ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «химия есептерін шығару әдістемесі»

Реакция теңдеуі:

Егер реакция нәтижесінде 2 моль күміс бөлінгенде фольганың массасы 216г- 64г = 152 г ауырласа, онда х моль күміс бөлінгенде фольганың массасы 0.42 г ауырлайды. Бұдан:

= = 0.0055 моль · v (AgNO

1. 
   Бір литр КСІ ерітіндісіне толық тұнба түзілгенше күміс нитраты ерітіндісі қосылған. Тұнбаның массасы 28,7г. Ерітіндідегі КСІ массалық үлесін табыңдар. Есепті 8 әдіспен шығарыңдар.
   
2. 
   2 л сутегі алу үшін (қ.ж.) Н₂SО₄ ерітіндісімен қанша грамм алюминий қатысады.
   
3. 
   Құрамында 94% Ғе₂О₃ бар 2 т темір рудасынан қанша т.темірді алуға болады.
   
4. 
   10 л сутегін алу үшін (қ.ж.) темірмен 163 г тұз қышқылы ерітіндісі әрекеттескен. Қышқылдағы хлорлы сутектің массалық үлесін табыңдар.
   
5. 
   Анализ үшін алынған аммоний сульфатының нұсқасының құрамында 1,4 г азот болған. Анализ үшін алынған тұздың массасын анықтаңдар. Есептерді графикалық әдіспен шығарыңдар. Бұл әдіс барлық есепке тиімді ме? Қандай әдісті тиімді деп санайсыздар.
   
6. 
   Белгісіз заттың құрамы 40% магний оксиді және 60% кремнийдің диоксидінен тұрады. Заттың формуласын анықтау.
   
7. 
   600г 52% КОН ерітіндісін 400 мл сумен араластырған. Алынған ерітіндідегі КОН массалық үлесін табыңдар.
   
8. 
   Белгісіз заттың формуласын анықтаңдар, оның құрамына кіретін элементтердің массалық үлесі Са -0,2, молибден -0,98, және оттегі -0,32 тең болса.
   
9. 
   2,5 г мырыш пен магнийдің құймасын Н₂SО₄ ерітіндісіне еріткен. Сонда 1,19л сутегі (қ.ж.) алынған. Құймадағы әрбір металдың массасын анықтаңдар.
   
10. 
    10 г темір сульфиді(ІІ) мен мыс сульфидінің (ІІ) қоспасына артық мөлшерде тұз қышқылы ерітіндісін қосқанда 2,24 л газ бөлінеді. Қоспаның құрамын анықтаңдар?
    
11. 
    1 кг 40 % күкірт қышқылы ерітіндісін дайындау үшін 62 % пен 15% күкірт қышқылының қандай массалық қатынастарын араластыруға болады.
    
12. 
    Калий нитраты тұзын қаныққанға дейін 70° С температурада 500 г
    

анықтаңдар?

Әдебиеттер:

1. 
   Ерыгин Д.П., Шишкин Е.А. Методика решения задач по химии. - М.: Просвещение, 1989 - 173 с.
   
2. 
   БекішевК.Б. Химия есептері (оқу құралы)Алматы. «Білім».2007ж
   
3. 
   Усманова М.Б.,Сақариянова К.Н. Химия сандық есептер шығару әдістемесі Алматы «Атамұра» 2004
   
4. 
   Дайнеко В.И. Как научить школьников решать задачи по органической химии.М.-Пр. 1987.
   
5. 
   Химия:Жалпы білім беретін 11-сыныбына арналған оқулық / Ә .Темірболатова ,
   

6. 
   Химия:Жалпы білім беретін 10-сыныбына арналған оқулық /Н.Н.Нұрахметов, К.Б.Бекишев, Н.Н.Заграничная. Алматы : «Мектеп» баспасы ,-2005. –
   
7. 
   Химия:Жалпы білім беретін 9-сыныбына арналған оқулық /И.Нұғыманов , Р.Жұмаділова , Ж.Кембебаева . Алматы : «Мектеп» баспасы ,-2005. -
   
8. 
   Химия:Жалпы білім беретін 8-сыныбына арналған оқулық /Н.Н.Нұрахметов, К.Сарманова ,К.Жексембина Алматы : «Мектеп» баспасы ,-2005. -176б
   
9. 
   ТемірболатоваӘ.Е.Химия есептері мен жаттығуларының жинағы. Алматы:Рауан, 2000. 96б
   
10. 
    Когисов С.М. Сапалық есептерді шығарудың әдістері. Ақтөбе, 2006, https://www.google.kz/webhp?sourceid=chrome-instant&ion=
    

1. 
   Оқушыларды есеп шығартуға, үйретуге байланысты студент-
   

2. 
   Есеп шығартуға үйретудің әдістемелік принциптер
   

3. 
   Химиялық есептерді шығару арқылы оқушылардың білімдері
   

Химиялық есептерді шығаруда мұғалім оқушылардың психологиялық жас ерекшелігін, білім дәрежесін ескеру керек.Осыған байланысты есеп шығарудың процесін жүргізу керек. Егер оқушылардың білім дәрежесі жеткілікті болса, кейбір есеп шығарудың әдістемелік бөлімдерін ескермей кетуге болады. Есеп шығарғанда кейбір қайталана беретін аралық есеп шығарудың әдістері ескерілмей, нәтижелері бірден жазылады. Бұлай істеу тек қана оқушылар түсінгенде ғана істеу керек. Кейде салыстырмалы атомдық массадан бірден заттың массасына көшеміз. Мысалы, мына химиялық теңдеулер арқылы есептеу жүргізейік.

2 Al + 3 H₂SO₄ = Al₂(SO₄)₃ + 3 H₂
Есепті шығару үшін алюминий мен күкірт қышқылының массасын және сутегінің көлемін білу керек. Теңдеу бойынша формуланы пайдаланып

m= ν· м алюминий мен күкірт қышқылының массасын табамыз:

m(Al) = 2 моль ∙ 27 г/моль =54г

m (H₂SO₄) = 3 моль ∙ 98 г/моль = 294 г
Мына формуланы пайдаланып V=ν∙Vm сутегінің көлемін табамыз:

V(H₂) = 3 моль · 22,4 л/моль = 67,2 л.

2 Al + 3 H₂SO₄ = Al₂ (SO₄)₃ + 3 H₂ ↑

54 г 294 г 67,2 л
Мұндай іс-әрекеттер есеп шығаруда өте көп кездеседі. Бұны ассоциалық тізбектің қысқаша бірігуі дейді(ықшамдап жазу). Егер оқушы бұл процестің мәнін білсе , бұл әдіс тиімді.Ал егер бұл есептеулерді білмесе, онда алғашқы ескертулерді жүргізу керек. Күшті оқушылар алғашқы қадамдарды қолданбай бірден толықтырған күйін жазуға көшеді. Кейде есеп шығарғанда өлшем бірлік көлемнен массаға көшу керек болады. Түсінген оқушыға егер V(H₂O) = 250 мл болса, оның массасы да m(H₂O) = 200г тең екендігі белгілі. Алайда оны былай өрнектеп жазу керек:

V(H₂O) = 250 мл m = V∙ p m(H₂O) = 1000г/л · 0,25л =250 г

m(H₂O)-?

p(H₂O) = 1000 г/л

Есеп шығаруда «ықшамдап жазу» әдісі көп қолданылады. Бұл әрине жеке адамның өз әрекеті. Кез келген адам үйреніп алғаннан кейін тиімді тәсілге көшеді. Дегенмен де, қайталап жазушылық көп кездеседі. Мысалы, мынадай есеп шығарайық:

Есеп№1. Мырш тұз қышқылымен әрекеттескенде 5,6 л сутек түзіледі. Реакцияға қанша грамм мырш қатысады.

Реакция теңдеуін жазып есептеулер жүргіземіз.

х г 5,6л

а) Zn + 2HCl = ZnCl₂ + H₂

65 г 22,4л
Теңдеуден пропорционалдық тәуелділік нақтылы анық көрініп тұр. Сонда да оқушылар екінші тәуелділікті жазады:

65 г мырыштан (Zn) --------- 22,4 л сутегі алынады

х г Zn -------- 5,6 л Н₂

х ═ 65 ∙ 5,6 : 22,4 = 16,25 (г)

Дегенмен де, екінші жазуда мынадай пропорция қатынасы жоқ:

22,4 : 5,6 = 65 : х немесе 22,4 : 65 = 5,6 : х

Мысалы, мынадай есепті оқушыларға пропорция арқылы шығарыңдар деу дұрыс емес.

Пропорция әдісі оларға тиімді ме? Оларға тиімді формула арқылы шығару:

w = m(е.з) : m(ерт) m _е.з = m(ерт) · w

m _е.з = 800 кг · 0,04 = 32 кг

Пропорция әдісін математиктер пайдаланбайды. Мысалы, кім сатып алған затына пропорция арқылы ақша төлейді.Есеп шығарғанда оның құрамына кіретін компоненттердің арасында байланыс бар екендігін білу керек. Есептің де кері байланысы бар, яғни есепті тура бағытта да, кері бағытта да шығаруға болады.Мысалы:

Тура есеп: CaCO₃ құрамындағы элементтердің массалық үлесін табыңдар.

Кері есеп: Құрамында 40 % Са, 12 % С, 48% О бар қосылыстың формуласын табыңдар, егер оның Mr (Ca_xC_y O_z) = 100 болса.

Тура есепте W= n · Ar анықталады, ал кері есепте n = W ∙ Mr

Mr Ar

анықталады. Есептің бұл екі байланысын пайдалану арқылы оқушылардың өз беттерімен жұмыс істеулеріне дәнекер болуға болады. Ойлау іс-әрекеттері дамиды. Оқушыларға кері байланыс арқылы есепті құруға тапсырма беруге болады. Мысалы: № 11-51 есепті әртүрлі вариантпен беруге болады.

Na₂SO₃ + H₂SO₄ = Na₂SO₄ + SO₂ + H₂O

126 64

х = 126 · 16 = 31,5 г Na₂SO₃

Келесі тапсырма басқаша болады. Мұғалім оқушыларға есептің шартты жазуы мен заттардың формуласы мен реакция теңдеуін береді.

Мысалы: а) m(Al₂O₃) = 20.4г

m(Al) -?

б) m(P₂O₅) = 284г 4 P + 5O₂ = 2P₂O₅

m(P)-?

Есеп шығартуда мынадай әдістемелік принциптерді ескеру керек:

1. Есепті алдымен мұғалім өзі шығарады және оны талқылайды.

2. Оқушылар есептің шартын әр уақытта көріп отыру қажет.

3. Есепті шығаруда оқушылар өзіндік іс-әрекеттерін көрсетуі қажет.

4. Есептің шығаруын қадағалай отырып, оқушыларға өзіндік таңдау жүргізу керек.

5. Химияны оқыту процесінде мұғалім жиі есеп шығартуға көп көңіл бөлу керек.

Әр бір есепті мұғалім өзі үйде шығарып келуі керек және оның бірнеше әдісі де болуы қажет. Әр бір есепті карточкаға шығарып, есептің картотекасын құруға болады. Сонда келесі жылы сол есепті пайдалануға болады. Еш уақытта есептің шартын оқып оқушыларға жаздыртуға болмайды. Себебі уақыт кетеді, екіншіден қазіргі кезде есеп кітабы өте көп. Есеп шығарғанда оқушылардың өз бетімен жұмыс істеу қабілетін де ескеру керек. Көбінесе есеп шығарғанда есепті мұғалім немесе мұғалімнің айтуымен оқушы шығарады. Ал қалған оқушылар көшіріп отырады. Сондықтан есеп шығаруды бірнеше сатыда жүргізу керек:

1. 
   Алғашқыда мұғалім өзі есепті қалай шығару керек екендігін, шығару
   

2. 
   Әңгімелесу арқылы, есептің шартын физикалық шамамен белгілеп,
   

3. 
   Үшінші сатыда есептің дұрыстығын тексеру керек. Ол үшін есептің кері
   

4. 
   Барлық оқушылар өз беттерімен есеп шығарады.Оны тексеру үшін
   

1. Есептің мазмұнын жазу.

2. Реакция теңдеуін құру.

3. Алғашқы іс-әрекетті орындап, реакция теңдеуі арқылы SO₂ мен Na₂SO₃ массасын табу.

4. Мазмұндағы SO₂ салмағын теңдеу бойынша алынған SO₂ салмағымен салыстыру.

5. Na₂SO₃ массасын анықтау.

6. Есептің жауабын жазу. Енді осыны мысалмен көрсетейік.
№ 11-51 есепті шығару алгаритмі.

1. Есептің мазмұнын жазу:

m(Na₂SO₃) -?

2. Реакция теңдеуін жазу:

Na₂SO₃ + H₂SO₄ = Na₂SO₄ + SO₂ + H₂O

3. Алғашқы іс-әрекеттер:

М(SO₂) = 64 г/моль; m (SO₂) = 1 моль · 64 г/моль = 64г

М(Na₂SO₃) = 126 г/моль; m(Na₂SO₃)=1моль· 126г/моль=126г

4. Заттың массаларын салыстыру:

16 г ‹ 64 г 4 есе яғни Na₂SO3 массасы 4 есе аз болады.

5. Заттардың массасын есептеу:

m(Na₂SO₃)=126 г : 4 = 31,5 г
Жауабы: 16г SO₂ алу үшін 31,5 г Na₂SO₃ керек.