Қр іім тжк мөҚҚ бөлімшелері жылына сан-алуан шығулар атқарады
Жазғы мезгілде ЖА қолдану
жүктеу/скачать 5,78 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2.6.4 ЖА қолдану ерекшеліктері
| 2.6.3 Жазғы мезгілде ЖА қолдану
Қысқы мезгілде автокөлікті қолдану жағдайында ЖА (және басқа да алдын-ала іске қосу қыздырғыштарды) қолдану пайдасы бар екені анық және оны түсіндіру қажет емес. Бірақ жылдың жылы мезгілдерінде ӨСА ЖА бар автокөліктерді қолдану кезінде кейбір «егжей-тегжейлеріне» көз жеткізіп көрейік. Былайша қарағанда, жазда алдын-ала іске қосу қыздырғыштарын және ЖА қосудың қажеттілігі жоқ және құрылғыны сөндіріп тастауға болады. Қозғалтқыштың тұрақты жұмысы үшін байытылған «қалыптысына» қарағанда жану қоспасын қолдануға мәжбүр болғанға дейін «салқын іске қосу» жағдайлары сақталады. Біріншіден, ол салқын ауамен және қозғалтқыштың тек қоспа өтетін бөліктерінің беттерімен байланысу салдарынан (отын конденсатының қозғалтқышқа және оның ресурстарына тиетін кері әсері) отын буларының кейбір бөлігінің сұйықталуының есесін қайтару үшін қажеті. Жоғарыда айтылған сұйықталудан, қоспа бірігіп, оның жануы қиындатылады немесе тіпті жанбайды (қоспа тек отын мен ауа буының жануынан болады). Сондықтан басқару жүйесі нақты алгоритм бойынша қозғалтқыш немесе қоршаған ортаның температурасы кезінде отын қалыпты жағдайда булану кезіне дейін жану камерасына келіп түскен қоспаны қосымша байытады. Отынның қалыпты жағдайда булануы +35-40˚С температурасы кезінде басталады. Сондықтан, кейбір автокөлік түрлеріндегі ішке жіберу жинақтағышының электрқыздыру жүйесі салқындатқыш сұйықтығының температурасы +37˚С жеткен кезде ғана сөнеді. Осыған орай, қозғалтқыштың + 35˚С температурасына жеткен әрбір іске қосылуын «салқын» деп айтуға болады. Осыдан, ЖА мүлдем сөндіруге болмайды деген шешімге келеміз: жыл бойы жасап тұрсын, оның қолданылуы отын мен электрқуатының қосымша шығынымен байланыспайды. Бірақ бұл жалпы сипаттамасы. Әр-түрлі а/к ЖА көп жылдар бойы қолдану кезінде тағы бір пайдалы, бірақ бұл құралдың толығырақ айта кететін «айқынды емес» қасиеті бар. Ішкі жану қозғалтқышының пайдалы жұмыс коэффиценті жоғары болған сайын, оның жұмыс температурасы да жоғарлай түседі. Бірақ ІЖҚ құрылымдық ерекшеліктерінен, пайдаланылған материалдардан және сұйықтардан, соның ішінде салқындатқыш сұйықтықтан (СС) құрылымдаушылар әзірлеу, өндіру және пайдалану кезінде жіңішке шеңберді ұстануға мәжбүр. Бұл кезде олар көбінесе моторды максималды ықтимал қуаттылықты және отын минималды шығынының және қоршаған ортаның аз ластануы кезінде айналу моментін алу үшін оның құрылымы үшін шекті температурада қалыпты жұмыс жасалуын «мәжбүрлейді». Сондықтан қазіргі (және қазіргі емес) ІЖҚ көбісінің салқындату жүйесі СС жалпы көлемі аз мөлшермен 105-110˚С температурасына дейін үнемі жұмыс жасалуына есептелген. Және барлық автоматика жүйелері минималды ықтимал тербелістермен бұндай температуралық режимді сақтауға дәлденген. Тиісті құрылымдық материалдарды, сұйықтықтарды қолдану, қолдану тәртібін және регламенттік жұмыс мерзімдерін қатаң сақтау кезінде моторға қауіпті ешбір жағдайлар орын алмау қажет. Антифризді және кәдімгі сападағы қосымша бөлшектерді амалсыздан немесе зерделі қолдану, біліксіз қызмет көрсету және жөндеу жұмыстары, көбінесе ешбір құтыла алмайтын экстремалды жол жағдайлары салдарынан автокөлікті бұзылудан бұзылуға дейін қолдану. Антифриздің (бұл қазіргі СС тобының жалпы атауы, бұған «Тосол» да жатады) қайнау температурасы 105-108˚С төмен болмау керек, ал кеңейту шанашының түзу қақпағы жүйеде 0,2-0,3 бар атмосфера) жоғары қысымды қамтамасыз ету қажет, бұл СС қайнау температурасын 115-120˚С дейін көтеру керек. Бұл мотордың салқындату қаптамасында СС қайнауын болдырмау үшін қажет. СС қайнау немен қауіпті? Бу ІЖҚ қыздырылған бөлшектеріне жылуды айыруға қабілетті емес, ал асып қыздыру, локалды (жергілікті) болса да мотор үшін авариялық салдарына, яғни ішкі құрылымдардың шалыстығына, шытынауына, бұзылуына және бұл бөлшектер материалдарының төзімділігінің төмендеуіне және қымбат жөндеу жұмыстарына әкеліп соғады. Әдеттегідей, Сіз, «дұрыс» антифриз сатып алғаныңызға, кеңейту шанашының қақпағы дұрыс жұмыс істеуіне, ал термостат және помпа басқа «күдікті» біреудің қолымен жасалмағанына сенімдісіз бе?.. Ақаулықсыз қозғалтқыш та кейде «дұрыс» жасамайды. Суретке қараңыз. Бұнда мәжбүрлі айналыммен ІЖҚ СС сұйық салқындату жүйесінің оңайлатылған кестесі келтірілген. 14 сурет Қозғалтқыштың салқындату жүйесі ІЖҚ ең жылумен қауырт элементтердің (ЦЖБ, жану камерасы, цилиндрің жоғарғы бөліктері) қалыпты жылу алмасуы және салқындатылуы тек іске қосулы мотор кезінде мүмкін екені анық, яғни СС айналымын және «артық» жылуды сұйықтықтың салқындатылуы өтетін радиаторға жіберілуін помпа қамтамасыз еткенше. Ауыр жағдайларда (жол кептелістері, нашар жол және т.б.) қозғалыс немесе мықты жылдамдық пен жоғары айналымдар кезіндегі ұзақ уақыт қауырт жұмыс істегенде, Сіз қозғалтқышты тоқтатасыз. Мотор қызулы, ол 105-115˚С шамасындағы температурада «шекті» шамада жұмыс жасады. Бұл кезде қызған мотор ішінде СС қозғалысы тоқтатылады! Бұл кезде қалыпты салқындату болмайды, себебі помпа жұмыс жасамайды, СС қозғалысы жоқ, ал бұл жылу алмасуы жоқ дегенді білдіреді, сондықтан тоқтатылған СС температурасы шекті деңгейден жоғары күрт көтеріледі. Бұл немен қауіпті? Бұл уақытқа дейінгі ақаулықсыз қозғалтқыштың лезде не аз уақытты қызып кетуімен қауіпті. Төменде көрсетілген кестеде бұл уақытта ЦЖБ-да (цилиндр жиынтығының бастиектерінде) СС температурасы қандай күйде болатыны көрсетілді. 15 сурет. Қозғалтқыштың бастиектеріндегі салқындату жүйесінің температурасы Бұл кезде температура бергіші «қызып кетуін» көрсетпейді – оның одан да жоғары емес нақтылығы сұйықтықтың сұйықталуы болмағанда тіпті «ешкандай» болады. СС қайнап кетуі шынымен орын алғанына танымал құралдардың көмегімен (ең қарапайымы – құрғақ таяқ арқылы, оның бір шетін құлаққа, екінші шетін ЦЖБ тіреп) көз жеткізуге болады. Сіз, ІЖҚ салқындату қаптамасында бу қабыршақтарына көрсететін тынық соққы мен буырқасынуды естей аласыз. Бұл қозғалқышты лезде істен шығуына келтірмейді (бірақ бұндай жағдайлар орын алған). Алайда, осындай жағдай жиі қайталанса, мотор ресурсы едәуір төмендейді. ЦЖБ және оның төсемдері, клапандар, білтелер, піспек және сақина табандықтары зардап шегеді, металл эрозиясының процессін көп есе жылдамдаттырады. Бұл жерде қайсысы бірінші істен шығатыны белгісіз. Автокөліктердің келесі ақаулықтарда жағдай шиеленісе түседі: - тұтану моменті дұрыс бекітілмеген; - қоспатүзгіші дұрыс реттелмеген; - тиісті жылулық сипаты жоқ білтелер қолданылады; - байланысуларда тығыыздық жоқ және ауаның «сорапы» бар; - жану камерасында, піспектер мен клапандарда дақтың болуы; - салқындату жүйесі ласталған; - сапасыз (немесе «көнерген») антифриз қолданылады; - кеңейту шанашының қақпағы дұрыс жасамайды немесе саңлауы бар; - термостаттың ақаулығы бар (оның нормадан тыс біршама ауытқулары оның жұмысында білінбеуі мүмкін); - термобергіштер нормаға сәйкес келмейді немесе ақаулы; - радиатор электрлі емес, механикалық желдеткіші орнатылған. Қозғалтқыштың штаттық салқындату жүйесіне ЖА орнату кезінде. 16 сурет. Қозғалтқыштың салқындату жүйесіне ЖА орнату Біз ЖА электрлі сорғысы қосылып тұрса, тоқтатылған мотор және іске қосылмаған помпа кезінде СС айналымы қозғалтқыш және аздап радиатор арқылы сақталатынын көре аламыз. Тек электрлі сорғыны радиатордың электржелдеткішімен бір уақытта жұмыс істей алатын қылдырып қосу қажет. Бұл үшін төменде көрсетілген кесте бойынша электрсорғының қореқтендіру тізбегін қосымша реле арқылы желдеткіштің электрмоторының қореқтендіру тізбегімен байланыстыру керек. 17 сурет. ЖА қосылудың электрикалық кестесі Бұл кезде электр сорғыны қосу кезінде ол келесі тәсілдермен жұмыс жасай алады. 1. Негізгі радиатордың электржелдеткіші жұмыс жасамай тұрғанда (ІЖҚ шекті температураға жетпей тұрып) электрсорғы тек ЖА басқару жиынтығының пәрменімен немесе «Пуск» басқышымен (қол басқаруы кезінде) кезендікпен қосылады – ажыратылуы реленің қалыпты жабық ұштастырылулар (30-88) арқылы ЖА басқару кестесумен «штатты түрде» байланысқан (қосымша реленің орамы токтан ажыратылған). 2. ІЖҚ температурасы шектіге дейін көтерілсе, қозғалтқышты басқару жүйесі (немесе тиісті бергіш) электржелдеткішті қосып, реле орамына кернеу жіберіледі. Реле қосылып, аккумулятордан немесе сақтандырғыш жиынтығынан «тікелей» 30-87 ұштастырылулары арқылы электрсорғыға кернеу жібереді. Бұл сәттен бастап, электрсорғы температураның төменделуі мен электржелдеткіштің сөндірілуіне дейін СС үзбестен айналымын қамтамасыз етеді. Оған қоса, бұндай кесте кезінде ЖА БЖ немесе жүргізушінің «Пуск» басқышынан пәрмен келіп түсуіне қарамастан максималды ыстық СС толтырылуына кепіл бере аламыз. Әлбетте, қазіргі автокөліктердің көбісіндегі бар электржелдеткішті қосудың бар кестесі оның жұмысын сөндірулі тұтану кезінде де қамтамасыз етуі қажет. Кімде механикалық желдеткіш тұрса, оны электрлі желдеткішке ауыстырылуын ойлаған жөн (үнемдеу әр қашан тура және айқын бола бермейді). Алайда, механикалық желдеткіш бар кезде электрсорғыны асып қызып кету кезінде жұмыс жасатуға болады: ол үшін температураның штаттық бергішінен қандай болмасын буферлі сатылама арқылы реленің 85-86 ұштастырылуларына белгі беру қажет, бірақ бұл материалда осындай нұсқаны мен қарастырмаймын, ал ынтагерлер өз еркімен өзінің тәсілін ойластыра алады. Электрсорғыны аталған іске қосудың пайдалану тиімділігі келесі диаграммада көрсетілген. 18 сурет. Электрлік сорғыны қосу Жұмыс істеп тұрған ІЖҚ желдеткішінің жұмыс уақыты 20-30% (қозғалыстың ең ауыр режимдерін қоса есептегенде), ал тоқтатылған мотор кезінде «қалыптысына» қарағанда 50 % қысқартылғанын көре аламыз. Бұл эффект «бүрікті» қозғалтқыштарында жақсы көрінеді, себебі бұл жерде СС температурасы туралы ақпарат (желдеткіштің іске қосылуына әкелетін ЭСУД түседі) карбюраторлы а/к радиаторлардан емес, ЦЖБ орналастырылған бергішінен алынады. Осы жерден электрсорғының көмегімен келетін қосымша айналым ІЖҚ қызған бөлшектерінен жылуды тиімді және тез айыратынына көз жеткізе аламыз. Салқындату қаптамасына терможұппен арнайы енгізілген өлшем, жану камерасының жанындағы (қызыл «тіс» «қызып кету» кестесінде) ЦЖБ-на 110-120˚С жоғары СС температурасының «лақтырындылары» мүлдем тоқтатылғанын, ал тындау – қызып кеткен СС-дағы бу шығарылумен байланысқан гидродинамикалық соққылардың жоқтығын көрсетеді. Өкінішке орай, аталған «жетілдендіру» қозғалтқыштың жалпы ресурстарына қандай әсер беретінің әзірше анықтай алмаймыз – ол үшін қөп уақытқа созылатын салыстыру сынақтары қажет. Алайда, қызып кетумен байланысты бірталай «ағымдағы» жайсыздықтардан құтылуға болады деген әңгіме жүргізуге болады. Электрсорғы жұмысы кезінде ЖА түскен СС қосымша мөлшері салқындату жүйесінің жалпы мөлшеріне қосылып, мотордың жылулық режиміне әсерлі ықпал тигізеді. Осыған байланысты ІЖҚ-ғы температура СС массасының жылулық екпінінің ұлғаюынан болған қауіпті тербелістерге аз тәуелді болады, яғни қызып кетудің максималды шегінде температуралық режимнің тұрақтануы пайда болады. Осыған қоса, ЖА ыстық және салқын СС бірдей сақтайды және оны қызып кету қаупі орын алғанда, моторды «авариялық» салқындату үшін қолдануға болады. Жазда ЖА сөндірудің қажеті жоқ. Біріншіден, қыста жақсы айқындалатын «суық» старт жағдайлары жылы мезгілде де болады. Бірақ, мысалға, түн ішінде мотор сонда да суып кетеді де қыздыру артық болмайды. Екіншіден, жүйедегі салқындатқыш сұйықтықтың қосымша көлемінің болуы, қозғалтқыштың жылулық балансына жақсы әсер береді. Себебі, қазірде моторға бұрынғыдай сұйықтың көп мөлшерін шекті температураға дейін жылулық өнідірісін қыздыру керек болады. Сондықтан, «қайнап кету» мүмкіндігі төмендеп, мотор жұмыс температурасын тұрақты «сақтайды». Егер қозғалтқыш бір себептер бойынша үнемі қызып кетуге жақын болса, онда ЖА оны авариялық түрде суытуға мүмкіндік береді. Себебі, ЖА термосы ыстық сияқты, салқын сұйықтықты да бірдей артық сақтай алады. Осының салдарынан, сұйықтықты мотор арқылы (іске қосу кезінде) қуа айдаудың бірінші циклынан кейін, циклдық қуа айдаудың автоматикасын мәжбүрлі түрде сөндірсе, онда 18˚С жоғары температурадағы сұйықтықтың бірнеше литрі, «қайнап кеткен» моторды нағыз сол өзін құтқаратын градустарға жеңіл әрі оңай салқындата алады. Бұл цилиндр жиынтығының бастиектері мен төсемін құтқарып, Сізді қымбат әрі көпкөлемді жөндеуден аман алып қалуы мүмкін. Қыздырғыш контурына ЖА қосу ұсынымы, іске қосудан кейін автокөлік салонын қыздырылуын бастау мүмкіндігімен байланысты. Егер Сізге, бұндай мүмкіндік қажет болмаса, онда ЖА қыздырғышты жанынан өтіп, салқындату жүйесінің кіші шеңберінде жеңіл қосылады. Бұл қыздырғыш жұмысын арттырады. Қыздырғыш режимдерін «тек мотор – мотор + қыздырғыш» сызбасы бойынша ауыстыратын арнайы кранды қолдануға болады. Қалыпты термос қоршаған ортанының -30˚ С температурасы кезінде сұйықтық температурасын 36 сағат бойы төмендетпей сақтайды. 2.6.4 ЖА қолдану ерекшеліктері Жартылай автоматты басқаруы бар жинақтама таймерлі басқару жиынтығынан (БЖ) және тұйық ұштастыруларымен басылымы бекітілмейтін «пуск» түймесінен тұрады. Бұл вариант жүргізушіге жүйені қосқаннан кейін ЖА қайта қуаттауды басқару туралы ойланбауына жол береді. Бірақ бұл вариант та кейде жүргізуші талабымен термосты қайта қуаттаудың шұғыл қосылуын қиындатады, әсіресе жүру уақыты алдын-ала іске қосу циклынан кейінгі уақыт аралығы 10-12 мин. аз уақытты құрайтын болса. Қол басқару жинақтамасы, БЖ орнына басылымы бекітілетін «Пуск» түймесінен және электрсорғыны (ЭС) тікелей басқару үшін ағытатын реледен тұрады. Бұндай жинақтама жүргізушіге ЖА қайта қуаттауды өз талабы бойынша және әр аралықтағы уақытқа қосу немесе сөндіруге, сонымен қатар жүйеден БЖ деген сенімсіз элементті алып тастауға мүмкіндік береді. ЖА қол режимінде дұрыс жұмыс жасау үшін нақты автокөліктегі құрама элементтер байланысуының нақты пішіндемесінде ЖА қайта қуаттауға қажетті бір уақытты анықтау керек. Қозғалтқыштың салқындату қаптамасының көлемі (алдын-ала іске қосуды қыздыру кезінде негізгі жылу алмасуы өтетін) ескерілген жалпы құйып беру көлемінен 30-40% құрайды. Осылай, 8-9 л дейінгі салқындату жүйесіне ЖА-0,2-3 (3,7 л), ал 12-13л дейінгісіне - ЖА-0,2-2 (5,1 л) қолданылуы жеткілікті болады. Жүйе тиімділігінің біршама қорын ескере отырып, біз, 8 л дейін - ЖА-0,2-3, ал 12 л дейін - ТА-0,2-2 жұмыс сәйкестігін қабылдаймыз. Егер біркапотты кеңістіктің жинастырылуы үлкен көлемді термостың орнатылуына мүмкіндік берсе, онда нағыз «үлкен» термос қолдану керектігін біруақытта айта кету керек. Бұл қозғалтқыштың біраз сезілетін қызып кетуіне және ЖА-да жылудың, әсіресе, көлденең күйіне жақын күйде сақталу мерзімінің ұзақтығына әкеледі. Егер бір ЖА агрегаты істен шықса, онда автокөлік қозғалтқышы «қайнап» кетпейді. ЖА контуры мотордың салқындату жүйесінің үлкен шеңберін қолданбайды және оны басып алмайды. Осыдан, моторды штаттық радиатор арқылы салқындатуға ешбір кедергі жоқ екенін көре аламыз. Қоса айтқанда, Термостағы СС температурасы жиынтық бастиектерінен едәуір төмен болғандықтан, қыздырғышты әрбір қайта қуаттау кезінде мотор оңай әрі жеңіл салқындатылады. Бұл кезде оның қалыпты жұмыс температурасы үнемі сақталып отырады. Қол басқару кезінде қайта қуаттаудың уақытын анықтау үшін: - құралды түйме арқылы 1-2 минутқа қосып, жұмыс істеп тұрған қозғалтқыш үстінде ЖА-ды ыстық СС-мен алдын-ала толтыру керек; - моторды қосқанға дейінгі ұзақ уақтты тұрақтан (4 сағаттан астам) кейін құралды «пуск» түймесімен қосып, біруақытта секундомерді қосу керек; - ЖА шығарушы тармаққа (ЖА шығарушы келтеқұбыры, ГР, құбыршек жалғанған жердегі үш тармақ) қолыңызды, өзіңізге ыңғайлы жерге қойып, таңдалған элементтің суытуының басталуын сезетін сәтті күту керек; - суытудың басталуын көрсеткен сәтте секундомерді тоқтату. Алынған көрсеткіштер нақты бұл а/к ЖА толық қайта қуаттау, дәл айтқанда, құралдың нақты осы конфигурациясының қосылу уақытының аралығы болып саналады. Келесіде қыздырғыштың алдын-ала іске қосылу циклі кезінде ЖА бұл аралықтан аспайтын уақытқа қосу қажет, әйтпесе, ЖА шыққан (термостан салқын болып шыққан) СС «екінші айналымға» кетіп, қыздыру тиімділігі төмендейді. Егер қозғалтқышты 3,5 л мұзды тосолмен бір минутқа толтырса (қайта қуаттаудың іске қосудан кейін бірінші ретте), онда ол 20-30˚С градусқа суып кетеді. Түзу мотор 10-15 мин. жұмыс ішінде жұмыс температурасына шығып кету қажет, сондықтан осы кезде температура білінбей төмендейді, ал 1-2 мин. соң ол (егер мотор одан әрі жұмыс істеп тұрса) қайтадан жұмыс температурасына дейін көтеріледі. Бірақ ЖА «параллельді» қосылу сызбасында бұл мәселе орын алмайды, себебі бұл сызбада ЖА контурын мотордың (ЭС жұмыс істемейді) штаттық помпасының қысымымен біршама қуа айдау бар, іске қосудан кейін жұмыс істеп тұрған моторға ЖА келіп түскен салқын СС өте баяу ағып, оның жұмыс температурасына дейінгі қыздырылудың жалпы уақытын (10-20 пайызға) бәсеңдетеді. Осылай, ЖА бірінші қайта қуаттау (15мин.) кезінде қыздырылған мотор және ЖА келіп түскен аздап жылынған СС бар болады. Бұл жағдайда қайта қуаттау кезінде түскен температура білінбей қалады. Қозғалтқыш үшін ешқандай зиян келтірілмейді, себебі біруақтта жұмыс істейтін помпа мен электрлік сорғының «ауыстыру» процессі, «араластыру» процессіне ауысады. Бірақ тоқтатылған мотор кезінде де салқын СС келіп түсуі өте бірқалыпты болып, «термосоққыға» әкелмейді. Осыған қоса, ЖА қайта қуаттау кезіндегі ағым бойындағы температуралардың ауысуы (ең нашар кезінде) 50-60˚С аспайды. Бұл 1998 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін ЖА-ға өткізілген стендтік және нақты сынақтармен дәлелденген. Цилиндрдегі жұмыс қоспасының жарқылы кезінде температура кенет 1500˚С (кейде 2000˚С ) дейін ұлғаяды, яғни кенет айырма 1400˚С және одан да жоғары температураны құрайды, бұл кезде ЦЖБ металлы және жиынтықтың жоғары бөлігі 700-800˚С және одан да жоғары жылулық соққы алады! жүктеу/скачать 5,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|