2 Оқытушылар туралы мәліметтер және байланысу ақпараттары
жүктеу/скачать 0,54 Mb. Pdf көрінісі
|
| (Номо sapiens) негiзге
алынатын белгісі. Сондай-ак акыл-ой түсінілуі тұрғысынан Нomo sapiens-тің бірден-бір жeтicтiri болып табылады. Адамның (антропогеноз) және коғамнын (социогеноз) калыптасуы жолында ұзақ кезеңдер болды, осы екі процестін бірегей антропосоциогенез аталған кырларынын 3-3,5 миллион жылға созылған уакыты барлық «жазылған тарих» мерзімінен мын ece кeм. Адам — табиғилыктын (биологиялыктын) және коғамдыктын (әлеуметтіктін) бipлiri. Бұл орайда олардын бір бірінсіз өмip cүpe алмайтынын aтaп көpсeтy кажет. Адам биологиялык тіршілік иесі ретінде өзінін «кіші бауырларынын», яғни жан-жануарлар мен хайуанаттардын тағдырын белгснді: туады, ауырады, ішіп-жеуге кажеттілікті басынан өткізеді, сонына ұрпақ қалдырады, өледі. Адам бойындағы биологиялык жағдай оны хайуан «бабаларымен» жақындастырып, туыстырып қана қоймайтынымен бірге онын жаңа, жетілген биологиялык жағдайынын сол жан-жануарлардан айырмашылығын да білдіретініне назар аудару кажет. Адамнын коғамдык өміріне ықпал ететін онын төмендегі тұкымдык организмі ерекшеліктерін көрсете кетуге болады: анатомиялык ерекшелігі ретінде және коршаған орта жағдайларын жақсы көруіне колайлы тік жүруі, икемді саусактары бар ебдейлі колдары, үшін өлшемде керіп, кеністікте бағытты дұрыс ұстayғa жәрдемдесетін және eкi жaққa eмec, карсы алдына тура біткен кырағы көзжанары, психикалык жағынан алғырлыкка бастайтын үлкен миы мен күрделі жүйке жүйесі, дауыс ырғактарынын алуан механизмі, тілді дамытуға жасайтын көмейі мен ернінін орналасуы. Қaзipri кездегі адамына шамамен 90 мын жыл. Биологиялык параметрлердін көрінуіне әлеуметтік процестердің де әcep етуі мүмкін. Мысалға, адам ғұмырынын орташа денгейі шамамен 80-90 жас болады. Алайда әлеуметтік жағдайларын ыкпалына байланысты opтa жас мөлшері ежелгі дүниеде 20-22-ден 30-ға дейін, Батыс Еуропада XX ғасырдын басына карай 56-ғa дейін, дамыған елдерде XX ғасырдын аяғына карай 75-77 жacқa дейін ұлғая түcтi. Ал КСРО-да 1985 жылы орташа өмip ұзактығы шамамен 69 жаска тең болды. (Opтa есеппен eр адамдар – 63, ал айелдер 73 жыл өмip сүрді). ғұмырдың ұзак не қысқа болуы өмірдің сапасына байланысты. Дегенмен, адамның қалыптасу жағдайын анықтайтын оның еңбегі, әуел бастан ұжымдык, әлеуметтік тұрғыда көрінетін еңбек қызметі. Тек еңбек белсенділінін арттырылуы адам құрылымының табиғи, биологиялық өзгеруіне айтарлыктай ықпал етеді. Адам – үлкен тұтастық,тың – адамзаттыктың бөлшегі. Адамзаттық болса – адамдардың жиынтығы ғана eмec. Бұл түрлі халықтар арасындағы экономикалық, ақпараттық, мәдени және саяси процестердің нығаюы 6арысында қалыптаскан тарихи қауымдастык. Адам дегеніміз – өмірлік әрекеті материалдык өндіріске негізделіп, онысы қоғамдык қарым- қатынастар жүйесінде жүзеге асып, өзінің өмip cүpyi, қызмет жасауы, дамуы үшін және өзін де, дүниені де өзгертуге саналы да мақсатты түрде бағыталатын процестер аясындағы тірі дене құбылысы. Адамдар өздерінің ара-қатынасында тұтас органикалык қоғамды құрайды. Егер адамнын биологиялык және әлеуметтік қырларының бірінші жағы абсолюттендірілсе, онда ол биологизаторлык (дарвинизм, расизм) дел аталады, ал, екінші жағы абсолюттендірілсе социологизаторлық делінеді. Дұрысында бұл екі жакта диалектикалық бірлікте болуы тиіс. Адамның мінез-құлкын ретке салып отыратын табиғаттан тыс жүйе-мәдениет болып табылады. Индивид, тұлға. Индивид – адам тумысының жеке өкілі. Индивид – өзінің физиологиялык және психологиялық ерекшеліктеріне қарай қайталанбайтын касиеттері бар нақты адам. Адам ерекше, бірегей, қайталанбас қасиеттеріне қатысты дара жаратылыс. Сондықтан «даралық» деген сөзге «жаркын», «қайталанбас» деген эпитеттер сәйкеседі. Жеке тұлға проблемасы персонализм ілімінде (персона – тұлға) зерттеледі. Өз мінез-құлкының себептерін айкын біліп, оны катан бакылауға алып, бірегей өмiрлік мұраттарына 6ағындыра білетін индивид тұлға болып табылады. Тұлға дегеніміз – индивид дамуының қорытындысы, адам қасиеттерінің неғұрлым толық түрде іске асырылуы. Ал адам тұлғасының 6асты қасиеті – еркіндік. Тұлға үшін еркіндік иесі болу өмip сүрудің, дамудын ең қажетті де басты шарты. «Еркіндік – бұл танылған қажеттілік» (Гегель). Еркіндіксіз жауапкершілік те жоқ. Тұлғаның мәндік сипаттамасы бәрінен бұрын өз-өзін тану, ерікжігер, мінез, адамгершілік кемелдігі, кісінің дүниетаным қырлары, оның нақты құқықтары мен міндеттері, әлеуметтiк 6елсенділігі және әрекет жасауы сияқты жағдайлар арқылы ашылады. Тұлға – өзінін азаматтык парызы мен құықтарын саналы түрде сараптай алатын, жеке ар-абыройы бар, өзінін өмірлік мұраттарына, отбасының, халык пен мемлекеттін тағдырна зор жауапкершілікпен қарайтын коғамдык дамыған адам. Социализация – индивидтін белгілі әлеуметтік рольдер мен мәдениеттің жүйелерін игеруі өз- өзін жүзеге асыру (қазақша ұғыммен «Адам болу» түсінігі) мәселесі қоғамға ғана eмec, зор денгейде жеке тұлғанынын өзіне де байланысты. Тұлғанын еркіндігі молайған жағдайда онын өз-өзін тәрбиелеуі, өз әpeкeттepiнe жауап бере білу қабілеті, өз күшін накты бағалауы, ақыр аяғында нар тәуекелге баруы маңызды орын алады. Әр дәуір жеке тұлғанын ерекше түрлерін туғызып отырады. Қазipri нарыктық экономика жардайында батыл экспериментгерге бара алатын, өзіне, өз ақылына, тапкырлығына сенімді, тандау жасай білетін, еңбектеніп, табыска жете алатын адамнын әлеуметтік тұрпаты керек. Тұлға бойында онын ic-әрекеті қызыкты болады, сондыктан ол “қадам, кимыл субъектісі» больш табылады. Тұлға ұғымы индивидінің әлеуметтік сапасын, онын бірегейлігінің, даралылығының өлшемін білдіреды. Тұлға түсінігінін түбінде саналы epiк бастауы жатады. Жеке тұлға болу – қиын. Жеке тұлғалық 6олмыс - тынымсыз күш жұмсау деген сөз. “Адам”, “индивид” және «тұлға» түсініктерін салыстыру философия антропологиясының ең негізгі мәселелерінің бipi – адам тipшiлiriнiң мәні мәселесің қарастыруға итермелейді. жүктеу/скачать 0,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|