13.Қанның топтары, анықтау әдісі. Резус-фактор. Қан құюдың негізгі ережелері .Қан алмастырғыштар. Қан топтары Жарақаттанып қаны азайған адамға қан құйып , ағып кеткен қанның орнын толтырады . Қан құйып емдеу дәрігердің ежелгі арманы болатын . Алдымен жануар қанын адамға , кейін адам қаны адамға күйылды , бірақ бұл тәжiрибелердің бәрі де сәтсіздікке ұшырады . Бір адамның қанын екінші адамға алдын ала тексермей құя салуға болмайтыны анықталды.Егер анықтамай құятын болса онда қандары бір біріне жабысып қалады және ақыр соңында адамның өліміне алып келеді.Эритроциттер желімделініп қалады.Эритроциттердің желімдену себебін Прага университетінің профессоры Ян Янский ашты.Ол организмнен тыс жерде тәжірибе жаcan , көптеген адамдардың кандарын алма кезек араластырып , мұның нәтижесінде адам қанында , яғни онын эритроцитінің мембранасында 2 түрлі аглютиноген,ал плазмада сол аглютиндерге сәйкес келетін 2 түрлі аглютенин желімдейтін альфа не бета болатыны анықталды.Қан араластырған кезде аттас аглютининдер бір-бірімен кездесе қалса онда эритрорциттер бір бірімен жабысып қалады.Сосын олар үйінді құрады қан гемолизге ұшырайды ақыр сонында уланады. Белгілі 4 заттан ( А , В және а , В ) кездеспейтін етіп тек 4 комплекс кұруға болады . Осы ойға келген Ян Янский адам қанын 4 топқа бөлді.Егер қан плазмасында а және б аглютининдері болса онда оның эритроциттерінде А және В болмауы керек.А,В болмаса оны 0 деп белгілейді. 0 плазмада а және в аглютиндері бар қан І топқа жатады.Ал А аглютиноген мен В аглютинин болса ол ІІ топқа жатады.В аглютиноген мен а аглютинин болса ІІІ қан тобы. Егер А және В аглютиногеннің екеуі де болса және аглютинин болмаса онда 4 топқа жатады. Адам қанын 4 топқа бөлу оның қай тобын қай топқа құюға болатынын көрсентеді.І топтағы қан әмбебап донор деп аталады ал 4 қан тобы әмбебап реципиент деп аталады.І топтағы қан өзінен басқасының
барлығына құяды.ІІ топтар 3 пен4 ке құяды,ІІІ қан тобы 2 мен 4 кке құяды.4 қан тобы ешкімге құймайды. Егер құятын қан 3,4,5 л болса онда аттас қандар құяды және қазіргі кезде де аттас қандар құйылады.Яғни 1 топ 1 топқа құяды. Резус-фактор — эритроциттердің беткі қабатында орналасқан нәруыз D- антигені. Егер сіздің қаныңызда бұл нәруыз болса онда резус-фактор оң (Rh+), егер болмаса — теріс (Rh–). Егер резус-факторы теріс адам D-антигенді қанды құйдыратын болса, ағза D-антиденесін өндіре бастайды. Нәтижесінде эритроцит құрамы бұзылады. Егер, резус теріс болса, кез келген адамға құйыла береді. Ал, оң болған жағдайда толыққанды тексерістен соң ғана құйылады. Әлемде тек 15% адамның резус факторы теріс. Сондықтан, донор кейде ұзaқ ізделеді. Жүктілік кезінде де Rh– адамдар денсаулығына мән берген жөн. Егер ұрықтың резус факторы Rh+ болса, онда ана қаны арқылы балаға өтуі мүмкін. Кейін оны қаны антидене өндіре бастайды. Алғашқы жүктілік те қауіпті болмағанымен, екінші не үшінші баланың қан жасушасын зақымдап, қан аздық тудыруы мүмкін.
