Ббк 84 (5К;аз) б к азыбек Би Келд1бек лы

Олардыц айтцан ce3ine,
Тула бойыц шымырлап,
Сай-суйегщ me6ipemeH.
Квкгрегтде бтмнщ,
Ke3i цайнап булацтай,
К,ынага сыймай кернеген.
Эруагыца болайын,
Epmetfzi атцан орыстыц,
3etj6ipe2iHdeu ещреген.
Тэуке, Теле, К,азыбек,
Эз Эйтеке, би Кебек!
Балкы Базардыц бала Казыбекп «ToHipici артьщ жаращан», 
деу1 кешн шындьщ болып шьщты.
Каз дауысты Казыбск б ид in туган же pi Сыр бойындагы казак- 
тын жайма шуак олксск ерте замандарда Коркыт бабац кобызын 
аныраткан. Асан кайгы жел маясымен сан рет к е з т еткен жер. 
Ецсегей бойлы ер EciM Hi и заманы отш, кезек оныц улы Салкам 
Ж эцпрге тид1. Жан-жактан анталап жау кысты. «жау жок деме 
жар астында» деген эцпме шыкты. Казакка тенген к ау ттщ
Ke6i 
калмактан келд1 Калмак пен казак ертеден етене араласкан ел, 
тоскейде малы, тосекте басы косылган уакыты да, аттандап 
6 i p i H -
6 i p i
шапкан уакыты да бар. Калмактыц 
i p i - i p i
рулары -торгауыт, 
хошауыт, дурбет, чорос деп аталады. Д у р о с т и шьщкан 
Teri 
ертедеп Уан (Тогырыл) ханныц карамагындагы керешт ел1мен 
байланысты дегещц муцгыл шеж1рес1 жыр кылып айтады. Ал, 
чороска келеек, осыныц алдында гана Жетшудагы уйст-дулатпсн 
одактасып журген ел. Елдщ саныныц артуы, мыцгырган мал, 
Кытайдын салмагы калмакты тыксырып коные 1здеуге мэжбур 
кылганы XVII гасырдыц басында.
1625 жылы Тобольска каласында Ресей мен Жоцгар елшше- 
рш щ ксздссушдс мынадай хабарлар бар: «а весною Талай тайша 
с детьми прикочевали на урочище на Коз лык», «наехали они 
Ирке-Илденю-тайшу по сю сторону Козлыка». Казыльщ деген жер 
оз1м1здщ Арка, оныц ш ш д е Каркаралы елкеа.
51

Талай тайшыньщ руы дурбет болып кслсдк Кей деректерде 
Талай-БаЬадур атымен де жур. Бул тайшы Салкам Ж эцпрдщ
кайын атасы, Эз Тэуке ханныц нагашы ел1. 1635 жылы торгауыт 
пен дурбет арасында улкен согыс болганда Жэцпрд1 6i3 дурбет 
жагында, соныц одактасы есеп п керем1з. Казактар мен дурбеттер 
косылып Хо-ОрлЬс бастаган торгауыт руын Жемнен асырып, 
Жайьщтан оп азш ж1бергеш XVII гасырдын 30-шы жылдары.
Салкам Ж эцпрдщ 1640-шы жылдардагы Батур Конто ж ire 
карсы согыстарына дурбеттер катыскан жок. Чорос пен казактар 
арасында ара агайындьщ жасап журди r im i кейде Батурдыц озше 
де карсыльщ жасады.
Дегенмен казак-калмак арасындагы карым-катынасты бейбп- деп 
айта алмайсыз. Батур контож! ipreciH калаган Жонгар мемлекел куннен 
кунге канатын жайып, мацайындагы элшз коршшерш жыландай арбап, 
каршыгадай теуш, кушешп келе жатгы. Мемлекетпц кушеюше, сез 
жок 1640 жылы еткЫлгсн калмактын улы жиыны, онда кабылданган 
зац ережелер1 (Ихцааз - ¥лы ереже) эсер e n i. Кушпшц аты кушп, 
«казаншыныц ез ери, кайдан кулак шыгарса» деген, алдыменен I6ip- 
C io ip a iH
тури халыктары. одан кешн Кашгар калаларыныц бэр1, одан 
кешн Жетгсу 
ж е p i 
Калмак колына к о п т . Казактын Арканы тастап 
оцгуешеге 6ipa3 уакыт отырып калатыны осы уакыт:
Ата цоные Арцадан,
Басында цазац ауганда.
K y 3 d i K y r n i
нвеердей,
Квздщ жасы жауганда.
Ацтабан болып шубырып,
Асып асцар таудан да.
Алца квлдi айналып,
Ац цайыцды сауганда.
Арысын белден омырып,
К,алмац тартып барды алды.
(Дулат Бабатайулы)
Букар жырау бул окиганы «бастапкы актабан болганда», деп 
толгайды.
52

1652 жылы калмак-казак арасындагы кезекп 6ip согыстьщ кез1нде 
Салкам Жэцпр хан кайтыс болды. Булан кешнп жагдайды Шэкэр1м 
кажы:« 1652-mi жылдары казак кеп туза алмай, ауып. Эмудариясыньщ 
жагасына Парсыньщ берп шетше барды», деп суреттейщ. Казактын 
басындагы бак К¥СЫНЫЧ 6ip ушканы осы заман сдк - «Ендеше Каз 
дауысты Казыбсктщ туган жсрк оскен же pi Жидсл1 Байсын болды 
деуге себеп бар», - деп тужырымдайды профессор Ж. Артыкбаев.
Мен айтпаймын, квп ацынныц, 
6ipiM in 
деп,
Елден артъщ, оцыганмын, 
6 u i M i M
деп.
Сезтт оцды-солды жургеннен соц,
Ойлаймын мен, квп пендетц, 
6ipiM in 
деп.
Ел цатарлы, оцуды оцымадым,
Ulipemn бастьщ болып, отырмадым.
Болган соц 
азды-Konmi, 
тецыганым,
Сыйга тарттым аздерге, оцырманым.
К,оцтэжш он cezi3de созбен цыецан,
f{aj дауысты К,азыбек бабам шыщан.
К,азагымныц тарихы цайта тулеп,
Бабаларды бул дэугр Yлгi тутцан.
К,азыбек бабамыз,
Ол 6i3dщ данамыз.
Шешендт создерт
Yлгi emin аламыз.
К у тауындай жер барма далацызда,
Толге толган сайы мен саламыз да.
Мацтанышы онердщ эуел бастан,
Жустбек пен Айтбайдан юм бар асцан.
Онерпаз eлдeнбiз,
Эн салып 6ep2en6i3.
Туган жер жидегт,
EapiMi3 mep2en6i3.
53

жүктеу/скачать 5,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: