Ббк 84 (5К;аз) б к азыбек Би Келд1бек лы

Саркы ттан—
Кыйзаттан —> | Нурлан, Ерлан | .
Нурланнан —
Ерланнан —>
Ныгыметтен 
дан -> 
тан —> 
тен —>
А гы м байдан —> || Бакыридсн. Каратай | | .
Бакыридсннсн —> | Бэтима | .
Каратайдан —> | Эбш, Кабыл. Энуар, Манарбек,
К а н а тб с к |.
Эбшден —►
| Айдар, Эдш | .
Энуардан —►
| Венера, Эсел | .
Манарбектен —> | Расул | .
Канатбсктсн —> | Шэкэр1м | .
М усадан —►
|| Атай || .
С ултанбектен —> || Кабыксн. Мырзатай | | .
Кабыксннсн —> | Бауыржан, Кайыржан. Айдар,
К а й д а р |.
Бауыржаннан —> | , | .
Кайыржаннан —> | , | .
Айдардан —> | , | .
Кайдардан —> | , | .
Мырзатайдан —> | Нурбек, Аскар. Ерканат. Айбек | . 
Асцардан —> | , | .
Ерканаттан —> | , | •
Айбектен —> . .
395

М Ы Н А С 0 3 Г Е ТАЦЫРЫП КЕРЕК
Каз дауысты Казыбек би 1764 жылы кантар айында Далба 
тауыньщ етегшде, Карабис шокысы. Терекпбулак деген жерде, 
ез кыстауында кайтыс болыпты. Кешн келе ол жер Кара шокы. 
Карагайлыбулак атанып кеткен болуы керек. Bip жагы сушщцк елi. 
6ip жагы жалпак каракесек иемденген кыекы коныека ьщгайлы, 
Аркадагы жанга жайлы 6ip цуг мекен.
Каз дауысты Казыбек бабамыздьщ суйеп 1764 жылы кектем 
айында касиет дарыган Кожа Ахмет Яссауи кумбезшде жерлендк 
Казак елшщ данкты ханы мен бнлери дулдул азаматтарыньщ 
суйеп жерленген киел1 корым тагы 6ip кемецгерд1 кабыл алды. 
Бул - сол XII-XVIII-nii Kacipiiri де данкты гасырдыц ец айтулы, 
данышпан бш Каз дауысты Казыбек едк Тагдыр талкысына 
Tycin,
ем1р мен e.iiM тандауы турган алмагайып туста ел то гш ш устаган 
адамдардыц жауаптылыгы кеп. Тар еткелден алып шыккан ел 
басшысыныц жацсы атагы мэцгш к. Кулама цуздан ете алмай, 
халыцты азапца, дозацца туарген ел басшысыныц жаман атагы 
мэнгЫк. Тубшдс бэрше де халыц жады таразы.
Ш ешещцк 
Kaoi.iCTi 
ерте байцалган казыбек бала бил1кке жет1 
жасынан араласыпты. Озше OK'cci Келд1бек, кемецгер Тэйгелт1р 
би, улагатты Энет бабац сеюлд1 билерд1 у лп тутып, олардан тэл1м 
алган. 
K a iip ri 
Баянауыл ауданы Kimi Далба тауыньщ етепнде, 
Терекпбулац басындагы езш щ цыстагында 1764 жылы 97 жасын­
да цазацтыц эулие кесем-бш Каз дауысты казы бек дуниеден етп. 
Халцым, деп 97 жыл узбей соццан улы журек согуын тоцтатты. 
Эсы царалы кундерде оныц цасында eMip cepiri 9pi жацын imci, Бес 
Мейрамныц ещц 6ip эулие перзенп - Буцар жырау толгап отырды:
Асцар тауды цулатып,
Тоцсан Jtcemi жасында.
Арыстанды сулатып,
Отырмыз 6i3 цасында.
Сыйапатын ж1берген,
Хан Абылай асына.
396

Ушрлеп жылцы айдатцан,
Сойылсын деп басына.
Шыдап цалай турайын,
Егыт мен жылайын.
Зарым шыцсын iiuiMHen,
Eipa3 endi жырлайын.
Tycipin еске OMipin,
Цауымга баян цылайын.
Казыбек б ид in кызы 'Манканнын жоктауы деген жоктау. ел 
жадында сакталган Казыбек би т^лгасыныц керкем бейнесг Осы 
жыр жолдарында данышпан бидщ ел1мен 6ipre ж у р т еткен жолы 
да, аткарган кызмет1 де, оныц болашакты мецзеген кереген ойы да 
айтылган. Манкан жоктауында:
-
«Арцасында экемтц,
Отырган жоц бул цазац,
Ешюмтц кешн тобынан», —
деп жырлайды.
Оган осы сезд1 айткызын отырган Казац елшщ XVIII гасырдыц 
50-70-nii жылдарындагы Орта Азиядагы агальщ орны, дс\1\пз 
керек. Манканнын ceji кестел1 opi ерекше p e n i. Ойы ipi. Ойткеш, 
ол рухты елдщ. зсрдсл1 кызы сдк
Бicмiллэдaн бастайын,
Шаригаттан аспайын.
I i u i M
толды цайгыга,
Азырац K03iM жастайын.
Алаштан озган экекем,
Жоцтаусыз цалай тастайын.
Алатаудай экеме,
Ажалдыц сыны келгет.
Жылаганды не цылсын?
Квздщ жасын KopMedi.!
397

Цазац болып зарлады,
Тшеудг цудай 6epjuedi.
Keiuezi ж урген экекем,
Жоцтаусыз тастар ер ме edi?\
Ш аншар Абыз нэстнен,
Алтау едт анадан:
Cddi6eK, Асан, Бодене,
Усен менен Балапан.
Бесеуте ага боп,
Алашца экем цараган.
Жолбасшысы кеткен соц,
Айрылды цазац панадан.
Торт mipeydщ 6ipi едщ,
Циын цыстау ic келсе,
Бэрт ен де ipi едщ.
Endi цазац не болар,
Асцар тауы цулаган?!
Бeлгiлi шыгар Алашца,
Цоцтэж ие барганыц.
Он cezi3de сол кунде,
Цалмацты сы т а алганыц.
Цазацты жоцтап цалмацтан,
Арага co3di салганыц.
Цалмацтыц ханы Klвнmэжi,
Жауаптан утып алганыц.
Босатып едщ, жан экем,
Тутцында цазац цалганын.
Талап алган шабынды,
Цайырып алдыц бар малын.
¥лыцсыз тоцсан жecipдi,
Сол жерде аныц алганыц.
Цазац пен цалмац бас цосып,
Ею удай болган тобында
Алдыца 6ip жан салмадыц!
398

Батыр жинап, ел шаппай,
Цылыш шауып, оц атпай,
Ацылыцменен жол тауып,
Цазацтыц кегт алганыц!
Туганнан-ац, жан экем,
Жолыцды цудай оцдады.
Цасиетщ тагы мол,
Цас цылган саган оцбайды.
Цазацца деп зац жасап,
Цазыбектщ цасца жолы,
Артыцда мирас цалганы.
Шаригат айтцан жол емес,
Законыц тагы цол емес.
Дуалы ауыз айтцан соц,
Цазацца 6ip жол салган.
Экемдей болып жан тумас,
Рулы уш ж уз цазацтан.
Батырларша ел шауып,
Eip 
K y n i
жаудан жецшт,
Цалган емес мазацца.
Тацта отырган хан болып,
Озте душпан кобейт,
Цалган емес азапца!
Ацылыменен жол тапцан,
Багыменен еп тапцан.
Батыр мен хандар сасцанда,
Экеме келт жол тапцан.
Цудайдыц берген багында,
Талай ханмен царысцан.
Eлдi шауып, цан токкен,
Талай ермен салысцан.
Бэрт де жецген экекем,
Ацылмен орап алыстан.
Цазац, цалмац бас цосса,
Сан ж уйртпен жарысцан!
399

Алдымен келт бэйге алып,
Олжасын цазац улескен.
Орынсыз жерде цан тогт,
Цас цылган емес 6ip жанга.
Басын uin, цул болып,
Багынган емес 6ip ханга.
Цазацца арнап жол салдыц,
Цолайлы цылып эр зацга.
Ж е tip цатын, жemiм ул,
Аруагыца таянып,
Ие болды мал-жанга!
Жогалмастай жол салып,
Yлгi болып, соз цалып,
Кеткен жоц экем арманда!
Оз басында багы жоц,
Суйент турар ханы жоц,
Болды гой циын цалганга!
Цара цылды цац жарып,
Эдш еткен, экекем,
Байытсын цудай иманга.
Ym жуздгц улы жиналса,
Алдыцнац кецес тарцаган.
Ацылыц, багыц мол edi,
Айдын квлдей шалцыган.
Сырдыц бойын жаратпай,
Мал ocipep орын деп,
Цазацтьщ улын opdipin,
Цоныс эпердщ Арцадан.
Орыс, Цазац, Цалмацца,
Жупардай шсщ аццыган,
Аруацты туган жан экем,
Озып артыц даццыцнан.
Осиет цылдыц цазацца:
«Сарыарца болсын цонысыц!
400

