ЈР ўылым министрлїгї ўылым академиясы



Pdf көрінісі
бет34/346
Дата12.06.2024
өлшемі3,08 Mb.
#203331
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   346
Байланысты:
Erjanova U.R. Batys Qazaqstan oblysynyn onomastikalyq kenistigi 2018

карга ~ харгаа

тасты жердегі өзен 
салыстырулары арқылы анықтауға болады. Моңғолдар
 
харгаа 
деп атаған өзендердің табаны мен жағасы тасты, суы тайыз келеді. Көне моңғол тілінде 
«харгил» - өзеннің тайыз жері, тува тілінде «харга» - тасты өзен, якут тілінде «харгы» - тайыз су 
мағыналарын береді. Қазақ топонимиясында да таулы жердегі өзенді 
Қарғалы
 
деп атау 
дағдысы қалыптасқан. Демек, 
Қарғалы
өзенінің атауы судың тайыздығын сипаттайтын 
«харгилаа»
сөзінен шыққан деген пікір дұрысқа келеді. 
Қотантал 
- Шыңғырлау ауданындағы елді мекен. Осы күрделі топонимнің бірінші 
сыңары «
қотан»
туралы ғалымдар арасында түрлі пікірлер бар. Ә.Әбдірахманов бұл сөзді 
хатын//қадын//қадұн//қайың
тұлғасында келген сөздегі 
р>д>т>з>й 
дыбыс алмасуына сәйкес 
пайда болған 
қайың атауы
деп топшыласа (30,101), Э.М.Мурзаев бұл сөздің шығу тегін 
(
кут//кат

бекінғс, биік дуалмен қоршалған алап
) үнді-иран тілдеріне жатқызады (52, 322). 
Алайда, көптеген ғалымдар бұл сөздің шығу төркінін моңғол тіліндегі 
«қоршау», «дөңгелене 
орналасу»
мағынасымен байланыстырады (28, 174). Бұл сөз монғол тілдерінде де, түркі 


24 
тілдерінде де кездеседі. Мысалы, қазақ тілінде «алқа-қотан отыру» деген тіркес бар. Әдетте, 
дөңгелене отыруды қазақтар осылай атайды. Көне моңғол тілінде 
«хотан» - қала, киіз үйлер 
тобы, қала сыртындғы қорған
мағынасын берсе, бурят тілінде 
«хотон» - мал қорасы 
және
 
ауылдың топтана, дөңгелене қонуы
ұғымында қолданылады. Осы салыстыруларға назар 
салатын болсақ, моңғол тіліндегі 
«хотан, хотон»
сөзімен қазақ тіліндегі 
«қотан»
сөзінің 
алғашқы мағынасы «
топтала, дөңгелене орналасу
» болса керек. Бұл ұғымдар Э.Мурзаев 
ұсынып отырған 
кут//кат
сөзімен де мағыналас болып келеді. Бекініс немесе қорған 
дөңгелене салынады. Яғни, орыс тіліндегі 
хутор (күтір)
сөзі де осы 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   346




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет