Психодиагностиканың пәні, міндеттері және қолдану саласы
Проективті әдістердің классификациясы
жүктеу/скачать 1,54 Mb.
|
1 2
Байланысты:Психодиагностика рубежка
| Проективті әдістердің классификациясы:
конститутивті проективті әдістер- берілген стимулдық материалды құрылымға келтіруге, қалыптастыруға, мағына іздеуге бағытталған әдістер (Роршах тесті) конструктивті проективті әдістер – бір неше бөлшектерден мәні бар тұтастылықты қалыптастыруға бағытталған әдістер (МАР тесті) интепретативті проективті әдістер – белгілі бір оқиғаны, құбылысты түсіндіруге бағытталған әдістер (ТАТ, Розенцвейг) аддитивті проективті әдістер (немесе толықтыру әдістер) –- сөйлемді, әңгімені аяқтауға бағытталған әдістер (аяқталмаған сөйлемдер әдісі, Юнгтің ассоциативті тесті) экспрессивті проективті әдістер – адамның экспрессивті көріністерін зерттеуге бағытталған әдістер (адамның жазуын талдау, сөйлеу ерекшеліктерін талдау, суреттік техникалар) катарсиялық проективті әдістер – арнайы ұйымдастырылған жағдайда адамның ойын әректін зерттеуге бағытталған әдістер. (психодрама, проективті ойын, символдрама) импрессивті проективті әдістер ұсынылған стимулдардың ішінен ұнағанын таңдауын талдауға бағытталған әдістер Психодиагностикалық әдістердің жіктелуі (А. А. Бодалев, В. В. Столин бойынша) Психометрика. Психодиагностикалық әдістердің сенімділігі Психометрика - психодиагностикалық өлшеу әдістерін негіздейтін және математика-статистика жолымен жасап шығаратын ғылым. Сенімділік – зерттеудің шарттары өзгергенде , әр түрлі эквивалентті тапсырмалар жиынтығын қолданған кезде, әр түрлі уақытта тестті қайталап жүргізген кезде көрінетін, тест нәтижелерінің турақтылығы. Сенімділік тесттің кездейсоқ факторларға қатысты турақтылығы. Қаншалықты тест көрсеткіштеріндегі анықталған жеке дара айырмашылықтарды «нағыз» айырмашылықтарға жатқызуға, ал қаншалықты кездейсоқ қателердің әсеріне жатқызуға болатындығын сенімділік көрсетеді. Психометрика тілімен айтқанда сенімділік өлшемдері жалпы дисперссияның (жалпы өзгергіштік) қандай бөлігін қателер дисперссиясы құрайтынын көрсетеді. Сенімділік түрлері. 1.Ретесттік сенімділік. 2. Тесттің параллельді формаларының сенімділігі. 3. Тесттің гомогендігі, немесе тест тапсырмаларының үйлесімділігі. Ретесттік сенімділік – бір таңдау тобында тестті қайталап жүргізу арқылы, содан кейін екі тест көрсеткіштері арасындағы корреляция коэффициентін есептеу арқылы анықталады. Егер тест интервалды шкала деңгейінде болса, онда Пирсонның корреляция коэффициенті қолданылады. Егер тест реттік шкала деңгейінде болса, онда Спирменнің корреляция коэфициенті қолданылады. Егер корреляция коэффициенті 0,8 тең немесе жоғары болса, онда тест сенімді деп қарастырылады. Сенімділік коэфициенті негізінде «өлшеудің стандартты қатесі» есептеледі. Өлшеудің стандартты қатесі неғұрлым аз болса, тесттің сенімділігі сол ғұрлым жоғары. Тесттің параллельді формаларының сенімділігі. Мұнда тесттің параллельді формалары арсындағы корреляция есептеледі. Негізінен тесттің параллельді формалары тестті екі тақ және жуп бөліктерге бөлу арқылы алынады. Тұтастай тесттің сенімділігін анықтау үшін Спирмен-Браун формуласы қолданылады. Осындай сенімділкті есептеу тек қана тапсырмалары гомогенді тесттер үшін пайдаланады. Психометрика. Психодиагностикалық әдістердің валидтілігі Тесттің валидттілігі сенімділіктен жоғары болмайды. Валидттілік сенімділікке тең, немесе одан төмен болады. Валидттілік деген тесттің өлшенетін қасиеттерді өлшеуге «жарамдылығы», яғни өлшенетін қасиеттерге сәйкес болуы. А.Анастази бойынша валидттілік деген - өлшенетін жүріс-тұрыс саласына қатысты тесттің репрезентативтілігі. Валидтіліктің түрлері: мазмұндық, эмпирикалық, конструктті, инкременталды. Мазмұндық валидтілік - тест тапсырмаларының мазмұны өлшенетін психикалық құбылыстарға сәйкес келуі. Тесттің мазмұндық валидттілігі сәйкес келетін тапсырмаларды таңдау арқылы қамтамасыз етіледі. Бұл валидттілікті анықтау үшін эксперттер әдісі қолданылады. Мазмұндық валидттілік қандай да болмасын тестке қойылатын талап, бірақ негізінен бұл валидттілік жетістіктер тесттерінде қолданылады. Эмпирикалық валидтілік – валидттіліктің сыртқы әлеуметтік-прагматикалық критерийі мен тест бойынша алынған нәтижелер арасында корреляция көрсеткіші. Егер ондай корреляция жоғары болса, тест валидтті деген сөз. Эмпирикалық влидизацияны жасаған кезде экстремалды (контраст) топтар әдісі қолданылады. Ол үшін таңдалған критерий бойынша қарама-қарсы топтар алынады (мыс. психикалық ауруы бар және жоқ), оларға тест жүргізіліп нәтижелері салыстырылады. Таңдалған критерий тән топ тест бойынша жоғары бал алады, және керісінше. Егер таңдалған критерий болашақ оқиға болса, онда бұл проспективті валидизация, ал өткен шақ оқиғасы болса, ретроспективті валидизация деп аталады. Конструктті валидтілік – тесттің негізінде жатқан психологиялық конструкт немесе ғылыми түсінікке қатысты тесттің валидттілігі. Бұл валидттілікті 1955ж.бірінші рет сипаттаған Кронбах пен Мил болатын. Конструктті валидттілік өлшенетін психологиялық қасиет туралы автордың теориялық көқарастарына тесттің тәуелділігін көрсетеді. Конструктті валидттілікті орнату үшін өлшенетін айнымалыны толық сипаттау, басқа теоретикалық айнымалыларымен байланысы туралы болжам шығару және осы болжамдарды статистика жолымен тексеру керек. Конструктті валидттілікті орнатудың тәсілі: тест нәтижелері басқа белгілі тесттермен салыстырылады. Теоретикалық конструкттілері жағынан ұқсас болатын тесттермен корреляция болса – конвергентті валидттілік деп аталады. Теоретикалық конструкттілері жағынан қарама-қарсы болатын тесттермен корреляция болмаса – дискриминантті валидттілік деп аталады. Инкременталды валидтілік – бұл туынды валидтілік, яғни эмпирикалық валидтіліктің негізінде анықталады. Бұл валидтілік тестті қолдану арқылы таңдалған қызметкерлердің әрекеттерінің нәтижелігі қаншалықты жоғары болатындығын көрсетеді. Басқаша айтқанда тесттің болжамдық валидттілігінің өсуін көрсетеді. Инкременталды валидтілік 3 факторға тәуелді: таңдау коэфициенті (қабылданатын адамдар саны), тесттің валидтілігі, базис нормасын (тестті қолданбай алынған адамдардың ішінен табысты жұмыс істеп жүрген адамдар саны). Тесттің валидтілігі не ғұрлым жоғары, ал таңдау коэфициенті неғұрлым төмен болса инкременталды валидтілік жоғары болады. Осылайша тесті қолдану арқылы болашақта табысты жұмыс істейтін адамдардың санын анықтауға болады. Ол үшін бізге Тейлор-Рассел кестесі көмектеседі. Танымдық психикалық процестер мен ақыл-ой қабілеттерінің (интеллект)психодиагностикасы Ғылыми зерттеудің объектісі ретінде интеллект түсінігін психологияға ХІХ ғасырдың соңында Ф.Гальтон еңгізген. Гальтон бойынша интеллект туқым қуалаушылық жолымен берілетін қабілет. Осындай көзқарас бірінші интеллект тесттердің негізінде жатыр. Бине, Кеттелл, Термен даму жағдайларына тәуелсіз қабілетті өлшейміз деп есептеген. Психологияда интеллект туралы бір көзқарас жоқ. Интеллект мәнісін түсіндіретін бір неше амал бар: 1. Оқуға деген қабілет (А. Бине, Ч. Спирмен, с.Колвин, Г. Вудроу т.б.) 2. Абстракциялармен жұмыс істеу қабілеті (Л.Термен, Р.Торндайк, Дж. Петерсон ) 3. Жаңа жағдайларға бейімделу қабілеті (В. Штерн, Л. Терстоун, Эд. Клапаред, Ж.Пиаже) Психодиагностикадағы мазмұнды талдау әдісі Психологиядағы контент-анализ (ағылш. contents – content) – мәтіндер мен басқа да ақпарат құралдарының (бейне жазбалар, теле- және радиобағдарламалар, сұхбаттар, ашық сұрақтарға жауаптар және т.б.) белгілі бір сипаттамаларын анықтау және бағалаудың ғылыми әдісі, оған сәйкес сәйкес Зерттеу мақсаттары үшін мазмұнның белгілі бір элементтері – семантикалық бірліктер немесе формальды белгілер талданады. Жүйке жүйесінің темпераменті мен қасиеттерін диагностикалау Темпераменттің 4 түрі бар. Олар: флегматик, сангвиник, холерик, меланхолик. Флегматик - тәуекелге бейім емес, кез келген жағдайда сабырлы адамдар. Шешім қабылдамас бұрын, олар барлық ұсақ-түйекке дейін ойланады. Флегматик адам өзінің эмоциясын әрқашан ұстамдылықпен білдіреді. Олар жанжалдан аулақ болуға тырысады, сондықтан олар дауға көнуі мүмкін. Бұл түрдің өкілдері өмірді шынайы түстермен көреді. Сангвиник – жоғары ақыл-ой белсенділігімен, жігерімен, жеделдігімен, қимыл-қозғалыстарының жылдамдығы мен сергектігімен, мимикасының алуан түрлілігі мен байлығымен, тез сөйлеу қарқынымен ерекшеленетін адам. Сангвиник адам әсерлерінің жиі өзгеруіне ұмтылады, айналадағы оқиғаларға оңай және тез жауап береді, көпшіл. Сангвиниктегі эмоциялар негізінен позитивті, олар тез пайда болады және тез өзгереді. Ол жаңа жағдайларға тез бейімделеді. Холерик - Холерик адамдар жылдам және қатты сөйлейді, оның интонациясы үнемі өзгеріп отырады. Холерик адаммен қарым-қатынас жасау кезінде сіз жарқын мимика мен белсенді қимылдарға назар аудара аласыз. Олар үнемі бір нәрсеге кешігіп қалатындай жылдам жүреді. Сондай-ақ олардың мынадай белгілері бар: Көпшілік; Тікелейлік; Ашықтық; Батылдық; Қыңырлық. Меланхолик - психологиядағы төрт темперамент түрінің бірі, ол сезімталдықтың жоғарылауымен, алаңдаушылықпен, перфекционизммен және терең ойлауға бейімділікпен сипатталады. Меланхолик темпераменті бар адамдар әдетте терең ішкі өмірге ие, интроверт және өзін-өзі сынауға бейім. Тестілеудің даму тарихы «Тест» терминінің авторы (ағылшын тілінен алынған test – тексеру, сынақ) американдық психолог Джеймс Кэттелл, ол 1890 жылы «Интеллект тестілері мен өлшемдері» атты еңбегінде терминді ұсынған. 1904 жылы тесттердің қазіргі түсінігіне сәйкес келетін бірінші тест пайда болды: француз психологтары А.Бине мен Т.Симон қарапайым мектептерде оқи алмайтын ақыл-ой кемістігі бар балаларды анықтау үшін интеллект тестін жасады. 1912 жылы неміс психологы В.Штерн ақыл-ой жасының хронологиялық жасқа қатынасы ретінде анықталатын, пайызбен көрсетілген IQ (Intelligence Quotient) көрсеткішін енгізді. 20 ғасырдың басында. Өндірістің әртүрлі салаларында және салаларында кәсіби саралау мен іріктеуді жүзеге асыруға, сондай-ақ әскерге шақырылушыларды қабылдауға және оларды әскер салаларына қарай бөлуге қабілетті сынақтар құрылуда. Соғыстан кейінгі жылдарда тестілеу идеологиясында маңызды өзгерістер болды. Егер бұрынғы сынақтар қоғам үшін «жұмыс істесе» (экрандау, іріктеу, адамдарды әртүрлі санаттарға теру), онда 1950-1960 жж. тестология «дараланған» және жеке тұлғаның қажеттіліктері мен мәселелерін қарастырады. Тестілеу – тестіленушінің бірқатар арнайы тапсырмаларды орындау тәсілін талдау арқылы білім, білік, дағды және тұлғаның басқа да қасиеттерінің деңгейін, сондай-ақ олардың белгілі бір стандарттарға сәйкестігін анықтауға мүмкіндік беретін зерттеу әдісі. Мұндай тапсырмалар әдетте тест деп аталады. Тест – зерттеушіге зерттелетін қасиеттің субъектідегі көрініс дәрежесін, оның психологиялық ерекшеліктерін, сонымен қатар белгілі бір объектілерге қатынасын диагностикалауға мүмкіндік беретін стандартталған тапсырма немесе арнайы түрде байланысты тапсырмалар. Психологиялық диагноз Психологиялық диагностика - Психологиялық диагностика («тану») адамның жеке психологиялық және жеке психофизиологиялық ерекшеліктерін анықтау және зерттеу әдістерін әзірлейтін психологиялық пән ретінде анықталады. Психодиагностика – адамдардың психологиялық және психофизиологиялық ерекшеліктерін өлшеу, жіктеу және ранжирлеу әдістері, сонымен қатар осы әдістерді практикалық мақсатта қолдану туралы ғылым. жүктеу/скачать 1,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2