“Психотерапия” терминінің маңызы оның екі түсіндірмесімен

“Психотерапия” терминінің маңызы оның екі түсіндірмесімен

Бүгінгі күнге дейін психотерапияның барлық түрлері мен формаларын қамтуға қабілетті жалпыға танылған нақты анықтамасы қалыптасқан жоқ. Психотерапияның медициналық, психологиялық, социологиялық және философиялық үлгілері бар екені туралы айтуға болады.

Психотерапияның медициналық үлгісі адамның өзіндік сана-сезіміне, көзқарастарына, көңіл-күйіне кешенді емдік әрекет ету деп түсіндіріледі. Мұндай психотерапияны көптеген психикалық, жүйкелік және психосоматикалық ауруларда пайдаланады.

Ғылымда психотерапияның психологиялық үлгісі де орын алады, оны іс-тәжірибелік психолог қызметінің бір бағыты деп қарастыруға болады. Бұл жерде психотерапияны дені сау адамдарға түрлі психологиялық қиындықтар кезінде, сондай-ақ өз өмірінің сапасын жақсарту қажеттілігі туған жағдайда психологиялық көмек көрсету ретінде түсіну керек.

Іс-тәжірибелік психолог та емханалық психотерапевт қолданатын әдістерді пайдаланады. Психологтың маңызды міндеті аурудың белгілерін жеңілдету немесе алып тастау емес, жеке тұлғаның дамуы және оңтайлы қызмет жасауы үшін жағдайлар жасау.

Психотерапия кезінде фармакологиялық емес, психологиялық әдістер мен құралдар қолданылады. Сонымен қатар пациенттер рөлінде психикасы бұзылған адамдар, ал мамандар ретінде – психология негіздерінен кәсіби дайындығы бар тұлғалар болады.

2.Психотерапевтің клиентпен жұмыс жасауының бірінші кезеңі көмек

қажеттілігін анықтауға арналады. Аса көп зейін терапевт пен клиент арасында оңтайлы қарым-қатынастардың орнауына, алғашқы қарсыласу сызығынан аттап өтуге аударылады. Онда психотерапевтік өзара іс-қимыл жасаудың қағидалары айтылады.

Клиенттің мәселесін зерттеу үшін жиі стандартты немесе стандартты емес интервью, тесттер, байқаулар, өзін-өзі байқау нәтижелері, мәселені бейнелі түрде суреттеу үшін арнайы тәсілдер, мысалы, бағытталған елестету, жобаланған әдістер, рөлдік ойындар қолданылады. Осы әдістер психотерапияның аралық және соңғы нәтижелерін бағалауға мүмкіндік береді.

Психотерапияның алдында түрлі диагностикалық процедуралар қолданылады. Психотерапевтік мектептер клиенттің мәселесін көру, оны шешу мүмкіндігі туралы көөқарасқа ие болу, мақсаттар қою тәсілімен ерекшеленеді.

Психотерапевт өзінің клиентімен психотерапияның нәтижесінде неге жеткісі келетіні туралы әңгімелеседі. Мұндай әңгіме психотерапевтік үдеріске қатысатындардың нақты бағытталған және жақын келешекте нәтижеге жету мақсаттарының жүйесін құруға ықпал етеді.

Екінші кезең қарым-қатынастарды көрсетуге арналған. Психотерапевтік үдеріске қатысушылар бірігіп қызмет істеуге келіседі, психотерапевт психотерапия үлгісін суреттейді. Жиі клиент психотерапевтке нақты диагноз қою және жақсы кеңес беру үшін толық ақпаратты қажет ететін дәрігердің рөлін ұсынуға тырысады. Сондықтан бұл кезеңнің маңызды сәті - өзара жауапкершілікті қарым-қатынасты орнату болып табылады. Психотерапияның табысты болуы көбіне клиенттің белсенді түрде іске кірісіп, алынған нәтиже үшін өзінің жауапкершілігін қабылдаумен байланысты болады.

Психотерапия кезінде жеке тұлғаның белгілі бір өзгерістерге ұшырауы болады, психотерапевтің парызы – клиентпен осы келешекте болатын жағдай туралы әңгімелесу.

Бірігіп жұмыс жасау қарым-қатынастарының және сенімнің сақталуы психотерапияның келесі кезеңдері үшін маңызды. Әр түрлі мектептерде оған қатысушылардың түрлі қарым-қатынастарының үлгілері қалыптасады.

Үшінші кезеңде мақсаттарды анықтау және баламаларды әзірлеу болады. Психотерапевт психотерапевтік бағытты негіздейді, оның негізгі белестері мен бөліктерін белгілейді. Бағытты таңдау психотерапевтің дайындығымен, клиенттің жеке тұлғасының ерекшеліктерімен, мәселенің сипаттамаларымен анықталады. Клиент берілген бағыттың психотерапевтік ауыспалы мағынасын меңгереді, таңдап алынған қабылдаудың негізгі сипаттамаларымен, оның ішінде қиындықтармен байланысты, жағымсыз жан толғаныстарымен танысады, клиент ретінде өзінің атқаратын рөлін қабылдайды, мақсатты таңдауға қатысады. Ол жұмысқа нақты психотерапевтік бағытты немесе психотерапевті таңдаумен белсенді қатысушы ретінде кіріседі. Ең маңыздысы, клиент белсенділігі мен жауапкершілігінің жұмыстың барлық ағымында өсуі. Психотерапевт оның айтқандарын есепке ала отырып, оларды өзінің әдістемелік қорымен келістіреді. Клиенттің психотерапияға белсенді қатысуы оның табысы болып табылады.

Мәселе бойынша жұмыс оны зерттеуден басталады. Зерттеу клиентпен ақыл-санасымен қабылданбаған сезімдерді көрсетуді, қабылдауды және сезінуді болжайды. Клиент өзінің сезімдерін басқару мүмкіндігін сезінеді.

Инсайт ұғымының әр түрлі түсіндірмелері және ұзақ тарихы бар. Инсайт интеллектуалдық және эмоционалдық болып бөлінеді. Эмоционалдық инсайт аса терең өзгерістерге әкеледі, бірақ психотерапевтік үдеріске қатысатындардың жағынан көп күш салуды талап етеді.

Тәртіпті өзгертудің терапевтік бағыт алуы аса арнайы және аса белгілі. Сондықтан симптомдарды алып тастауға бағытталғандар инсайтты психотерапияның қажетті элементі ретінде қоспайды. Әр түрлі мектептер жұмыстың мақсатын әр түрлі қояды. Психотерапияның нәтижесінде клиент өзінің өмірлік стилін аса бейімдіге өзгерте алады, өмірге деген шығармашылық қабылдауды және ақылға деген сенімді қалыптастырады. Осы мақсаттарға жету бағыты да әр түрлі: бұл психотерапияның қауіпсіз жағдайларында жарақат тәжірибесі арқылы өту, денемен жұмыс жасау, жаңа дағдылар мен икемдерге оқу.

Төртінші кезең қойылған мақсаттармен жұмыс жасауды көрсетеді. Қабылданған теориялық үлгі психотерапевт үшін оның психологиялық нақты өмірді көруін құрылымдайды және әдістердің таңдауын анықтайды. Өз әлемінің суретін икемді және өнімді ұйымдастыра отырып, психотерапевт клиенттің жеке тұлғасының ерекшеліктері мен қорларына (қаржылық, уақытша, жекелік), оның жақын қоршаған ортасының рөліне, мәселенің сипаттамаларына бағыт ала отырып, нақты клиентпен өзара іс-қимыл жасаудың бірегей бағытын тудырады.

Мәселенің сипаты қолданылатын әдістердің таңдауын анықтайды. Психотерапиялық жұмыстың бағытын таңдауда мәселені шешу бойынша көп нәрсе жеке тұлғаның мүмкіншіліктерімен байланысты болады.

Бесінші кезеңде клиенттің ішкі өзгерістерін нақты тәртіпке айналдыру мақсаты қойылады. Психотерапияның кейбір түрлерінде бұл кезең оның шегінен шығарылған, ал басқаларында бұған негізгі көңіл аударылған. Осы кезеңнің барысында клиент жаңа тәртіптік үлгілерді меңгереді, жол-жөнекей іс-қимылдар жасау қабілетіне ие болады.

Алтыншы кезең – психотерапияның тоқтатылуы - әр түрлі факторлардың тепе-теңдікке жетуімен анықталады: өзгеріс қажеттілігімен, емдік түрткімен, психотерапевтік фрустрациямен, психотерапияның құнымен және т.б. Ең алдымен емдеуді тоқтату туралы шешімді қабылдамастан бұрын, алынған нәтижені сапа және сан сипаттамаларында бағалау керек. Психотерапевт клиентпен оны психотерапияның басында мазалаған ауру белгілерінің кеткен-кетпегені, өзін-өзі жақсы сезінуі, оның өзін-өзі қабылдауы және басқалармен өзара қарым-қатынасы, маңызды өмірлік мақсаттарға деген қатынасының өзгеруі, клиент өзін-өзі психотерапиясыз ұстауын жүзеге асыра алуы туралы сөйлеседі.

Психотерапевт, олар қандай болса да, клиенттің тілектерін силайды, бірақ оның парызы – клиент шын мәнінде психотерапияны тоқтату туралы шешімді қабылдады ма немесе сол үшін негіз іздеп жүр ме - соны анықтау.

Клиенттің тілегі кездейсоқ сыртқы жағдайлармен, басқа адамдардың ықпалымен, қарсыласумен, трансфермен, контртрансфермен негізделуі мүмкін, сондықтан оның пайда болуының негізін зерттеу маңызды. Егер сеанстар мазмұнсыз болып, клиент шаршайтын болса, зейінін қоймаса, үй тапсырмаларын ұмытып кететін болса, психотерапияны тоқтатқысы келетіні туралы айтса, бұл қарсыласудың көрініс табуы, мұны қарастыру керек, оның түрткісі мен көрініс табуы туралы клиентпен талқылау қажет. Психотерапияның аяқталуы – ұзақ үдеріс, егер психотерапияның өзі бір жылға созылса, ол бір айға созылуы мүмкін. Психотерапияға қатысушылардың өзара қарым-қатынастарын маңызды терапевтік фактор ретінде қарастыратын мектептердің өкілдері бұған ерекші зейін аударады.

Психотерапияның табысты болу шарттарының бірі емделудің бастапқы кезеңінде оның шегін айта кету болып табылады. Олар уақыт өлшемінде емес, мазмұнында талқылануы керек. Бірінші сеанстардың өзінде-ақ негіздері талқыланып, емделудің аяқталуы туралы шешімдерді қабылдау критерийлері әзірленеді. Клиентті психотерапияның күрделі дамуы, қиындықтары туралы ескертеді, бұл емделудің мерзімінен бұрын тоқтатылу мүмкіндігін төмендетеді. Жұмыс барысындағы тиімді өзара қарым-қатынастар терапевтке тәуелді болуға кедергі жасайды, сондай-ақ аралық нәтижелерге сүйену психотерапияға қатысушыларды өлшеніп, негізделген шешімге дайындайды. Соңғы сатыда психотерапия барысында қандай тұрғыда не өзгергені анықталады. Егер өзгерістер болмаса, себептері анықталады. Психотерапиядағы жетістіктер одан тыс іс-қимылдар мен қарым-қатынастарға ауысуы қалай жүзеге асатыны талқыланады.

Егер клиент тәуелсіздікке жетсе, өзінің мәселелеріне жауапкершілікті қабылдаса, оларды көріп, психотерапевтің кәсіби көмегінсіз шеше алатын болса, психотерапия тоқтатылады.

Соңғы жетінші кезеңде психотерапияның нәтижелілігі бағаланады. Қол жеткен нәтижені бекітудің қиындығынан психотерапияның нәтижелілігінің критерийлеріне деген көзқарастардың көп түрі бар. Солардың ішінде симптомдардың жоғалуы, психотерапиядан тыс клиент өміріндегі жаңа өзгерістер, клиенттің қанағаттануы, психотерапевтің көзқарасы және тесттің көрсеткіштері қарастырылады.

Психотерапияның нәтижесінде жетістік болған өзгерістерді зерттеу үш сұраққа жауап беруді болжайды.

1. 
   Психотерапия өткізу кезінде клиент өзгерді ме?
   
2. 
   Бұл өзгерістер психотерапияның нәтижесінде болды ма?
   
3. 
   Оның жағдайын жақсарту үшін осы өзгерістер жеткілікті ме?
   

нақты терапевтік, сонымен қатар терапевтіктен тыс факторлармен шақырылу мүмкіндігімен анықталады. Үшінші сұраққа жауап психотерапияның тоқтатылуы туралы дұрыс шешім қабылдауға мүмкіндік береді.

Психотерапевтік іс-тәжірибеде түрлі белгілері бойынша топтастыруға болатын жүздеген мектептер мен бағыттар бар. Сонымен қатар өздерінің тұжырымдамалық негіздері бойынша маңызды түрде бөлінетін негізгі психотерапевтік қабылдаулар да бар.

Психотерапевтік қабылдауларды шартты түрде былай бөлуге болады:

1) мәселеге бағытталған және 2) клиентке бағытталған. Бірінші типтегі психотерапия үшін міндетті түрде пациентті мәселеге “батыру” болып табылады. Егер пациент мұны жасағысы келмесе, берілген психотерапия типінің шегінде бұл терапевтік әрекетке қарсыласу болып айтылады. Пациент мәселесінің айналасында “айналшықтап жүру”, оның мәселесіне тереңінен үңілмеу, нәтижесіз болып саналады.

Екінші типтегі психотерапияда, керісінше, клиент терапевтпен не туралы сөйлесетінін және терапияға қанша уақыт бөлетінін таңдауға ерікті болады. Егер клиент өзінің мәселесі туралы айтпайтын болса, бұл қарсыласу емес, клиенттің өзі не туралы айтқысы келсе, сол туралы айтатын заңды құқығы ретінде қарастырылады.

Қарастырылып отырған психотерапия түрлері үдерістік тұрғыда маңызды айырмашылықтарға ие болады. Мысалы, бірінші типтегі психотерапияда клиенттің өз қажеттіліктерін терапевтке аудару үдерісі жоқ немесе әлсіз көрініс тапқан. Бұл, біріншіден, психотерапия кезінде клиенттің психотерапевттен тәуелсіз болатындығынан, екіншіден, психотерапевт клиент үшін жұмбақ бейне емес. Психотерапияның бұл түрлері әр түрлі мазмұнмен де жұмыс жасайды.

Психотерапия емдеудің спецификалық әдісі болып табылады. Бұл ем физикалық немесе клиникалық жолмен өз нәтижесіне жетпейді. Ол эмоционалды күш берумен өтеді. Адамды спецификалық, психикалық әсер ету арқылы емдейді.

1. 
   Андреева Т.В. Психология семьи: учебное пособие. – СПб.: Речь, 2007
   
2. 
   Малкина-Пых И.Г. Семейная терапия. – М.: Эксмо, 2006;
   
3. 
   Эйдемиллер Э.Г. Психология и психотерапия семьи;
   
4. 
   Тұрдалиева Ш.Т. Қарым-қатынас психологиясы. – Алматы: Эверо, 2013
   
5. 
   Леонтьев А.А. Психология общения. М., 1997.
   
6. 
   Оразбекова К.А. Отбасы психологиясы. А., 1997.
   

1. 
   Отбасы психотерапиясының негізгі бағыттарын жіктеу.
   
2. 
   Психоаналитикалық отбасы терапиясының негіздері.
   
3. 
   Пало-Альто мектебі.
   
4. 
   Коммуникативті отбасы терапиясының негіздері.
   

Соңғы жылдары шартты түрде психотерапия емханалық-бағытталған, ауру белгілерін жеңілдетуге немесе жоюға бағыт алған және жеке-тұлғалық-бағытталған, адамға өзінің жеке тұлғасына және әлеуметтік қоршаған ортасына деген қарым-қатынасын өзгертуге көмек беруге тырысатын болып бөлінеді.

Емханалық-бағытталған психотерапияда дәстүрлі түрде гипноз, аутогендік жаттығу, түрлі өзін-өзі сендіру әдістері қолданылады.

Жеке-тұлғалық-бағытталған психотерапияда көптеген мектептер мен ағымдардың көзқарастық үлгілеріне негізделген әдістер мен тәсілдердің көп түрі бар.

Психотерапияның негізінде адамдық “Менді” тез өзгеретін өмірде өзгертіп отыру мүмкіндігі туралы идея жатыр.

Кез келген психотерапевтік әрекеттің басты мақсаты пациенттердің өз өміріне қажетті өзгерістер енгізуіне көмек көрсету болып табылады.

Қазіргі уақытта психотерапияның ересек адамдар үшін 400 түрі және балалар мен жасөспірімдер үшін 200 түрі белгілі және іс-тәжірибеде қолданыста жүр.

Бүгінде дәрігерлік және психологиялық психотерапияның жақындасу тенденциясы байқалады.

Психотерапияның 3 негізгі теориялары бар:

1. 
   Психодинамикалық әдіс – тұлға дамуында басты сапа басымдылық және тәртібінде санасыз психикалық процестер, ал невроз саналы мен санасыз арасындағы конфликтпен түсіндіріледі. Психоаналитикалық процедурада құрылыс дәрежесі, психотерапевттің тактикалық стратегиясы, оның рөлі және сеанс жиілігі.
   
2. 
   Тәртіптік бағыт - өзінің зейінің, психологиялық шындық тәртібін тікелей бағдарлау. Норма – бұл бейімделу тәртібі, ал тұлғалық бұзылулар бейімделмеген тәртіп дұрыс емес ғылымның нәтижесінде құрылады.
   
3. 
   Гуманистикалық және “опытное” – мақсаты психологиялық араласу жағдай туғызуда адам жаңа эмоционалды әсер ету. Бұл өзін түсінуді, қабылдауды және де интеграция. Психотерапевттің спецификалық ерекшеліктің тәртібін, оның рөлін, позициясын, бейімделуі мен стилін анықтайды.
   

1. 
   Андреева Т.В. Психология семьи: учебное пособие. – СПб.: Речь, 2007
   
2. 
   Малкина-Пых И.Г. Семейная терапия. – М.: Эксмо, 2006;
   
3. 
   Эйдемиллер Э.Г. Психология и психотерапия семьи;
   
4. 
   Тұрдалиева Ш.Т. Қарым-қатынас психологиясы. – Алматы: Эверо, 2013
   
5. 
   Леонтьев А.А. Психология общения. М., 1997.
   
6. 
   Оразбекова К.А. Отбасы психологиясы. А., 1997.
   

1. 
   Отбасымен жұмыс істеудің әдістемелік принциптерін ұстанудың маңызы
   
2. 
   Бейтараптылық принципі.
   
3. 
   Циркулярлық принцип негіздері.
   
4. 
   Болжамдық принципінің негіздері
   

Жүйелі отбасы терапиясында неғұрлым жиі және кең қолданылатын әдістемелік принциптер – бейтараптылық, циркулярлы және гипотездік принциптер.

Бейтараптылық: неғұрлым психотерапия психотерапевтің бейтараптылығын талап етеді. Ол отбасы мүшелерінің барлығына қатынасы бірдей позицияда болуы және олардың барлығына бірдей мүмкіндік жасай білуі қажет.

Циркулярлық принцип негізінде отбасында болып жатқан жағдайлардың барлығы бір түзудің бойында емес, циркулярлы логика бойынша жүзеге асырылуы қажет. Бұл принцип бойынша ең кең таралған тәсіл – циркулярлы интервью.

