -  кенеттен тоңтаған маш инаны қайтадан жүргізу- 
ге  кететін  уаңыт.
М аш инаны ң  пай д ал ан у  өнімділігі  деп  наңты   кәсіп- 
орында пайдаланы ты латы н м аш инаның барлық кеткен 
уақы ты н еске ала отырып аны қталы нған өнімділігін ай- 
тады.  Теориялы қ өнімділікпен былайш а байланысады:
м ү н д ағы   К жп  -   м аш и н а н ы   ж а л п ы   п а й д а л а н у   к о э ф ­
фициент!.  М үнда  кеткен  уақы тты ң  барльщ  түрлері  ес- 
керіледі.  Сондьіқтан бүл -  өндіріс орнының ж алпы  ж ағ-
Q   —   т   /   і
(1.10)
(
1
.
11
)
(1.12)
(1.13)
11

дайын ж әне ондағы ж ұм ы сш ы ларды ң біліктілігін көрсе- 
тетін  коэффициент.
М аш иналарды ң  ж етегіндегі  қуат  мөлш ері  негізінен 
ж үм ы сш ы   органды  қозғау  мен  өнім ді  ж ы л ж ы ту ға  ке- 
теді. М ашинаның жүмысш ы органының ж ы лж уы на бай- 
ланысты оның ж етегіндегі ңуат былай аныңталынады: 
-  егер ж үм ы сш ы  органы бірқалы пты  ілгері қозғалса,
мүндағы  Ржо  -   ж үм ы сш ы   органды  ж ы л ж ы туға  кететін 
ңуат,Вт;
Р„ ~ ж үмы сш ы  орган көмегімен өнімді өңдеуге кететін 
ңуат мөлшері,Вт;
Gxo ~ ж үм ы сш ы  органға түеірілетін күш  мөлш ері,Н ; 
Go -  өнімге эсер ететін күш  м елш ері,Н ;
М жо -  ж үм ы сш ы  органға эсер ететін момент мөлшері,
М д — өнімге эсер ететін момент м өлш ері,Н  м;
°жо ~ ж үм ы сш ы  органының сы зы қты ң  жылдамдыгы; 
ио -  өнімнің  сы зы қты ң жылдамдығы; 
сожо -  ж үм ы сш ы  органының бүры ш ты қ ж ылдамдыгы; 
б)д -  өнімнің бүрыш тың ж ы лдамды гы .
М аш инаның  атқару  м еханизм інің  білігіне  берілетін 
қуат мөлш ері м ы на теңдеумен аныңталынады:
(1.14)
-  егер ж үм ы сш ы  орган айналаты н болса,
(1.15)
Н м;
Р  = Р   + Р   / һ
ж  
ж о  
ө  '  
:
(1.16)
мүндағы  гіж -  м аш инаны ң ж алпы  пайдалы эсер коэффи­
циента.

2-тарау. КӨКӨНІСТЕР МЕН КАРТОП 
ӨҢДЕУ МАШИНАЛАРЫ
2.1.  Көкөніс және картоп өңцеу машиналарының 
жалпы сипаттамалары
Тамаңтану  кәсіпоры ны на  әкелінген  көкөністер  мен 
картоп сүрыпталынады, жуылады, тазаланады, аршыла- 
ды, сульфитацияланылады (картоп) жэне майдаланады.
Б ұл процестердің барлығы дерлік механикаландыры- 
лады.  Ірі  мамандандырылған  кәсіпорындарда  ж  отары- 
даты процестерді атңаруға арналған арнайы ағынды же- 
лілер болады.
Картоп пен тамы рж ем істілер сапасы ж әне көлем і бо- 
йынш а сұрыпталынады.  Өлшемдері бойынша сүрыптау- 
ды  ірікт еу  дец  атайды.
Тамаңтандыру кәсіпорындарында көкөністердің, же- 
м істердің  сы ртқы   тағам ды ң  қүнды лы ғы   ж оң  ңабатта- 
рын  арпіу үш  түрлі -  жылульщ, химиялың немесе механи- 
калы ң  әдістермен  ж ү ргізіл ед і.  Ж ы л у  әдісімен  тазала- 
ғанда  көкөністер  температурасы  1200-1300  °С  градусқа 
дейін ж ететін  арнаулы  камерасы  бар  агрегаттарда  күй- 
діріледі. Бүл кезде  тамыржемістілердің сырты 0,6-1,5 мм 
қалыңдыңта күйеді де, көкөніс одан ары ңарай тазарту ап- 
параттарында ж уы лы п,  сы ртқы  ңабығынан арш ылады.
М үндай  әдіспен тазалаған өнімнің  қалды ғы  аз бола­
ды ж әне бүл әдіс көкөністерді өңдеудің тасңынды желі- 
лерін де  кең ін ен   п ай д ал ан ы лады .  К өкөністерді  кейде 
ж оғары  температурадағы су буымен де өңдейді.
Ң азіргі  кезде  көкөністерді  м еханикалы қ  әдіспен  ар- 
ш у өте кең өріс алған. Көкөністерді мүндай әдіспен таза- 
лау кезінде оның сы ртқы  қабаты арнаулы бүдырлы бет- 
термен өңделінеді.  Тазалауды ң бүл әдісі арзан әрі ңара- 
пайым болады.
13

Х им иялы к жолмен көкөністердің сыртңы қабатын ар- 
ш уга сілті ерітінділері қолданы лады . Сілті ерітіндісімен 
өңделінген картоп ары қарай роликті ж уу маш иналарын- 
да  сы ртңы   ңабаты нан  тазарты лад ы .  М үндай  маш ина- 
л арға м аркілері МОК  125;  МОК 250; МОК 400 деп атала- 
тын картоп аршуға арналған машиналар жатады.
2.2. Көкөністерді жуу машиналары
Көкөністерді ж ууға арналған маш иналардың іш індегі 
көп тараған турлерінің маркілері А9-КМБ, КУМ-1, КУВ-1 
деп  аталады .  Б үл  м аш иналарда  көкөністер  бір-бірімен 
жүмысш ы органдар арқы лы  үйкеліп және су ағындары- 
мен өңделеді. Ж уу процесін жылдамдату үш ін кейде суға 
сығымдалған ауа беріледі.
Картопты немесе басқа тамыржемістілерін ж ууға мар- 
касы   ММКВ-2000  тербелмелі  ж уу  маш йнасы  ңолданы-
2.1-сурет. М аркасы М М КВ-2000 тербелмелі 
жуу маіиинасы:
а — жалпы көрінісі; э — жцмыс атқару сцлбасы
14

лады.  М ашина картоп тазалайты н тасңынды  желілерде 
қолданылады  ж эне  рамадан  (5)  (2.1-сурет)  оған  конды- 
ры лған  электрңозғағы ш тан  (
8
),  корпустан  (9)  түрады. 
М аш ина  корпусы   рам аға  ам ортизаторлар  (1)  ар қ ы л ы  
жалғасады. М аш инаның тербелмелі қозғалысы жүмыс- 
т т т ы  
ротордың  (12)  айналуынан  пайда  болады.  Оның  се- 
бебі  ротордың  бойында дебаланс  бар.  Ротор  ж абьщ   ц и ­
линдр (4) іш інде  айналады.
Ротордың айналуы  қорш аумен (7)  ж абы лған электр- 
қозғағы ш ты қ  күш ім ен  ж үргізіледі.  М аш ина  корпусы- 
ны ң тербелісі электрңозғағы ш ты ң айналым ж ылдамды- 
ғы н а тең,  ал  амплитудасы  -   6-7  мм.  Ж үм ы с  камерасы- 
ны ң іш інде айналмайтын ш нек (
6
) бар. Осы ш нектің ар- 
қасы нда  өнім  кам ера  іш інде  ш нек  бойымен  ж ы л ж ы п  
өңдеу  у ақ ы ты   созы лады .  М аш инаны ң ү стің гі  ж ағы н- 
дағы тиеу (2) ш анағынан өнім м аш ина іш іне түседі. Ма- 
ш инаны ң  үстіндегі  аш ьщ   терезен ің  ж ан -ж ағы н а  төрт 
бүры ш ты   қорап тар  (
1 1
)  орнаты лған.  Ол  ңорантарды ң 
үстіндегі су цүбыры (
1 0
) арңы лы  жүмыс камерасына су 
щ аш ы раты лы п  беріледі.  Ш нектің  аяң  ж ағы ндағы   кор- 
пустың бүйіріне  науаш а ж алғасңан.  Осы  науаш а арқы- 
лы  ж уы лған өнім маш инадан ш ығарылады.
2.1-кесте
М аркасы  М М КВ-2000 тербелм елі ж уу м аш и н асы н ы қ  тех н и к ал ы қ  
си п аттам асы
Ө німділігі, к г/с а ғ а т
Г2500
Ж үм ы с органы ны ң айналы м  ж и іл ігі, е-1
24
Су ш ы ғы ны , л /са ға т
2500
Э лектрқозғағы ш  қу аты , кВт
1,7
Сыртқы өлш емдері.мм:
ұзы нды ғы
1620
ені
50
би іктігі
1060
Массасы, кг
403
Тербелмелі  ж уу  маш инасы ны ң  өнімділігі  м ы на  тең- 
деумен  аныңталады:
Q = F v „pP (P 
(2-1)
15

мүндағы  Ғ  -   ш нек  орамдарының  арасындағы  қим а  ау- 
дан,  м 2.  Ол мынаған тең:
F = ( D - d ) / 2 H ,  
(2.2)
мүндағы D -  ж үмыс камерасы ны ң іш к і диаметрі,  м; 
d -  білік айналаты н цилиндрдің сы ртқы  диаметрі, м; 
Н  -  ш нек ңадамы,  м;
v  -  тамыр түйнектерінің орташ а ж ы лдам ды гы ,  м /с; 
р -   өнімдердің ты ғы зды ғы ,  к г /м 3;
<р -  жүмыс камерасын өніммен толтыру коэффициента.
vgp = f(a, 
0
, ke), 
(2.3)
мүндағы  a -  ж үм ы сш ы  органының тербеліс амплитуда- 
сы,  м;
0
 -  ж үмысш ы органының тербеліс ж и іл іг і,
1
/с; 
k e  -   кар то п   т ү й н ек т ер ін ің   ү й к е л іс   коэф ф ициента. 
Өндіріс  орындарындағы  ж уу  маш иналары нда 
а  =  0,0025-0,004  м,  (  =  100-150  1/с,  һе  =   50-80  1/с  тең 
болғанда,  vgp =0,015-0,035 м /с  болады.
Тербелмелі  ж уу   м аш ин асы ны ң  ж етегіндегі  электр- 
қозғағы ш ты ң  қуаты :
N  = (N t  + N 2) /
t
] 
тең. 
(2.4)
мүндағы  N l  -   серіппелі  іл гіш к е  кететін  ңуат  мөлш ері, 
Вт;
N 2  -  ротор подш ипнигіне  кететін ңуат мөлш ері,  Вт;) 
г/ -  ж етектегі серіппелі муфтаның пайдалы эсер коэф­
фициента.
Төмендегі  2.2-суретте барабанды ж уу  маш инасының 
сүлбасы көрсетілген.  Түйнектер тиеу (1) ш анағынан ай- 
налм алы   жүмыс  барабаныныц  (2)  іш іне  төгіледі.  Бара- 
банның сы ртқы  беті електі болып келеді. Барабан іш іне 
орнатылған ш аш ы ратқы ш тар (3) арқы лы  су түйнектер- 
ге  беріледі.  Барабанның  екінш і  ш етінде  түсіру терезесі
(4)  бар. Өнімдердің таза ж уы луы  үш ін кейде барабандар-
16

дың  санын  өсіреді.  М ысалы  бірінш і  ж әне  екінш і  бара- 
бандарда өнім  ж уы лса,  үш інш і  барабанда  олар  таза  су- 
мен  ш айңалады .  Осы  тәртіппен  м аркісі  А9-КМ-2  бара- 
банды ж уу маш инасы жүмыс атқарады. Бүл маш иналар- 
да  қ а т т ы   ж ә н е   ө л ш ем д ер і  15-тен  200  м м -ге  д е й ін гі 
көкөністер  ж уы лады .  Ж уу   процесін  барабанның  ай на­
лы м  ж ы лдам ды ғы н  өзгерту  арқы лы   да ж үргізуге  бола­
ды .  Ол  ү ш ін   бараб ан н ы ң   ай н ал ы м   ж ы л д ам д ағы н ы ң  
ш егін   ан ы ң тау  ң аж ет.  Т үй нектер  бір-бірім ен  ү й к ел у  
үш ін түйнекке  эсер  ететін  ортадан тепкіш   күш тің мөл- 
ш ері  түйнектің  ауы рлы қ  күш інен  аз  болуы  керек.  Бас- 
ңа  ж ағдайда  түйнектер  барабанмен  бірге  айналады   да, 
бір-бірім ен  ү й келісте  болм айды .  О ртадан  теп к іш   кү- 
ш інің әсерімен түйнектер барабан бетімен ж оғары көте- 
ріледі де, барабанның ж оғарғы  ж ағы на жете бере  ауыр- 
лы ң  күш ін ің  әсерімен  төмен  ж ы лж ы п ,  астындағы  түй- 
нектермен  үйкеліседі.
2.2-сурет. Барабанды көкөніс жуу машинасы:
1 -  тиеу щрылымьі; 2 -  торлы барабан; 3 -  бцріккіш 
( форсунка ); 4 -  тцсіру тперезесі
Б ү л а р д а н   б асқ а  қ а л а ң т ы   ж ән е  щ е т к а л ы -р о л и к т і 
көкөніс ж уу маш иналары  бар.  Ң алақты  ж уу маш инасы 
(2.3-сурет)  ңозғалмайтын  барабаннан  (
1
),  оның  ортасы- 
на орнатылған ңалаңтары  (3) бар айналм алы  біліктен (
2
) 
және су ш аш ы ратқы ш тары нан (4) түрады. Көлбеу орна- 
тылған ңалаңтар арңы лы  түйнектер араласып түсіру те- 
резесіне  ң арай  ж ы л ж ы ты л ад ы .  Осы  кезде  ш аш ы рат- 
қы ш тардан берілген су түйнектер бетінен бөлінген лай- 
ларды   м аш и н а  сыртьш а-ш ғр ^ рады .  Осы  п р и н д иппен 
м аркісі A9-KJIA/1  м а і з и н г ^ і ^ ұ і ^ ^ Д щ ^ Л д ы .
о қ у л ы
2
-
48
*
мүлікг_
‘үгт
17

1 — бцйір қабыргалары; 2 — білік; 3 — қалақ;
4 — бцріккіштер
Сыртңы беттері нәзік жемістер үш ін маркісі Т1-КУМ-Ш 
(2.4-сурет)  гцеткалы -роликті  маш ина  пайдаланы лады . 
Бүл м аш инаны ң ж үмыс органы ңатар-қатар орналасты- 
рылған айналмалы роликтер болып табылады. Роликтер- 
дің  сыртңы  беттеріне  ж үм саң  материалдар  к игізілед і. 
Роликтер судың іш іне орналасуы м үм кін немесе су оның 
бетіне  ш аш ы р атң ы ш тар   ар ң ы л ы   б ерілед і.  А й н алған  
роликтер  өнімдерді  үйкелістіреді  әрі  оларды  тасымал- 
дайды.
2.3-сурет. Қ алақт ы  көкөніс жуу машиналары:
2.4-сурет. Маркасы Т1-КУМ-Ш щеткалы-роликті 
жемістер жуу маишнасы
18

2.3. Картоп арш уға арналған маш иналар
М аркасы МОК-1250 (2.5-сурет) маш инасының үстіңгі 
жағы нда цилиндрлі ж үм ы сш ы  корпустың іш інде айнал- 
малы конус бар. Конустың бетіне түрпілі материал ж ап- 
сы ры лған.  Б үл  конус  корпусңа  гай к а  арңы лы   бекітіл- 
ген. Конустың ж азы қ бетінде өнімді араластыруға арнал- 
ған  толңынды  бүдырлар  ж асалған.  Ж үм ы сш ы   камера- 
сының іш інде  ауыспалы  түрпілі  сегменттер  бекітілген. 
К ам еран ы ң   ү ст ің гі  ж ағы н д ағы   ңаң п аң   бар.  М аш ина 
жүмыс істеп түрған кезінде қосымш а қақпаң жабы лы п, 
өнімнің, судың сыртңа ш аш ырамауын қамтамасыз етеді. 
М аш инаға  берілетін  су  ж ең   арңы лы   беріледі.  Өңделін- 
ген өнім есікш е арңы лы  сы ртңа ш ығарылады. М ашина-
2.5-сурет. МаркасыМОК-1250 картоп аршу машинасы
19

ны ң  ж үм ы сш ы   органы ны ң  білігін  айналды ру  электр- 
ңозғағы ш   ж ән е  сына  белдікті  беріліспен  ж ү р гізіл ед і. 
Б іл ік   м ойы нтіректерге  орнаты лған  ж әне  тазарты лған 
көкөністі түсіруге арналған есік болады. М аш ина тірек- 
тер арқы лы  негіз тақтасы на бекітіледі.
Төм енде  (2 .6 -с у р ет)  м а ш и н а н ы ң   к и н е м а т и к а л ы қ  
сүлбасы көрсетілген. Мүнда электрқозғағыш тың (
6
) білігі 
(5) ш кив (4) арқы лы  сына белдіктің (3) көмегімен  ңозға- 
лысты  жетектегі  ш кивке  (7)  береді.  Бүл  ш кив  білік  (2) 
арқылы конусты жүмысшы органмен (
1
) байланысңан.
2.6-сурет. М аркасыМ ОК-1250 картоп аршу машинасы- 
ның кинематикалыц сцлбасы:
1 — жцмысшы органы; 2 — білік; 3 — сына  таспа; 4 — шкив; 
5 — шкив; 6 -  электрқозгагыш
Картоп арш уға арналған УММ-5 механизмі (2 .7-сурет) 
к іш і  өлшемді  әмбебап  УММ  ж етектерін ің   ауыстырма- 
лы  механизмі болып табылады. М еханизм корпустан (1) 
оның үстіндегі қақп ақтан  (3),  іш індегі ж үм ы сш ы  орган 
металл табаңш асынан (7) түрады.  Металл табаңш а беті- 
не  түрпілі  м атериалдан  қүйы лған  табақш а  (
6
)  бекітіл- 
ген. М еталл табаңш аның астыңғы ж ағы нда екі қалаңш а
(5)  бар, олар арқы лы  өнім қабы қтары  сыртңа ш ығарыла- 
ды. Ж үм ы сш ы  орган білікке (12) бекітілген,  ал біліктің 
төменгі ж ағы на бір сатылы конусты тісті беріліс (
1 1
) бар.
20

Корпусңа  бекітілген  ңүйры ңш а  (10)  арқы лы   механизм 
әмбебап ж етекке ж алғанады.
М аш инаяы ң  ж үм ы с  істеу  тәртібі.  Тиеу  қақп ағы   ар- 
қы л ы   кам ераға берілген  көкөністер  түрпілі  ңаптамасы 
бар айналы п түрған конустың табаңш аға  түсіп, ортадан 
тебу  күш терінің әсерімен  кам ера ңабырғасына үйкеліп 
ңозғалады. Бір-бірімен үйкеліскен картоп түйірш іктері- 
нің сы ртқы  ңабы қтары арш ы ла бастайды да,  жен, (4) ар- 
қы лы   берілген  сумен ж уы лады .  Өңделген  картоп каме- 
радан (13) есікш е  арқы лы  ш ығарылады.
2.7-сурет. Маркасы УММ-5 картоп аршу машинасы: 
а) жалпы көрінісі; б) жцмыс істеу сцлбасы
М аркасы КНА-600М деп аталаты н картоп арш уға ар- 
налған  ү зд іксіз  ж үм ы с  істейтін  м аш ина  көкөністерді 
өндеуге арналған тасқынды желілерде пайдаланы лады. 
Ол  ж екеленген  еекд и ял арға  бөлінген  өңдеу  камерасы- 
нан,  олардың іш індегі ж үм ы сш ы  орган болып есептелі- 
нетін түрпілі білікш елерден түрады. Б ілікш елер арнау­
лы   ж етек  арңы лы  айналады. М аш инаның ж алпы  көрі- 
нісі төменде (
2
.
8
-суретте) берілген, ал ж үмые істеу төрті- 
бін  2.9-суреттен байқауға болады.
360
? 
.3
21

