Педагогика факультеті «Педагогика және психология» кафедрасы

Тақырыбы: Жаттау процесінің динамикасын зерттеу.

Кіріспе ескертулер. Есте сақтау- бұрын игерілгенді байланыстыру жолы арқылы бекіту нәтижесінде жүретін ес процесі. Есте сақтау субъектінің объектімен әрекет өнімінің заңдылығы болып табылады. Мнемикалық әрекеттің мазмұнының негізгі бөлігін ойлау процесі алады, есте сақтау мақсатымен жүргізіледі. Жаттауда материалды қайталау маңызды рөл атқарады. Бірақ қайталау мнемикалық әрекетке әкелетін басты әдіс емес. Есте сақтау процесінде орташа орынды субъектінің материалмен ұйымдастырылуының әрекеті алады. Бекіту функциясы болып қайталау емес, қайта жасалған бейне мен еске сақталған объектінің дұрыс қайта еске түсірілу актісі болып табылады.

Есте сақтау процесін зерттеуде классикалық әдістер қолданылады: қатар мүшелерін сақтау әдісі, сәтті жауаптар әдісі, антиципация әдісі.

Зерттелушіге элементтер қатарын жаттау ұсынылады. (дыбыс, сөз, фигура т.б.) және оларды кез-келген тәртіпте еске түсіру критериі. Барлық элементті кез-келген бағытта қатесіз еске түсіру үшін кеткен жаттау саны еске сақтау көрсеткіші болып табылады. Осы арқылы жаттау графигін құруға болады. Бірнеше уақыт өткен соң ұмыту графигін құрастыруға болады.

Мақсаты: Еске сақтаудың динамикалық және позициялық тәуелділігін зерттеу.

Әдістеме. Жаттау әдісі қолданылады. Эксперименттік материал бір-бірімен байланысты сөздер емес, (4-6 әріп емес) материал дыбыстық тәсілмен беріледі.

Жүру барысы: Зерттелушіге 12 қатар сөз беріледі. Кез-келген тәртіпте қатесіз еске түсіруі керек. Еске түсіргеннен кейін 5 сек. Соң қатар қайталанады. Кідіріс жасаса протоколға «+» таңбасы белгіленеді, ал егер тапсырмада жоқ сөз айтылса ескерту парағына жазылады. Тәжірибе барлығын дұрыс жаттағанша жалғасады.

Қорытындыны өңдеу:

Әрбір дұрыс айтқан сөздердің жалпы санын санау

Осы мәліметтер бойынша нөмірлеу арқылы жаттау графигін құрастыру

Әрбір сөздің еске түсіру тазалығы мына формула бойынша есептеледі:

Кі = Рі/h

мұнда:

Рі - дұрыс еске түсіргендер саны

h - қайталау саны

4. Қатар нөмерінен тәуелсіз еске түсіру тазалығының диаграммасын құрамыз.

1.Бурлачук Л.Ф. Морозов С .М. Словарь – справочник по психодиагностике .СПБ Питер Ком, 1999

2.Волков.Б.С. Волкова В.Н. Методы исследования в психологии. М., 2002.

3. Гайда В.К. , Захаров В.П. Психологическое тестирование . Л,МГУ , 1982г

4.Ганзен В.А. Балин В.Д. Теория и методология психологического иследования.

5.КрыловаА.А, МаничеваС.А.Практикум по общей экспериментальной и прикладной психологиим.,2006. 33-49.

1.Жүйке жүйесінің негізгі құрылымын анықтау теоретикалық және қолданбалы психология салаларында аса маңызды болып табылады.Жүйке жүйесі құрылымының лабораториялық диагностикалық әдісінің көпшілігі арнайы жүру жағдайларын және аппаратураны қажет етеді.Сондықтан бірнеше жылдар бойына экспресс-әдістер ізденісі жүруде.Мұндай жүйке жүйесі күшін анықтайтын экспрессәдістер,сондай-ақ жүйке процестерінің қозғалысы мен біркелкілігін анықтаудың психомоторлы көрсеткіштері Е.П.Ильин жұмысында көрсетілген.

Жүйке процестерінің күші жүйке жасушасының жұмыс қабілеттілік көрсеткіштері және жүйке жүйесінің тұтастығы болып табылады.Күшті жүйкен жүйесі әлсіздерге қарағанда және үлкен мөлшерлі қысымды ұстай алады.Қолданатын бұл әдіс қолдың қозғалысының максималды темпі динамикасын анықтауға негізделген.Тәжірибе алдымен оң қолға,сосын сол қолға бір мезгілде жүргізіледі.Алынған жұмыс нәтижесіндегі эксперименталды тәжірибе қорытындысы.Максималды темп динамикасының 5 типті вариантына бөлінеді:

Экспериментатор «Баста!» деген белгі береді,сосын әрбір 5сек. сайын «Келесі квадратқа өтіңіз» деген бұйрық беріп отырады.6-шы квадраттағы 5сек. өткенсоң «Тоқта!» деген бұйрық береді.

2.Жұмысқа қабілеттілік графигін құру,абсцисса осіне 5сек уақытты,ал ордината осіне әр квадраттағы нүктелер санын орналастырады.

Талдау негізінде жүйке жүйесі күшін критерилермен сәйкестеп диагностикалаңдар,диагнозды протоколға толтырыңдар.

2.Жанамалық қозғалыс белсенділігі (ЖҚБ)-еріксіз белсенділік.Ол организмнің қоршағн ортамен өзара әрекетіне негізделеді,организмнің жалпы энергия алмасуын көрсетеді.ЖҚБ-ны анықтаудың кең таралған әдістемесі-ВиС.Гурренкелдің ұсынған стабилография әдісі.ЖҚБ көрсеткіштері ампитуда(А,мм),жиілік(f,тербеліс саны),өздігінен жазу лентасының қисық айналымының ұзындығы(L,мм),және қуат (W).Қуат мына формала бойынша есептеледі.

W=^Amax ^f ,

А –қозғалыстың орташа максималды ампитудасы (мм) және f-анықталған уақыт бөліктеріндегі тербеліс саны.Мұнда,ЖҚБ-ның қуаты мм мен өлшенеді.Қисық айналымның ұзындығы курвиметр көмегімен өлшенеді.Қисық айналма ұзындығы мен қуат ЖҚБ-ның энергетикалық көрсеткіші.

ЖҚБ адамның жүйке жүйесінің функционалды жағдайының өзгерістеріне аса сезімтал, (гемодинамикалық сипаттарға қарағанда сезімтал),сондай-ақ іс-әрекетірің ақпараттық жағдайына сезімтал,ол организм реактивтілігінің сенім көрсеткіші қызметін атқарады.Организм реактивтілігі жайлы қысым жағдайындағы психофизиологиялық көрсеткіштер динамикасы талданады,ол үшін реактивтілік индексі (РИ) есептеледі.

РИ=f_фон-f_қыс /f _фон + f _қыс  100

Ұсынылған әдіс мақсаты-ЖҚБ-ны көрсеткіштерін жиілік тербелістің орташа максималды амплитудасы,жеке нәтиже ретінде-ЖҚБ-ның қуаты,қисық айналманың ұзындығын анықтау болып табылады.

Жабдықтау: әдістің эксперименталды жағдайы:тизодитчиктермен монталданған креслодан,биопотенциалды күшейткіш және өздігінен жазу құралынан тұрады.Жұмыс үшін секундамерлер,циркуль,кулвиметр және сызғыш қажет.Әр студент тәжірибе басталғанға дейін протоколды жазбаны толтыруға дайын болуы керек.

Жұмыс реті: әр студент кезекпен зерттелуші болады.Оның ЖҚБ-нің көрсеткіштерін инженер мұғалім ассистенті жазып отырады.Зерттелуші креслоға отырады.Тік отырып,аяғын еденге жібереді,тізесін тік бұрыштап бүгеді,қолы тізеде жатады,ашық болады.Экспериментатор зерттелушіге нұсқау береді.

Зерттелушіге нұсқау: «Жаймен отырыңыз,көрсетілген нүктеге қараңыз.Қозғалмауға тырысыңыз,алдымен фондық күй көрсеткіштерін жазу жүреді.Оның ұзақтығы-30сек.»

Экспериментатор өзі жазу құралын қосып,30сек. 1 см/м жылдамдықпен ЖҚБ-ның фондық жазбасын жүргізеді.Сосын зерттелушіге 3 рет терең тыныстап алып,дем алмай тұру бұйырылады.Содан кейін экспериментатор жаңа жазбаны тағы 30сек. жүргізеді.Соңынан 30сек-та 20 рет отырып тұру тапсырылады да,тағы да 30сек. жаңа жазба жүргізіледі.

2.Әр қисық бөліктегі тербеліс жиілігі саналып (f) және геру бойынша есептеуге әкелінеді.(тербеліс саны-1сек.)

3.Орташа максималды амплитуданы есептеу (А ), ол үшін әр бөліктен 10 максималды амплитуда таңдап алынады,оның биіктігі өлшенеді.

4.ЖҚБ қуатының көрсеткіші есептеледі.(W)

5.Реактивтілік индексі(ИР) есептеледі,ол ситуациядағы түрлі күш,әсіресе отырып-тұрғаннан кейінгі және тыныс алмаған кездегі.

Талдауда барлық мәліметтер (тыныс алмау мен отырып -тұрудағы) салыстырылады.

Қозғалыстағы объект реакциясы (ҚОР)- спецификалық белгіге берілген қозғалыс жауабын орындаудан тұрады, ол кеңістіктегі бір немесе бірнеше қозғалыстағы объектілер қосарлануынан болады. Мұндайда реакциялар түрі процесс әрекетіндегі элементтер сапасында іс-әрект операторының түрлі басқару жүйелерінен ( мысалы, радиолокационды экран белгісінің қосылуы, курс нұсқауының қосылуы және берілген курс белгіленуі, т.б.) шығады. Әдетте, субъектіден қозғалысты мына есеппен жүргізу- қозғалыстағы объектісінің дәл қосылыс сәтін жазып қою талап етіледі. Сондықтан, реакцияда субъектінің кеңістіктегі объектілер қатынасын бағалау қабілеттілігі ғана емес, сонымен бірге бұл объектілердің уақытша араласу сипат және инерциялығы анықталады.

Қозғалыстағы объекті реакциясын анықтауда адамның жүйке жүйесінің жекелік негіздері қолданылады: меңгеруде тітіркену процесінің күші кешіккен реакцияның өлуі байқалады, ал тоқтату процесінде – алдағы реакция саны өледі.

Мақсаты: ҚОР-ын орындау нақтылығы анықталады, ұйымдастырушылық деңгейі және функционалдық қызметі бағаланады.

Жабдықтау: Сабақ лабараторияда өтеді. Сигналдық жағдай- стрелкалы секундомер (стрелка қозғалысы- 1с), электросекундомерлерді кнопкамен басқару блогы және оны нолдік стрелкаға қою, стрелка айналымымен есептеу құралы. Шкала бөліктері арасы- 0,01 с Сабақ басында әрбір студент (34а, 34б, 34в формасындағы)бланкілерді толтырады.

Жүру барысы: Студенттер әр жағдайды 2-ден орындайды, олар экспериментатор және зерттелуші болып кезекпен огрындайды. Зерттелуші өзіне ыңғайлы отырады. Электросекундомер циферблаты зерттелушіге 30-40 см. Аралықта қойылады. Экспериментатор нұсқауды оқиды.

Зерттелушіге нұсқау: «Оң қолыңды столға қойыңыз, саусағыңыз кнопканы еркін көрсететіндей болуы керек, «Назар аударыңыз» белгісінен кейін, стрелка қозғалысына қарап, кнопканы басу арқылы стрелканы 0-ге дәл апарыңыз. Реакцияны стрелка қысқа айналғанда орындауға тырысыңыз, нөлмен қиылысқан біріншілікте басыңыз, егер үлгермесеңіз, 2-ші, 3-ші қөиылыста белгілеңіз».

Экспериментатор зерттелушімен қатар отырады. Зерттеу басында ол есептелгіш құрал көрсеткішіне секундамер қосып, 0-ге қояды. Кнопканы басарда «Назар аударыңыз» командасын береді. Әр студент 50 өлшемді толтыру керек.Алынған нәтиже (34а форма) протоколға толтырылады.

1.Статистикалық көрсеткіштерді есептеу:

а) Кешігу, қателесу саны (∑ )және алға кету (∑ )

б) Нақты реакция саны(∑ )

в) Жағымды қателесудің орташа саны (М ) және қарсылықты қателер (М )

г) Жалпы қателердің орташа саны (М )

д) Қате және нақты реакциялар саны (% бойынша )

е) Қателер вариативтілігі коэффиценті (CV)

ж) Стрелка айналымының жалпы саны (в)

нәтижесі 34б формасына жазылады.

2. ҚОР-сының функционалдық жүйесі қателер көріну мүмкіндігінің түрлі жолымен есептеледі. Энтропияның жоғары мәні функциясының жүйенің төмендігі немесе әр түрлілігімен сипатталады.

Энтропияны есептеу үшін (Н, бит) қателер санын әрбір қиыс кету бойынша есептейді. Формуласы;Н= - ∑ р∙log p

n- қателер саны

р- і-ші қателер мүмкіндігі.

Нәтижелерді эффективтілік іс-әрекетті анықтау формуласына қояды.

Е=1∕в ∙р ,

В- әрбір ҚОР-ның стрелка айналымы

Р- дұрыс жауаптар мүмкіндігі, бұл сол жағдайдағы дұрыс жауаптар санының реакцияның жалпы санына қатынасын есептейді.

Психомоторлы профильді бейнелеу адам организмінің барлық психомоторлы деңгейінің зерттеу қорытындыларын интерпритацилау және жалпылауды талап етеді. Жалпылау негізінде қозғалысбелсенділігі организациясының көпдеңгейлі схемасы, И.А.Бернштейн мен Б.г. Ананьевтің біріккен классификациясы жатыр. Бұл схеманы қолдану кеңістіектегі, уақытша және регулярлы-тоникалық (энергетикалық)сипаттағы қозғалыстардың бір-бірімен түрлі эффекторлы жүйесі, сондай-ақадамның индивидтік , субъектілік және тұлғалық сипатын қарастырады. Осыған сай психиаторлы ассиметрия параметрін жеке қарау, билатеральды айналымның еліктіру деңгейін сипаттау және психомоторлы реактивтілік көрсеткіштері, тұрақтылық, сенімділік, т.б. қаралады. Интерпритация жасауда негізгі зейін байланыс орнату және көрсеткіштер арасыгндағы бағыныштылыққа аударылуы тиіс. Сондықтан, энергетикалық,уақытша, координациялық, нейродинамикалық сипаттар арасына адамның психомоторлы дамуының түрлі деңгейін қою қажет.

Эксперименталдық мәліметтерді талдауда психомоторика практикасында алынған материалды пайдаланады.

Мәліметтерді талдау:

1.Эксперименталдық мәліметтерді жүйелеу, бір зерттелушіден алынған мәліметті схема бойынша протоколға жазу. (форма 37)

2. Эксперименталды мәліметтерді жалпылау және психомоторлы (кеңістіктегі, уақытша, энергетикалық)көрсеткіштер өзгерісін қозғалыс организациясы деңгейінің өзгеруінен сәйкестеп қорытындылау.

3. Кеңістіктегі, уақытша және энергетикалық қозғалыс сипаттамасын ассиметрия көрсеткішімен сәйкестендіру.

4. Психомоторлы реактивтілік өзгерісін қозғалыс организациясы деңгейімен сәйкесті қорытындылау.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1.Психомоторлы көрсеткіштер бойынша жүйке жүйесінің құрылымын анықтау қалай жүреді?

2.Жанамалық қозғалыс белсенділігін анықтау қалай жүзеге асады?

3. Қозғалыстағы обьектіге берген реакциясын анықтау қалай жүреді?

4. Психоматорлы профилді құрастыру қалай жүзеге асады?

Әдебиеттер:

1.Бурлачук Л.Ф. Морозов С .М. Словарь – справочник по психодиагностике .СПБ Питер Ком, 1999

2.Волков.Б.С. Волкова В.Н. Методы исследования в психологии. М., 2002.

3. Гайда В.К. , Захаров В.П. Психологическое тестирование . Л,МГУ , 1982г

4.Ганзен В.А. Балин В.Д. Теория и методология психологического иследования.

5.КрыловаА.А, МаничеваС.А.Практикум по общей экспериментальной и прикладной психологиим.,2006. 33-49.

Қосымша 10.6.1 жалғасы


Тұлғаның үрейлену шкаласы (ТҮ)

Нұсқау: Сіз мұқият төменде берілген сөйлемдерді оқыңыз және графаға сәйкесті цфрларды күнделікті өзіңізді қалай сезінуіңізге байланысты белгілеңіз. Дұрыс немесе дұрыс емес сұрақтар жоқ болғандықтан, сұрақтарға көп ойланбаңыз.

Номер тізім б/ша	Пікір	Жауаптар
		Ешқашан	Ешқашанға жақын	Жиі	Әрқашан солай
21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40	Менде көтеріңкі көңіл – күй болып тұрады Мен ашуланшақ боламын Мен жеңіл бұзыла аламын Мен басқалар сияқты сәттілікті қалаймын Мен жағымсыз әсерге қатты уайымдаймын және ұзақ оны ұмыта алмаймын Мен күштің құйылуын сеземін, жұмыс жасау ынтам ашады Мен салмақты және салқынқанды тас түйіндімін Мені мүмкін болатын қиындықтар алаңдатады Мен кез – келген болмашы нәрсеге уайымдаймын Мен толықтай бақытты боламын Мен барлығы жүрегіме жақын қабылдаймын Менде өзіме сенімділік жетіспейді Мен өзімді қорғансыз сезінемін Мен сын оқиғалардан және қиындықтан қашуға тырысамын Менде қайғыру болып тұрады Менде ризалық сезім болады Болмашы нәрселер мені алаң болып және уайымдатады Менде өзімді сәтсіз ретінде сезіну болып тұрады Мен байсалды адаммын Мен жұмыс және қамқорлық туралы ойлағанда, мені мазасыздық қамтиды	1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1	2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2	3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3	4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4

Қосымша 10.6.2