Психотерапевт отбасы мүшелеріне кезек-кезек алдын ала дайындалған сұрақтарды қояды.

Кез келген терапевт бұл сұрақтар легін өзіне қару ретінде алуы қажет:

• 
  Отбасы қандай күтіліммен келді (кеңес алуға кім жіберді, бұдан бұрын кіммен жұмыс істелінді)?
  
• 
  Отбасы өзінің актуалды проблемасын қалай көреді (мысалы, бала мектептің талаптарын орындай алмайды және т.б.);
  
• 
  Қазіргі уақытта отбасындағы жағдай қандай?
  
• 
  Бұрын отбасы қиындықтар мен проблемаларды қалай және қандай амалдармен шешетін еді?
  
• 
  Қазіргі проблеманың төңірегінде отбасы мүшелерінің өзара әрекеттесулері қалайша (әрекеттік, ой және сезім деңгейінде)?
  

• Проблеманы, оның себептерін түсіну қандай деңгейде (бұнда проблеманы шешуге немесе басқа отбасы мүшелеріне деген негативтілік, позитивтілік немесе селкемсоқтылық анықталады)?

  
  
• 
  Проблема бойынша қандай тірек болатын ситуациялық құбылыстар жиі қайталанады?
  
• 
  Не себепті ситуация қиындай түседі?
  
• 
  Бұл проблеманың жағымды жақтары бар ма?
  
• 
  
  
• 
  
  
• 
  Бұл проблема жалғасқан немсе шешілген жағдайда әрбір отбасы мүшесінен өзін қалай елестете алатындығ туралы сұрақтар.
  

Біреулер психотерапияны медицинаға жатқызады, басқалары психологиялық аспектіге. Отандық дәстүр бойынша ең алдымен психотерапияны емдеу әдісіне, медицинаға жатқызады.

Мысал ретінде, медициналық тәсіл. Мұнда ойымызға бірден мына ұғымдар келеді, “емдік әсер”, “ауру”, “денсаулық” және “ауру адам”.

Психотерапия – бұл:

• 
  Адам организіміне психика арқылы және психикасына әсер ету нәтижесінде емдеу жүйесі.
  
• 
  Адамның денсаулығын сақтау үшін психикасына спецификалық нәтижелі әсер ету.
  
• 
  Ауру адамға немесе топтағы ауру адамдарға емдік әсер ету процесі.
  

Психотерапия – бұл:

• 
  Тұлғааралық әрекеттестіктің ерекше түрі, пациенттерге олардың мәселелерін шешу үшін психологиялық амалдар арқылы профессионалды көмек көрсету.
  
• 
  Адамның модификациялық қатынасы және интеллектуалды, әлеуметтік немесе эмоционалды жағымсыз тәртіптеріне психологиялық амалдар, вербальды әдістер арқылы көмек көрсету.
  
• 
  Екі немесе одан да көп адамдар (олардың ішінде біреуі адамдық қарым – қатынасты түзеру үшін) болғанда ұзақ тұлғааралық әрекеттестік арқылы емдеу.
  
• 
  Персоналды техника көмегімен адамның сезімін, тәртібін, қатынасын, танымдық процестерін анықтау арқылы адамды өзінің ішкі қарсыластығымен және конфликтісіне бетпе бет кездестіру.
  

Б:Д.Карвасарскийдің ойы бойынша психотерапия 3 басты ерекшелігімен басқа әдістерден ажыратылады.

1. 
   Жалпы психология бойынша психологиялық амалдар арқылы тұлғаның өзгеруіне бағытталған жұмыстар жүргізу.
   
2. 
   Әдістер мен құралдар тек қан кәсіби түрде қолданылады. Оның өз әрекеттерін ғылыми тұрғыдан дәлелдеу арқылы, арнайы дайындалған мамандар өткізеді.
   
3. 
   Психотерапияның көмегімен жүйкесі ауру адамдарды емдеу.
   

Патогенетикалық психотерапия (тұлғалы – бағдарлы) ауру адамның ауруы тұқым қуалайдыма, оның түпкі себептерін анықтау.

1. 
   Жоғары дәрежелі, қызба ауруларында суггестияны қолданған жөн.
   
2. 
   Вегетативті бұзылуларда – аутогенді жаттығулар.
   
3. 
   Өмірлік қиыншылықта – “әңгімелесу” терапия.
   
4. 
   Фобияда – тәртіптік терапия.
   
5. 
   Мінездің бұзылуларында – гештальттерапия, психодрома.
   
6. 
   Жанұялық мәселелерде – жанұялық психотерапия.
   
7. 
   Кешенді бұзылуларды – терең психологиялық әдістер. (Цит. По: Кондрошенко В.Т., Донской Д.И. 1993 ж)
   

1. 
   Эмоционалды қатынас сферасы.
   
2. 
   Өзін - өзі түсіну, пациент және психотерапевт.
   
3. 
   Ақпаратты алу және ұсыну.
   
4. 
   Ауру адамды жазылуына сендіру.
   
5. 
   Эмоцияны сыртқа шығару.
   
6. 
   Жағымды тәжірибе жинау.
   

1. 
   Андреева Т.В. Психология семьи: учебное пособие. – СПб.: Речь, 2007
   
2. 
   Малкина-Пых И.Г. Семейная терапия. – М.: Эксмо, 2006;
   
3. 
   Эйдемиллер Э.Г. Психология и психотерапия семьи;
   
4. 
   Тұрдалиева Ш.Т. Қарым-қатынас психологиясы. – Алматы: Эверо, 2013
   
5. 
   Леонтьев А.А. Психология общения. М., 1997.
   
6. 
   Оразбекова К.А. Отбасы психологиясы. А., 1997.
   

1. 
   Отбасымен жұмыс істеудегі диагностиканың негіздері.
   
2. 
   Некеге дейінгі жастардың өзара қарым-қатынастарын диагностикалау.
   
3. 
   Ерлі зайыптылар қарым-қатынасын диагностикалау.
   

Психодиогностиканың сандық әдістері 19 ғасырдың екінші жартысынан бастау алады. Бұл атақты неміс психологы В.Вундттың басшылығымен дүние жүзінде тұңғыш ашылған эксперименталды психологиялық лабороториямен байланыстырады. Психодиогностикада техникалық құрылыммен аспаптар тұңғыш рет қолдануға енеді. Осы кезеңде адам денесімен психологиялық құбылыстың арасындағы байланыстың сандық байланысын көрсететін психофи-зикалық негізгі заң ашылып, сандық психодиогностика құралдары-ның қалыптасуын тездетті. Негізгі психофизикалық заң психолог құбылыстарды өлшеу мүмкіншілігін ашты, бұл түйсікті өлшеудің субъективтік шкаласын құруға жағдай жасады. Осы заңға сәйкес өлшеудің объектісі адам түйсігі болып, бұл үрдіс 19 ғасырдың аяғына дейін созылып, психодиагностика тек адам түйсігі өлшеумен ғана шектелді.

Қазіргі кездегі психодиагностика әдістерінің қалыптасуының басталуы19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басына дәл келеді. Психодиагностика психикалық процестердің адам жағдайының қалпын зерттей бастады. Осы кезде кәсіби психологтардың қатысуымен математикалық статистика, мүмкіндік жариясы дамып кейіннен осы салалар психодиогностиканың сандық түйінің дамуына ықпал етті. Бірақ математикалық статистика алғаш рет психологияда емес, басқа ғылым саларында қолданыла бастады: биология, экономика, медицина т.б.

20-шы жылдардың екінші жартысында жаңа психологиялық, атап айтқанда интелектуалды және жеке тұлғалық тесттер пайда болып, адамдарды зерттеуде психодиогностиканы қолдану аясы кеңейе түседі. Психодиогностикалық зерттеулерге кейінінен әлеуметтік- психологиялық тестер көптеп енеді.

