Альдегидтер мен кетондарды алу. Қолданылуы
Альдегидтер мен кетондарды алудың бірнеше ортақ әдістері бар.
1. Спирттерді тотықтырып не каталитикалық дегидрлеп: біріншілік спирттерден альдегидтерді, екіншілік спирттерден кетондарды алады. Бұл реакциялар спирттер тақырыбында қаралған.
2. Қышқылдардың не олардың қоспаларының буларын кей металдар оксидтері (ThO2, MnO2, CaO, ZnO) үстінен 400-450°С температурада жіберіп пиролизарқылы алады:
RCOOH + HCOOH ® RCHO + CO2 +H2O
2RCOOH® RCOR + H2O + CO2
3. Геминальды дигалоген туындыларының гидролизі арқылы: (көмірсутектердің галоген туындылары тақырыбында қарастырылған) екі галоген де шеткі көмертек атомында орналасқан болса, альдегид түзіледі, ал ортадағы көміртек атомында болса – кетондар түзіледі:
2. Ацетилен және оның гомологтарын гидратациялағанда (сынап(ІІ) тұздары қатысында сірке альдегиді (Кучеров реакциясы) және кетондар түзіледі:
5. Техникада альдегидтерді СО және Н2 олефиндерге тура қосып алады (оксосинтез), қысым (100-200атм) кобальт не никель катализаторы қатысында
6. Карбон қышқылдары тұздарының термиялық айрылуы реакциясы. Құмырсқа және басқа карбон қышқылдары тұздарының қоспасын термиялық айырғанда альдегидтер алынса, ал басқа қоспалардан кетондар түзіледі:
|
кальций ацетоформиаты
|
этаналь
|
|
кальций ацетаты
|
пропанон
|
Құмырсқа альдегиді (формальдегид) НСОН – түссіз, өзіне тән өткір иісті газ, улы, тыныс жолдарына, көзге өте әсер етеді. Суда жақсы ериді. 40 пайызды ерітіндісі формалин деп аталады. Өндірісте формальдегидті екі әдіспен алады: метанды толық емес тотықтырып және метанолды дегидрлеп (650-700°С температурада және күміс катализаторы қатысында). Формальдегидті аммиакпен қосып аздап қыздырса, алғаш рет А.М. Бутлеров синтездеген гексаметилтетраамин (уротропин) алынады.
6СНОН + 4NH3 ® 6H2O + (CH2)6N4
Уротропин көп жағдайда фенолформальдегидті шайыр алу үшін, қопарылғыш заттар алу үшін, формальдегид полимері – параформ – құрғақ жанғыш зат алуға қолданылады. Сірке альдегиді – өткір иісті сұйық зат, өндірісте сірке қышқылын алуға қолданылады.
Ацетальдегид полимерленіп паральдегид түзеді, ол синтетикалық каучук алуда қолданылады. Ацетон – түссіз, өзіне тән иісі бар сұйық зат. Суда және көптеген органикалық еріткіштерде жақсы ериді. Еріткіш ретінде бояу өндірісінде, ацетат жібегін алуға, қопарылғыш зат алуға қолданылады.
Негізгі әдебиеттер: 1-5
Қосымша әдебиеттер:1-9
Достарыңызбен бөлісу: |