Пәні бойынша оқУ-Әдістемелік кешен
жүктеу/скачать 0,72 Mb. Pdf көрінісі
|
takirov adebiet (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- ІV апта. 2 кредит-са ғ ат. Лекция тезисі
| Негізгі әдебиет:
1. [1.7:3.15]; 2. [1.7.6.10:12]. Қосымша әдебиет: 1. [1.7.8.11:12]. № 4 лекция тақырыбы: Кӛркем шығарманың мазмұны мен пішіннің бірлігі. ІV апта. 2 кредит-са ғ ат. Лекция тезисі: Кµптеген ѓалымдар кµркем шыѓарманыњ мазм±ны мен формасын бір-бірінен бµлмей, бірінсіз бірі µмір с‰ре алмайтын, бірімен – бірі тыѓыз байланысты, бір нәрсеніњ екі қасиеті деп біледі.Мазмұн, белгілі бір форма арқылы кӛрінсе, форма белгілі бір мазмұнды айқындайды, яғни форма мазмұнды жарыққа шығарады, оны жұртшылыққа түсінікті айқын етіп жеткізеді.Сонымен әдеби шығарманың мазмұны - ӛз эстетикалық идеясының тұрғысынан суреткер таныған ақиқат ӛмірде, пішіні – осы шындық тұтастырыла жинақталған кӛркем образдар жүйесі, яғни әдеби қаһармандар ӛмірі.Мазм±н әлеуметтік категорияѓа жататындықтан да, қоѓам µзгеруіне орай ол да µзгеріп, жања сипат алып отырады. Жања мазм±н жања форманыњ туын талап етеді. Бірақ жања форма бір дегеннен туа қалмайтындықтан да алѓашқы кездерде жања мазм±нныњ µзі уақытша болса да ескі форма арқылы кµрініп отырады. Осы кезде мазм±н мен форма арасында 22 алшақтық тууы да м‰мкін. Жања мазм±нды ескі форма айқын кµрсете алмаса, оныњ мањызын жояды. М±ндай жаѓдайда жања мазм±нѓа жања форма керек. Жања мазм±н жања форманы туѓызѓанда б±рынѓы бар ескі формалардыњ негізінде, µњделіп, жарық кµріп отырады. Сонымен жања форма б±йрықпен немесе жеке адамдардыњ тілегі бойынша жасалынбайды. Ол қажеттіліктен, творчестволық іздену арқылы бірте–бірте жасалады. Әдебиеттіњ кµркем формасы әр халықтыњ µмірі, тіршілігі, мінез µзгешеліктері, әдет-дәст‰рлерімен тыѓыз байланыста болады. Қазіргі кезде жалпыѓа ортақ әдебиет формасы саналатын жәйттер бір кезде мазм±н болѓан. Мысалы, қайта µрлеу кезінде пайда болѓан новелла жањалық, хабар сипатында кµрінген. Мазм±н мен форма жайын сµз еткенде бірінші мазм±нныњ бірнеше формасы болатыны µмірде жде µнерде де солай. Сонымен қатар мазм±нѓа қараѓанда форманыњ µзгерімпаздыѓы. Бір мазм±нныњ µзі әр дәуірде әр т‰рлі формаѓа кµшіп отырады. Мазм±н мен форма тарихи категория. әрбір жања дәуірде кµне мазм±н тыњ пішін тауып, жањѓырып, жасарып қана қоймайды, әр дәуір µз шындыѓын, демек, µз мазм±нын ала келеді. Сонымен, әдебиеттегі мазм±н мен форманыњ бірлігі дегеніміз сµз µнеріндегі орасан мањызды зањдардыњ бірі, µнер туындысыныњ кµркемдігі ‰шін ауадай қажет жаѓдай боп табылады. Кµркем шыѓармадаѓы мазм±н мен форманыњ бірлігі – оныњ эстетикалық баѓалылыѓы. Әдебиеттегі мазм±н мен форманы кµркем шыѓармаѓа кµшірсек шыѓарма мазм±ны – оныњ ақиқат шындыққа негізделген тақырыбы мен идеясы да форма-әдеби қаһарманныњ µзара қарым-қатынасына, таѓдыр тартысына негізделген сюжеті, композиция жғне жазушыныњ µмірді µнерге айналдырѓан ењ негізгі қ±ралы – суретті сµзі, кµркем шыѓарманыњ тілі.Әдебиеттегі пішін мен мазм±н – философиядаѓы пішін мен мазм±н категорияларына с‰йене отырып, µз бойына әдеби туындыныњ ішкі және сырқы жақтары жайлы т‰сініктерді тоѓыстырѓан әдебиеттану ±ѓымы.Әдебиеттегі пішін мен мазм±нды саралай қарастырѓанда, әркез есте ±стайтын жәйттер бар: біріншіден, әњгіме ѓылыми абстракциялыққа негізделетіні, яѓни мазм±н мен пішін шындыѓында еш бµлшектенбейтіні. Себебі, пішін дегеніміз – мазм±нныњ қабылдану сипаты да., мазм±н дегеніміз – берілген пішінніњ ішкі мәні.Ал, әдеби туындыныњ пішіндік (стиль, жанр, композиция, кµркем тіл, 23 ырѓақ), мазм±ндық (тақырып, фабула, конфликт, характерлер, жаѓдайлар,кµркем идея, тенденция) немесе мазм±ндық – пішіндік (сюжет) кµріністері болып табылатын т‰рлі бµлшектері, жекелеген жақтары пішін мен мазм±нныњ бірт±тас к‰йдегі шындыѓы болып табылады. Б±л – басқа мәселе. Екіншіден, пішін мен мазм±н ±ѓымдары барынша жинақталѓан философиялық категория болѓандықтан, оларды нақты – дара қ±былыстарды талдау барысында аса абайлай қолдану қажет. Б±л, әсіресе, µзініњ мазм±ндық – пішіндік т±тастыѓы µзгені м‰лде қайталамайтын, сол қасиетімен де мањызды саналатын бірегей бітімді кµркем туындыларѓа қатысты. Мысалы, жалпы философиядаѓы мазм±нныњ бірінші, пішінніњ екіншілігі жайындаѓы; пішінніњ артта қалушылыѓы; пішін мен мазм±н арасындаѓы қарама – қайшылық туралы қаѓидалар жеке бір туындыны, әсіресе сол туындыныњ бµлшектерін зерттеу кезінде сақталуы міндетті µлшемдер бола алмайды. ¤нер мен әдебиеттегі пішін мен мазм±н қарым – қатынастаѓы ерекшелік жалпы философиялық ±ѓымдарды әдебиеттануѓа кµшіре салуѓа жол бермейді. ¤йткені кµркем туындыныњ µмір с‰руініњ ењ қажетті шартыныњ µзі – пішін мен мазм±нныњ жарасымы болып табылады. М±ндай жарасым болмаѓан жаѓдайда әдеби туынды қалай да µзініњ кµркемдігінен айырылады.Сонымен қатар, мазм±нныњ «біріншілігі», пішінніњ «артта қалушылыѓы», пішін мен мазм±нныњ «‰йлеспеушілігі» мен «қарама – қайшылыѓы» ±ѓымдарын жеке қаламгердіњ шыѓармашылыѓын, әдеби даму кезењдерін және т±тастай дәуірлерін (әсіресе, µтпелі де ш±ѓыл µзгеріске толы дәуірлерді) қарастырѓанда қолдануѓа болады. М±ндай кезењдердегі пішінніњ мазм±ннан кейіндеп қалуын бір қаламгер шыѓармашылыѓын жеке алып қарамай, әдеби даму ‰рдісі аясында қарастырѓанда ѓана ањдай аламыз. Әдебиеттегі пішін мен мазм±н ±ѓымдары арасына шек қою тек XVIII ѓасыр мен XIX ѓасырдыњ басында ѓана, ењ әуелі немістіњ классикалық эстетикасында ж‰зеге асты. Гегель мазм±н категориясын енгізіп қана қоймай, оѓан айқын сипаттама да береді. Б±л жаѓдай әдебиеттіњ табиѓатын т‰сіндіруде орасан мәнді қадам болды, сонымен бірге б±л т±ста пішін мен мазм±нды бір – бірінен алшақтату қаупі де болды. XIX ѓасыр әдебиеттануында мазм±н мәселелеріне баса назар аударылса, XX ѓасырда керісінше, |