С. Ж. Асфендияров атындағЫ
Бақылау (тапсырмалар, тестілер, т.б.)
жүктеу/скачать 6,1 Mb.
|
10. Бақылау (тапсырмалар, тестілер, т.б.): 1-тапсырма.Көп нүктенің орнына керекті сөздер мен сөз тіркестерін қойыңыз. Әнші-композитор, күйші-композитор ... ... ... шығарды. 2. Халық композиторлары өздерінің күйлері мен әндерінде ... ... суреттеді. 3. Қазақ театр өнері ежелден келе жатқан ... негізделген. 4. «Қазақфильм» киностудиясы ... атымен аталады. Тестілер 1. Музыка адамзат тарихында қандай қызмет атқарады? а) қоғамдық ә) мәдени тәрбиелік б) ұйымдастырушылық в) сөздік г) шығармалар 2. “Художник” сөзінің қазақша баламасын көрсетіңіз. а) әнші
ә) биші б) күйші в) суретші г) ақын
3. Табыс септігі жалғауларын көрсетіңіз. а) -ды, -ты, -ны, -н ә) -да, -де, -нда, -нде б) -қа, -ке, -на, -не в) -ға, -ге, -нің, -дың г) –мен, -бен, -ты 4. Көп нүктенің орнына керекті жалғауларды көрсетіңіз. Әсем алма...., ал Қанат нан..... жеді. а) -ды, -ты ә) -н, -ды б) -ны, -ды в) -ның, -ны г) –і, -мен
а) айтысты ә) биледі б) ән мен күй шығарды в) көріністер қойды г) сурет салды 6. «Орындаушылар»-ды қалай атайды? а) жыршы, жырау ә) әнші, күйші б) сайқымазақ в) суретші г) сал, сері 7. Театр шымылдығы тұңғыш қай жылы ашылды? а) 1926 жылы ә) 1895 жылы б) 1933 жылы в) 1986 жылы г) 1917 жылы 8. Театр шымылдығы тұңғыш қандай қойылыммен ашылды? а) «Абай» трагедиясы ә) «Еңлік-Кебек» трагедиясы б) «Қыз Жібек» в) «Ләйлі-Мәжнүн» г) «Турандот Ханшайым» 9. «Қазақфильм» киностудиясы кімнің атымен аталады? а) Ә.Қастеев ә) Ш.Айманов б) К.Бәйсейітова в) Б.Түлкиев г) Ғ.Мүсірепов 10. Жатыс септігі жалғауларын көрсетіңіз. а) -ды, -ты, -ның, -нің ә) -да, -де, -нда, -нде б) -қа, -ке, -на, -не в) -ға, -ге, -нің, -дың г) –мен, -бен, -ты,- н 11. Көп нүктенің орнына тиісті сөзді қойыңыз. Сурет өнерінде көптеген атақты ... бар. а) суретшімен ә) суретшілер б) суреттің в) суретке г) суреттермен
Аман... көп кітап... бар. а) -мен, -ты ә) -нда, -дар б) -да, -тар в) -ды, -тың 13. Қай сөз тіркесінде жатыс септігі бар? а) дүкенге дейін ә) дәріханаға шейін б) шығысқа қарай в) кітапта бар
а) сурет өнері ә) кино өнері б) театр өнері в) музыка өнері г) кескіндеме-графика өнері 15. Қазақ опералары, симфониялары, күйлері мен әндері дамуына үлес қосатындар: а) Қазақтың опера және балет театры ә) Республика сарайы б) Қазақ филармониясы в) Құрманғазы атындағы академиялық халық аспаптар оркестрі г) Қазақтың хор капелласы 16. Көп нүктенің орнына керекті сөзді қойыңыз. Әбілхан Қастеев –.., қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі. а) ақын, жыршы ә) халық суретшісі б) кескіндемеші-график в) әнші-композитор г) сал, сері
а) С.Сейфуллин даңғылында ә) Қ.Сәтбаев көшесінде б) Достық даңғылында в) М.Әуезов көшесінде г) Құрманғазы көшесінде 18. Атақты суретшілерді көрсетіңіз. а) Б.Түлкиев ә) Қ.Айтбаев б) Ш.Айманов в) Е.Тоғысбаев г) Т.Тыныбеков 19. Қазақ тарихында бірінші рет ең үлкен картина салған кім? а) Б.Түлкиев ә) Ә.Қастеев б) Қ.Айтбаев в) Т.Тыныбеков г) Е.Тоғысбаев 20. Президент Резиденциясында ілулі тұрған ең үлкен полотно қалай аталады? а) Мектепте ә) Автопортрет б) Еңлік-Кебек в) Ұлы көш г) Көгілдір көйлекті қыз 11. Әдебиеттер: 1. Исаева Ж.Т. Тәттібаева А.Е. Қазақ тілі. Алматы, 2011 ж., 70-72 бб. 2. Ш.Бектұров., А.Бектұрова Қазақ тілі для начинающих. Алматы, 2004 ж.101 б.
ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ) ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Тақырыбы: «Университет – білім ордасы». 2012 ж.
Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай Сабақтың тақырыбы: «Университет – білім ордасы». Мақсаты: Ауыспалы осы шақ тұлғаларын студенттерге меңгерту. Сөздік қорын молайту. «Университет – білім ордасы» тақырыбында әңгіме-сұхбат өткізу, қазақ тілінде әңгімелету. Университеттің тарихы, оқу базасы туралы мағлұматтарды қазақ тілінде таныстыру. 3.Міндеті: Қазақ тілінің медицинаға және күнделікті өмірге қажетті сөздерін, сөз тіркесін үйрету. Дұрыс оқуға, айтуға, жазуға, білуге үйрету. Ерекшеліктері мен айырмашылықтарын салыстыру. Ауыспалы осы шақ жасайтын жұрнақтарды білу. Жаңа сөздерді және мәтін бойынша сұрақ-жауап әдістермен сөйлеу. 4. Негізгі ұғымдар: 1. Ауыспалы осы шақ туралы мәлімет беру 2. Ауыспалы осы шақ қандай жолмен жасалады? 3. Біздің университет туралы өз ойыңызды жеткізіңіздер. 4. Біздің университетте қанша факультет бар? 5. Алматы медицина институты қашан құрылды? 6. Біздің университет туралы түсінік 7. Біздің университеттің жетістіктері туралы өз ойыңызды айтыңыз 5.Сабақ өткізу жоспары: А) Ұйымдастыру (2-5 минут). Ә) Үй тапсырмасын сұрау (40-45 минут). Б) Жаңа сабақты түсіндіру. -Мәтін бойынша жұмыс (45-50 минут). Жаңа сөздермен. Сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, мәтін бойынша сұрақтарға жауап, салыстыру жүргізу, аударма жұмысын жасату. -Грамматикалық тақырып бойынша жұмыс (40-45 минут). -Жаңа сабақты қорыту (10-15 минут). В) Студенттердің білімін бағалау (2-3 минут). 6.Өткізу түрі - тәжірибелік 7.Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: Сабақ үстіндегі жұмыс, сөздердің баламасын табу, топпен жұмыс, сөйлесу т.б. 8.Көрнекі құралдар. Кестелер, карточкалар, рөлдік /іскерлік ойын түрлері, университет туралы аудиодиск 9.Тапсырмалар 1-тапсырма. -а, -е жұрнақтарының бірін қойып, орыс тіліне аударыңыз. 1. Мен қалада тұр....мын. 2. Менің шешем дүкеннен азық-түлік әкел...ді. 3. Біздің отбасымыз кешке теледидар көр...ді. 4. Талғат суретті жақсы сал....ды. 5. Жанат шаңғы тебе....ді. 6. Сен кереуетте жат...сың. 7. Сіз-дер қайда қыдыр....сыздар? 8. Сендер көп сөйлес....сіңдер. 9. Сіз маған күнде кел....сіз. 2-тапсырма.Етістіктерді жіктеңіз. Айту, алу, ұшу, жету, ойнау, түзеу, ойлау. 3-тапсырма. Қазақ тіліне аударыңыз. 1. Я газеты не читаю, Алия читает. 2. Ты в магазин не ходишь, я хожу. 3. Ты не живешь в этом доме, Талгат живет. 4. Мурат не спит на этой кровати, Асет спит. 5. Мы не смотрим телевизор, наши друзья смотрят. 6. Он не гуляют в парке, мы гуляем. 7. Самат не играет в футбол, Нурлан и Ахан играют. 8. Его мама не работает на заводе, папа работает. 9. Ты не думаеш, Салтанат думает. 10. Асель не поет, Жанат поет. 4-тапсырма.Мәтінді оқып, түсінгендеріңізді айтыңыздар. Университет – білім ордасы
С.Ж.Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті тек білімді мамандардың ғана емес, біліктілердің де ұясы. Жас студенттер арасында көптеген талантты, дарынды да талапты болашақ дәрігерлерді кездестіреміз. 1989 жылы институтқа оның тұңғыш ректоры С.Ж.Асфендияровтың аты берілді. 1996 жылы тамыз айында ҚР Үкіметінің Қаулысымен Қазақ Мемлекеттік Медициналық Университеті, 2001 жылдың маусым айында – Қазақ Ұлттық Медициналық Университеті болып қайта аталды. Қазіргі С.Ж.Асфендияров атындағы Қазақ Ұлттық Медициналық Университеті жоғары медициналық білім беру саласында республикадағы жетекші жоғары оқу орындарының бірі болып табылады. Қалыптасқан үрдіс жыл сайын желтоқсанның 1-4 аралығы «Университет күндері» деп жарияланып, бұл күндері әр түрлі тақырыпта халықаралық ғылыми-практикалық конференциялар өткізіліп, шетелдік танымал ғалымдардың дәрістері тыңдалады. «Студенттікке қабылдау», тағы басқа да ерекше есте қаларлық, тәрбиелік мәні зор іс-шаралар ұйымдастырылады. Қазіргі кезде С.Ж.Асфендияров атындағы ҚазҰМУ-нде мына факультеттер бойынша сабақтар жүргізіледі: - Жалпы медицина факультеті - Медика-профилактика факультеті - Стоматология факультеті - Фармацевтика факультеті - Менеджмент факультеті - Шет елдік студенттер факультеті - Дипломнан кейінгі білім беру факультеті - Білімін жетілдіру факультеті Ректорлары: 1931 — 1932 Асфендияров Санжар Жапарұлы 1934 — 1943 Зикеев В. В. 1943 — 1952 Зюзин Василий Иванович 1952 — 1954 Қарынбаев Сибугатулла Рыскалиұлы 1954 — 1960 Корякин Иван Сергеевич 1960 — 1963 Самарин Роман Иванович 1963 — 1975 Карынбаев Сибугатулла Рыскалиұлы 1975 — 1987 Маскеев Қуаныш Мубаракұлы 1987 — 1995 Белозеров Евгений Степанович 1995 — 2008 Момынов Талғат Әшірұлы 2008 — қазіргі кезде Ақанов Айқан Ақанұлы 5-тапсырма. Ситуациялық тапсырмалар: 1. Университет күніне байланысты кездесу ұйымдастырмақсыз. Сол туралы радио арқылы хабарландыру беріңіз. Сөйлесу, пікірлесу: Сіз деканатқа келдіңіз. Декан сізден төмендегілерді білгісі келеді. Берілген сұрақтарды және сөйлеу үлгісін пайдаланып, сұрақтарға жауап беріңіз. - Сіз кімсіз? Қайдан келдіңіз? - Қай топта оқисыз? - Болашақта қандай мамандық алмақ ойыңыз бар? - Оқуда, тұрмыста қандай қиыншылықтарыңыз бар? - Сізге деканат тарапынан қандай көмек керек? - Қазір қайда тұрып жатырсыз?
