ПӘннiң оқу-Әдiстемелiк кешенi

пӘннiң оқу-Әдiстемелiк кешенi

Пәннің оқу-әдістемелік кешенін құрастырған–ф.ғ.к., доцент М.Т.Әбікенов

Гуманитарлық факультеттің оқу-әдістемелік комиссиясы мақұлдаған.

Хатама № 1 « » қыркүйек 2013 жыл.

І БӨЛІМ

ТИПТІК БАҒДАРЛАМА
Қазақ тілінің стилистикасы

АЛҒЫ СӨЗ
1. ТИПТІК ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫН ЖАСАҒАН: филология ғылымдарының докторы, Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті жалпы тіл білімі және қазақ тілі тарихы кафедрасының меңгерушісі, профессор Б.Шалабай.

МАҚҰЛДАҒАН: Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті жанындағы оқу әдістемелік бірлестігі.

Студенттер бұл пәнді оқып үйрену барысында стилистиканың негізгі ұғымдары мен категорияларын, қазақ тілінің бай стилистикалық құралдарын және әдеби тілдің функциональды стильдік тармақтарын жан-жақты, терең игеруі қажет. Тілдің стилистикалық байлығы, стилистикалық нормалары, олардың тарихи өзгермелілігі және тілді қолдану жағдайына байланысты түрліше нұсқаларға ие болатындығы, тілдік құралдарды қолдану контекстің стильдік тұрпатына байланысты болатыны туралы қажетті мағлұматтар алуы тиіс. Сол арқылы олар мәтіндегі, сөйлеген сөздеріндегі стилистикалық қателерді тауып, олармен жұмыс жасау жолдарын меңгереді.

Стилистика бойынша теориялық біліммен қаруланып, дәрісханада және одан тыс жүргізілген тәжірибелік жұмыстардың нәтижесінде студенттер өздерінде стилистикалық дағда мен стилистикалық түйсікті қалыптастыра алады. Алдына қойған мақсаттарына сәйкес, тілді дұрыс, тиімді, әсерлі, шешен қолданудың әдіс-тәсілдерін меңгереді.
ІІ БӨЛІМ

ПӘННІҢ ОҚУ ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ
1. Жалпы мәлімет

1.1. Пәннің атауы және коды: KTS 4306 Қазақ тілінің стилистикасы

1.2. Сағат саны:

Барлығы 2 кредит

4 курс, 411, 413 оқу тобы

1 семестр

Дәріс -15 сағат

Тәжірибе – 15 сағат

Барлығы – 45 аудиториялық сағат

ОЖСӨЖ - 15 сағат

СӨЖ – 45 сағат

Емтихан – І семестр
2. Алғысөз
Стилистика тіл білімінің негізгі салаларының бірі. Тілдік элементтердің дұрыс, әсерлі қолдануын өзінің обьектісі санайтын стилистика тіл білімінің барлық салаларымен байланысты. Ол сөз ішіндегі дыбыстардың жүйелі жұмсалуын, морфологиялық сөз тұлғаларымен грамматикалық формалардың жүйелілігін, сөз тіркестері мен сөйлемдерді бір-біріне дұрыс ойластырып, дұрыс құрмаластыру жақтарын қарастырады.

Стилистика сөйлеу тілі, әдеби жазба тілі, оның әрбір салаларындағы стильдерін қамтиды. Сөйлеу, жазу барысында белгілі бір әдеби нормаға сай дұрыс әсерлі қолдануын, көңілдегі көрікті ойдың тіл арқылы айқын да көркем жеткізілуін, эмоционалды-экспрессивті бояуы бар амал-тәсілдерді орынды қолдануды үйретеді. Қазақ халқының қымбат қазынасы ауыз әдебиеті мен жазба әдебиетінің сөздік қорын мол қамтитын сауатты пайдалана білуге үйретеді. Көркем әдебиеттегі А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин, А.Байтұрсынов, М.Әуезов, Ғ.Мүсірепов шығармаларының стильдік ерекшелігі, тілдерінің көркемдігі, енгізген жаңа сөз үлгілері, сөздік, лексикалық байлығы талданады.

- болашақ тілші – мұғалімдерді оқушылардың стилистикалық дағдыларын қалыптастыруға баулып дайындау;

- студенттердің тілдік талғамын, сөйлеу мәдениетін арттыру.

3. Пәннің тақырыптық жоспары
1- тақырып: «Стилистика пәні, міндеті, мақсаты»

Дәріс жоспары ( 1 сағат ):

1. 
   Стилистиканың жалпы мәселелері.
   
2. 
   Стилистика және оның жалпы халықтық тілге қатысы.
   
3. 
   Стилистиканың тіл білімі салаларымен байланысы, оның негізгі обьектісі: грамматика, лексикология, фонетика.
   

1. 
   Стилистиканың негізгі ұғым, категориялары.
   
2. 
   Стилистикадағы «стиль» ұғымы.
   
3. 
   Тілдік құралдардың стилистикалық сипаттамасы.
   

Жазба әдеби тіл стильдері. Олардың түрлері мен ерекшеліктері. Қазақша тұңғыш жазба тіл үлгілерін жасаған Абай, Ыбырай еңбектері жайлы. С.Көбеев, С.Торайғыров, Ш.Уалиханов, С.Дөненетаев шығармалары. Қазақ тілінде ең алғаш басылып шыққан «Қозы Көрпеш баян сұлу» қиссасы.

1. 
   Сөйлеу стилі.
   
2. 
   Кітаби жазба стиль.
   
3. 
   Іс-қағаздар стилі мен ресми стиль.
   
4. 
   Публицистикалық стиль.
   
5. 
   Ғылыми стиль.
   
6. 
   Көркем әдебиет стилі.
   

1. 
   Функционалдық стильдердің стильдік белгілері.
   
2. 
   «Стилистикалық норма»ұғымы туралы.
   
3. 
   Стилистикалық қате және оның түрлері.
   

1. 
   Бейтарап лексика.
   
2. 
   Сөйлеу тілінің лексикасы.
   
3. 
   Кітаби лексика.
   

Ғылыми стиль. Ғылыми стиль-жазба стилінің бір түрі. Жалпы сипаттамасы, түрлері, зерттеу обьектісі. Ғылыми стильдің лексикасындағы ерекшелігі. Синтаксистік құрылысы. Ғылыми еңбектерден мысалдар. Ғылыми ой сана. Ғылыми тілді қалыптастыру.

1. 
   Сөз және оның мағынасы.
   
2. 
   Сөз мағыналарының берілу тәсілдері.
   

Публицистикалық стиль. Саяси тақырыптағы газет, журналдар. Бүгінгі таңдағы публицистиканың дамуы. Шешендік сөздердің стильдік ерекшеліктері. Мемлекетіміздің ішкі, сыртқы саясаты, экономика, мәдениет, ғылым, өнер саласындағы публицистика тақырыбы мен мазмұны. Баспасөз мәдениетінің дамып өркендеуі.

1. 
   Фразеологизмдердің стилистикалық қызметі.
   
2. 
   Фразеологиялық синонимдер.
   
3. 
   Фразеологиялық бірліктердің эмоционалдық-экспрессивтік бояуы.
   
4. 
   Бейтарап қолданылатын фразеологизмдер.
   
5. 
   Фразеологизмдерді қолданудың стилистикалық тәсілдері.
   
6. 
   Орыс тілінен енген фразеологизмдердің қолданылуы.
   

Кітаби лексика. Көнерген сөздер. Неологизмдер. Метафора, метонимия, синекдоха, сөздердің көпмағыналылығы, омонимдер, антонимдер, синонимдер.

1. 
   Морфологиялық құрылыстың негізгі стильдік белгілері.
   
2. 
   Морфологиялық тұлғалардың жеке стиль түрлеріне қатысы
   

Көркем әдебиет стилі. Көркем сөз-ойды, адамның ішкі жан дүниесін, образ,характер, әрекет арқылы бейнелейтін құрал. Жалпы сипаттамасы. Көркем шығарманың рухани және эстетикалық қызметі. Көркем әдебиеттегі классик жазушыларымыздың тілдерінің стильдік ерекшеліктері. Көркем шығарманың жанрлық ерекшеліктері.

1. 
   Есімдіктердің қолданылуы.
   
2. 
   Етістік тұлғаларының қолданылуы
   
3. 
   Етістіктің шақтық тұлғалары.
   

Ауызекі сөйлеу тілі стилі. Күнделікті қолданбалы тіліміздің ерекшелігі, түрлері. Әдеби тілден айырмашылығы. Жергілікті тіл ерекшеліктерінде кездесетін диалектілер. Ауызекі сөйлеу тіліндегі фразеология. Күнделікті ауызекі сөйлеу тіліндегі қаратпа, қыстырма, одағай сөздер. Диалог, монолог. Ауызекі сөйлеу тілінің эмоционалдық-экспресивтік бояуы. Есту, бағалау сезімі.

1. 
   Синтаксистік құрылыс және стильдер жүйесі.
   
2. 
   Синтаксистік синонимдер.
   
3. 
   Экспрессивті білдірудің синтаксистік тәсілдері.
   

Шешендік сөздің стильдік ерекшелігі. Ауыз әдебиеті мен көркем шығарманың стильдік ерекшеліктері. Көнерген сөздер. Көркемдеу тәсілдері. Сөз қолдану шеберлігі. Сөздердің эмоционалдық-экспресивтік бояуы.

1. 
   Хабарлы, сұраулы, бұйрықты, лепті сөйлемдер.
   
2. 
   Сөйлем мүшелері.
   
3. 
   Сөйлем мүшелерінің орын тәртібі.
   

Лексикологиялық стилистика. Сөздің тура және ауыспалы мағынада қолданылуы. Метафора, метонимия, синекдоха, теңеу, әсірелеу, шендестіру. Омоним, синоним, антоним сөздердің стильдік өңі. Сөз және оның мағынасы. Кірме сөздер, кәсіби-техникалық сөздердің стильге қатысы. Көркем әдебиет, ауызекі сөйлеу және публицистикадағы экспрессивті сөздер. Фразеологиялық оралымдар. Идиома, фраза, мақал-мәтелдер. Ғылыми зерттеулер.

1. 
   Қаратпа сөзді сөйлемдер.
   
2. 
   Қыстырма сөзді сөйлемдер.
   
3. 
   Толымды, толымсыз сөйлемдер.
   

Фразеологиялық синонимдер. Тұрақты сөз тіркестері мен сөйлемшелердің бір-бірімен мағына ұқсастығы. Фразеологиялық синонимдердің түрлері. Сөз тіркестері мағыналарының кеңеюі. Фразеологизмдердің мақал - мәтелдерден айырмашылығы және ұқсастықтары. Плеоназмдар мен перифразалар. Фразеологиялық синонимдердің семантикалық реңі және стильдік бояуы.

1. 
   Күрделі синтаксистік тұтастық туралы түсінік.
   
2. 
   Күрделі синтаксистік тұтастықтардың түрлері мен стильдік қызметі
   

Грамматкиалық стилистика. Морфологиялық құрылыстың негізгі стильдік белгілері. Морфологиялық тұлғалардың жеке стиль түрлеріне қатысы. Экспрессивтік-эмоционалдық лексика жасайтын кейбір морфологиялық тұлғалар.

1. 
   Мәтін туралы түсінік.
   
2. 
   Мәтін құрылымы.
   
3. 
   Мәтін құрамындағы стильдік құралдар.
   

Синтаксистік стилистиканың қызметі. Синтаксистік құрылыс және стиль түрлері. Синтаксистік синонимдер. Экспрессивтілікті білдірудің синтаксистік тәсілдері. Қайталама сөздер мен бірыңғай мүшелердің стильдік қызметі.

1. Стилистиканың жалпы мәселелері.

2. Стилистиканың тіл білімі салаларымен байланысы.

3. Жазба әдеби тіл стильдері.

1. 
   Ауызекі сөйлеу стиліне тән экстралингвистикалық белгілер.
   
2. 
   Ауызекі сөйлеу стилінің өзге функционалдық стильдерден тілдік ерекшеліктері.
   

№ 3 семинар тақырыбы: Ресми және іс қағаздар стилі (1 сағат):

1. 
   Ресми және іс қағаздар стилінің түрлері.
   
2. 
   Ресми және іс қағаздар стилінің лексика-фразеологиялық ерекшеліктері.
   
3. 
   Ресми және іс қағаздар стилінің морфологиялық ерекшеліктері.
   
4. 
   Ресми және іс қағаздар стилінің синтаксистік белгілері.
   

№ 4 семинар тақырыбы: Ғылыми стиль (1 сағат):

1. Ғылыми стильдің қолданыс аймағы, түрлері.

2. Ғылыми стильдің фонетикалық ерекшеліктері.

3. Ғылыми стильдің лексика-фразеологиялық ерекшеліктері.

4. Ғылыми стильдің морфологиялық және синтаксистік ерекшеліктері.

1. Көркем әдебиет стилінің өзіне тән белгілері.

2. Көркем әдебиет стилінің функционалдық стильдер жүйесіндегі

алатын орны.

3. Көркем әдебиет және ауызекі сөйлеу стилі.

4. Көркем әдебиет және публицистикалық стиль.

1. Публицистикалық стильдің өзіне тән белгілері.

2. Публицистикалық стильдегі шешендік шеберлік.

3. Публицистикалық стильдің жанрлық көптүрлілігі.

№ 7 семинар тақырыбы: Стилистикалық норма (1 сағат):

1. 
   Стильдік норма және әдеби тіл нормасы.
   
2. 
   Ауызекі сөйлеу стиліндегі стильдік норма.
   
3. 
   Ресми стильдегі стильдік норма.
   
4. 
   Ғылыми стильдегі стильдік норма.
   

№ 8 семинар тақырыбы: Фонетикалық стилистика (1 сағат):

1. 
   Дыбыстардың стильдік мақсатта жұмсалуы.
   
2. 
   Аллитерация мен ассонанстың көркем шығармадағы стильдік қызметі.
   
3. 
   Интонацияның стильдік мүмкіндіктері.
   

№9 семинар тақырыбы: Лексикалық стилистика (1 сағат):

1. Омонимдердің стильдік қызметі.

2. Антонимдердің стильдік қызметі.

3. Синонимдердің поэзия тіліндегі қолданысы.
№ 10 семинар тақырыбы: Эмоционалды-экспрессивтік мағыналы сөздердің қолданылуы (1 сағат)

1. Эмоционалды-экспрессивтік мағыналы сөздердің стильдік

қолданысы.

2. Эмоционалды сөздер мен экспрессивтік сөздердің айырмашылығы.

3. Эмоционалды-экспрессивтік лексика жасайтын қосымшалар.

№11 семинар тақырыбы:Фразеологизмдердің стильдік қызметі(1 сағат):

1. 
   Фразеологизмдердің стильдік қызметі.
   
2. 
   Фразеологизмдерді қолданудың стилистикалық тәсілдері.
   
3. 
   Фразеологизмдердің экспрессивтік-стильдік қасиетіне қарай топтастырылуы.
   

№ 12 семинар тақырыбы: Морфологиялық стилистика (1 сағат):

1. 
   Морфологиялық құрылыстың негізгі стильдік белгілері.
   
2. 
   Экспрессивті-эмоционалдық лексика жасайтын кейбір морфологиялық тұлғалар.
   
3. 
   Морфологияның стилистикалық құралдары.
   

№13 семинар тақырыбы: Синтаксистік стилистика (1 сағат ):

1. Синтаксистің стилистикалық қызметі.

2. Синтаксистік құрылыс және стильдер жүйесі.

3. Күрделі синтаксистік тұтастықтың негізгі белгілері.

4. Күрделі синтаксистік тұтастықтардың стильдік қызметі.

1. Көркем шығарма тіліндегі хабарлы сөйлемдердің стильдік қызметі.

2. Сұраулы сөйлемдердің стильдік қызметі.

3. Лепті сөйлемдердің стильдік қызметі.

4. Бұйрықты сөйлемдердің стильдік қызметі.

№15 семинар тақырыбы: Тілдің көріктегіш-бейнелегіш құралдарының стильдік қызметі (1 сағат ):

1. 
   Көркем шығармадағы теңеулердің стильдік қызметі.
   
2. 
   Метафоралардың стильдік қолданысы.
   
3. 
   Эпитеттерді стильдік мақсатта қолдану.