І топ: «Арабтар» тобы. Араб сөздерінің қазақ тіліне енуі туралы тарихи деректер келтіру
ІІ топ: «Монғолдар» тобы.Манғол сөздерінің қазақ тіліне енуі туралы тарихи деректер айту.
ІІІ топ: «Орыстар» тобы Орыс сөздерінің қазақ тіліне енуі туралы тахихи деректер айту.
І топ: «Арабтар» тобы.
Тарихи дерек:
Қазақ даласы Х-ХІІ ғасырларда араб халифатының қарамағында болды. Ислам діні тарады. Ислам мәдениетін жасауда қазақ жерінен шыққан көптеген ақын, ғалым, ойшылдардың үлесі мол болды. Әунасыр әл Фараби, Ғаббас әл Жауһари, әл Сығанақи сияқты тұлғалар шықты. Поэзияда парсы тілі, ғылымда араб тілі басым болғанына қарамастан, Ахмет Иассуаи, Ахмет Иүгенеки, Сүлеймен Бақырғани, Жүсіп Баласағұни, Махмұд Қашқаридай түркі даналары еңбектерін өз ана тілінде жазды.
ІІ топ: «Монғолдар» тобы
Тарихи дерек: 1219 жылы Шыңғысхан Қазақстанның ескі қаласы Отырарды қоршауға алады. Отырар тұрғындары қаланы алты ай бойы қорғайды. Тек бір сатқын қаланы ашып бергеннен кейін ғана монғолдар қаланы жаулап алады. Тек Отырар ғана емес, мұнан кейін Сығанақ, Ашнас, Баршынкент, Үзгент қалаларын тонап, халқын қырғынға ұшыратқан.
Жер – су атауларының шығу тарихын зерттейтін ғалымдардың пікірінше Тарбағатай монғолдың «тарбаған» (суыр) деген сөзінен шыққан, «тай» тау деген сөз. Сонда Тарбағатай тауының мағынасы «суырлы тау» деп түсіндіріледі. Алтай «заңғар тау, алып тау» деген сөзден шыққан дейді.
Зайсан көлінің аталуы ол аштыққа ұшыраған көптеген адамдардың өмірін тайдай тулаған балығымен сақтап қалуымен байланыстырады. Сонда Зайсанның қазақша аудармасы «игі, игілік, мейірман» деген мағынаны білдіреді.
ІІІ топ: «Орыстар» тобы
Тарихи дерек: Қазақстанның ХІХ ғасырдағы тарихи оқиғалары Ресей үкіметімен тығыз байланысты. Осы кезеңде қазақ даласына қалалар көптеп салынып, орыс қоныстанушыларының саны артып, үлкен өзгерістер болды.70 жыл Ресей отарында болған соң орыс тіліндегі сөздерді тікелей мағынасында қолданып кеттік.
Оқушылар кірме сөздердің қазақ тіліне енуі туралы тарихи деректер келтіріп постер қорғап өз ойларын жеткізеді.
|
4 минут
Үш топ бір бірін ауызша белгіленген талапқа сай бағалап отырады
|
Есте сақтап айту.
|
І топ:
|
ІІ топ:
|
ІІІ топ:
|
Мұхамбет
Омар
Оспан
Ғали,
Жүсіп,
Фатима
Айша,
Жұман
Кәрім
Мансұр
Шамши
|
1.Жамал
2.Бақыт
3.Хамит
4.Әлима
5.Әмина
6.Қайрат
7.Медет,
8.Шапағат
9.Мұхтар
10.Жәмила
11.Зейне.
|
Диас
Рая
Лариса
Света
Зоя,
Сара
Дина
Марат
Элеонора
Жанна
Луиза
|
|
Үш топтың оқушылары интербелсенді тақтадан қарап алып, өшірген соң есінде сақтап айтады.
|
минут
Үш топ бір бірін ауызша белгіленген талапқа сай бағалап отырады
|
Ойын. «Кім көп біледі?»
|
Шайыр сөзінің мағынсы? (суырып салма ақын)
Пұл сөзінің мағынасы? (ақша, қаржы)
Ғұлама сөзінің мағынасы ?(ғалым, оқымысты)
Пешене сөзінің мағынасы? (жазмыш, тағдыр)
Ғибрат сөзінің мағынасы ? (үлгі, өнеге)
Сарбаз сөзінің мағынасы? (әскер, жауынгенр)
|
Оқушылар өздерінің ұяшықтарды таңдап синонимін табады
|
Шектеусіз
|
Сергіту сәті.
|
Оқушыларды шаршағандарын басу мақсатында сергіту жаттығуын орындатамын.
|
|
|
|
|