Біріншіден, американдық психолог Л.Морено құрастырған социаметриалық тест және американдық әлеуметтік психологтарды бір тобы бұған да ат салысқан.

20 ғасырдың 50-60 жылдары психодиагностикалық әдістердің бір тобы енді. Бұл психолог ғалымдардың психометрикалы белсенділігі неғұрлым артқан кезең.

Психодиагностиканың дамуына жалпы психология ғылымының дамуындағы кризис әсер етті. Ішкі, ғылыми негізделген, нақты құралдары көрсетілмеген психодиагностикалық әлсіздігі байқалды. Жаңа әдістердің пайда болуы психологияны кризистік жағдайдан шығып, психологиялық процесстер туралы нақты ғылыми негізделген білім алуға мүмкіндік берді. Мүндай білім теориялық қорытындылар мен іс-тәжірибелік нұсқаулар жасауға берік негіз болды. Осының нәтижесінде психология жаңа, мықты теориямен қаруланып, тек қана академиялық ғылым ғана емес, іс-тәжірибеде қолдануға болатын пайдалы ғылым ретінде қалыптасады. Қолданбалы ғылым салаларында психодиагностикалы қолдану кеңінен қанат жайды, атап айтқанда, еңбек психологиясы, инженерлік психология, медициналық психология, педагогикалық психология.

Қазіргі кездегі психодиагностика психологиялық білімдердің ішінен жеке ғылыми сала ретінде бөлінді. Тез қарқынмен жедел дамып келе жатқан көптеген психодиагностика әдістері пайда болуда.

АҚШ-та, Германияда психодиагностика әдістерін жүйеленген кешенді дүние ретінде қарастырып көп томдық ғылыми және іс-тәжірибелік басылым шығарылған. Кейінгі уақытта Ресей ғалымдары да осы үрдісті жалғастыруда. Бірақ көптеген оқулықтарға жол берілген. Айталық психодиагностика әдістерінің әлсіз, мықты жақтары көрсетілмеген, кейбір нәзік ерекшеліктер ескерілмеген және ғылыми негізделмеген деп есептелінеді.

Психодиагностика – психолог қызметінің өте күрделі әрі жауапты түрі. Ол белгілі қажетті білімді, кәсіби шеберлікті қажет етеді, әрі адамдардың тағдырына айтылып сот-медициналық психологиялық диагноз погода, адамдарды конкурстық негізде жұмысқа алуда тағы басқа маңызды болып табылады.

«Психодиагностика» сөзі «психологиялық диагноз қою» дегенді білдіреді немесе адамның психологиялық жағдайы туралы кәсіби шешім қабылдау. Психодиагностика ғылымының өзіндік міндеттері бар. Қазіргі кезде қәсіби психолог-ғалымдардың қоғамдық қорлары құрылым, психодиагностикалық ғылыми тұрғыда жетілдіруге күш салуда.

Диагностикаға кіріспе:

«Диагноз» - талдау, анықтау. Жалпы психикалық диагноз. IX ғасыр соңында пайда болды. Қайнар көзі болып экперименталдық психология және дефференциалдық психология есептелінеді.

Жалпы педагогикалық психодиагностикалық әдістерін екі топқа бөлуге болады.

Формациясы жағдайда болғандар және қатал талаптары аз болғандарға бөлінеді.

1-ші топқа: тестілер, сұрақшалар, проэкциялық әдістеме, психофизикалық әдістемелер.

Осы әдістемелердің бәрі белгілі бір стандартқа сай болуы тиіс. Осы әдістемелер көрсеткіші валидтілігі сай болуы тиісті, дәл нәтиже беру керек.

2-ші топқа: бақылау, анкета, іс әрекеттің нәтижесіне жасалған анализ.

«Тест» - ағылшын тілінше «сынақ».

Өткізу формасына қарай бірнеше түрге бөлінеді.

Жеке адамға не топқа арналған ауызша-жазбаша.

Бланктерге берілген тестер: