Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар

1. 
   Астықтың критикалық ылғалдығына температураның әсері қандай?
   
2. 
   Астық массасының интенсивті дем алуына температураның әсері.
   
3. 
   Зақымдағыштардың тіршілігіне температураның әсері.
   
4. 
   Термоанабиоза түрлері, астықты сақтау тәжірибесінде оны қолдану.
   
5. 
   Астықтың тұтынымдық жетістігіне температураның әсері.
   

1. В.А. Резчиков, О.Н.Налеев, С.В.Савченко. Технология зерносушения. Учебник. Изд.Алматинский технологический институт. 2000 – 400 стр.

2. Е.М.Бобликов, В.А. Буханцова, Б.К.Маратов. Технология хранения зерна: Учебник для вузов: Издательство «Лань». 2003. – 448с.
19-20 тақырып: Биологиялық факторлар

Дәріс сұрақтары:

1. 
   Сақтау кезінде астық түйірі құрамының өзгеруі
   
2. 
   Сақтау кезінде астық түйіріне ферменттің әсері.
   
3. 
   Астық түйірінің ескіруі.
   

Биологиялық факторлар, астықты сақтау кезіндегі тұрақтылыққа әсер етеді, оларды екі топқа бөлуге болады: биологиялық факторлар, астықтың табиғатын анықтайды (химиялық құрамы, морфологиялық және анатомиялық құрылымы) және сыртқы қайнар көзінің биологиялық факторлары. Соңғыға құтыла алмайтын факторлар, сақталатын астықпен тығыз байланысты (микроорганизмдер) және астық массасымен әлсіз байланысқан, құтылуға болатын зақымданушылардың бар болуы (нан қорларын зақымдаушылар) жатады.

Астық массасын сақтау кезінде өндіргіштілік жағдайда ақуыздылық кешеннің өзгеруі маңызды емес. Элеватор сүрмелерінде бидайдың төрт жылдық сақталуы оның ұн тарту және нан пісіру қасиетін нашарлатпайды, шикі клейковинаның құрамы аз мөлшерде өзгереді, оны тұрақты деп санауымызға болады. Клейковинаның ақуыздық қасиеті маңызды емес, тек қана аз мөлшерде клейковинаның қатаюы белгіленеді, ұзақ сақтау кезінде бұл өзгерістер одан да маңыздырақ болады.

Сақтау кезінде ақуыздың тұрақтылығына шығу қасиеті және белгілері әсер етеді, мысалы, бидай сортының шынылылығы ақуыз тұрақтылығына ие.

Көптеген зерттеулер бекіткендей, астықты ұзақ мерзімде сақау кезінде біртіндеп ақуыз денатурациясы жүреді, оның тұтынушылық қасиетінің төмендеуіне және тұқымның тіршілік әрекетінің жоғалуына әкеп соқтырады.

Сақтау процесінде тіпті оптималды жағдайда көмірсулар, өте ақырын болса да, микроорганизмдердің және астықтың тыныс алуы кезінде шығындалады.

Көптеген зерттеулкр бекіткендей, астық 15% және одан да жоғары ылғалдылықта, көмірсулар шығыны, және бірінші кезекте крахмал, үлкейеді, құрғақ астық массасының төмендеуіне әкеп соқтырады.

Бидай дәніндегі қанттың жалпы құрамы жоғарылауға бейім. Сақтау кезінде қалпына келмейтін қанттардың саны азайғанда қалпына келетін қанттар құрамы жоғарылайды.

Сақтау процесі кезінде көміосулардың өзгеруі әртүрлі астық мәдениеті үшін бірдей болып келеді.

Астықты және түқымды сақтау кезінде липидтік кешендегі өзгеріс қышқылдағыш өзгерістердің зерттеулері болуы мүмкін, ашыған дәм және иіс туғызатын, сонымен қатар гидролитикалық үрдісте бос май қышқылдарының болуы.

Астық қарқынды түрде ауа бойынша қышқылданғыш әрекеттен сақтандырылған, соған байланысты белсенді антиоксиданттардан тұрады. Астықты сақтау кезінде оның ашып кету қасиеті сирек байқалады.

Ал, майлы дақылдарды кезінде олардың ашып кетуі басты проблема болып табылады.

Температураның және ылғалдылықтың көтерілуі кезінде сақталынатын астықта липазалардағы бос май қышқылдары ыдырайды. Астықта липидтік фракция гидролизі ақуызға және көмірсуларға қарағанда тезірек өтнеді, сондықтан сақтау кезінде майдағы қышқыл санының жоғарылауы қалыпты емес астықтың басқа да сапа көрсеткіштерін көрсетеді.

Дәннің пісіп жетілуі бойынша және оның жиналып алынғанынан кейінгі нісіп жетілуі кезінде заң түрінде ферменттердің белсенділігінің төмендеуі байқалады. Дән ферменттерінің белсенділігі ылғалдылығы критикалық көрсеткіштен төмен жерде сақталса және төмен температурада болса, онда аз. Жоғары ылғалдылықта дәннің барлық ферменттерінің белсенділігі артады, ол дәндер тіршілігінің интенсификациясына әкеліп соғады. Әсіресе осы процестер жылдам ақау дәндерде: суыққа тұрақты, шикі, т.с.с жүреді.

Ерекше ферменттердің маңызды қасиетін отандық биохимик А.И. Опарин ашқан, олардың әсерінің қайтарымдығы болып табылады. Бір жағдайда фермент заттық ыдырау реакциясын катализдейді, ал бір жағдайда заттардың синтезі жүреді. Тірі жасушаның протоплазмасымен адсорбирленген ферменттер , заттар синтезін жүзеге асырады артықшылықпен, ал ерітілген түрде жасушалы шырындағылар – гидролизді жүзеге асырады.

Морфологиялық құрылымы дәннің әртүрлі дақылдардың астық және бұршақ тұқымдастар ішінде бірдей. Майлы дақылдар біршама морфологиялық құрылымымен ерекшеленеді. Әртүрлі дақылдардың морфологиялық құрылымы бірдей болса да дәндеодің өлшемдері, олардың қалыптары, сыртқы бетінің жағдайы, дәндердің жеке бөліктерінің қатынасты пайызы арақлықтары үлкен, айырмашылықтары көп, ол соңында оларды сақтауда тұрақтылыққа әсер етеді.

Тек әртүрлі сорттар емес, сонымен қатар бір сортты дәндерде және ұрықтарда тыныс алу интенсивтілігі және сақтаудағы тұрақтылығы әртүрлі болуы мүмкін. Тыныс алудың біршама интенсивтілігі ірі өскіні бар ұрықтарда жоғары болады. Жұмсақ бидай сорттары әдетте қаттылардан қарағанда біршама интенсивті тыныс алады. Осымен дәнді сақтаудағы тұрақтылықтың әртүрлілігі түсіндіріледі.

Ескерген жөн, кейбір дақылдар дән топтары (күріш, тары, арпа, құмай жүгері) сыртқы қабаттары түсті (қабықшалы дақылдар). Оларда үлкен механикалық қаттылық бар, түсті қабықша біршама деңгейде ядроға микроорганизмдердің енуіне кедергі келтіреді діннің, нан қорларының зиянкестермен бүлінуіне кедергі келтіреді, оң фактор болып табылады.

Сол кезде қабықты дақылдарда жылу-ылғал алмасу дән арасында және дән арасындағы кеңістіктегі ауадағы процессбаяулайды. Кейбір жағдайда бұл оң фактор, ал кейбіреулерінде теріс, баяу кебеді және дән белсенді желдетуду салқындайды, кептіруде энергия шығыны, ылғалдылық жылдам жоғарылайды, температура бірден жоғарылайды дән тіршілігінің белсенділігінде, өзін-өзі жылыту жылдам жүреді.

Жылу және ылғал алмасу, дәндердің физиологиялық және микробиологиялық процестер сипаты оның өзектілігіне тәуелді. Практикада өңдеу және дәнді сақтау үшін тек өзектілік қана емес, тікөзек құрылымы да маңызды. Мысалы, бидай дәндерінің өзектілігі, бұршақ, тары біршама ұқсас (35-45%), ал тікөзектің құрылымы әртүрлі. Кішкентайлары өлшемдері бойынша дән араларындағы кеңістіктері ұсақ ұрықты дақылдарда бар, қима бойынша каналдар үлкен емес, олар ауаның жүрісіне кедергі келтіреді. Ең бірінші ол белсенді желдетуде энергетикалық шығынның жоғары болуын тудырады. Мұндай дәнді сақтауда барлық процестер ылғал алмасу, жылу баяулатылғаннан, олар дән сақтауда практикалық мәні бар.

Биологиялық факторға тән сақталатын кейбір сақылдардың өзіндік ерекшеліктерін, әсіресе ең бірінші майлы ұрықтар және күрішті жатқызуға болады. Біршама лабильді фракция, сақтау жағдайына реакция беретін липидті фракция болып табылады, сол майлы ұрықтарды сақтаудағы ерекшеліктері болады. В.Г. Щерваков ескертеді, жоғары ылғалды майлы ұрықтарда гидролитикалық процестер үлкен интенсивтілікті болып келеді. Осы процестер ушін қосымша қордың болуы гидролитикалық ферменттердің индуктирленген синтезіне әкеледі, олардың белсенділігі тез өседі. Нәтижесінде майдың гидролитикалық төмендеуінен дәннің егін және технологиялық сапасы төмендейді. Липаз ферментінің белсенді болуы және май гидролизінің күшейтілу нәтижесінде бос май қышқылдары түзіледі, ал май майлы емес заттарға ауысы бастайды, ол оның дәмін, түсін және иісін өзгертеді.

Күріш-дәнін сақтау спецификалық дақыл болып табылады. Азықтық күріш дәнінің негізгі сапа көрсеткіштері органолептикалық себептер болып табылады, дәннің сарғыш эндоспермасының болуы, жалпы жарма шығуы, сонымен қатар толық және ұнтақталған дән, тағы да аспаздық артықшылықтар. Жалпы жарма шығуна бүтін және ұнтақталған ядро қаттылыққа және шынылылығына әсер етеді. Күріш эндоспермасында жинау процесінде, кептіру, тасымалдау және сақтауда ұсақ жарылған жерлер пайда болады, жарықша болуы жоғарылайды, ал ұнтақталған ядро қауыздалған және ажарланған жерде пайчда болады.

Сақтаудағы дәннің сапасына негізгі сырттан биологиялық факторлар әсер етеді, саңырауқұлақтар, ашытқылар, бактериялар, жәндіктер, кенелер, кеміргіштер және құстар сияқтылар. Дәннің бұзылу деңгейі біршама осы факторлардың жетілу интенсивтілігіне тәуелді, типіне және дән сақтау жағдайына да тәуелді. Сыртқы биологиялық факторлардың әсерінен дәнді барынша қорғаштаған жөн.

Дәннің ескіруі. Биологиялық факторлардың сақтауға әсері, процестер тереңдігі дәнде болатын жағдайға тәуелді, сақтау ұзақтығына тәуелді. Дәннің ұзақ уақыт сақталуы және ескіруі көптеген зерттеулермен зерттелген. Ертеректе айтылғандай дән және ұрықтар сақтауда тұрақты және көп жылдар бойы сапасын сақтап тұра алады. Сонда да сақталатын дән, кез келген тірі ағза ретінде, бірітіндеп ескіреді, оның өнуінде және технологиялық қасиеттерінде білінеді. Біртіндеп биологиялық өзгерістер дәннің қосымша заттарының және олардың бір-біріне әсері дәннің ескіруіне әкеліп соғады. Толық және бірдей шығын себептерін түсіндіру ұрықтардың тіршілігінін ұзақ уақыс сақтауда әлі жоқ. Н.П. Козьмина ұрықтардың ескіруі биохимиялық механизмдердің бірінен, өнгіштігінің жоғалуы РНК транскрипциясының тұрақталуы және ДНК репликациясы болып табылады. Дәнді сақтау уақыты өске сайын оның өсіндісінде РНК және ДНК болуы азаяды.

Астықта ұнтақтау, нан пісіру сапасының сақталуы ұзақ уақыт сақтау кезінде оның шығу қасиеті және белгілеріне байланысты. Л.А. Трисвятский жақсы піскен, кептірілген және салқындатылған бидай дәнінің партиясы 10 жыл мерзімде ұн тарту, нан пісіру сапасының өзгерісіз сақталатынын көрсетеді. Олардң ұзақ мерзімде сақталуы астық клейковинасының нығаюына әкеледі.

Жармалық дақылдарды ұзақ мерзім сақталса оның ядросы омырылғыш келеді, өндірілетін жараның сапасын төмендетеді. Майлы дақылдарда май қышқылданады, ол май сапасының және шығымының төмендеуіне әкеліп соқтырады. Осындай нұсқамен, биологиялық және химиялық факторлар астық сапасын және құндылығын сақтау кезінде шешуші фактор болып табылады. Астықтың тұрақты сақталуы астықтағы барлық заттардың балансталған қатынастарына және физикалық және биологиялық ортасына байланысты.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар

1. 
   Астық табиғатынан анықталатын биологиялық фактор топтарына не кіреді?
   
2. 
   Сыртқы көздерден биологиялық фактор топтарына не кіреді?
   
3. 
   Ақуыз төзімділігіне байланысты астықты сақтау қалай әсер етеді?
   
4. 
   Көміртегі мөлшеріне байланысты астықты сақтау қалай әсер етеді?
   
5. 
   Липазаға жоғары температура мен ылғалдықтың әсері?
   

1. В.А. Резчиков, О.Н.Налеев, С.В.Савченко. Технология зерносушения. Учебник. Изд.Алматинский технологический институт. 2000 – 400 стр.

2. Е.М.Бобликов, В.А. Буханцова, Б.К.Маратов. Технология хранения зерна: Учебник для вузов: Издательство «Лань». 2003. – 448с.
21-22 тақырып: Астық түйірлерін сақтау технологиясы жөнінде жалпы мәліметтер
Дәріс сұрақтары:

1. 
   Астық түйірін сақтау негізі (тағайындалуы, маңызы)
   
2. 
   Астық түйір қоймаларының түрлері.
   
3. 
   Астық түйір қоймаларына қойылатын талаптар.
   
4. 
   Астық түйір қоймалары
   
5. 
   Астық түйірін өңдеудің технологиялық жүйесі.
   
6. 
   Сильсах сақтау
   

Дәріс мақсаты: Астық түйірлерін сақтау технологиясы жөнінде жалпы мәліметтер, астық түйірлері қоймаларының сан алуан түрлері

Астық кешеніндегі өндіріс үрдісін ұйымдастыру негізінде – сапа көрсеткіштерге және партияны мақсатты түрде қалыптастыру және қабылдау тәсілі жатады.

Сонымен қоса басты рольді астық комплексінде жұмысшылар атқарады, олар астық қабылдау реттілігінде қабылданатын астықтың кәсіби ерекшеліетері туралы құру, әрбір партияның сапасын нақты анықтау, өңдеу және сақтаудың рационалды тәртібін құру, жұмысқа барлық құрылғыларды және салмақ өлшеу құрылғыларын дайындайды.

Астықты орналастыру тәртібін жоспарланған немесе нақты қабылдау көлемінің шығу негіздеріне қарап анықтайды, бұл өңдеу, сақтау және астықты тасымалдау кезінде. Сонымен қоса мекеменің алдыңғы жылғы тәжірибелері ескеріледі.

Бидайдың және басқа да мәдениеттердің өсу ауданына, топырағына, ауа райы жағдайына байланысты және астық сұрыптарының әр түрлі болып келуіне байланысты қабылдау және сақтау кезінде біртекті партия құру қиынға соғады.

Стандартқа астықтың тауар классификациясын енгізу , астық партиясын орналастыру және пішіндеу мен ары қарай мақсаттарда қолдануға мүмкіндік береді.Одан басқа сапасы бойынша астықты нақты классификациялау тауар-қаржы байланыстарын астықпен жұмыстың әр кезеңінде дамытуға көмектеседі.

Апробационды баулардан сынама алады да, бидай үшін типін, подтипін, шынылығын, табиғатын, клейковинаның саны мен сапасын анықтайды. Осы алынған мөлшерлі сапа бағасы, астық партиясының саны және қабылдау құрылғыларының қабілеттілігін бақылаап, сағаттық және тәуліктік астықты автокөліктермен тасымалдау графиктерін құрады.

Астықты үздіксіз қабылдау үшін жинақтау шанақтарын бөлу қажет. Қабылданатын астықты автокөлік таразыда тапсырушының қатысуымен өлшейді. Әр автокөліктен астық қабылдаған кезде сүңгімен аз мөлшерде нүктелік үлгі алады. Ол стандарт бойынша астаудың ұзындығына байланысты 4,6 немесе 8 нүктеден алады. 3,5-4,5 метр – 6 нүктеде, ұзындығы 4,5 метрден ұзын болса – 8 нүктеден. Сынаманы 0,5-1 метр қашықтықта алдыңғы және артқы борттан және 0,5 метр шеткі борттан алады. Жалпы нүктелі сынаманың салмағы – 1, 1.5, 2 кг және ол нүктелі сынаманың әрбір схемасына сәйкес болу керек. Автопоездарда нүктелі сынаманы әрбір прицептан алады.

Нүктелі үлгілерден біріккен үлгі жасайды, оны жылдам сарапқа салады: органолептикалық бағалау ( түсі, иісі), оның залалдануын және ылғалдылығын ( электроылғал өлшегіштерде), түрін анықтайды. Бұл көрсеткіштерге байланысты машинаны жоспар бойынша астықты орналастыру жеріне жіберіп, астықты түсіреді.

Партияны қалыптастыру, қабылдау реттілігі

Бір текті партияны қалыптастыру үшін оны осы осындай белгілері бойынша бөледі: мәдениеті, түрі, класы және мемлекеттік стандарт бойынша ылғалдылығы , басқа қоспалардың болуына байланысты бөледі. Мысалға, астық және астық мәдениетін (күріш және жүгеріден басқа) партиясын қалыптастырған кезде оларды ылғалдылығы және бөгде қоспалары бойынша шахталық астық кептіргіштерде орналастырады.

а) ылғалдылығы бойынша: құрғақ және орташа құрғақ; ылғалды (үйіндінің биіктігі 2 метрден жоғары емес), шикі, 22% -ға дейін (үйіндінің биіктігі 1,5 метрден биік емес), шикі 22% дан жоғары ылғалдылығы 6% аралығында (үйіндінің биіктігі 1 метрден жоғары емес), ал дәндегі жүгері үшін ылғалдылық бойынша 5% аралығында.

б) бөгде қоспалары бойынша : таза және орташа таза; шектеулі кондициясы бойынша қоспалы; шектеулі кондициясы бойынша жоғары.

Егер өндірістік технологиялық желісі рециркуляциялық астық кептіргіштермен жабдықталса, онда астық партиясын қалыптастыру ылғалдылығы және бөгде қоспалары бойынша бөлінбей орналастырады.

Алайда жаңа жиналған астықты желдетіп, тазалау керек. Ол астық кептіргіштің жұмысын жоғарлатады, өрт шығу қаупі бар . Жаңа жиналған ылғалды және ішкі бидайды кептіруге дейін, астық кептіргіштің түріне байланыссыз қарқынды желдетілетін сеператормен жабдықталу керек.

Жаңа жиналған астық партиясын сыртқы силостарда өңдеуге дейін орналастыру қажет(темір бетонды), ал элеватордың ішкі силостары өңделген астықты ұзақ сақтау үшін қолданылады.

Астықты орналастыру жоспарын жасаған кезде алдын – ала ескерілетін жағдайлар: партиялардың түрлерін, клейковина сапасын, ылғалдылығын және бөгле қоспалардың мөлшерін ескеру керек.Алайда биылғы жылдың астықөнімін біріктіруге болмайды. Олар фулигацияға немесе өздігінен қызуға ұшырайды.

Сапасы бойынша бағалы дәнді – дақылдарды, жармалы және дәнді бұршақты мәдениеттерді және де сыра ашыту арпасын бөлек орналастырады. Қатты бидайды түр және түршелер бойынша біріктіріп орналастыруға болады.

Кей кездерде сыртқы қолайсыз жағдайлардың әсерінен бидай түрінің табиғи түсі жоғалып кетеді. Бұл жағдайда астықтың нақты номері , түрі және түршесі болмайды . Бүндай жағдайларда астық партияларын қарайған – егер де қарайып кеткен кезде немесе түссізденген – астықтың түссіздену дәрежесі бойынша :

1 дәреже, бастапқы – жылтырлығын жоғалту және арқа жағынан түссіздену;

2 дәреже – жылтырлығын жоғалту және дәннің арқа жағының жандарының түссізденуі;

3 дәреже – бүкіл дәннің түссізденуі.

Түсі жағынан әдетегідей емес қатты бидай партиясының түсі бойынша ауытқуы кей бөліктерінің шынылығынан болады.

Төртінші класқа сәйкес келетін (МЕСТ 9353 - 90) қатты бидай дәні түскен кезде оны жармалық деп атап,4 – ші класс бойынша бағалап , бөлек орналастырады. Егер де мекемеге зақымдалған астық түскен жағдайда, оны міндетті түрде бөлек орналастрып өңдейді.

Мысалы, ерекше белгілерімен есепке алынатын астық немесе бидай : тасбақа кенесімен зақымдалған, бөгде иісі бар, өніп кеткен, белгілі қалыптан жобаланған мөлшерде зиянды және қиын бөлінетін қоспалар.

Қабылдау және орналастыру кезінде аз зақымдалған астықты ерекшеліктері болады, оларды өндірісте сақтау керек.

Фузариозды бидай және арпаның тауар партиясын қалыптастырған кезде оларды қолдану мақсаттары 56 – 57 кестеде көрсетілген.

56 – кесте. Фузариозды бидай тауар партиясын қалыптастырады.

Партиядағы фузариозды дән құрамы, %	Дезоксиниваленолдың қалыптасқан партиядағы құрамы,мг/кг	Партияның мақсатты қолданысы
1,0 – ге дейін қосылған	0,7-ге дейін	Азық-түлікті мақсатта (шектеусіз)
Жоғары 2,0-ге дейін қосылған	1,4-ке дейін	Азық-түлікті мақсатта Фуражды мақсатта
2,0 –ден жоғары 10-ға дейін	20,0-ге дейін	Фуражды мақсатта
10,0 жоғары	20,0-ге дейін одан жоғары	Фуражды мақсат.Техникалық өңдеу

57-кесте. Фузариозды арпа – тауар партиясын қалыптастыру.

Астық массасындағы арам-шөп қоспалары қажетсіз, сондықтан олардан арылу керек. Бұл мәселені маңызды бір әдіс жинаудан кейінгі өңдеу – астықты тазарту арқылы шешеміз.

Астық тазалаушы машиналарға әртүрлі жұмысшы органдарды қолданады, астық массасының бөліну белгілерін анықтау үшін негізделген жұмыстар.

Астық массасының бөліну белгілері: өлшемдері(ұзындығы, қалыңдығы және ені); аэродинамикалық қасиеті(ұшу жылдамдығы), жоғары беттің қалпы және қасиеті (фрикционды қасиеті), магниттік қасиеті, серпімділігі және т.б.

Бөліну белгілері астық мәдениетінің ( 59-кете) физико – механикалық қасиетінің әртүрлілігі есепке алады.

Астық пен қоспалардың бөліну негіздері мен түрлері практикада кеңінен қолданылады.

• 
  ені бойынша – тесіктері домалақ електерде;
  
• 
  қалыңдығы бойынша – тесіктері ұзыншақ електерде;
  
• 
  ұзындығы бойынша – ұяшықты жоғарғы бет;
  
• 
  қалпы бойынша – фасонды қуысты електерде ( мысалы, үшбұрышты) немесе иілімді майда жоғарғы бетте.
  
• 
  аэродинамикалық қасиеттері бойынша – пневмосеператорлық каналдарда;
  

• 
  жоғарғы беттің қалпы мен күйі бойнша – кеңістікті иілімді жазықтықта;
  
• 
  серпімділігі және соққылы үйкелу коэффициенті бойынша – дірілді айырғыш;
  
• 
  магниттік қасиеті бойынша – магнитті бөлу;
  
• 
  тығыздығына және үйкелу коэффициентіне – вибрациялы ауысып орналасу;
  
• 
  тығыздығы – дөңгелекті және түсетін ауытқу кезіндегі соңғы жоғарғы беттегі өздігінен сортталу кезінде;
  
• 
  өлшемі үйкелу коэффициенті, мықтылығы бойынша - әлсіз иілімді елеуіште.
  

Мысалы: елеуіш сеператорлар(елеуіште), кеуекті – елеуішті сеператорлар(елеуіш және пневмобөлгіш каналдарға), тирерлер (ұяшықты жоғарғы бет), аспирационды бағана, ауа сеператоры(аэродинамикалық қасиеттері), вибропневматикалық тас бөлуші машиналар, сорттайтын столдар, тас бөліп алатын машиналар, магнитті сеператорлар және т.б.

• 
  електі сеператорлар- астық массасындағы үлкен және ұсақ арамшөп қоспалары;
  
• 
  ауалы-електі сеператорлар – үлкен, ұсақ және жеңіл қоспаларды, солып қалған дәндерді , шаңды сорттау үшін;
  
• 
  триерлер – астық массасынан сұлы және қарамықшаны бөліп алу;
  
• 
  аспирационды бағаналар және ауалы сеператорлар – жеңіл қоспалардан және солып қалған дәндерді тазалау үшін;
  
• 
  вибропневматикалық тас бөлуші машиналар – минералды қоспаларды бөлу үшін;
  
• 
  магнитті сеператорлар – металды магнитті қоспаларды бөлу үшін.
  

Эксплуатацичя үрдісі – астық тазалу машиналарының жұмыс істеу тәртібін қасыздандырады, ол астық тазалаудың максималды нәтижелігіне қол жеткізеді.

Мұндағы А – құрамында бөлек қоспалар бар,кг;

В – дән тазаланғаннан кейін құрамындағы қоспалардың болуы.

Технологиялық үрдістерді дайындау кезінде, бөлек астық партияларын тазалау кезінде зертханалық мәліметтерге сүйене отырып, басқа қоспалардың және дән құрамының ылғалдылығы анықталды, жабдықтардың өнімділік техникалық нормаларына дән тазалағыш тәртіптерін орнатады.

Технологиялық желілерде алдын – ала тазартуды ескереді, сеператорларда кептіру алдында (ірі және жеңіл қоспаларды ажырату үшін); бір ретті немесе екі ретті дән тазалауды ауалы – електік сеператорларда кептіргеннен кейін дәндә қоректі консистенцияға жеткенге дейін.

Егер бұл жеткіліксіз болса , қосымша тазалау жұмыстарын жүргіземіз, бұл кезде триерлер , тас тазалаушы және де басқа да машиналар құрамына байланысты және қалған қоспалардың тазаланған күйінде.(53-сурет)

1. В.А. Резчиков, О.Н.Налеев, С.В.Савченко. Технология зерносушения. Учебник. Изд.Алматинский технологический институт. 2000 – 400 стр.

2. Е.М.Бобликов, В.А. Буханцова, Б.К.Маратов. Технология хранения зерна: Учебник для вузов: Издательство «Лань». 2003. – 448с.
23-24 тақырып: Астық түйірлерін белсенді желдету
Дәріс сұрақтары:

1. 
   Белсенді желдетудің тапсырмалары, тағайындалуы және мақсаты.
   
2. 
   Белсенді желдетудің технологиялық әсері.
   
3. 
   Белсенді желдетудің режимі.
   
4. 
   Белсенді желдету үшін желдеткішті таңдау.
   
5. 
   Астық түйірін желдету технологиясы
   

Дәріс мақсаты: Белсенді желдетуді тағауындауды, маңызын, оның режимі мен технологиясын қарастырады.

1. В.А. Резчиков, О.Н.Налеев, С.В.Савченко. Технология зерносушения. Учебник. Изд.Алматинский технологический институт. 2000 – 400 стр.

2. Е.М.Бобликов, В.А. Буханцова, Б.К.Маратов. Технология хранения зерна: Учебник для вузов: Издательство «Лань». 2003. – 448с.
25-26 тақырып: Кептірудің негізгі тәртібі мен түсінігі
Дәріс сұрақтары:

1. 
   Астық түйірді кептірудің тапсырмалары мен мақсаты
   
2. 
   Астық түйірді кептіру әдістері мен принциптері
   

Дәріс мақсаты: Кептіру әдістері, кептірудің мақсаты мен тапсырмаларын қарастырады.

Кептіру процесінде ылғалдылық, материал температурасы және кептіру жылдамдығының мезгілінде өзгеруі. Кептірудің жалпы ауданында мұндай графикалық ауысулар қисық кептіргіштер, кептіру жылдамдығы және температуралық қисық күйде болады. Мұндай графиканы құрау үшін қарапайым лабараториялық кептіру жағдайында көп емес сынама материалдан оның ылғалдылығымен температурасын уақытқа қарап анықтай отырып алады. Кептіру агентінің параметрлері (температураны, ылғалдылық пен жылдамдыққа байланысты) барлық тәжірибе барысында кунделікті болады.

Материалың ылғалдылығы кептіру процесі кезінде ылғал массасының даму жолын есептеу арқылы табады. Ол үшін белгілі бір уақыт аралығында кептіріліп жатқан материал өлшенеді.

Кептіру процесінің анализі.

Келтірілген кептіру заңдылықтары қарапайым схеме түрінде материалдан ылғалдылықты жою механизмін қолдануға мүмкіндік береді. Ылғал материал кептіргіш камераға түскен кезде материал қыза бастайды және ылғал оның бетінен ылғал булана бастайды. Ылғалдану алаңы кеуіп жатқан материал іші біртекті болады: жоғарғы бетінде ылғалдылық төмен, оған қарағанда қалыңырақ ылғалық концентрация градиенті пайда болады. Мұндай градиент әрекетінде ылғал сұйық түрінде материалдың жоғарғы бетімен араласа бастайды. Осыған байланысты ылғал ағыны материалдың гидравликалық кедергісінен өтуін ылғалдылық жылдамдығының қозғалысы төмендейді.

Рн- кептіру агентіндегі парциалды бу қысымы.

В- баромаетрлік қысым.

Ылғалалмасу коэффициенті, басты нұсқамен ауаның жылдамдығынан сонымен қатар пішініне және буланудың жоғарғы өлшеміне, кептіру агентінің үстіңгі ағын жағдайына және оның температурасына тәуелді.

Сондан бері кепкен материалдың жоғарғы қабатында гиграскокиялығы көп мөлшерде, яғни кептірудің барлық бірінші кезеңіндегі ауырлылығына, улы бу, материалдың жоғарғы бетінен бөлінетіндігі, қаныққан болып табылады, оның температурасы ылғалдың булану температурасына тең. Дымқыл термометр температурасын ылғалдың материал бетінен булануы оның суыту әрекетін көрсетеді және дымқыл термомтрдің үстіңгі тең температурасын жақындай отырып температураны үлкен деңгеймен қабылдауға болады.

Деңгей боынша кептіру процесінің дамуы кезінде материалды ылғал концентрациясының градиенті төмендіедіғ жоғарғы қабатқа түсуші ылғал саны азаяды. Ол материалдың үстіңгі бетінің ылғалдылығының төмендеуіне әкеп соқтрады. Ең соңында мындай сәт туады, материалдың үстіңгі бетіне оның ішкі қабатынан түсетін ылғал саны, материалдың жоғарғы бетінің ылғалдылығы Uпов>Uг болады. Осы сәт кептіру қисығында бірінші критикалық нүкте болып белгіленеді. Ылғал санының арасындағы келіспушілік.