2.8-сурет. М аркасыКНА-600М  картоп аршуга арналган
машина
2.9-сурет. КНА-600М машинасыныц жцмыс істеу тэртібі
Өңдеу камерасының секциялары   ж ы лж ы м алы  жап- 
қы ш ы  бар терезелер арқы лы  өзара байланысқан. Әр сек- 
ци ян ы ң ж оғары ж ағы на  су ш аш ы рататы н тетіктер бекі- 
тілген. Лай су мен камерадағы ңабы қтар  кам ераны ң ас- 
тындағы ж ең арқы лы  сыртңа ш ығарылады. М аш инаның 
ж етегі  электрңозғагы ш тан түрпілі  роликтерге  айналыс 
беретін  сына  белдікті  ж әне  тісті  берілістерден  түрады. 
Камераға үздіксіз  түсіп  түраты н  картоп түрпілі  ролик­
терге түседі де, олардың айналуы нан бір-бірімен үйкеліп 
ілгері ж ы лж иды . Роликтердің бойымен ж ы л ж и  отырып 
картоп  түйнектері  бірте-бірте  төрт  секциядан  өтеді  де,
22

ж ү к   түсіру  терезесіне  ж етеді.  К артопты  арш у  процесі 
оның түрпілі роликтермен және бір-бірімен үйкелуі не- 
гізінде ж үзеге асады. Бүл кезде камераға су үздіксіз бері- 
ліп түрады.
КНА-600 маш инасы ны ң кинем атикалы қ сызбасы тө- 
мендегі 
2
.
1 0
-суретте  көрсетілген.
2.10-сурет. М аркасы КНА-600М картоп аршу 
машинасының кинематикалың сцлбасы
Ж оғары да аталған  маш иналарды  пайдаланар алдын- 
да  олар  тексеруден  өтуі  ңаж ет.  Тексеру  кезінде  ж үмыс 
кам ерасы ны ң есігі жабың болып түруы керек. Содан соң 
м аш и н ан ы   өн ім сіз  бос  ж ү р г ізе   о ты ры п  б аң ы л ау д ан  
өткізеді.  Картоп пен көкөністер жүмыс камерасына м а­
ш и н а  ж ү р гізіл ге н н е н   ж ән е  к ам ер а ға  су  берілгеннен 
кейін  ғана  түсіріледі.  Ж ү к   ш амадан  тыс  көп  салынған 
ж ағдайда  түйнектер  дүрыс  дәрежеде  өңделмейді  ж әне 
мүндай  ж ағдайда  м аш инаны ң  электрқозғағы ш ы на  ша-
23

мадан  арты ң  күш   түседі.  Ж ү к   тиелгеннен  кей ін  өңдеу 
кам ерасы ны ң  д ақп ағы   жабы ң  болуы  керек.  Картопты 
аршу  2-5  минут аралығы нда ж үргізіледі.
М аш ина  ж үм ы с  істеп  түрған  кезде  ң ауіпсіздік  ере- 
ж елері  ңатаң  саңталуы  тиіс.  Ж үм ы с  аяқталғанн ан  соң 
судың  берілуі  және  электрқозғагы ш   жүм ы сы   тоқтаты- 
лып, жүмыс камерасының есігі аш ылады. Өнім түсіріліп 
болғаннан  кейін есік  ңайтадан ж абы лады .
Картоп  арш у  м аш иналары ны ң  техникалы ң  сипатта- 
малары  төмендегі  кестеде  көрсетілген.
2.2-кесте
Көрсеткіштер
Өлшем
бірлігі
МОК-125
МОК-250
МОК-400
КНА-600М
Өнімділігі
кг/сағат
125
250
400
600
Салынатын өнім
кг
6
11
22
-
Жүмыс
камерасының
сыйымдылығы
л
16
28
50
-
Электрқозғағыш
қуат
кВт
0,4
0,6
1,1
3
Жүмыс
органынық
айналым
жылдамдыгы
с-1
23,6
23,6
46,6
23,3
Сыртқы
өлшемдері:
үзындығы
ені
биіктігі
мм
530
380
835
630
430
920
690
495
1015
1490
1125
1315
Массасы
кг
85
105
140
480
Периодты картоп арш у маш инасы ны ң өнімділігі мы- 
на формуламен аны қталы нады :
Я = тп/(іт + ів + і тц), 
(2.5)
мүндағы т -  маш ина камерасына салынған өнімнің мас- 
сасы,  кг;
tm -  өнімді кам ераға тиеуге кететін уаңыт мөлш ері, с; 
і в -  өнімМ өңдеу уақы ты ,  с;
t 
-   өнЙвді  ж үм ы с  кам ер асы н ан   түсіруге  к ететін  
уаңыт мөлш ері,  с.
Т әж ірибелік  зерттеулер  арңасы нда  t m  =  5-10  с,  t e  = 
120-300 с,  ал  tmij =  5-6 с екені аны ңталған.
24

Егер маш инаның ж үм ы с камерасының көлемі белгілі 
болса,  ондагы  өнім нің  массасын  м ы на  формуламен  та- 
буга болады:
m = Vp ( p ,  
(2.6)
мүндағы V -  ж үмыс камерасының көлемі, м 3; р -  өнімнің 
көлемдік тығыздығы, к г /м 3;  (р = V0/V  = 0,55-0,65 -  өнім- 
мен  жүмыс  камерасын толтыру  коэффициента.
2.4.  Ш и кі  ж ән е  п іскен   кө кө н істер д і 
к есін д іл ей т ін   м а ш и н а л а р
М аркасы М РО-50-200 көкөніе кесінділейтін м аш ина.
К іш і ауқымды  бүл м аш ина ш икі көкөністерді тілімдеп, 
таяңш алап,  піш індеп  кесінділеуге  ж әне  орамжапыраң- 
ты  майдалап  турауға  арналған.  М аш ина  қораптан,  же- 
тектен, тиеу сыйымдылығынан және  ауыетырмалы жү- 
мысш ы органдарынан түрады. Корпустың іш іне электр- 
ңозғағыш  пен сына белдікті берілісі бар ж етек орналас- 
ңан.  Ж үм ы с  камерасы   цилиндр  тәрізді  етіп  ж асалы н- 
ған.  Оның  үстіңгі  ж ағы н а  тиеу  сыйымдылығы  бекітіл- 
ген.  Тиеу  сы йы м ды лы ғы нда  өнімді  пы ш ақтарға  ж ы л- 
ж ы таты н итергіш тер болады. Ж үмыс камерасының ж ақ- 
тауы на  ж ү к   түсіру  астауы на  туралған  өнім  түсіріледі. 
Д и скіл і  пы ш ақ  көкөністерді  тілім деп  кесу үш ін   ж әне 
орам ж апы раңты   үсаңтап  турау  үш ін  пайдаланы лады . 
Top  көзді  пы ш аңтар  көкөністердің  өлш емін  3x3  және 
1 0
x
1 0
м м ет іп , ал тая ң ш ал ар д ы
0
,
8
х
1
,
2
ж ән еЗ х З м м ет іп  
кесу үш ін  ңолданылады.
Бүл пыш аңтар табаңш аларға ңозғалмайтындай етіліп 
бекітілген, сондьщтан да туралатын өнімнің ңалыңдығы 
бір ңалыпты болады.
М аш инаның ж үм ы с істеу тәртібі.  Тиеу сыйымдылы- 
ғы н а салынған көкөніс айналы п түрған пы ш ағы  бар та- 
баңш аға итергіш  арқы лы  ны ғыздалынады. Табаңш аның
25

айналу  ж иілігін е  байланысты  пы ш аңтар  өнімді  піш ін- 
деп  кесіп,  қабылдау  ыдысына  түсіреді  (
2
.
1 1
-сурет).
2.11-сурет. Маркасы МРО-50-200 көкөніс кесінділейтін
машина:
1 — жетекші білік; 2 -  тцсіру щ рылымы; 3 — мойынтірек; 
4  - бцранда; 5 -  корпус; 6 -  табацша; 7 — тиеу щрьілымы; 
8 -  бцранда; 9 -  цаптама; 10 — гайка; 1 1 — тцсіру тетігі; 
12 — электрқозгагыш; 1 3 -  сына-таспалы беріліс;
14 — гайка; 15 — кронштейн; 16 — айшыцты цуыс;
17 -  дөңгелек цуыс
М ар касы   М Р О -400-Ю 00  әмбебап  к ө к ө н іс  кесін д і- 
лейтін маш ина ш и к і өнімдерді әр түрлі піш інде кесінді- 
леуге ж әне орам ж апы рақ турауға арналған (
2
.
1 2
-сурет).
26

Б үл м аш инаны ң ерекш елігі, оның корпусына  табақш а- 
л ы   немесе  роторлы  кесінділеу  қүры лы м дары н  ңонды- 
руға болады.  М аш инаның корпусында (1)  екі түсіру ар- 
насы  бар.  Оның  арнасынан  (2)  табақш алы ,  ал  тағы   бір 
арнасынан (3) роторлы кесінділеу маш иналары нан шың- 
ңан  кесінділер  түсіріледі.
2.12-сурет. М аркасы МРО-400-1000 эмбебап көкөніс кесу
машинасы:
1 -  корпус; 2 -  тцсіру арнасы; 3 -  тцсіру арнасы;
4 — торлы пыиіақ
М аркасы МС-10-160 көкөніс турайтын механизм П-1 
ж етегі  бар әмбебап  асхана маш инасыны ң қүрам ы на  кі- 
реді. Ол ж ү к  түсіретін науаш асы (9) бар түтас қүйы лған 
корпустан (3), ж ү к тиеу ш анағынан (
2
), ж үм ы сш а орган- 
дары на  ж ататы н  тірек  табаңш асынан  (4)және  кесу  қү- 
рылымынан (1) түрады.  Тіреуші табаңшада терезешелер 
бар, олардың өлшемдері реттеу гайкасы  (
6
) арңы лы  жүр- 
г із іл е д і.  Т ір ек  таб аң ш асы н а  б еріліс  б іл ік т е н   к іл т е к  
(шпонка) (5) арңылы беріледі. Кесу механизмі болып еүр- 
гілеу пы ш ағы  (10) есептелінеді.  Оның терезеш елері бар. 
Тік  пышақтар (11) көкөністі кесінділейді (2.13-сурет).
27

2.13-сурет. Маркасы МС-10-160 көкөніс тпурайтын механизм:
а -  жалпы көрінісі; э -  таяцшалап кесу пышагы; 
б —табацша; в -  т ік пышацтар бекіту тетігі. 1 — кесу 
тетігі; 2 -  тиеу шанагы; 3 -  корпус; 4 — тірек дискісі;
5 -  сына; 6 -  гайка; 7 -  щ йрыцша; 8 -  жетекші білік;
9 -  тусіру науашасы; 1 0 -  езгілеу пышагы:
11 — т ік пышацтар
М еханизмнің ж ұм ы с тәртібі. Қабылдау ш анағына тол- 
ты ры лған көкөніс  айналы п түрған дискіге беріліп кесі- 
леді. Кесінділер ж ү к түсіру науашасынан арнаулы ыдыс- 
ңа төгіледі.
У ММ- ЮМ деп атал аты н  көкөніс турайты н механизм. 
Бүл механизм УММ-ПС,  УММ-ПР немесе П УВР-0,4 эм-
28

бебап асхана м аш иналары ны ң қүрамы на кіреді. Ол ш икі 
көкөністі ж оңқалап немесе кесінділеп кесуге және орам- 
ж ап ы рақ турауға арналған.  Механизм (2.14-сурет) тиеу 
ш анағынан,  өңдеу  кам ерасы нан,  ауыстырмалы  ж үмыс 
органдарынан,  түсіру науасынан,  ж етекш і біліктен,  тү- 
раңтандыру ңүры лы м ы нан ж әне өнімді итеру сайманы- 
нан түрады. Ж етекш і білікке тірек табақшасы және кесу 
пы ш ақтары   бекітілген.
1 — итеру механизмі; 2 — өңдеу камерасы;
3 -  тцрацтандыргыш: 4 -  жетекші білік; 5 -  мойынтірек; 
6 -  тцсіру астпауы; 7 ,9  — ауыстырмалы жцмыс орындары, 
тиеу шанагы
29

Табаңш алы   кесу  пы ш ағы   бар  МОП-11-1  кесу  м еха­
низм! 2.15-суретте көрсетілген. М еханизм эмбебап П-11 
ж етегі бар асхана м аш иналары на ж алғанады . М еханизм
2.15-сурет. Табацшалы кесу пышагы бар МОП-11-1 кесу 
механизмі:
а -  жалпы көрінісі; э — торлы пышац; 1 — білік; 2 — тиеу 
шанагы; 3 — өңдеу камерасы; 4 -  торлы пышац; 5 — білік; 
6,8  — мойынтіректер; 7 — конусты беріліс; 9 — кронштейн;
10 — бцранда
30

ш и к і,  піскен  көкөністерді  кесуге  ж ән е  піскен  картоп 
езгілеуге  арналған.  Ш и кі  көкөністер  әр  түрлі  піш інде 
кесінделеді. М еханизм тиеу ңүры лы м ы нан, өңдеу каме- 
расынан, торлы пы ш аңтардан түрады. Тиеу ш анағы кор- 
пусқа  кронш тейндер  ж әне  бүрандалар  арқы лы   бекіті- 
леді. Асхана маш инасыны ң ж етегінен ңозғалыс  жүмыс 
органдары бекітілген білікке конусты тісті беріліс арңы- 
лы  беріледі. М еханизмнің кіру, ш ығу біліктері мойынті- 
ректе  ңонды ры лған.  Өнімді  тиеуге  ар н ал ған   тесіктер 
домалаң немесе айш ы қты  болып келеді. Өнімді езгілеуге 
арнаулы  қүры лы м   ңолданылады.  Олардың  қүры лы м ы  
МП-800  маш инадағы  тетікке үңсас.
Р оторлы   көкөніс  кесетін  м аш ин а  табақш алы   м еха­
низм сияңты , МРО-400-1000 деп аталаты н көкөніс кесін- 
д іл е й тін   м аш и н а  ң ү р ам ы н а  к ір е д і.  Б ү л   м аш и н ан ы ң  
ерекш елігі -  мүнда пы ш аң айналмайды,  өнім ротормен 
бірге  ай н алад ы .  М аш ина  корпусңа  (9)  б екітілген   ц и ­
линдр  тәрізд і  ж үм ы с  кам ерасы нан  (
8
),он ы ң  үстіндегі 
тиеу  ш анағынан  (5)  түрады.  Ж үм ы с  кам ерасы ны ң  жо- 
ғары   ж ағы  ңақпақпен ж абылады.  Оның ж ү к  тиеуге ар- 
налған саңылауы бар. Ж үм ы с камерасының іш індегі ро- 
торда (7) үш  қалаң (
6
) орналасады. Ротор жүмыс білігінің 
(1)  ү стің гі  ж а ғы н а   б ек ітіл ген .  Ж үм ы с  кам ерасы н ы ң  
ж аңтауындағы терезеге пы ш ақтарды ң блогы арқы лы  ке- 
сінділер  алынады  (2.16-сурет).
М аш инаны ң  ж етегі  эл ек трқо зғағы ш тан ,  сы на  бел- 
д ікті  берілістен түрады.  П ы ш ақ блогының астына ж үк 
түсіру астауы орңаласады. М РО-400-1000 көкөніс кесін- 
ділейтін маш ина дискілі пыш аңтармен де жараңтанды- 
рылады.  Мүндай ж ағдайда оның қүры лы сы  мен жүмыс 
істеу тәртібі МРО-50-200 машинасына  үқсас болады.
М аш инаның ж үмы с істеу тәртібі.  Өнім тиеу ш анағы 
арқы лы  жүмыс камерасындағы айналы п түрған роторға 
түседі.  Ортадан  тепкіш   күш тің  әсері  мен  көкөніс  бара- 
банны ң  ңабы рғалары на  ңарай  ы ғы сты ры лады .  Мүнда 
оларды   ротордың  тік   ң алақш алар ы   ңабы рға  бойымен 
ж ы лж ы ты п,  пы ш ақтар арқы лы  тілім деліп кесіледі. Ке-
31

2.16-сур ет. М аркасы  М Р 0  4001000рот орлы көкөніс кесу
машинасы:
а -  жалпы көрінісі; э— кесу аппараттары; 
б—ротор; 1 — білік; 2 — тцсіру арнасы; 3 —пышацтар ццрамы;
4 -  бцранда; 5 -  тиеу шанагы; 6 -  цалацтар,ротор негізі;
8 -  цилиндр; 9 -  корпус; 1 0 - ось; 1 1 - тцрацтандыру тетігі; 
12—жалгау тетігі; 13— ілгіш; 14 — ццйылып жасалынган 
бет; 1 5 - пышацты тарац; 1 6 - пышац; 1 7 -  айыр
32

сілген  өнімнің  піш індері  пыш аңтардың  орналасу  бағы- 
тына байланысты болады.  Туралған өнім ж үк  түсіру на- 
уасы  арңы лы   арнаулы  ыдысңа  түсіріледі.  М аш ина  ңа- 
уіпсіздік  техникалары м ен  ж абды қталған.
Көкөніс кесінділейтін пуансондық механизм қатары- 
на м аркасы  МС-28-100 деп аталаты н механизм ж атады . 
Бүл  м еханизм  м аркісі  П У -0,6  әмбебап  асхана  маш ина- 
сының қүрам ы на енеді. М еханизм картопты әр түрлі пі- 
щ інде  кесінділейді.
Механизм  (2.17-сурет)  корпустан,  жүмыс  камерасы- 
нан, редуктордан, пуансон ж әне пыш аң рамасынан түра- 
ды. М еханизмнің цилиндр тәріздес жүмыс камерасы (3) 
тиеу  ш анағымен  (19)  бірге  ж асалы нған.  Камераның ас- 
ты ңғы   ж ағы нда  екі  тіректер  (4)  арңы лы   редуктор  кор- 
пусына  (7)  бекітілген  пыш аң  рамасы  (2)  бар.  Редуктор 
корпусы   ңаңпаңпен  (15)  ж абы лған .  К ам ераны ң  іш ін е 
қозғалм алы   пуансон  (
1 2
)  орнаты лған.  П уансонның  ас- 
ты ңғы  ж ағы на бүдырлары бар пластина (13) ж алғасңан. 
П ластина  өнімді  пы ш ацты   рам аға  сығымдайды.  П уан­
сон  төм енгі  нү ктеге  ж еткен д е  өнім   түсетін  ар н а  (19) 
цуансонның  ж ақтауы м ен  (18)  жабылады.  П уансонның 
қозғалуы әмбебап ж етекке ж алғанаты н біліктің (
6
) коме-
15
2.17-сурет. Маркасы МС-28-100  механизмі
3
-
48
*
33

гімен ж үргізіледі. Б іл ік орам тіс (10) ж әне орам тісті дөң- 
гелек (14) арқы лы  иінді білікті (16) айналдырады. И інді 
б іл ік т ің   м ойн ы на  к у л и са н ы ң   рам асы   (
8
)  к и г ізіл ге н . 
Ж үм ы с кам ерасы ны ң төменгі ж ағы на орнатылған алма- 
лы -салм алы  пы ш ақ рам алары ны ң түріне қарай кесілген 
көкөністердің  піш індері  өзгереді.
М еханизм нің  ж үм ы с  істеу  тәртібі.  Пуансон  ж оғары  
кө теріл ген   кезде  көкөніс  т ү й ір л ер і  п ы ш ақ  рам асы на 
келіп  түседі. Пуансон  төмен қарай қозғалған кезде өнім 
пы ш аң  рамасы  арңы лы   сығымдалып,  кесіліп,  арнаулы 
ыдысңа төгіледі.  Кесілетін көкөністердің піш індері пы- 
ш ақ  рам асы ндағы   пы ш аң тарды ң  орналасуы на  байла- 
нысты болады.
2.18-сурет. Маркасы МРОВ-160 піскен. өнімдерді кесуге 
арналган, машина:
1 -редукт ор; 2 -  ирек тісті беріліс; 3 -  ирек тісті 
дөңгелек; 4 — білік; 5 -  мойынтірек; 6 -  шыгару астауы; 
7 -  торлы пышақ; 8 -  тиеу цилиндрі; 9 — итеру жугі; 
10 — пішінді гайка; 11,12 — қаптамалар; 13 — цацпац; 
1 4 -  штифт; 15 — табацша; 1 6 -  тцсіру науасы;
17 — электрқозгагыш
34

Құрам а  м аш иналар  пісірілген  көкөністерді  әр  түрлі 
пішінде  кесінділеуге  арналған.  Солардың  бірі  -   марка- 
сы МРОВ-160 деп аталаты н маш ина.  Б үл маш ина (2.18- 
сурет)  электрңозғағы ш тан,  орам  тісті  редуктордан,  ай- 
налмалы  тік   пыш аңтардан,  пыш аң  торынан,  табаңш а- 
дан,  қаң п аң та н ,  тиеу  ш ан ағы н ан ,  түсіру  науасы нан, 
итеру ж үгінен түрады.  П ыш аңтар білік,  оған бекітілген 
иректі беріліс ж әне электрқозғағы ш   көмегімен айнала- 
ды .  П ы ш аңтарды ң  асты нда  рам асы   бар.  М аш инаны ң 
ауыстырмалы үш  түрлі рамасы болады. Олардың  арнау­
лы   ү яш ы ң тары н ы ң   өлш ем дері:  9 x9,  14x14,  6x32  мм. 
М ашинада ж ү к түсіретін екі науа бар. Олардың өнім ке- 
сінділерін,  ал  екінш ісі  ж үм ы с  камерасы нан  үсаң  ңал- 
дыңтарды түсіріп алуға арналған.
МС-18-160  механизмі  (2.19-сурет)  өзінің  ңүрылымы 
мен  жүмыс  істеу  тәртібі  ж ағы ны н  МРОВ-160  маш ина- 
сына үңсас.  Ол  П У-0,6  деп  аталаты н  әмбебап  ж етектер 
арқы лы  жүмыс істейді. М еханизмде орам тісті берілістің 
орнына конусты тісті беріліс  орнатылған.
А талған м аш иналарды  пайдалану нүсңаулың  ереже- 
лерді  ңатаң  саңтай  отырып  ж үргізіледі.  Ондай  нүсңау 
ережелері  әрбір  м аш инаны ң  техникалы ң  ңүж аттары н- 
да берілген.
Көкөністерді кесінділейтін м аш иналарды іске қосар- 
дың  алдында  техникалы ң  байқаудан  өткізу  қаж ет.  Бү- 
дан соң м аш инаның ж етегі іске ңосылып,  жүм ы сы  тек- 
серіледі.
К өкөністер  м аш и н аға  электрңозғағы ш   іске  ңосыл- 
ғаннан кейін ғана салынады. Ж үм ы с істеп түрған м аш и­
на іш індегі кептеліп қалған өнімді қолмен бағыттап жі- 
беруге немесе итеріп  жіберуге болмайды.
Ж үмыс  аяңталған  соң  ж етек  тоңтатылады  ж әне  ма- 
ш инаны ң жүмыс бөлш ектері бөлініп алынады да, ол ыс- 
ты қ сумен ж уы лы п тазарты лады .
Көкөністерді кесінділеу маш иналары ны ң сипаттама- 
лары   төмендегі 
2
.
2
-кестеде  берілген.
35

2.19-сурет. М аркасы МС-18-160 кесу машинасы:
1 -  конусты пгісті берілістпі редуктор; 2 -  торлы пышац; 
3 — сациналы тірек; 4 — итеру жг/гі; 5 — қабылдау шанагы
2.2-кесте
Кврсеткіш гері  |
МРО-50-200
МРО-400-1000
МОП- I l l ІМ С-10-160І  УММ-10 МС-28-100 МРОЕ-160 j МС-18-160
Ө аімділігі
ш н х ік е к  
к г/с а ға т
80...200
8 0 ...3 0 0
16 0 ...3 0 0  
160
40 ...1 0 0
100
Ш скен е вім
-/•
100...200
160 
1 
160
П ы ш актард ы я
айналыы
жы ядвмны гы
м н н '1
480
465
475 
170
110
-5
0 ,6  
1 
62
Кесіяділер
өлш емі
м н
22;
6;10
2 , 6  
2...1
3 ;в
-4;б
4;б
Сыртқы
өлшемдері,
үзындығы
ені
б яік тігі
н м
530 
:  750 
535 
1510 
460 
,7 1 0
410 
370 
205 
260 
400 
і 320
260
210
3 6 0
318
342
360
470 
!  420 
390 
:  380 
500 
!  410
Массасы 
!  кг
55 
90
16 
!  8 
!  5,5
12,5 
і  25 
;  12
36

3-тарау. ЕТ ЖӘНЕ БАЛЫҚ 
ӨҢДЕУ МАШИНАЛАРЫ
3.1.  Ет және балық өндеу машиналарының жалпы 
сипаттама лары
Ет  тарту  м аш ин алары   өнім ділігіне  байланы сты   үш  
түрге бөлінеді:  өнімділігі  сағатына 
10
  кг  болатын -  түр- 
мыстық;  өнімділігі  сағатына  10-500  кг  -   тамаңтандыру 
кәсіпорындарындағы жөне өнімділігі сағатына 500 кг-нан 
арты қ -   ендірістік.
Т ам а ң тан д ы р у   к әс іп о р ы н д а р ы н д а   қ о л м ен   немесе 
электр ңуатымен ж үм ы с істейтін ет тарту м аш иналары  
қ ол д ан ы л ад ы .  О лар  ембебап  ж етек терге  ж ал ған аты н  
ауыспалы механизм ж ене ж еке м аш ина болып екіге бе- 
лінеді.  Ет  тарту  м аш инасы ны ң  сүлбасы  томендегі  3.1- 
суретте берілген. Ет тарту м аш инасыны ң корпусындағьі 
ж үм ы с  кам ерасы ны ң іш індегі  қабы рғалар  ©німнің  ай- 
налмауы н  ңамтамасыз  етеді.
3.1-сурет. Ет  тарту маш инасыниң сцлбасы:
1 -  жцмыс камерасы; 2 — шнек; 3 — қьірлар; 4 -  кесу торы; 
5,6  — пыиіақ торлары; 7 —сақина; 8 — бцранда-қақпақ; 
9 -пы ш ацт ар
37

Өнімді  ж үм ы с  кам ерасы нда  ж ы л ж ы таты н   бүранда- 
ны ң  (ш нектің)  қадам дары   бірте-бірте  кіш ірейе  береді. 
Ет  тарту маш инасы ны ң  кесу  қүры лы м ы   кесу  торынан, 
айналатын пыш ақтардан, әр түрлі өлшемдері бар пыш аң 
торларынан  түрады.  М аш инаның  кесу  тетіктері  төмен- 
дегі  3.2-суретте  көрсетілген.
3.2-сурет. Ет  тарту машинасыныц пышақтары: а — кесу 
торы; ә — екі жацты пыиіақ; б -  пышацты тор; в — негізгі 
жиьінтық; ірілеп тартуга арналган жиынтыц
3.2.  Ет тарту машиналары мен механизмдері
Қ азіргі  уаң ы тта  МИМ-60,  М ИМ -500,  МИМ-82,  М-2 
(764)  деп аталаты н дербес ж етектері бар ет турағыш тар, 
сондай-ақ  ММП11-1,  МС2-150,  М2-70  ж әне УММ-2  деп 
аталаты н әмбебап ж етектермен ж үм ы с істейтін ет тарту 
м аш иналары   кеңінен  ңолданылады.
МИМ-60 ет тарту маш инасы кіш ігірім  тамаңтандыру 
орындарында ңолданылады. М аш инаның кесу ңүрылы- 
мына кесу торы, екі ж ақты  пы ш ақ ж әне диаметрлері 3,2 
ж әне 4,5 мм ек і пы ш ақ торлары ж атады .
38

МИМ-500 маш инасы (3.3-сурет) ш ойыннан жасалын- 
ған  корпустан,  негізден,  жүмыс  қүралдары нан,  шнек- 
тен, жетектен және ңаңңадан түрады.М аш инаның 4-кор­
пусы қуысты цилиндр тәрізді ж асалы нған  және ол жү- 
мыс камерасы болып есептелінеді. К амераның іш іне бү- 
рандалы ойың  ж асалы нған. М ашина корпусы редуктор- 
па  б е к іт іл ге н .  К о р п у сты ң   іш ін д е гі  ш н е к т ің   ц ад ам ы  
бірте-бірте  азая   береді.  Ш нектің  алды ңғы   ж ағы ндағы  
сау с ақ ш аға  кесу  м ехан и зм д ері  к ір г із іл г е н ,  алды м ен 
кесу торы,  екі  ж аңты  пыш аң,  диаметрінің өлшемі  9  мм 
болатын  пыш аң  торы,  екі  ж ақты   пы ш ақ  және  диаметр 
өлшемдері 3 немесе 5 мм пышак, торы. П ыш ацтар электр- 
қозғағы ш ,  сына  белдікті  беріліс,  редуктор  арңы лы   ай- 
налады.
3.3-сурет. Маркасы М ИМ -500 ет тарту машинасы:
1 -  машина негізі; 2 -  жетекші білік; 3 -  корпус;
4 — корпус; 5 — пышацты тор; 6 — саусацша; 7 — екі жацты 
пышац; 8 — кесу торы; 9 — гайка; 10 — шнек; 11 — цоршау, 
12 — итеру қцралы; 1 3 -  ццйрықша; 1 4 -  тиеу табагы;
15 —редуктор; 1 6 -  бцйір беті; 1 7 -  сына белдікті беріліс;
1 8 -   электрқозгагыш; 1 9 -  итергіш; 20 -  қол бцрандасы
39

МИМ-82М деп атал аты н  ет тарту м аш ин асы .  М аши­
на  негізден,  корпустан,  өңдеу  кам ерасы нан,  ж у к  тиеу 
ш анатынан,  ш нектен,  кесу  механизмдерінен,  ж етектен 
ж әне басқару стансасынан тұрады.  М ашина диаметрі  3, 
5, 9 мм тесіктері бар үш  тормен, ңос ж үзді екі пыш аңпен 
және кесу торымен ж абды қталған.
Ет  тарту маш инасы  электркозғағы ш тан  ж әне екі  са- 
ты лы ,  цилиндрлі  редуктордан  түрады.  Ж ум ы с  камера- 
сының іш к і диаметрі -   82  мм (3.4-сурет).
3.4-сурет. М И М -82М  етп тарту машинасы
МИМ-105 деп аталаты н ет тарту маш инасы негізінен 
МИМ-82  м аш инасы на  қар аған д а  көлем ін ің  үлкендігі- 
мен,  ж етек  ңүры лы м ды ң  өзгеш елігімен  ерекш еленеді.
40

М аш ина  ш ойы н  тақ т аға  орналасты ры лады .  Р ам ан ы ң  
іш іне  электрқозғағы ш   орнаты лған.  Ж етек  одан  басқа 
сына  белдікті  берілістен  ж әне  бір сатылы  редуктордан 
тұрады .  М аш инаны ң  ж үм ы с  кам ерасы н ы ң   іш к і  д и а­
метр! -   105 мм.
М 02-150, МС2-70 ж әне УММ-2 деп атал аты н  ет тарту 
м аш иналары . Бүларды ң қүрылымдары мен  жүмыс істеу 
тәртібі ММП-11 деп аталатын ет тарту механизміне үңсас.
Ж үм ы с істеу тәртібі. Ш ағын-ш ағын кесілген ет түйір- 
лері ж үмыс камерасындағы ш некке түсіп тығыздалады 
да, ет турайтын ңосарлы пы ш аңңа карай ж ы лж иды . Б үл 
жерде ет үсаңталып туралады. Осылайша туралған ет шнек- 
пен  тығыздалып,  қозғалм айты н  пы ш ак  торлары  арңы- 
лы  алдын  ала  дайындап  қойған  ыдысқа  ы ғыстырылып 
ш ығарылады. М аркалары М2-70, ММП-11-1, УММ-2 ма- 
ш иналары ны ң  ж алпы   көріністері  төмендегі  3.5-3.8-су- 
реттерде  берілген.
1 -  тиеутабагы; 2 -  бцранда; 3 — екі жацты пышац; 
4 -  кесу торы; 5 — қырлар; 6 ,7  — пышац торлары
41