Раушан Абдикулова indd
жүктеу/скачать 2,04 Mb. Pdf көрінісі
|
2016 Абдикулова Жанр
| Әдебиеттер:
1.Сүйіншәлиев Х. Қазақ әдебиетінің тарихы. Оқулық. – Алматы, «Санат», 1997ж. – 928 бет. 2.Сыздықова Р. Қазақ әдеби тілінің тарихы. – Алматы: Ана тілі,1993. –320б. 3.Турсунов Е. Единство эстетического опыта кочевых и некочевых народов // Кочевники. Эстетика. – Алматы: Ғы- лым, 1993. – С 94-96. 4.Әбдіқұлова Р. Бөлтірік Әлменұлының шығармашылығы: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2003. – 193б. р. нұрғалидың драматургияны зерттеу Әдістері Ә дебиеттану ғылымында осы уақытқа дейін жал- пы «әдебиет» деген ұғымға нақты терминдік анықтамалар да, әралуан сападағы әдеби айқындама- тұжырымдар да берілгені ақиқат. Алайда, «әдебиет», «ұлттық әдебиет» ұғымдарына жалпылама айқындама беру бір басқа да, нақты бір ұлттық әдебиеттің тұтастай жаратылысы мен бітім-болмысын, ішкі-сыртқы байла- ныстары мен даму-дағдару заңдылықтарын, бет-бағы- тын айқындап, болашағын болжау арқылы оған зама- науи ұғым дарыту, оның қандай сапалық қасиеттерге қол жеткізген әдебиет екенін тұжырымдау оңай емес. Тәуелсіздік тұсындағы ұлттық әдебиетімізге тұғыр- лы айқындама беруге әлемдік әдебиеттанудың жаңа аспектілері деңгейінде кең көлемде зерттеулер жүргі- зу арқылы ғана қол жеткізуге болады. Дегенмен, қазақ әдебиеттануында әр кезеңнің бағыт-бағдарына сай тың зерттеулер жазылғанын жоққа шығаруға болмайды. Қазақ әдебиетінің бағзыдан бүгінге дейінгі қалыпта- суының ұланғайыр тарихын, даму үдерісіндегі сандық- сапалық өзгерістерді оның күретамырын басқан тамыр- шысындай білімпаз білгір, «әдебиеттің Күреңбайы» атанған сарабдал сыншы, «алашұлы» атын иемденген белгілі қоғам қайраткері, академик Рымғали Нұрғалиев «Драма өнері» атты зерттеу еңбегінің кіріспесінде: «Ха- лықтың шындық, әділет, ақиқат ұранын алтын арқау 116 МС Р.Әбіқұлова Жанр және шығарма Жанр және шығарма Р. Әбдіқұлова 117 еткен қазақ әдебиеті – қалың қауым арманының шапа- ғатты нұрынан жаратылған, ең үздік дәстүрлерді ілгері жалғастырған, адам баласы қан-қазынасына толымды қор қосқан жаңа сапалы құбылыс» /1,5/, – деп, бір ауыз сөздің бойына жинақтайды. Бұл «қазақ әдебиеті» деген жалпы да кең ұғымды жинақтаған тұғырлы тұжырым болып табылады. Тұжырымға қазақ әдебиетінің барша мінез-бітімі, мақсат-мүддесі сыйып тұр десе болады. Ғалым оған әдебиеттанудың жаңа көкжиегінен көз тіге отырып, нақтылайды, терең мағыналы, әдебиеттануда афоризмге айналар қуатты ғылыми тұжырым жасай- ды, оны «Драма өнерінде» жанкешті еңбегі мен текті талантын, кіршіксіз ар-ожданын сүйеніш ете отырып, ненің болса да тұңғиығын танып, таныта алатын, өрімі өзгеше, толғауы тоқсан қызыл тілмен, өзіне ғана хас сыршыл ғылыми стильмен еңбектің өн бойында сусы- ныңды қандыра тарқатады. Енді осыған келейік. «Драма өнері» авторы поэтиканың ең күрделі де күрмеулі мәселесі жанрлық жүйені зерттеуге, соның негізінде қазақ әдебиеті мен қазақ сахна өнерінің көр- кемдік-эстетикалық ерекшеліктерін, драмалық шығар- малардың типологиялық сипаттарын ашуға ден қояды. Ең алдымен, еңбек авторы қазақ әдебиеті мен өнері туралы жүйелі ғылым салаларының қалыптасуына та- рихи еңбек сіңірген А. Байтұрсынов бастаған ұлы шо- ғырды ауызға алады. Жанр,стиль және әдеби әдіс проб- лемаларын саралауға арналған фольклор мен әдебиет саласындағы еңбектерді, бұған дейінгі драматургия ту- ралы арнаулы еңбектерді қағыс қалдырмайды, кешегі- бүгінгі қазақ театр сыншыларының тұжырымдарын бағалайды, жанр проблемасына қатысты белгілі орыс ғалымдарының концепцияларын, талаптарын ескереді, жанр тарихының Аристотельден- Белинскийге дейінгі көне бастауларына үңіліп, жанрлық жүйені пайымдауда эстетикада әртүрлі мектептер болғанын көрсетеді. Зерттеу еңбекте академик Р. Нұрғали қазақ драма- тургия жанрының өзіндік даму ерекшелігін айрықша ескерте отырып, оның аз уақыт ішінде жаңа сапалық деңгейге көтерілуінің сырын: «Егер әлем драматургия- сы сан ғасырмен есептелетін ұланғайыр жолдан өтсе, қазақ драматургиясының тарихы әлі ғасырға да жеткен жоқ. Соған қарамастан, қоғамымыздың әлеуметтік-эко- номикалық тарихи-мәдени қауырт өрлеп дамуы, халық- тың мыңдаған жылдық дәстүрі бар фольклоры, кәделі өнері, бай әдебиеті жаһан мәдениетіндегі дәстүрлермен қауыша келіп, қазақтың жаңа сапалы өнерін – драма- тургия мен театрды өмірге әкелді»/1,7/, – деп сабақтай- ды. Әрине, зерттеуде жаңа сападағы драматургия жанр- ларының ерекшеліктері эстетикалық категориялармен «сабақтас түрде, типологиялық салыстырулар арқылы ашылады, қазақ драматургиясында тақырыптық арна- лардың қалыптасу кезеңдері қаһарман мәселесімен, типтендіру әдістерімен, авторлық позиция принцип- терімен, көркемдік құралдардың баюымен, халықтық дәстүрлердің ықпалымен диалектикалық байланыста тексеріледі»/1,7/. Демек, зерттеу еңбекте автор алға қойған осындай күрделі мақсат-міндеттердің үддесінен шыққанына көз жеткіземіз. Зерттеуші кейбір батыс оқымыстыларының жанр туралы тұжырымдарымен келісе бермейді. Озық ғы- лымда жанрға берілген анықтамаларды өзінше қоры- тып түсіндіреді. Мәселен, жанр тудырушы элементтер, жанр құбылысы жөнінде айта келіп: «Кең мағынасында алғанда, типологиялық тұтастық сипаты бар эстетика- |