Роль гуманитарных наук в современном образовательном пространстве

164
Сучасны акцёр – творца. Які ён павінен быць? З гэтым пытаннем нядаўна аўтар звярнуўся 
да першакурснікаў, якія толькі яшчэ пачынаюць свой шлях у мастацтва. Вось што яны адказалі: 
«найперш – чалавекам!», «любіць тэатр у сабе…», «быць грамадзянінам», «не паддавацца зор-
кавай хваробе…», «быць творцам…».
Адказалі шчыра, з дзіцячай непасрэднасцю, але пераканана, з надзеяй, што будзе толькі 
так, а не інакш.
Як хочацца, каб гэтая вера спадарожнічала ім усё жыццё! Бо гэта ім, сёняшнім пачаткоўцам, 
развіваць і памнажаць добрыя традыцыі беларускага тэатра, яго заснавальнікаў у XXI ст., бо 
толькі цікавая творчая асоба, чалавек з добрым густам, тэмпераментам, з творчай фантазіяй 
і пачуццём гумару, чулы да нягод і радасцей іншых людзей, чалавек, які добра ведае гісторыю, 
мае багаты жыццёвы вопыт, акцёрскую і асабістую абаяльнасць, у садружнасці з рэжысёрам, 
з усім калектывам тэатра зможа вырашаць надзённыя праблемы сучаснага тэатра, рухаць 
сцэнічнае мастацтва наперад.
Менавіта такіх мастакоў хочацца выхоўваць! Акцёраў, рэжысёраў – сапраўдных сумленных 
творцаў, якія добра валодаюць сваёй прафесіяй, любяць справу, якой служаць.
Сучасная тэатральная педагогіка ўвабрала ў сябе велізарны вопыт акцёрскага майстэр-
ства. У распараджэнні педагогаў – аўтарытэтныя працы вядучых майстроў тэатра. Як многа 
ў іх нюансаў, супрацьлегласцяў! Да сённяшняга дня можна пачуць адгалоскі даўно мінулых 
змаганняў – школа перажывання або школа прадстаўлення? Заклікі да арганізацыі тэатра-
студыі ў падвале, гаражы, на плошчы, і побач – мара пра камерны тэатр. Актыўныя пошукі 
новых форм інтэлектуальнага тэатра, а побач – мары пра тэатр плашча і шпагі. А каму 
не вядома палеміка пра тэатр акцёра і тэатр рэжысёра? І тым не менш як у гэтым усім 
многа агульнага!
Надта слушна гаварыў і пісаў пра гэта К. Станіслаўскі: «Талант – это счастливая комби-
нация многих творческих способностей человека в соединении с творческой волей… Нужны 
наблюдательность, впечатлительность, память (аффективная), темперамент, фантазия, вооб-
ражение… вкус, ум, чувство внутреннего и внешнего ритма и темпа. Музыкальность, искрен-
ность, непосредственность, самообладание, находчивость, сценичность…».
Безумоўна, усё гэта так, але тут дарэчы назваць яшчэ і абавязковую прысутнасць па-
чуцця гумару як аднаго з самых адметных кампанентаў акцёрскага таленту, які сведчыць 
аб назіральнасці, настроі розуму, аб крытычных адносінах да розных жыццёвых праяў 
і характараў людзей.
Пачуццё гумару – адна з форм эстэтычнага адчування. Сапраўднае пачуццё гумару – гэта 
ўменне бачыць супярэчлівасць у нашым штодзённым жыцці, у нашых суадносінах, гэта жывы 
розум, здольны да багатых, разнастайных супрацьпастаўленняў, які вылучае з’явы са звыклых 
для нас сувязяў, і інш.
Адзін з заснавальнікаў тэатральнай адукацыі на Беларусі, народны артыст, рэжысёр, дра-
матург, першы прафесар былога тэатральнага інстытута – Е. А. Міровіч, для якога тэатр быў 
школай жыцця, не пераставаў сцвярджаць: «Працуй, любячы сваю справу, працуй весела, не 
ведаючы стомы!»
Такіх артыстаў, якія падпарадкоўваюць свой талент гэтым пачуццям, мы і называем 
«мастацкімі творчымі асобамі».
Як прыклад трэба назваць нашых выхаванцаў – народных артыстаў СССР В. Тараса-
ва, Г. Аўсяннікава, народных артыстаў Беларусі Л. Давідовіч, М. Захарэвіч, Г. Гарбука, 
В. Клебановіч, М. Пятрова, А. Ткачонка, В. Манаева і інш. Сённяшнія выкладчыкі спецыяль-
ных дысцыплін на тэатральным факультэце выкарыстоўваюць у сваёй практыцы аўтарытэтныя 
працы і вопыт вядучых майстроў тэатра Расіі, замежных дзеячаў і, безумоўна, нашых на-
стаўнікаў: К. Саннікава, Д. Арлова, В. Рэдліх, У. Маланкіна, Т. Узунавай, А. Бутакова, І. Кур-

165
гана і іншых майстроў сваёй справы. Усе яны такім чынам множаць і развіваюць іх здабыткі 
ў тэатральнай педагогіцы з улікам сучаснага жыцця і яго патрабаванняў да мастацтва.
Тым не менш пытанні «у якім напрамку павінна развівацца тэатральная педагогіка?», «чаму 
і як перш за ўсё трэба вучыць будучага акцёра?», «якім павінен быць сучасны артыст?» не сы-
ходзяць з парадку дня паседжанняў савета тэатральнага факультэта, выпускаючых кафедраў 
(кафедра майстэрства акцёра, рэжысуры, кафедра сцэнічнай мовы, кафедра вакалу і пластыч-
ных дысцыплін).
Прафесійны адбор людзей найбольш таленавітых – адна з галоўных праблем на сённяшні 
дзень у нашай працы.
Калісьці адзін з нашых настаўнікаў казаў: «Каго набіраем – таго і выпускаем…».
У гэтым выказванні – глыбокі сэнс. Як важна ў маладым дараванні ўбачыць перспектыву, 
творчы патэнцыял! Як важна ў гэтым адборы не памыліцца, не скалечыць лёс чалавеку! Ні для 
каго не сакрэт, што, напрыклад, з курса 15–20 чалавек усур’ёз акцёрамі становяцца толькі 4–5. 
і гэта ўжо вялікая радасць! Але ж бывае і горш, таму справа адбору патрабуе ўдасканальвання.
Аўтар ўжо не аднойчы казаў, што менавіта акцёр-чалавек, а не акцёр-рамеснік з’яўляецца 
самай галоўнай фігурай тэатра, таму што галоўнай тэмай тэатральнага мастацтва ва ўсе часы 
заставаўся і застаецца чалавек!
Думаецца, што выкладчык акцёрскага майстэрства, як і выкладчыкі іншых гуманітарных 
дысцыплін, заклікаючы сваіх выхаванцаў да ўважлівага і пранікнёнага вывучэння жыцця, рас-
крываючы сакрэты акцёрскага пераўвасаблення, не дасягае мэты, калі не паклапоціцца аб тым, 
каб яго выхаванец у першую чаргу вывучыў самога сябе. Будучы артыст павінен як мага ра-
ней зразумець свае магчымасці, свае моцныя бакі ў творчасці і свае недахопы! Гэта дапамо-
жа арганізаваць яго творчыя намаганні, мэтанакіравана весці заняткі з ім, улічваючы менавіта 
яго індывідуальнасць. Наша «вытворчасць» – штучная!
Задача тэатральнай школы не ў тым, каб навучыць артыста ўсяму, а ў тым, каб ён умеў 
непасрэдна і вольна выкарыстоўваць у творчасці свой чалавечы матэрыял, якім надарыў яго 
Бог і ягоныя бацькі. Гэта дасць яму ўпэўненасць у сабе, якая засяроджана ў яго чалавечай 
непаўторнасці (самі па сабе прыйшлі на ўспамін такія радкі: «Людей неинтересных в мире 
нет, их судьбы как история планет…»).
Аўтар перакананы – навучыцца можна таму, што любіш. Настаўнік у мастацтве той, хто 
дапамагае табе стаць самім сабой. Настаўнік – не той, хто вучыць, а той, у каго вучацца.
Выхаванне творчай свабоды з’яўляецца адной з галоўных праблем тэатральнай педагогікі.
Уменне артыста існаваць ва ўмоўных абставінах – гэта і ёсць асаблівая якасць, асаблівы 
талент, уласцівы толькі акцёрскай прафесіі. Для артыста фантазіраваць – значыць унутрана 
прайграваць. Фантазіруючы, артыст не кагосьці бачыць у сваім уяўленні, а самога сябе ў во-
бразе, матэрыялам жа мастацтва артыста з’яўляюцца яго дзеянні. Таму для артыста фантазіра-
ваць – значыць дзейнічаць, але не на самай справе, а пакуль яшчэ ў сваім уяўленні, у сваіх 
творчых марах.
Праблема акцёрскага ўяўлення як ключавая праблема акцёрскага таленту ўсебакова раз-
глядаецца ў працах К. Станіслаўскага, У. Неміровіча-Данчанкі, Б. Захавы, М. Кнебель і іншых 
знакамітых дзеячаў тэатра.
Вядома, што на ўступных экзаменах пры наборы студэнтаў педагогу перш за ўсё трэ-
ба зразумець, ці ёсць у таго ці іншага абітурыента патэнцыяльныя магчымасці для развіцця 
гэтай прафесійнай самай неабходнай якасці. Як адгукаецца арганічная прырода будуча-
га артыста на вобразе ўяўлення? Закладзена ці не закладзена ў абітурыента магчымасць 
фантазіраваць па-акцёрску? Ці здольны будзе ён з цягам часу арганічна існаваць у зменлівых 
абставінах? Ці абуджае яго ўяўленне да дзеяння? Гэтыя і іншыя пытанні задаём мы, педагогі, 
на ўступных экзаменах.

166
Калі старэйшага тэатральнага педагога М. Кнебель папрасілі адным словам ахарактарыза-
ваць самае галоўнае ў акцёрскіх здольнасцях, то яна, не задумваючыся, сказала: «Детскость!».
Ці не праўда, гучыць неяк нечакана? Здзіўляе, дарэчы, не намёк на падабенства артыста 
да дзіцяці, а тое значэне, якое надае гэтай характарыстыцы прызнаны майстар, карыфей тэа-
тральнай педагогікі.
Само па сабе параўнанне дзейнасці артыста з гульнямі дзіцяці, безумоўна, не адкрыццё. 
Яшчэ Дзідро ў знакамітым «Парадоксе аб акцёры» пісаў: «Ничто так не походит на актера 
на сцене или в его работе, как дети…».
К. Станіслаўскі захапляўся верай дзіцяці ў натуральнасць адносін да свайго ўяўлення: 
«…когда вы дойдете в искусстве до веры и правды детей в их играх, тогда вы сможете стать 
великими артистами».
Талент – гэта ўменне артыста пражыць чужы кавалачак жыцця на сцэне, як свой.
Падсумоўваючы некаторыя свае развагі і меркаванні, трэба сказаць, што артыст пачынаец-
ца з прыродных задаткаў, а праблема мастацкага таленту – адна з самых складаных.
Артыст жыве на сцэне не будзённым жыццём, а «жыццём» умоўным, уяўным, пабудаваным 
і сканструяваным па законах сцэнічнай эстэтыткі. Гэтаму абсалютна не пярэчыць той факт, 
што і рухаецца, і гаворыць, і адчувае сябе артыст зусім рэальна, выкарыстоўваючы пры гэ-
тым сваё жывое цела, голас, эмоцыі, міміку… Але ўся яго дзейнасць на сцэне падпарадкавана 
працэсу стварэння мастацкага вобраза, унутраны сэнс якога – уздзеянне на глядзельную залу.
Менавіта дзякуючы таму, што выканаўца ролі, артыст існуе не па жыццёвых мерках, а па 
законах эстэтычнага ўздзеяння, становіцца неабходнай сцэнічная тэхніка, якой займаюцца 
штодзённа выкладчыкі са студэнтамі і якой павінен займацца артыст усё жыццё. Сцэнічная 
тэхніка – гэта набор выразных сродкаў, неабходных для таго, каб артыст па-мастацку быў зра-
зумелы, змог данесці да гледача канкрэтную думку.
Чым, напрыклад, адрозіваецца наша «размова» ў жыцці ад маналога героя спектакля 
ў «моўным» плане? Тым, што ў апошнім выпадку складаецца мастацкі вобраз мовы, у той час 
як у жыцці чалавек «проста» размаўляе, штосьці камусьці паведамляе і г. д.
Валодаючы сцэнічнай тэхнікай, мастацкім дарам і густам, добрымі творчымі і чалавечымі 
якасцямі, артыст становіцца суб’ектам мастацкай творчасці, пераключаецца ў іншы «рэжым 
працы» – па законах эстэтычнага. Пераўвасабляецца ўсё яго цялеснае і духоўнае існаванне: 
воля, эмоцыі, самаадчуванне і самае галоўнае – не губляць у жыцці і на сцэне сумленнасць, 
сорам і міласэрнасць!
Якое гэта вялікае і непаўторнае пачуццё, якое непаўторнае адчуванне творчасці яго 
вялікасці тэатра!
Калі гэта не адбываецца, немагчыма гаварыць пра артыста, яго проста няма.

жүктеу/скачать 2,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: