ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені 6М072800– «Өңдеу өндірістерінің технологиясы» мамандығы үшін ОҚУ – Әдістемелік материалдар

Шлифовальды-полировалды қондырғы - кезеңді істейді, сондықтан өңдеу ұзақтығын арпа жармасын үш шлифовалды және үш полировалды жүйеде алу үшін ыңғайлы есеппен таңдайды. Соңғы полировалды жүйедегі өнімді апра жармасын номер бойыншы бөлуге арналған елеуіште сұрыптайды. Номері бойынша әр жарманы өлшейді, массасын процент есебімен алып таблицаға жазады, №І және ІІ жарамады (Ан) формула бойынша анықталады, бірақ оған дейін арпа жармасының сапа көрсеткіштерімен стандартқа сай болуын анықтайды.

Дәннің ірілігіне байланысты саңылауы 4,5-4,2 мм елеуіш пайдаланымыз.

Өңделмеген дәнге 40-50 пайыз қабыршақтану режимін қойып, алынған бірнеше үлгіні станок арқылы жібереміз. Буландыру процесінде және жұмсарады, келесі кептіруде оның ылғалдығы бастапқы өлшемінен төмендейді. Ылғалдылықты анықтаудың стандартты әдістемесі біршама уаықтты қажет етеді, сондықтан оның ылғалдылықты анықтаумен алмастырамыз. Гидрометриялық өңдеудегі ылғалдылық өзгеру дәне массасының өзгерісімен анықталады.

Ірі кәсіпорындарда ұжымдық және технологиялық процестер басқармасы ережесі бойынша ондағы дәне ылғалдылығы қабыршақтану алдында 13,5-тен жоғары емес, ал гидротермиялық өңдеуден кейін 13 немесе 13,05 пайыз.

Кептіруде дән салынатын кассетаның массасын өлшейміз. Гидротермиялық өңдеуден кейінгі дән массасын есептейміз.

Кассетадағы дән массасы бастапқы мәнге соңғы ылғалдылықтар бойынша мына формуламен анықталады:

m=m_kac+m_з(W_к-W_n/100-W_n)

мұндағы m_kac - кассета массасы; m_з - бидайдың бастапқы массасасы;

W_c - соңғы ылғалдылық;

W_n - бидайдың бастапқы ылғалдылығы,%.

мұндағы, m_к дән массасының соңғы мәні.

Буландырып, кептіріп, салқындатқаннан кейін дән біріккенде арасында қабыршақтануы бірдей аралықта өтеді. Қабыршақтанған дән сұрыпталады. Барлық мәндер 4-кестеге жазылады.

4-кесте. Қабыршақтанған дән сұрыптары

Тәуелсіз факторлар - бу қысым, булану уақыты, кодталған формулада х₁ және х₂ -ге сәйкес келеді. Эксперимент облысы төменгі және жоғарғы деңгейлі тәуелсіз фактормен шектелген. Мысалы, эксперимент төмен деңгейлі факторға қойылса, с₁ 0,2 мПа с₂- 3 мин, ал жоғары с₃⁺ 0,4мПа. с₄⁺ 6 минут.с₀ тәжірбиелік негізгі деңгейі с₀ =0^-+c⁺/2 деп анықталады. Сондай-ақ интервалды былай түрлендіреміз: с⁺-с₀ немесе с₀-с^- мұндай жағдайда тәжірибе аймағын кестеде былай көрсетуге болады.

6-кесте. Факторлардың қабыршақсыз коэффициентіне әсері

Оптимизация критерия орташа мәнін есептегеннен кейін φ₁ төмендеу коэффициентін анықтаймыз.

мұндағы, В₀ коэффициенті φ арифметикалық орташа мәнін анықтайды, нұсқалар санына бөледі, біздің жағдайда төртеу.

В₁ В₂ В_1,2 коэффициенттері геометриялық саны φ₁ белгі есебімен, сондай-ақ нұсақа санына бөлінеді.

Зертханалық сабақ № 9

Бидай ұнының көрсеткіші мен сапа нормалары
Әрбір ұн топтамасын талдаудан өткізеді, оның қорытындысында сапасын және стандартқа сай келуін, соған сәйкес сұрыпын және нан пісіру артықшылығын орнатады.

Ұнды таңдауда келесі көрсеткішті анықтайды: түрі, иісі, дәмі және ылдалығы, зақымдағыштармен зақымдануы, күлділігі, ұн тарту ірілігі, саны мен желімтік сапасы, металломагнит қоспа мөлшері, улы араласпа, бас дән мәдениетінің ұн араласпасы және өнген дәндер. Ұнды талдау стандартта зерттеу көрсетілген. «Ұн және кебек». Зерттеу әдістерінде әдіспен жүргізеді. Үлгіні алудағы ұн оймасын тістеуік немесе үлгі алу құралы А1-БПА көмегімен алады. Ұн топтамасы сапасын орта үлгі талдау арқылы жүргізеді.

Түсі. Бұл көрсеткіш ұн сұрыпын және жастығын сипаттайды. Әрбір сұрып ұнының өзіне сай түсі болуы керек. Ол стандартта немесе техникалық жағдайында көрсетіледі.

Ұнның төменгі сұрыптары жоғарғылардан қара түсті болады, өйткені онда перифериялы дән қабығы да болады. Ұн түрі нормаға сай келмесе, оны өңдеген кезде көп перифериялық дән бөлігінің түскенімен түсіндіріледі. Сондықтан да ұн түрі, ұн сұрпын сипаттайтын көрсеткіш болып саналады.

Ұн түсіне дән реңі де әсер етеді. Ұн тарту қоспасында қызыл дән көп болса, ұн қара болады.

Ұн түсі оның ірілігінде әсер етеді. Ұсақ ұн басқа тең жағдайда ашық болады. Ұн түсіне ылғалдылығы аз ұн орташа жағдайында жаңа тартылған ұн ағарады.

Иісі. Жаңа ұнның әлсіз өзіне тән иісі болады. Ұнға тән емес иісі өңдегенде қолданылатын бидай сапасының төмендігімен пайда болады. Ол араласпасы бар бидай, бұзылған бидайдан пайда болады. Ол бидайды дұрыс сақтамаған кезде немесе сақтау кезіндегі ұнда пайда болады.

Дәмі. Осы көрсетілген иісі сияқты ұн жаңалығымен сипатталады. Жаңа уының тұщы дәмі болады, ал ұзақ ұсатқанда тәтті болады. Ұн дәміне бидай сапасы әсер етеді. Піспеген, аязға соғылған, өнген бидайдан алынған ұн тәтті болуы мүмкін, егерде ол ащы жусан бидайы қолданылса, ашты болады. Қолайсыз жағдайда ұн сақталса, ол қышқылданып немесе ащылануы мүмкін. Қышқылдану ұнда бактерия дамығанда болады. Бактерия қантты ашытып қышқыл тудырады, ол ащылану-липидта болатын. Гидролитикалық және қышқылдану үрдісінің нәтижесінде пайда болады. Сұрыптық ұн тез ашып кетеді, себебі оған ұрық түсіп кетеді. Ұрықта қышқылданғыштар болады. Ұн түсін органолептикалық және бір уақытта сықырлығын анықтайды. Ол бидайды тарту кезінде пайда болады, ол минералды араласпаған тазартылған уақытта пайда болады. Сықыры бар ұн стандартқа сәйкес келмейді.

Ылғалдылығы. Жоғары ылғалды ұн тез бұзылады. Оның құрамында бос су болады. Ол ұн ферменттерін белсендіріп және микроорганизмнің дамуына жол ашады. Өте құрғақ ұнды сақтау барысында майдың ашу үрдісі тез жүреді. Нан пісіруге арналған ұн стандартты болып, ылғалдылығы 15% ал макаронды 15,5% үшін болады. Барлық технологиялық үрдісті енгізіп және орта жағдайда сақталған ұн ылғалдығы 13,5-15% болады. Ұн ылғалдығын өлшенді массасы 5г кептіру әдісімен температурасы 130 ⁰С 40 минут аралығында анықтайды.

Тарту ірілігі. Осы сапа белгілері көрсеткіш болып саналады. Ол ұн сұрпын сипаттап, ұннан алынған – нан-тоқаш және макарон өнімдері сапа өніміне әсер етеді.

Сұрып төмен болған сайын, ұн бөлшектері ірі болады. Бірақ ұн сұрыптарында бөлшек болады, өлшеміне жақын.

Ұн бөлшектерінің сипаты мен өлшемі осы қасиеттерімен: су сіңіргіш қасиетіне, ісу жылдамдығына, қамыр дайындау үрдісі кезінде қант тудыру қасиетіне байланысты, ал осы қасиет өз кезгінде қамыр консистенциясына, ашу үрдісіне кеуектілі мен нан көлеміне әсер етеді.

Ұнның ірі бөлшектері төмендетілген ісу жылдамдығымен және төменгі қант тудыру қасиетімен сипатталады. Осындай ұнды макарон өнімін шығару үшін қолданылады.

Қантты ұсақтатылған ұн бүріккіш және қайта тартылған бөлшектерден тұратын өте үлкен су сіңіргіш және өте жоғары қантсыздандыру қасиеті болады. Соңғысы қайта тартылған ұнда зақымдалған бидай крахмалының болуымен түсіндіріледі, ол тез фермент әсеріне беріледі. Осындай ұннан жасалған қамыр сұйытылып және іріп кетеді.

Өте жақсы ұнның нан пісіру қасиетінде 60-100 мкм өлшемді бөлшектер болуы керек. Онда жеткілікті су сіңіргіш және қантсыздандыру қасиеті болады, ал нан сықырлағыш және көлемі үлкен болады. Ұн тарту ірілігі өлшендіні 10 мин ситадан қалдықты өлшейді. Стандартпен және техникалық жағдайларымен жоғарғы ситадағы қалдық азайтылып және төменгі ұсақ бөлшек құрамын анықтайды.

Күлділігі. Осы көрсеткіш сұрпына және ұн шығуына байланысты. Күлділігіне қарап ұндағы бидайдың перифериялық бөлшек құрамын анықтайды. Перифериялық бидай бөлшегінің күлділігі эндосперм күлділігінен жоғары. Осы көрсеткіш сұрып көрсеткішін сипаттайды деуге болады. Бірақта бидайдың бөлек бөлшектерінің үлкен ауытқу күлділігі ұн күлділігімен бірдей болса, құрамында әртүрлі қабық саны болады. Сонда да қн сапасының көрсеткіш күлділік сияқты анықтайды.

Металломагнитті араласпаның барын ПРФ-2 құрылғысымен анықтайды. Осы араласпаны өлшеу үшін ПИФ-2 құрылғысы қолданылады.

Зиянды араласпа, өнген бидай ұнының араласпалары, басқа мәдениет дәні. Басқа мәдениет ұны деп қарабидай, арпа ұнын айтады, ол бидай ластануының дәндік араласпасын анықтауға жатады.

Зиянды араласпа қарабидай, арпа ұнының және өнген бидай ұнының топтамасында қалыпты мөлшерде тазартпаса, қалып қояды.

Жоғарыда айтылған ұндағы араласпаны анықтау өте қиын, бірақ сондай әдістер шығарылған, оның ұндағы құрамын анықтамайды, тек ұнның сапасына сәйкес берілген дән талдауы негізінде құжатты толтырады. Зиян араласпаны басқа мәдениет дәнінің араласпа болуын дәнді талдау арқылы жүргізіледі.

Барлық үш түрдегі араласпа құрамының реттеледі. Зиянды араласпаның көп болуы адамды ауыр ауруларға шалдығуы мүмкін. Тартуға жіберілген бидай құрамында 0,5 % дейін зиянды араласпасы болады, соның ішінде кекіре балық немесе вязел 0,4 % тең; қарашықта 0,1% ден жоғары болмау керек.

Басқа мәдениеттегі бидай ұны, өнген бидайдың ұны нан пісіру бидай ұнының қасиетін төмендетеді. Қарабидай, арпа, өнген дән дәннің араласпасы бидайда илеуге түсетін 4% тен көп болмауы керек. Соның ішінде өнген бидай 3%-ке сай болмауы керек.

Ұн тарту завод жұмысшылары илеуге кеткен дән жіберілуге жауапты, оның құрамында талаптан жоғары зиянды араласпалар болады.

Егер қара бидай дәндерін ұн зауытына жіберсе, онда жоғарыда көрсетілген қасиеттерімен басқа ондағы оның құрамындағы ұсақ дәннің бар екендігін анықтайды. Қара бидайға тән бүлдіргіштер және одан қиын бөлінетіндері қара алау және көк кекіре жағымсыз зиянды қоспадан басқаларға қарағанда қара бидай партияларында көп кездесетіні қара бидай күйесі.

Қара бидай түрге және түршелер құрамы бидаймен орнатылған құжат бойынша бекітіледі.

Қара бидай дәніне мынадай стандарттар бекітілген: «қара бидай сатылатын, жасалғандағы талаптар», «Сатылатын қара бидай бөлінетін», «Спирт өндірісіндегі уыт өндіруге арналған қара бидай».

Бұл стандарттарға сәйкес қара бидайды келесі үш топқа бөледі, олардың биологиялық формасына және өсетін ауданына байланысты, солтүстік қыстық, оңтүстік қыстық және яровлік. өсетін аумақтарына байланысты қара бидай түрлерін түршелерге бөледі.

Бірінші түрін бес түршеге бөледі, екіншісін екі түршеге, ал үшіншісін түршелерге бөлмейді.

Әр қара бидай түрі мен түршелерін әр түрлі технологиялық қасиеттерімен біріктіріледі. Өйткені әр районда оның бірнеше сұрпы өсіріледі, соған байланысты ұн зауыттарында өндіруге арналған партиялардың құндылығын төмендетеді.

Стандарт бойынша дайындалған қара бидайға базалық және шектеуіш кондициялар қойылады. Қара бидайдың бес классы көрсетілген, олар қара бидай табиғатына, бағалылығына, елек тесігінен өтуіне байланысты бөлінеді. Елек тесіктері 1,4Х10мм.

Үлкен партиялардың жұмысын жеңілдету үшін стандартта әр партияның ылғалдылығы көрсетіледі.

«Спирт өндірісіндегі уыт өндіруге арналған қара бидай» стандартты жалпы көрсеткіштен басқа, оның табиғаттағы 685 г/л кем емес және өсу қасиеті 92% кем емес.

Тары дәнінің анализінде кейбір ерекшеліктер болады. Тарының залалсызданғандығын анықтауда навескада жабайы өсетін өсімдік жемісі және дән болуы есептелінеді, оған: щетинник сизый, тысячиголов, гречиха развесистая, және вьюковая, вьюнок полевой.

Зақымдаушы қоспалардың болуына ерекше көңіл бөледі, өйткені гелиотроп опушиноплодный. Ол кейбір оңтүстік аудандардың тарысында болуы мүмкін.

Тары жармасының пленчатостің қабыршақтану астықты қолмен фарфорлы ступкада немесе ГДФ аппаратында анықтайды. Тары дәнінде 3 стандарт орнатылған: «Тары жасау кезігдегі талаптар», «Тары жармасы», және «Спирт өндірісіндегі уытқа арналған тары». Мемлекеттік стандартқа сәйкес тары дәні пленкасының түсіне қарай 4 типке бөлінеді. 1 тип- ақ және кремді тары, сұрыптары Веселоподолянское 367, уильское белое, Кинельское 3221 және т.б. 2 тип- қызыл тары,сұрыптары: Саратовское 853, Оренбургское комовое, Долинское 31 және т.б. 3 тип- сұр түсті тары, сұрыптары: Тулунское 39/9, Амурское местное және д.б. 4 тип- сары тары, сұрыптары: Омское 9, Казанское 506, Подолянское 24/273 және т.б.

Дайындалған тары стандартына типке бөлінуден басқа базистік дайындалған кондиция көрсетілген, ылғалдыдық жағдайы және залалданғандығын және ірілігі бойынша 3 категориясы құрылған.

Стандарта дәндік және сор қоспасының құрамы берілген. Тары жармасының стандартында, типтердің мінездемесінен басқа жарма өндірісінде қолданылатын дән партиясы жауып беретін сапа нормасы көрсетілген. Жалпы сапа көрсеткішінен басқа құрамында ядро бар норма құрылған. Уытты өңдеуге арналған тары, жалпы міндетті сапа көрсеткіштерінен басқа, ұқсастығын анықтайды.

Партияны анализдеуде дайын сұлы және тағамдық мақсатта мекемелерге жіберілетін сұлының тек жалпы сапа көрсеткіші және табиғилығы анықталады.

Жармалық сұлыда ұсақ бидай құрамын, қабыршақтығын, ядро құрамын есептейді. Спирт өндірісінде уыт алуда сұлының табиғилығы және өсу қабілеті анықталады. Сұлы сапасын анықтауда басты көрсеткіштер төменде келтірілген:

Бидай түсі. Түсін анықтауда жинауда және сақтау кезіндегі қарайып қалмауына көп көңіл бөледі. Гүлді қабықты қарайған бидай құжатта ескеріледі, бұл бидай сақтауға жарамсыз, бөлек орналастырылады. Сұлы ядросының түсі үлкен маңызға ие, ол микроорганизмдер әсерінен қараяды. Сұлы жармасының ядросының түсі сапа көрсеткішін бағалауда өте маңызды болып табылады.

Сұлының табиғилығы. Ядросы жақсы жетілген сұлы және астыңғы бөлігі қабықты болса, онда табиғилығы жоғары болады қайта өңдеуде және жарма зауыттарында, тағамдық мақсатта қолданылады.

Ұсақ бидай құрамы. Сұлы жармасының партиясын бөгде қоспалармен бір мезгілде анықтайды. Алынған көрсеткішті есепке алады, сұлыны тазартқанда ұсақ бидайлар қалдыққа кетеді. Ол жарма шығымын азайтады, ал жарма зауыттарындағы қабыршақтануда ұсақ бидай қабықта қалып қояды, бұл жарма сапасын төмендетеді.

Сұлының қабықтануы. Сұлының қабықтануын массасы 5г 2 өлшенді арқылы және ситада саңырауқұлақтардың 1,8*20 мм размерлі қалып қойған бастапқы бидайдан анықтайды. Сұлының қабықтануы стандартқа сай келмейді, бірақ оны міндетті түрде қабықты өсіндінің таза ядро және өнім шығымын анықтайды.

Ядро құрамы. Ядро құрамы бұл сұлы өлшендісі мен қоспа бірге алынғандағы пайызбен өрнектеледі. Бұл көрсеткіш жарма шығымына әсерін тигізетіндіктен маңызды болып табылады. Ядро құрамын жарма зауыттарында қайта өңдеу үшін анықтайды. Жарма зауыттарына жіберілетін сұлының ядросы 63 пайыздан кем болмауы керек.

Жарма зауыттартында сұлы партияларын қайта өңдеуде ядро құрамын орынды қолдану қажет. Ядро құрамы қабыршақтылығына, дәнді қоспаларға, ұсақ бидайға, бидайға, қарабидай мен арпаға тәуелді болады.

Қабыршақтылық төмен, бөгде заттармен ластануы мен құрамында ұсақ бидай аз болса, онда соғұрлым ядро құрамы жоғары болады. Ядро құрамы пайызбен мына формула бойынша анықталады:

Х=(100-П)(100-С_п+З_П+М_З)/100+0,7(О_С+К_С)

Мұндағы: П- сұлы қабыршақтығы;

С_п-ластаушы қоспа құрамы

З_п-барлық бидай қоспасының құрамы

М_з- сұлыдағы ұсақ бидай құрамы

О_с-1,8*20 мм өлшемді еоеуіш саңылауындағы қабыршақты сұлы құрамы

К_с- бидай, қарабидай және арпаның құрамы 1,8*20 мм өлшемді саңылаудың бидай түсетін жері.
Бұл формуладағы 100-П ядро құрамын қоспаларсыз көрсетеді, ал 100-С_п+З_П+М_З- 1,8*20 мм елеуіш саңылауындағы қалған қабыршақты, қоспаларсыз сұлы құрамын көрсетеді, 0,7 коэффиценті қайта өңдеуде қолданылатын сұлы, бидай, қарабидай, арпаны көрсетеді.

Сұлы дәніне мынандай стандарт бекітілген: «Өндірістік және тағамдық сұлы, дайындаудағы талап», «Сұлы, жарма өнеркәсібіндегі қойылатын талап», «Спирт өндірісінде уыт дайындауға арналған сұлы», «Тағамдық мақсатта және құрама жемді қайта өңдеуде қойылатын талап».

Бірінші стандарт дайын сұлыға берілген. Мұнда сұлы типке, подтипке бөлінгені дән қалпына байланысты. Бірінші тип 2 подтипке бөлінген, 1 подтип-ақ сұлы, дәні ірі, сопақша ұзын, алмұрт тәрізді, сұрыптары: Победа, Орел, Лыговский 1026, Советский жатады. 2 подтип- сары сұлы, бидайы Москва, харьков және ұзын қабықты ботаникалық типті, сұрыптары: Золотой дождь, Хорковский 596, Лоховский, Надежный.

2 тип- ұзын, сопақ, ине тәрізді формалы бидай, мысалы Артемовский 107 сұрыпы. Бұл стандартта сапасына байланысты сұлының бөлінетіндігі: негізгі және шектелген кондициялы және дайындау кезінлегі қойылатын талаптары көрсетілген.

Жіберілген сұлы жарма зауытында стандартпен басқарылады, «Сұлы, жарма өндірісінде қойылатын талаптар» жарманы өңдеу үшін сұлының 1 типі қолданылады, 1 немесе 2 подтипі МЕСТ 12771-71 талаптарында, көрсетілген сұлының сапасына, жалпы көрсеткіштерден басқасы, сәйкестендіріледі. Дәннің түсі, ұсақ бидайдың құрамы, дәннің құрамы. Арамшөпті қоспалар бүлінген бидайдың құрамында оқшауланады, мәдени өсімдіктердің дәндерінің құрамы сәйкестендірілген, астық қоспаларының қатынасы.

Стандарт «Сұлы азықтығы, қойылатын талаптар» партияларға таратылады, жемдік мақсатқа дайындалған жүйелер және жемді өңдеу үшін жіберіледі.

«Азықтық және жемдік арпа. Дайындау арасындағы талаптар» стандарты арпа партияларының азықтық және жемдік мақсатта мемлекеттік дайындау жерлерінде қолданылады. Бұл стандарт бойынша дән сапасын міндетті көрсеткіштері арқылы ғана анықтайды. Стандартта дайындалатын арпа дәндеріне кең көлемдегі және шектелген кондициялары көрсетілген. Сондай-ақ қоспа құрамы, орналастыру, тасымалдау мен сақтауға арналған көрсеткіштер, ылғалдылығы бойынша 4 жағдай, дәндік қоспаларына байланысты 3 жағдай, табиғаты бойынша 3 категория көрсетілген.

«Сыра дайындауға арналған арпа. Дайындау барысындағы талаптар» стандарты мемлекеттік дайындау жүйесіндегі сыра өндірісінде қолданылатын арпаға арналған. Сыраның шығуы мен сапасы оның жалпы көрсеткіштеріне ғана байланысты емес. Ол сондай-ақ дәннің сұрыпты мен өндірілген ортасына, құрамындағы ұсақ дәндердің санына, ірілігіне, өсу қабілетіне де байланысты болады. Өсіп-өну қабілетін сыра өндіруге жіберілген дәннің бесінші күнінде өнген дәндердің санына байланысты анықтайды. Сыра қайнату өндірісіне жіберілетін дәннің ірілігі 50%-дан, ал өсіп-өну қабілеті 95% кем болмауы керек. Базисті кондициядағы арпада ұсақ дәндердің болуы 5% көп емес. Сыра қайнату өндірісіне арналған арпа сапасы бойынша екі класқа бөлінеді.

Спирт өндірісіне арналған солод алуға қолданылатын арпа сапасы міндетті көрсеткіштермен қатар ұқсастық нормасы 92% кем емес және өсіп-өну энергиясы (үшінші күнде) 85% кем болмау керек.

«Арпа. Жарма өндірісіндегі талаптар». Стандартында жалпы көрсеткіштерден басқа арпа табиғаты мен ұсақ дән болуының нормасы көрсетілген. Құрамындағы ұсақ дәндер 5,0%-дан көп емес. Арпа табиғатына деген жоғары талап жарма алу үшін әбден пісіп жетілген, құрамында эндоспермі көп арпа болуы керектігімен түсіндіріледі. Жарма алуға қолданылатын арпа төмендегідей сипатталады: бүлінбеген дәндері бар бидай қоспасы 5,0%-дан, ал жетілмеген және дамымаған қара бидай мен сулы қоспасы бар арпа 2,0% -дан көп болмауы тиіс.

Зертханалық сабақ № 14

Күріш- бидай сапасының көрсеткіштері
Гүлді-қабықшалы бидайды күрішті бидай деп атайды. Күрішті бидай партиясының анализінде (сараптама) жалпы көрсеткіштерінен басқа, спецификалық көрсеткіштерін де анықтайды: қызыл, сарғайған, жетілмеген, жасыл және глютинозды бидай құрамын, шынылығын, жарықшақтығын, қабыршақтығын. Соңғы көрсеткіштерді күріш анализінде (сараптама) жарма зауыттарына жіберілетінін, ал жарықшақтығы жарма зауыттарында анықтайды.

Күріштің ластаушылары - тауық просолары, күріш прососы, ірі дәнді просолар болып табылады.

Тарылар күріш бидайынан қиын ажыратылады, егер олар тазартылғаннан кейін партияда қалып қойса, онда жарманың сапасын төмендетеді. Күріш бидайдың құрамында ластаушылардың болуы 1,5%-дан көп емес рұқсат етіледі.

Жетілмеген және жасыл бидай әдетте күріш партиясында кездеседі.

Жетілмеген және жасыл бидай стандарт бойынша жеуге жарамдылармен біріктіріледі.

Қызыл бидай - бұл қабығының түсі қызыл және қою қоңыр, ал эндоспермі ақ болатын бидай. Бұл бидайлардың жемісті қабықшасында, жоғарыда көрсетілгендей қызыл пигменттер болады. Кейбір күріштің түрлерінде қызыл-қоңыр қабықша кездеседі. Мысалы, кауказик күріші, ал КСРО-да шығарылмайды, бірақ олардың қоспалары ақ ядролы күріш партияларында кездеседі. Күрішті өңдеуде шлифовка процесінде бидай қабықшасы толығымен тазаланбайды, ол ядро араларында қызыл жолақ түрінде қалып қояды. Бұл жарманың сыртқы түрін нашарлатады, ботқа пісіргенде ол қызғылт рең пайда болады. Егер қызыл жолақтан толық құтылатын болсақ, қабықшаны жоғалту өте ұзақ шлифовканы қажет ететіндіктен, жарманың шығымы төмендейді. Күріш бидай партиясының стандарты бойынша қызыл бидайдың болуы 2 %-дан көп болмауы рұқсат етіледі.

Сарғайған бидай - бұл сары ядролы бидай. Бидайдың сарғаюы жетілу және жинау кезінде қолайсыз жағдайдың кесірінен, өздігінен жылыну, қолайсыз жағдайларда сақталу, кейде кептіру кезінде пайда болады. Сарғайған ядролар өңдеуде көп механикалық күшті іс-әрекетті қажет етеді. Сарғайған ядролар жармаға түскенде оның сыртқы түрін және дәмдік қасиетін төмендетеді, кейбір мәліметтерге қарағанда олар адам денсаулығына кері әсер етеді.

Плютинозды бидай, стеарин түзетін консистенциясы болады, ол кесілгенде жақсы көрінеді. Сыртқы түрі бойынша кейде меловкамен ұқсас келеді. Бірақ олардан айырмашылығы ядросы қатты болады да, қысым түсіргенде жарылмайды. Олар ұн бидайымен де ұқсас келеді, оларды әлсіз йод ерітіндісімен өңдеу арқылы оңай ажыратылады. Құрамында декстриндер бар глютинозды бидай өңдегеннен кейін қою қызыл немесе қоңыр, ал- ұн бидайы- қою көк болады. Клейковинаны күріштен алынған жармадан жасалған ботқаны пісіргенде олар өз пішіндерін сақтамайды. КСРО-да клейковиналы күріш сұрыпы шығарылмайды, бидай қоспасының болуы күріште 2%- дан жоғары емес рұқсат етіледі.

Қызыл, сары және глютинозды бидай негізгі бидайға жатады.

Күріштің жарықшақтығы - күріш ядросында жарықтың болуы. Күріште жарықтар жинау, сақтау, өңдеу кезінде, күріш түбінде пайда болады. Олар, біріншіден, ылғал әсерінен, екіншіден, механикалық іс-әрекеттің нәтижесінде пайда болады.

Көбінесе күріш дәндерінің өсінде перпендикуляр жарықтар болады. Егер күріш дәнінің ядросында жарықтар болса, онда ол бүтін дәндер санын азайтады. Сондықтан жарма зауыттарынан да осы көрсеткішке көп көңіл аударады.

Күріш шынылығы - ол күріштің сұрыпына, өсіру жағдайына, пісіп жетілуіне байланысты. Күріш шынылығы азоттың қосылыстармен байланысты емес деп саналады. Бидайға қарағанда. Бірақ бұл көрсеткіштің маңызы зор. Жарманың шынылығы жоғары болуы бүтін дәндердің көбеюіне әсер етеді және тұтынушы талаптарына сай келеді (пісіру кезінде дәндер формасын сақтайды).

Күріштің технологиялық қасетін жалпы шынылығы ғана бағаланбайды, сонымен қатар партияда жартылай шыныланған дәндерде ұндық дақтың орналасуы да есептеледі. Дәндерді өңдеу үшін қолайсысы болып ұзыншы ұндық дақ эндоспермаға жақын орналасқан.

Күріш дәндеріне анализ сапа көрсеткіштерінің кезектесуі стандарттық схема бойынша анықталады. Қазіргі кезде күріш дәндерінің анализі уақытша методика бойынша өткізіледі. №1 және №2, №9-9 инструкциясында (КСРО дайындау министрлігінің кәсірорында күріш дәндерін қабылдау, орналастыру, өңдеу және сақтау бойынша), ГДФ апаратын қолданып және УГАД құрылғылары («Практикум»-20 тарау).

Күріш дәніне бір стандарт (Мест-6293-68) бекітілген. Зауыттар осы стандарт бойынша күріш дәндерінің партияларын жармаға өңдеу үшін дайындап, жібереді. Осы стандарт бойынша дәндер формасы және консистенциясына байланысты күріш дәндері 3 типке және подтиптерге бөлінеді:

І тип - дән ұзын және жуан. Бірінші подтип-шынылық күріш: жергілікті Сары-қылшық, Сантахездік 52, жергілікті Арпа-шалы, Узрос-275 сұрыптарымен енгізделген. Екінші подтип-жартылай шынылық, жергілікті Ақ-Қылшық сұрыпы секілді.

ІІ тип - дәні ұзын, жұқа, жіңішке келген. Бірінші подтип-жергілікті Садри Масалли, Азрос 637, Приморлық 6 сұрыптарының шынылық күріші. Екігші подтип- жергілікті ақ Амбарбу сұрыпының жартылай шынылық күріштері.

ІІІ тип - дөңгеленген. Бірінші подтип - Ала көлдік, Өзбек 2, Узрос 7-13,, Краснодарлық 424, Узрос 7, Дубовский 129 сұрыптарының жартылай шынылы күріші. Үшінші подтип-ұнды дәндер мен күрішті біріктіреді. Жергілікті Қырмызы сұрпы секілді.

Жарма зауыттарында күрішті өңдеуде партияның типтік және подтиптік құрамының маңызы зор. Технологиялық қасиеттері бойынша күріштің типтері мен подтиптері бірдей болмайды. Егер партияда типтер мен подтиптер қоспасы болса, жарманың шығарылу сапасы төмендейді. Бұл жағдай қоспада төмен технологиялық қасиеттері басым күріш пен бірге жоғары қасиеттері болса да кездеседі.

Күріш дәндерінің стандартында тип пен подтипке бөлуден басқа базалық және шектеулі кондициялар дайындалатын күрішке келтірілген. Жіберілетін күріштің сапасының нормасы, қоспа құралы және де ылғалдылық бойынша 4 күйі бар, қоспалардың болуына жәнедәндерде эндосперманың сарғайуына байланысты 2 топқа бөліп қарастырады.

Мұндай қадағалау дәндік материалдың сапасын дұрыс бағалайды, дәндердің қалыптасу процесі туралы белгілі ойды қалыптастырады, жинау науқанында дәнге ауа-райының әсерін, дәндердің зиянкестермен, түрлі аурулармен зақымдануын түсіндіреді. Дәннің өзгерген түсі (қараюы, торшықтануы) және иісінің таралуы дәннің дұрыс сақталмауының себебінен болады.

Дәндердің тазалығын зерттеу үшін ұзындығы дәннің тегіне байланысты болатын екі аспаға саламыз.

Аспаны дәннің негізгі мәдениетіне және қалдыққа бөледі. Дәннің негізгі мәдениетіне берілген дәннің зақымданбаған мәдениеті жатады. Оларға сонымен қатар берілген мәдениеттің зақымданған дәні де қабығы жоқ дәннің жартысыда жатады. Алайда орташа жағдайда егінді жинағанда қабықсыз және залалданған қабықтары бар дәндер саны көп болмайды. Сонымен қатар, дәндердің отырғызу мөлшері дәннің егу жарамдылығын анықтаумен бекітіледі. Кейбір дәндердің негізгі мәдениеті бос және аязға төзімді деп санайды. Зерттелетін дақылдардың барлық сапалы емес дәндерін қалдыққа жатқызымыз: 1. Орнатылған размерлі елеуіштен өткен ұсақ және солғын тұқымдар; 2. Солғын дәндерді (өте бүріскен, орташа тұқымның үштен бір бөлігін алады); 3. Түбіршігі өскен немесе көлемі дәннің жарты бөлігіне тең дәндер; 4. Шіріген дәндер; 5. Басылған және жаншылған дәндер; 6. Сынған және зиянкестермен зақымданған дәндер. Дәні жартылай аз немесе аз болады, қабығы жоқ болады.

Қалдыққа сонымен қоса қоспаларды да жатқызады, олар келесідей фракциялардан тұрады: 1) арамшөпті өсімдіктердің барлық тұқымдары; 2) мәдени өсімдіктердің барлық тұқымдары, таза және зақымдаңған түрлері; 3) саңырауқұлақтардың бас қалпағы және бөліктері; 4) нан запасының тірі зичнкестері және олардың тірі дернәсілдері; 5) жер кесегі, тастар, кеміргіштер мен жәндіктер; 6) сабағының жемістік және тұқымдық қабығының сынуы, гүлдік қабатының жойылуы, өлген зиянкестермен дернәсілдер.

Қалдықтың барлық фракциялары отырғызу материялының сапасына қатты әсер етеді. Сөйтіп, арамшөпті өсімдіктердің дәндері топыраққа түсе отырып, отырғызылған заттарды және жаңа егістік партияларын ластайды. Сонымен қоса мәдени өсімдіктер дәндерінің болуы да кері әсер етеді. Әсіресе, дәнде каронтинді арамшөптердің болуын мұқият бақылайды.

Әртүрлі саңырауқұлақтардың склероциясы, бас қалпағы және бас кесегі өсімдіктің ауруының көзі болып табылады, сондықтан олардың құрамы қатаң нормаланады. Отырғызу материалының кейбір түрлері үшін олардың болуы жіберілмейді. Әсіресе, бөліктердегі бидай.

Нан запасының барлық тірі зиянкестері - жәндіктер отырғызу материалдарына жіберілмейді, ал тұқым партияларында кененің болуы оның дәрежесін 3-ші дәрежеге дейін түсіріп тастайды. Қалған қоспалар біркелкі отырғызуға кедергі жасайды, сақталуын төмендетеді және отырғызу нормасына әсер етеді.

Қалдықтың 1 данасында 1 кг арамшөп тұқымдарының және дәнді дақылдар дәндерінің саны есептеледі. Бас қоспасы, склероциналар споралары және басқа саңырауқұлақтарды жеке өлшейді және пайыз бойынша білдіреді.

Бөліктегі есептелген қоспаларды, бас қалпағының құрамындағы массалық споралардың кернейін және басқа саңырауқұлақтардың склероциясын былай анықтайды: а) дән дақылдарынан анализ үшін 10 г-нан көп орташа үлгі бойынша алынған аспаны таңдаймыз; б) дәнді дақылдарында 10 г-нан және одан аз аспа массасында 5 г таңдаймыз.

Каронтинді арамшөптердің болуын және болмауын барлық дақылдарда орташа үлгі бойынша анықтайды. Егер қалдық 1-ші және 2-ші кластардан масса бойынша нормадан аса, қалдық топтарды бөледі.

1000 дәннің массасы. Дәндік материалдың сапасын сипаттайтын, оның ірілігі мен толықтығын көрсететін ең маңызды белгілердің бірі.

Дәндердің аурулармен зақымдануы. Ауыл шаруашылығында өсімдіктердің ауруы үлкен шығын келтіреді, егіс мөлшерін төмендетеді және сапасын түсіреді. Өсімдіктердің негізгі аурулары тұқым және топырақ арқылы таралады. Дәннің зақымдалуы келесі тәсілдермен зерттеледі: макроскопиялық, ценртифугалау, биологиялық, люминистенция арқылы. Анализ нәтижесін пайыз бойынша немесе бі бөлікке 1 кг дәннен көрсетеді.

Макроскопиялық тәсіл. (Дән үлгісін жай көзбенде көруге болады) Фитогенді саңырауқұлақтардың қыстық түрін анықтайды, бас қалпағын және қалпағындағы споралардың үгіндісін анықтайды.

Центрицугалау тәсілі дән бетіндегі саңырауқұлақтардың спораларын анықтайды. Оларды сумен мұқият шайқау барысында үлгіден табады. Шайылған суды центрифугалау пробиркаға құйып, 3 минуттай ценртифугалайды. Тұнбаны тұндырады, пипеткамен тамшы алып, заттық шыныға салады және препаратты микроскопта көреді. Әрбір пробиркадан 5 препаратты қарастырады. Бұндай тәсілмен, злакты мәдениеттердегі және сарымсақтағы спораларды көре алады.

Биологиялық тәсілді саңырауқұлақ пен бактерия дәнінің ішінде болған жағдайда ғана қолданылады. Ол дәндердің ылғал камерасында немесе қоректік орталарда өсумен шектеледі.

Петри, Кох стерильді ыдыстарында өсімдік ылғал камерасын құрады, түбіне ылғалды стерильді фильтрлі қағазын, марлы немесе құм салады. Түсірілген дән үлгілерінің аурумен залалданғанын анықтау үшін дән үлгілерінің тазалықты анықтағандай массасын алып аспаға салады. Аспадан қалдықты бөліп алады. Негізгі мәдени дәнді шыныға салып, араластырып және 4 үшбұрышқа бөледі. Әрбір үшбұрыштан 25 дәннен санап алады. Анализ үшін 4 үлгінің әрбірінен 50 дәннен алады. Бұл дәндердің беті стерилизацияланады, 5 мин 0,5 пайыз KMnO₄ ерітіндісінде немесе 1 мин 95-96 пайыз спиртте сала тұрады. Бұндай өңдеуде дәндердің бетіндегі барлық микроптар өледі. Стерильденген дәндерді ылғалды камераға салады. Белгілі уақыттан кейін оларды қарастырып, жұмсақ жасушаларының бактериялармен зақымданғанын анықтайды.

Дәннің анализі үшін қоректік орталардың әртүрлі қатты орталары қолданылады. Оларға стерильді дәндер жайылады (4 үлгі 50 дәннен). Қарастыруды рет бойынша 3 күннен бастап анализ біткенше қарастырады.

Алдын-ала анализ үшін люминистентті тәсіл қолданылады. Негізгі дәнді дақылдарды қара қағазға салып, ультракүлгін жарықтағышқа салады. Бидай дәнінің сау түріні көкшіл, қою көк немесе көк күлгін түсте жарқылдайды. Зақымданған дән басқа түсте болады. Мыс, бұршақ дәні аскохитоз және фузориозбен зақымданғанда күңгірт қоңыр қызыл түсте болады.

Дәннің ұқсастығы және өсіп-өну энергиясы. Себулік сапасының көрсеткіштері ішінде дәндердің ұқсастығы мен өсіп-өну энергиясы маңызды орын алады. Дәннің ұқсастығы мен өсіп-өну энергиясы жақсы климаттық жағдайда және агротехника дұрыс болғанда үнемі жақсы өнім береді.

Егулік пен себулікке жарамды дәндердің мөлшеріне қарай ұқсастықты анықтайды. Дәннің ұқсастығы дегенде олардың қалапты дамыған өскін беретін қасиетін түсінеді.

Дәннің ұқсастығы оптимальды жағдайларда мемлекеттік стандарт бойынша, өнім шығуы бойынша анықтайды. Ұқсастықпен қатар дәннің өсіп-өну энергиясында анықтайды. Дәннің өсіп-өну энергиясы деп олардың тез және біркелкі өсіп-өнуін айтады.

Осы көрсеткішті анықтау үшін 100 дәннен тұратын 4 үлгі алады, ал жемдік арахис, бұршақ, асбұршақ және асқабақ дәндерінен 50 дәннен тұратын үлгі алады.

Дәндерді өндіру және Петри табақшаларына кварцты құм немесе фильтрлі қағазға салып орналастырады. Дәндерлі өндірітін орындар стерильді болуы қажет. Дәндерді орналастырмас бұрын оларды ылғалдандырады.

Ұқсастық және өсіп-өну энергиясының мерзімі стандарт бойынша нормаланады. Өсіп-өну энергиясы мен ұқсастықты анықтағанда қалыпты өскен дәндерді ұқсас деп есептейді. Оларға дамыған өсінді және түбірлі өсінді берген дәндер жатады. Олардың ұзындықтары дәндердің түрлі тұқымдас түріне байланысты. Мысалы, бидай мен қарабидайдың ұқсас дәндеріне қалыпты дамыған түбірі бар және негізгі түбірдің өлшемі дәндердің ұзындығынан кем емес, ал өсіндісі дән ұзындығының жартысынан кем емес дәндерді жатқызады.

Ал ұқсас емес дәндерге: өспеген, ісінген дәндер, сондай-ақ ісінбеген, ісінбей қалған қатты дәндер, шіріген дәндер, қалыпты өспеген дәндер және де түбірі жоқ немесе тамыры жоқ дәндерді жатқызады.

Өсу күші. Өсіп-өну энергиясы және ұқсастығымен қатар дәндердің егіндік қасиеттерінің көрсеткіші болып, оларға топыпақ бетіне шығып, жақсы жеміс беруі үшінқосымша көрсеткіштердің бірі өсу күші болып табылады. Бұл көрсеткішьі анықтау қажеттілігі зақымдалған дәндерді анықьау кезінде туады. Өсу күшін бір сұрыпты партиялардың басқа көрсеткіш бойынша ұқсастығы кезінде салыстырмалы түрде анықтайды.

Дәннің өсу қабілеттілігі. Физикалық жетілмеген дәндерде және төменгі температурада сақталған дәндерде көптеген жағдайларда біркелкі өну байқалмайды, сондай-ақ кейде қысқа мерзім ішінде дәннің өсу қабілеттілігін білу қажет болады. Сондықтан ұқсастықты анықтаудың стандартты әдістемесін қолдана алмаймыз. Осындай жағдайларда дәндердің өсу қабілеті деген көрсеткіші анықталады. Ол әдетте дәндік материалда тірі дәндердің болуымен сипатталады. Ал тірі дәндерді өлі дәндерден ажырату тәсілі оларды тетразолмен немесе фуксинді қышқылмен бояу арқылы анықтауға негізделген.

Тірі дәндер қызыл немесе малина түске боялады, өлі дәндер боялмай қалады.

Себулікке жарамдылық таза және біркелкі ұқсас дәндердің үлгідегі пайызы бойынша анықталады. Оны мына формуламен анықтайды.

Х=АБ/100

Бұл көрсеткіш себулік нормасын дұрыс есептеуге және одан жақсы өнім алуды қамтамасыз етеді.

Кенелер үшін зақымдану дәрежесі азық-түлік дәндерінің зақымдану дәрежесімен бірдей. Сонымен қатар, далалық зиянкестермен зақымданған астық тұқымдар үшін құрамындағы зиянкесті анықтаудың ерекше әдістері бар. Құрамындағы тірі зиянкестер немесе олардың лечинкалары бар дән партияларын себулікке қолдануға тиым салынады.

1) бақылау нысанын (үрдістерді анықтау кезеңдерініңжүйелерін, маңыздылығын астық түйірі мен өнімдерін сақтау орындарын).

2) сынаманың орны мен әдісі.

3) анализ әдістері мен көрсеткіштер. 4) бақылау кезеңділігімен ұзақтығы.

Астық түйірі мен астық өнімдерінің дәнінің ұзақтылығы зертхананың жабдықталуы мен әдіске байланысты. Сонымен қатар, біліктілігі жоғары мамандар қажетті. Жақсы нәтижені алу үшін еңбекті ұйымдастыра білу керек. Олар астық түйірін қабылдау, оларды тазартуда да бақылау кезінде келтіру, сақтау және басқа операциялар кезінде конвейерлі ағымды әдіс арқылы қолданылады. Ағымды әдіс зертхана жұмысшыларына арнайы орны жеке-жеке тапсырмалармен беріледі. Ол кезде жұмысшыларға тек бір немесе бірнеше функциясы орындауға тура келеді. Ол жұмыстың күрделігі мен орындау ұзақтығына байланысты. Сақтау қоймаларын бақылауды тәжірибелі лаборанттарды тағайындайды. Оның жұмысының нәтижелігі, оның тиянақтылығына көп әсер етеді. Әр бақылау нәтижелерін бақылау журналдарына жазып отыру арқылы қадағалап есептеп шығады. Нәтижелерді рәсімдеу жүйесі сапасының қарастырып, толығымен қадағалау нан өнімдерін дұрыс сақтауына тура жанама жұмысшылар үшін ыңғайлы болу тиіс қоймаларда астық түйірдің барлық көрсеткіштер жағдайы хронологиялық реттіліктерін тексеру күні әр қойма секция бойынша және әр қабат бойынша жеке қадағалау журналдарына түсіп отырады.

Тәжірибелік сабақ № 2

Астық түйір балғындығынның көрсеткіштері.
Жұмыс мақсаты: Астық түйір түсі, жылтырлығы, иісі, кей жағдайда дәмін ажырата білу.

Сақталатын астық түйір жағдайы мен толық құнды қасиеті оның балғындық көрсеткіштері түсі, жылтырлығы болып табылады. Жас астық түйір қалыпты дәм болады. Кеткеннен кейін жылтыр түс пайда болады. Түс, иіс, жылтырлықтың өзгеруі сақтау, кептіру, тасымалдау, жинау және жетілдіру кезінде жағымсыз әсерлер болуы мүмкін. Дақ, қарайған, түсін жоғалтқан астық түйір массасында көптеген микроорганизмдерді жетілдіретін қажетсіз үрдістердің дамуын куәландырады. Егер астық түйір түсі өзгеретін болса, тереңірек қарап биохимиялық және технологиялық өзгерістердің пайда болғанын көруге болады. Сонда да аныктауға алынған сынамалардың барлығын астық түйір иісі мен түсінің жағдайын мұқият қарау нәтижесінде астық тарауда болатын жағымсыз үрдістерден басталатынын анықтап, астық саласына нұқсан келтірмеу үшін оған шаралар қолданылады. Дәмін анықтау үшін сынамалы жару арқылы көреді. Ол әрі қарай кері әсерін тигізеді. Сондықтан астық балғындығын иісі мен түріне қарап бакылау. Астықтың иісі мен түсін нан қорлары бүлдіргіштермен зақымданбағанын арналған астық түйір партисына сынамаларды алып анықтайды.

Илеуіштің ауытқуы – 100 мм. Илеу ұзақтығы 3 мин (110...120 қозғалыс кезінде 1 минут).

Илеу аяқталғаннан кейін әр илеуіште қалған қалдықтардан стандарттарға сәйкес бидай және арпа қоспалары, соғылған бидайлар және де басқа да дақылдардың қоспаларын (бидайдың біртектігін анықтау кезінде астық түйірді аяз шалған болса, оны есептемейд») алады. Сосын әр илеуіштен таза бидайлардың қалдықтарын және төменгі илеуішке өткен ұсақ бидайларды өлшейді. Пайызбен көрсетіліп алынған деңгейдегі тұтас бидайлар сынамасына қоспаларды есептеу үшін салады. Бұл оның, яғни бидайдың біртектілігін көрсетеді.

Есептеу мысалы, 100 г бидайды себу кезінде елеуіште қалғаны

Қоспалары 5,0 г

Қорытынды 100,0г
Астық түйір қосынды массасы бойынша екі аралас илеуіште шығу сынағының біртектілігін пайызбен үш топқа бөледі;

Жоғары - 80%-тен артық

Орташа – 75-80% дейін

Төмен - 70%-тен төмен

Осымен қоса, бидайлардың қалдығын елеуіштің тесіктерінің өлшемін көрсетеді. Бидайдың біртектілігі өлшем бойынша бірдей болуымен сипатталады. Ол ұн зауыттарында өңдеу және отырғызу кезінде үлкен мәнге ие болады.

Тәжірибелік сабақ № 4

1000 дән массасын анықтау әдістері
Жұмыстың мақсаты: Осы әдістің негізі бидай өлшендісін өлшеуге негіздеуге, толық дәнді бөліп алуға, қалдықты өлшеуге, толық дәнді санауға негіздеуге, сосын оның саны бойынша толық дән массасына бөлуге, сосын 1000 дән бойынша әдіс қорытындысын шығаруға үйрету.

Құрылғылары. Бөлгіш. Зертханалық таразы жалпы қолданылу шегі ±10,00 мг жіберіледі. Дәнді санауға арналған құрылғы ("Нумиграл" фотоэлектрлі есептегіш және басқа есептегіштер). Бөлшектің тақташасы, штамб және пинцет.

Орташа үлгіден дән өлшемдісін бөліп алады. Оның массасы зерттелетін мәдениеттің 500 дәнінің массасына жақын, және жіберілетін өлшеу шегі ±10,00 мг өлшемдіден толық, дәндерді теріп алады, ал қалдығын жіберілген шегі ±10,00 мг өлшейді. Өлшемді массасынан қалдық массасын алу әдісімен бітеу дән массасын анықтайды.

Өлшемдіден таңдап алынған бітеу дәндерді құрылғыға тесілі есептегіш көмегімен немесе қолмен есептейді. Әрбір анықталғанды екі параллель өлшемдімен жүргізеді.

Қорытындыларды өңдеу.

1000 дәннің массасын грамдалған дәннің фактілі ылғалдылығы бойынша мына формуламен анықтайды:

мор=m*1000/N

мұндағы: m-бітеу дән массасы, г;

N-массадағы бітеу дән, шт.
Соңғы қорытынды үшін орташа арифметикалы екі 1000 дәннің массасы үшін қорытынды анықталады, егер айырмашылық пайыз бойынша жоғарыламаса:

10 – 1000 дәннің 25,0 г массасы болса,

6 – 1000 дәннің 26,0 г және одан көп массасы болғанда.

Граммдағы 1000 дәннің массасын (Mc) құрғақ зат үшін мыны формуламен анықтайды:

Мұндағы : ω- дән ылғалдылығы.

Алынған қорытындыны домалақтау келесідей болады: егер бірінші лақтырылатын санымыз 5-ке тең немесе үлкен болса, соңғы сақталатын санды бірге үлкейтеді. Егер 5-тен төмен болса, онда оны өзгеріссіз қалтырады.

1000 дән массасының соңғы қорытындысын былай көрсетеді:

- екіншісін ондық белгіге дейін – егер 1000 дән массасы 10 г-нан төмен болса;

- біріншісін ондық белгіге дейін – егер 1000 дән массасы 10 г-нан жоғары болса, бірақ та 100 г –нан жоғары емес;

- бітеу санға дейін - егер 1000 дән массасы 100 г-нан асса.

Жабдықтар: Диафоноскоп ДСЗ-2 кассетасымен және ДСЗ-2с маркалы счетчигімен, зертханалық таразылар, шпатель, құрастырылатын тақта, бритва.

17,0% ылғалдықтағы бидайды 50⁰С артық емес температура кезінде ЛСА зертханалық шкафында немесе термостатта, кептіру шкафтарында кептіреді.

Тазартылған бидайдан 10 г өлшеп алады.

Зерттеуді жүргізу: Диафаноскоп кассетасына жүз бидайды салады да, кассетаны диафоноскоптағы өз орнына қояды. Диафоноскопты қосқанда кассетаның астынан жоғары вольтты жарық түсіру арқылы анықтайды. Жарық түскен кезде шынылықтың үш түрі бойынша ажыратуға болады.

1. Шынылықты

2. Жартылай шынылықты

3. Ұндық

Бидайдың жалпы шынылығын пайыздық қатынаста формула бойынша табуға болады:

Мұндағы, Пс – толығымен шынылықтағы бидай саны, дана

Чс – жекеленген шынылықтағы бидай саны, дана