Цалмац, сартпен жауыцпа,
Болмасын, — дедщ, жумысыц.
О нераз вскен ел едщ,
Eipey саган жау болса,
Паналауга жарайды,
М ынау 
Kopiui 
орысыц.
Орыспенен жауласпа,
Есщде болсын бул Шм!»
Ацылыц, багыц молынан,
Елщ epdi соцыцнан.
Арцасында экемнщ,
Отырган жоц бул цазац,
Ешюмнщ кешн тобынан.
Он cezi3de соз бастап,
«Цазыбек би» атандыц,
«Болар бала богынан»,
Цайран сабаз, экекем.
Мацтауыца жете алмай,
Цызыл 
m u iM
цырцылды,
EwiMiMHiij ж огынан!
0nepci3iM болмаса,
Цалай айтсам жараспас.
Цазацта сенен юм озды,
Ж улдызы туып оцынан?!
Байлыгыц н еа н айтайын?
Кедей деп адам айта алмас.
М ырза деп нест айтайын?
Эркгм-ац цонац цайтармас.
Сойлеуге т т м соз тапса,
Мацтауыцнан тайсалмас.
OMipiMme жырласам,
MiHe3itfnitf, экекем,
М ыцнан 6ipi таусылмас.
Сусыны цанар цазацтыц,
Агар булац суалды.
401

Сгз осылай болды деп,
Ест иен цалмац цуанды.
Ktacuemmi туган, экекем,
Ешюмнен цазац кем болмас,
Ш ын 6epin кетсец дугацды.
Ел аузында кец тараган осы жоктауды казы бек б ид in кызы 
Камка шыгарганы белгш . Камка жас кунiндс манкиып отыра 
беретш, ете сабырлы болыпты. Сондьщтан, ел аузында Манкан 
атанып кетшти Камка апай мен куйеуi Ш ерек батырдыц б е й т Се- 
мейге таяу Кызыл судыц бойында кершедг
¥рпагыныц мына елец шумагы Баба аруагына багышталды.
Цазыбек би К,аз дауысты Бабамыз,
Он cezi3de цалмац ханын созбен цысты.
Шыгармай цан т угт , жалгыз огын,
Цутцарган К,онтэж1ден ул мен цызды.
Бабамыз заманында, зерек екен,
Оц отпес цурсау кшм керек екен.
Агайын, б/зге шындыц, б1рлт керек,
Дегеш эр уацытта, керек екен.
Жиналды ел, К у тауыньщ бауырына,
К,арар емес, носерлеткен жауынына.
0лгeнiмiз mipmn, ошкен жаньт,
Цызыц бугт, «Царакесек» ауылында.
K,acuemmi, К,аз дауысты бабам болган,
Царцаралы-Далба-Цу, мекен цонган.
Сыйынган пенде, цатты цысылганда,
Согыста да, жауга мылтыц усынганда.
402

Тарихтан, белгш гой, косемдт,
Дара туган, т ш втюр, шешендт.
Ж еттс жыл жер астында жатцандай гып,
Жариялап жатыр бугт, Keiuezmi.
Хан да бар, би де бар, батыр да бар,
Орац mmdi ацындар, ойшылдар бар.
Агасына атшы болып, ерген сэтте,
Свйлегенде цолдаган, аю-арыстандар.
Klвцmэжi хан болса да, цалмагына,
Он cezi3de mycmi бабам, цармагына.
Аталы созге арсыз да, таласпас деп,
«К,аз дауысты» атагын алмады ма.
«Eeciziffdi тузе», - деп жол салганда,
Tэpжiмaлan тарихты, цолга алганда.
Аруагын бабамныц, жацгыртсац деп,
Цозгау салды, ауылым, Алла цолда.
E u c in деп, кешн урпац, жаца жеткен,
Тараймыз, 
6 i 3 K o 6 iM i3 , 
Keлдiбeкmeн.
Алсац деп, бабам атын К у тауына,
Ацылдасып, сол кезде, eлiм-квnneн.
Орындалды, бул кунде, асцац арман,
M ycini де, ортадан, орын алган.
Ат шаптырып, ас 6epin, дуга жасап,
Азаматтар, жан ашыр, сауап алган.
Келсе де, цыйындыц, заман-нарыц,
Цанатымен, су cenmi, барша хальщ.
Бабам ушт, не берсек, коп емес деп,
Ж етт кeлдi, агайын, - ел цуанып.
403

жүктеу/скачать 5,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: