Пастельная Пузыри Базовая Простая Презентация

 Өркеннің мамандануы мен
түрлене өзгеруі.
Рахманова Назерке 
Ерғожа Мерей 
Тұрсынбай Бейбіт

 Жалпы сипаттама. Жоғары сатыдағы өсімдіктердің жапырақтар
және бүршіктер орналасқан сабағы өркен деп аталады. Өркен
негізінен сабақтан және онда орналасқан жапырақтардан
тұрады. Сабақ пен жапырақ төбе меристемасынан бір мезгілде
пайда болады да тұтас бір мүше өркенді түзеді. Бүршік - жаңа
өркеннің бастамасы, бүршіктен өркеннің бұтақтануы мен өсуі,
яғни өркендер жүйесінің қалыптасуы жүзеге асады.

Өркен тамыр сияқты жоғары сатыдағы өсімдіктердің негізгі
вегетативтік мүшесі. Оның атқаратын қызметі - фотосинтез
(жапырақтар арқылы). Споралы өркендер, сол сияқты гүл де
көбею қызметін атқарады.
Өркеннің тамырдан басты айырмасы - жапырақтың болуы.
Сабақтың жапырақ (бір немесе бірнеше) өсіп тұрған тұсын
буын деп атайды. Кейбір өсімдіктер тобында (астық
тұқымдастарда, қалампырларда, қырықбуындарда) сабақтың
буын орналасқан жері білеуленіп айқын білініп тұрады, ал
кейбір өсімдіктерде ол нашар байқалады. Егер жапырақ немесе
жапырақтар шоғы сабақты толық орап алса, онда ол жабық
буын деп, ал жапырақ буынды қоршамай орналасса, ашық
буын деп аталады.

 Сабақтағы бір буыннан екінші буынға дейінгі қашықтық буын
аралығы делінеді. Сабақтың жапырақ орналасқан буындағы
жапырақ пен сабақ бөлігінің арасындағы бұрыш жапырақ
қолтығы делінеді. Өсімдіктердің алуан түрлілігіне қарай буын
араларының қашықтығы да түрліше. Егер буын аралықтары бір-
біріне жақын болса, оны қысқарған өркен деп (капуста, қызылша,
сәбіздің бас бөліміндегі бірінші жылғы жертаған жапырақтары,
бақбақтың, көксағыздың және т.б. жертаған жапырақтары), егер
буын аралықтары бір-бірінен қашық болса, оны ұзарган өркен
деп атайды. Қысқарған өркенде гүл бүршіктері жетіледі де, олар
гүлдеп, вегетациялық дәуірінің соңында жеміс береді. Сондықтан
оны жемістік өркен деп атайды. Ұзарған өркен бойлап өсе береді,
жеміс бермейді немесе өте аз береді

.Көктемде сүректі өсімдіктер бүршік жарғанда бүршік
қабыршықтары өз қызметін аяқтап түсіп қалады. Әрбір
қабыршақтың түскен орнында бүршік дағы қалады.
Бүршік дақтары бір-біріне қосылып өркеннің өстік
бөлімінде бүршік сақинасын түзеді. Өркенге тән
ерекшеліктердің бірі - оның метамерлі құрылысы.
Әдетте өркен өсін бойлап, оның негізінен ұшына дейін
бірнеше, кейде көптеген буын аралықтар, қолтық
бүршіктер орналасады. Осылай құрылымның заңды
қайталану өркеннің метамерлігі деп аталады.

.Өсімдіктің алғашқы өркені, ұрық бөлігінде ұрық
бүршігінен жетіледі. Ол тұқым жарнағының астыңғы
қалтасынан, тұқым жарнақтарынан және негізгі
өркеннің қалған метамерлері қалыптасатын
бүршіктен тұрады. Орналасуы бойынша бұл - төбе
бүршігі. Осы бүршіктен өркен бойлап өсіп, оның жаңа
метамерлері пайда болады.
Өркеннің ұшы (апексі) алғашқы түзуші ұлпалардан
тұрады. Осы ұлпаның белсенді бөлінуінен өркеннің
алғашқы (түпкілікті) ұлпалары мен барлық мүшелері
қалыптасады. Жас жасушалардың үздіксіз түзілуі
апикальді (төбе) меристемасының инициальды
жасушаларының шексіз бөлініп, меристемалық
қасиетін сақтауына байланысты.

 Өркеннің бой конусы тамырдағыдай тегіс емес. Оның
бетінде жапырақ примордиялары (латынша primordialis -
алғашқы) деп аталатын жапырақ бастамаларының
төмпешіктері үздіксіз қалыптасады. Олардың пайда
болуы акропетальды ретпен төменнен жоғары қарай
жүреді.
Өркеннің ұшында жас өркен метамерлері пайда болады.
Кезекті метамер пайда болғаннан кейін апекстің
дистальды (апекстің ең жоғарғы ұшы) бөлігінің көлемі
едәуір кішірейеді. Келесі метамерге дейін апекстің көлемі
белгілі бір мөлшерге дейін ұлғаюы қажет. Бұған кеткен
уақыт аралығын пластохрон (грекше «пласто» - жасау,
қалыптастыру, «хронос» - уақыт) деп атайды.
Пластохронның ұзақтығы барлық өсімдіктерде бірдей
емес, өсімдіктің өсуіне қарай өзгеріп отырады.

Назарларыңызға
рахмет!!!