... топта оқимын. Болашақта ... мамандығын алмақ ойым бар. ... қиыншылықтарым бар/жоқ. ... керек/керек емес. 10. Бақылау (сұрақтар, тестілер) Тест сұрақтары: 1. Сөйлемді толықтырыңыз. Қазақ мемлекеттік медицина институты ... ашылды. а) 1935 жылғы ә) 1931 жылы б) 1938 жыл в) 1941 жылдың г) 1945 жылдан
Университетте 2000-нан астам ... еңбек етеді. а) қызмет ә) студентке б) оқытушы в) ұстаздың г) білімді
а) 1931
ә) 1933 б) 1938
в) 1939 г) 1940
4. Университетке Ұлттық Мәртебе қашан берілді? а) 1989 жылы ә) 1991 жылы б) 1995 жылы в) 2001 жылы г) 2003 жылы 5. Сөйлемді толықтырыңыз. 1943 жылы ... факультет ашылды. а) емдеу ә) стоматологиялық б) формацевтикалық в) санитарлық-гигиеналық г) педиатрия
1989 жылы оған ... аты берілді? а) тұңғыш ректорын ә) С.Ж.Асфендияровтың б) университет ректорлары в) С.Ж.Асфендияровқа г) ғылыми кеңес
Қазіргі кезде кітапхана қорында 10/1021 ... а) кітап беру ә) кітап оқу б) кітап бар в) оқып болды г) кітаптар көп
а) құралдармен, техникалық жабдықталған кітапханада ә) университет ішілік желі жүйесіне қосылған б) университет бар беті WEB-сайтында кітапхана в) студент 10500 алады білім г) бөлімдер байланысты тығыз бір-бірімен 9. Қате аударылған сөзді көрсетіңіз. а) жабдық – оборудования ә) жариялану – опубликовать б) кепіл – гарантия в) мақала – пословица г) оқырман – читатель 10. Сөйлемді толықтырыңыз. Университет өзінің ... , қызу дайындық үстінде а) 70-ке жуық студент ә) 90 жылдық мерейтой б) 80 жылдық мерейтойына в) 40 жылға жақындады г) мерейтойға келгенде
а) желтоқсан айының соңы ә) желтоқсанның 1-4 күндері б) желтоқсанның 14-і в) желтоқсан оқиғасы г) желтоқсан айының ортасы 12. Университетте қанша студент оқиды? а) он бес мың ә) он жарым мың б) он бір жарым в) он төрт мың г) он мың бір жүз 13. Университетте неше факультет бар? а) тоғыз
ә) жеті б) он бір в) бес г) үш
14. Сөйлемді толықтырыңыз. Студенттер ... ... қамтамасыз етілген. а) жақсы кітаптың ә) жайлы тұрмысқа б) жайлы жатақханамен в) жайлы жатақханадан г) жылы киімдер
а) алпыс мыңдай ә) алты мың б) алпыс бестей в) алты жүзге г) алты мың жеті жүз 11. Әдебиеттер: 1. Исаева Ж.Т. Тәттібаева А.Е. Қазақ тілі. Алматы, 2011 ж., 110-112 бб. 2. Ш.Бектұров., А.Бектұрова Қазақ тілі для начинающих. Алматы, 2004 ж.101 б.
ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ) ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Тақырыбы: Алғашқы қазақ дәрігерлері. 2012 ж.
Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай 1. Тақырыбы: Алғашқы қазақ дәрігерлері. 2. Мақсаты: Көмекші етістіктерді орыс тілімен салыстыра отырып, практикалық жолмен меңгерту; мәтінде кездесетін жаңа сөздердің мағынасын түсіндіру; мәтіннің мазмұнын өз бетінше баяндауға үйрету. 3. Міндеті: Когнитивті – білім компетенциясы: Мәтінде кездесетін жаңа сөздер мен сөз тіркестердің аудармасын беріп, жазылуын үйрету, дұрыс сөйлеуге дағдыландыру; сөйлеу барысында көмекші етістіктерді дұрыс қолдануға машықтандыру; көмекші етістіктердің қызметін тани білу, сипатын ажырата білу. Операционалды – дағды компетенциясы: Көмекші етістіктерді дұрыс қолдану арқылы студенттердің өз бетінше жұмыс істей алуына және мәтін бойынша қысқаша аннотация айта білуіне машықтандыру. Коммуникативті компетенция: тілдік материалдар бойынша жаттығу жұмыстарын орындап, сауатты жазу, оқыған мәтінді мазмұндап, берілген сұрақтарға дұрыс жауап беру дағдыларын қалыптастыру. Өзін-өзі дамыту компетенциясы: тілдік материалдар мен мәтін арқылы студенттердің ойлау қабілеттерін жетілдіру, тіл байлықтарын дамыту, ізденімпаздыққа жетелеу, 4.Негізгі ұғымдар: Денсаулық сақтау ісі, шығыс халықтары тарихы, тырысқақ, оба және шешек аурулары, қымызбен емдеу, санитарлық мәдениетін көтеру, әскери кіші дәрігер қызметі, әлеуметтік-саяси тақырыптар, оба індетіне қарсы, 5. Сабақты өткізу жоспары (уақыты , минут) Ұйымдастыру кезеңі (2-3 мин. ) Үй тапсырмасын сұрау ( 45-48 мин.) Жаңа сабақ Грмматикалық тақырып бойынша жұмыс ( 30 мин.) Лексикалық материалмен жұмыс Мәтін алдындағы жұмыс (15-18 мин.) Мәтін бойынша жұмыс ( 15 мин.) Мәтіннен кейінгі жұмыс ( 10 мин.) Жаңа сабақты қорыту (6-8 мин. ) Студенттің білімін бақылау (12-15 мин. ) Студенттің білімін бағалау (3 мин. )
Көмекші етістіктердің саны аз болғанымен, тілімізде атқаратын қызметі орасан зор. Аналитикалық етістік құрамында тиісті жетекші етістікке белгілі дәнекер арқылы тіркесіп, оған қосымша абстракты грамматикалық мағына үстейтін бір алуан етістіктер жатады. Ондай толымды көмекшілердің қатарына жататын етістіктер мыналар: ал, бар, баста, бол, жатыр, тұр, жөнел, жібер, кел, кет, көр, қал, қой, сал, таста, отыр, жүр, шық, қыл, ет т.б. В казахском языке нет предлогов и приставок. Различные оттенки значений, выражающиеся в русском языке посредством предлогов и приставок, в казахском языке передаются при помощи вспомогательных глаголов. Нужно отличать вспомогательные глаголы жүр, тұр, отыр, жатыр от всех остальных вспомогательных глаголов. Вспомогательных глаголов в казахском языке очень мало. Все они могут употребляться и с самостоятельным значением. Н а п р и м е р: Түсіп кетті – упал (кетті – вспомогательный глагол). Кетті – ушел кетті основной глагол. Қалды – остался, осталось қалды основной глагол. Баста – в качестве вспомогательного глагола соответствует русским глаголам стать, начинать. Келе бастады – начали прибывать. Айта бастады – стал говорить. Қал – указывает на оттенок мгновенности, неожиданности и пр. Кетіп қалды – уже ушел. Сынып қалды –сломалось. Кет – имеет почти такое же значение, как қал. Құлап кетті – упал, выпал. Шығып кетті – 1. Вышел; 2. Взобрался; 3. Соскочило. Қой – указывает на кратковременность действия, в некоторых случаях соответствует однократному действию. Жауып қойды – закрыл. Алып қойды – забрал. Бара тұр – иди пока. Тұра тұр – подожди. Тоқтай тұр – подожди 1-жаттығу Кестеге көмекші етістіктерді жазып, сөйлем құраңыз.    
  
Бара тұр Құлап қалды 
 
2-жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп жазып, көмекші етістіктерді тауып, сұрақ қойыңыз. 1.Алғашқы қазақ дәрігерлері елдің кедей топтарына қолдан келгенше дәрігерлік көмек көрсете білді. 2.Көктемде құстар ұшып келе бастады. 3.Дәрігер кабинеттен шығып кетті. 4.Мәтіннің түпнұсқасын толық жазып берді. 5.Досы ерте кетіп қалды. 3-жаттығу.Төмендегі сөздерді аударып, сөйлем құрастырыңыз. Стал говорить, кончилось, упал, забрал, достань, продолжай говорить, уже ушел. Мәтін алдындағы жаттығу жұмыстары 1-тапсырма. «Алғашқы қазақ дәрігерлері» мәтіні бойынша кездесетін жаңа сөздер мен сөз тіркестерін оқып, есіңізге сақтаңыз.
2-тапсырма. Мәтін бойынша берілген сөз тіркестерін оқытушының көмегімен орыс тіліне аударыңыз. Курсивпен берілген сөз тіркестеріне сөйлем құрастырыңыз. Даярлау ісі, әскери госпиталі жанынан, кедей топтарына, дәрігерлік көмек көрсету, жарқын із қалдыру, қазан төңкерісі, даярланып шығу, жергілікті халықтар, медицина институтын ұйымдастыру, казак-орыс атқыштар батальоны, қоғам қайраткері, беделге ие болу, алаш қозғалысы, денсаулық сақтау ісінің қалыптасуы, қиыншылықтарға қарамастан. 3-тапсырма. Мәтінді оқып шығып, орыс тіліне аударыңыз. Алғашқы қазақ дәрігерлері Қазақтар арасынан дәрігерлер мен фельдшерлер даярлау ісі Қазан төңкерісіне дейінгі жылдары-ақ қолға алына бастады. Қазақстанда жергілікті халықтар арасынан шыққан көптеген дәрігерлер мен фельдшерлердің өмірі мен медициналық қызметі республика медицинасының тарихында жарқын із қалдырды. Қазақ халқының алғашқы фельдшерлері 1841 жылы 9 тамызда Орынбор әскери госпиталі жанынан ашылған фельдшерлік мектептен даярланып шықты. Қазақстан территориясында тырысқақ, оба және шешек аурулары талай халықты қырғынға ұшыратты. Ол кезде қазақтарға орта есеппен 1 дәрігерге 22-25 мың адамнан келген. Қазақтан шыққан алғашқы медициналық қызметкерлер осындай қиыншылықтарға қарамастан, елдің кедей топтарына қолдан келгенше дәрігерлік көмек көрсете білді. Алғашқы қазақ дәрігерлерінің қатарына Мұхамеджан Қарабаев, Әміре Айтбақин, Әбубәкір Алдияров, Санжар Асфендияров, Халел Досмұхамедұлы, Есенғали Қасболатов, Гүлсім Асфендиярова т.б. жатқызуға болады. Санжар Жағыпарұлы Асфендияров 1889 жылы Ташкент қаласында дүниеге келген. Дәрігерлер отбасында тәрбиеленген. Ол 1907 жылы Петербург әскери-медициналық академиясына оқуға түсіп, 1912 жылы бітіріп шығады. Академияны бітіргенен кейін Термез қаласында жұмыс істейді. 1919-1920 жылдары С.Ж.Асфендияров Түркістан республикасында Денсаулық сақтау жөніндегі халық комиссары болып қызмет істеген. Ол 1927 жылы Мәскеу университетінің профессоры болып, Шығыс халықтары тарихынан дәріс оқиды және Мәскеу Шығыстану институтының ректоры болады. 1930 жылы С.Ж.Асфендияров Қазақ АССР Денсаулық сақтаудың халық комиссары болып тағайындалады. Алматы медицина институтын ұйымдастыруға көп еңбек сіңірді. Халел Досмұхамедұлы – Алаш қозғалысының қайраткері, дәрігер, ұстаз, ғалым. Мамандығы дәрігер бола тұра, қазақ тарихы, әдебиеті мен тілі, медицина, биология, табиғаттану салалары бойынша зерттеу мақалалар мен оқулықтар жазған талантты ғалым 1883 жылы қазіргі Атырау облысы Қызылқоға ауданында дүниеге келген. Ол 1909 жылы Петербург әскери- медициналық академиясын алтын медальмен бітірген соң, алдымен Перм губерниясында, содан кейін 2- Орал казак-орыс атқыштар батальонында әскери кіші дәрігер қызметін атқарады. Х.Досмұхамедұлы 1912, 1913 және 1915 жылдары оба індетіне қарсы күрес істеріне ат салысады. Ол 1913-1918 жылдары «Қазақ» газетінде «Тамыр дәрі хақында», «Сары кезік- сүзек», «Жұқпалы аурулар хақында» атты кәсіби және әлеуметтік-саяси тақырыптарда мақалалар жариялап, өзіндік ой-пікірін білдіріп тұрады. Оның «Как бороться с чумой среди киргизского народа» (1916) деген кітабы өз кезеңінде оба індетіне қарсы күрестің әдіс-тәсілдерін түгел қамтыған еңбек болды. 2009 жылы 27 қазанда университетте Х.Досмұхамедұлы атындағы Қоғамдық денсаулық сақтау мектебі құрылды. Көрнекті ағартушы, қоғам қайраткері, педагог Ы.Алтынсариннің шәкірттерінің ішінен бірнеше дәрігер мен фельшерлер шықты. Олар: Ә.Алдияров пен Ә. Айтбақин. Әбубәкір Алдияров Троицк қаласында талантты оташы ретінде танылды. Ол қазақтың дарынды ақыны С.Торайғыровқа күрделі ота жасап, халық алдында, өзінің қызметтес әріптестері арасында зор беделге ие болады. Әміре Айтбақин құрметті дәрігер аталып, «барлық аурулардан емдеп жазушы» ғалым ретінде танылды. Ол өзінің қымызбен емдеудегі байқаған тәжірибелерін Томск университетінің еңбектерінде жариялайды. Алғашқы қазақ дәрігерлерінің бірі - Мұхамеджан Қарабаев 1887 жылы Қазан университетінің медицина факультетін бітірген. 1916 жылы «Қызыл кресті» ұйымдастыруға қатысты. Ол 1919- 1921 жылдары Қостанай аймағына сүзек, безгек, оба, шешек сияқты індет көп таралған кезде, медициналық көмек ұйымдастырды. М.Қарабаев уезд халқының санитарлық мәдениетін көтеруге, оларға тазалық пен гигиенаның қарапайым шарттарын үйретуге көп көңіл бөледі. Өзінің 40 жылдық дәрігерлік еңбегімен республиканың денсаулық сақтау ісін ұйымдастыруға, дамытуға елеулі еңбек сіңірді. Басқа да көптеген қазақ дәрігерлері мен фельдшерлері қоғамдық істерге белсене араласып, денсаулық сақтау ісінің қалыптасуына үлкен еңбек етті. 4- тапсырма. Сұрақтарға жауап беріңіз. С.Асфендияров академияны бітіргеннен кейін қайда жұмыс істеді? Х.Досмұхамедұлының қандай еңбектерін білесіз? Ә.Айтбақин қандай дәрігер? Қазақстанда қандай жұқпалы аурулар көп тарады? С.Асфендияров Мәскеуде қандай қызметтер атқарды? 5- тапсырма Мәтін бойынша сөз тіркестерінің сыңарын табыңыз. 1. дәріс ................... 2.алғашқы................ 3.дәрігерлік.............. 4.талантты............. 5.мәдениетін......... 6-тапсырма. Төмендегі сөйлемдерді қазақ тіліне аударып, түсінгеніңізді айтыңыз. Х.Досмухамедов в 1903 г. успешно окончил Уральское реальное училище. Он активно занимался вопросами противоэпидемической работы, организацией стационаров для инфекционных больных.Учитывая большой неоценимый вклад в развитие просвещения и здравоохранения Казахстана, решением Ученого Совета КазНМУ им.С.Д.Асфендиярова от 27 октября 2009 г. Школе общественного здравоохранения присвоено имя Халела Досмухамедова. 7-тапсырма. Мәтіннен көмекші етістіктерді тауып, сөйлемдерді көшіріп жазыңыз. Студенттің білімін бақылау Когнитивті – білім компетенциясы: Тест тапсырмалары: 1) Етістікті көрсетіңіз: а) қалақай б) дәне в) сораң
г) еру д) жұмыс
2) Дара етістікті сөйлемді көрсетіңіз: а) Балалар ойнап жүр. б) Олар сөйлесіп отыр. в) Балалар доп ойнады. г) Балалар доп ойнап жатыр. д) Мен театрға барып келдім. 3) Күрделі етістікті сөйлемді көрсетіңіз: а) Сәуле орындықта отыр. б) Сәуле кеше келді. в) Сәуле келе жатыр. г) Сәуле келді. д) Сәуле мектепке барды. 4) Сөйлемді аяқтаңыз: Егер адам тыныс жолы арқылы уланса, ... а) көмек көрсету үшін. б) өте сақ болған. в) бір жүйеге келтіру г) таза ауаға шығару керек д) тындау керек
а) тыңдайды б) жаздай в) жемдей г) сіздей д) озіндей 6) Етістіктің сұрағын көрсетіңіз: а) қашан? б) не қылды? в) не үшін? г) қандай? д) не?
7) Етістікті көрсетіңіз: а) ауыр, жеңіл б) ақылды, сергек в) бар, жоқ г) он, жетпіс д) келді, кетті 8) Көмекші етістікті тіркесті көрсетіңіз: а) келе бастады б) сұраған жоқ в) біреу келді г)жағдай бар д) бару керек 9) Етістікті көрсетіңіз: а) әрбір
б) қоғам в) оқыды
г) жеміс д) мектеп Операционалды – дағды компетенциясы: Көмекші етістіктер қатысқан тіркестерді пайдаланып сөйлем құрастырыңыз. Жазып бер, қайтып кетті, түсіп кетті, салып бер, оқып қойды. Коммуникативті компетенция: а) лексикалық тақырып бойынша Алғашқы қазақ дәрігерлерінен кімдерді білесіз? Алғашқы қазақ фельдшерлері қайда даярланып шықты? С.Асфендияров кім? Қайда оқып білім алған? Х.Досмұхамедұлы туралы не білесіз? Ақын С.Торайғыровқа күрделі ота жасаған дәрігер кім? Дәрігер М.Қарабаев медицинаның қай саласында еңбек етті? ә) грамматикалық тақырып бойынша Тілімізде көмекші етістіктердің атқаратын қызметі қандай? Қандай көмекші етістіктерді білесіз? Ал, баста, қой, бол көмекші етістіктеріне мысал келтіріңіз. Тілімізде жиі қолданатын көмекші етістіктерді атаңыз. Өзін-өзі дамыту компетенциясы: Сөйлемді аяқтаңыз. Ә.Алдияров күрделі ота жасап, ......................................... Алаш қозғалысының қайраткері ................................................ С.Асфендияров 1907 жылы Петербург әскери-медициналық академияға................. Қоғамдық денсаулық сақтау мектебі ............................... Негізгі әдебиеттер: 1.Бектұров Ш.К. Бектұрова А.Ш. Қазақ тілі для начинающих. Алматы, 1994. 47-б. 2. Хабдин Қ.Е., Тәттібаева А.Е. Қазақ тілі сабақтары. А, 2004 . 3. С.Жиенбаев, Г.Бегалиев, И.Уюкбаев. Қазақ тілі. А.,1988.123-124 бб. Қосымша әдебиеттер: 1.Бектаев Қ. Үлкен қазақша-орысша, орысша-қазақша сөздік. Алматы, 2001. 2.Құлмағамбетова Қ., Елемисова Ж., Қазақ тілін үйренушілерге көмек. Алматы, 1990. 96-б. 3. Қожахметова Х. 40 уроков казахского языка. Алматы, 1989. 87-88 бб. ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ) ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Тақырыбы: Қазақтың көрнекті дәрігер-ғалымдары. 2012 ж.
Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай 1. Тақырыбы: Қазақтың көрнекті дәрігер-ғалымдары. 2. Мақсаты: Мәтінді сапалы меңгеру уәжін қалыптастыру. Тақырыпты қатысымдық тұрғыда меңгеру, сөздік қорын тұрмыс-тіршілікте, қоғамдық-әлеуметтік салада еркін пайдаланып, сауатты жаза білуіне көрініс беру. 3. Міндеті: 1. Когнитивті – білім компетенциясы бойынша тіл жүйесін, кәсіби бағытта сауатты жазуға, мамандығына сәйкес сөйлеу тілін үйретіп, ғылыми-қоғамдық және медициналық терминологияларды қалыптастыру. 2. Операционалды – дағды компетенциясы бойынша лексикалық – грамматикалық ерекшеліктердің қолдану аясын білуге машықтандыру, терминдердің жазылу үлгісін, оларға қойылатын талаптарды, біліктілікті қалыптастыру. 3. Коммуникативті компетенция бойынша ғылыми мәліметтерді, әдебиеттерді қолдана алу, мәтінді түсініп оқу. 4. Негізгі ұғымдар: сөйлеу мәдениетін қалыптастыру, қазіргі дәрігерлердің өмірбаяны, еңбектері. 5. Сабақты өткізу жоспары: 1.Ұйымдастыру кезені-5 минут 2. Өткен материалдарды сұрау-15 минут 3. Жаңа сабақты түсіндіру-30 минут 4. Тақырыпты қорытыңдылау а)лексика-грамматикалық тақырыптар бойынша-50 минут б)сөйлеу мадениетінін қалыптастыру-30 минут 5. Білім дағдыларын, деңгейлерін бақылау жұмыстары-20 минут 6.Өткізу түрі:Тәжірибелік сабақ. 7. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: Коммуникативтік қарым-қатынас, дискуссия, түсіндіру, талдау, жинақтау, салыстыру, баяндау. 8. Көрнекі құралдар: Кестелер 9. Тапсырмалар : 1-тапсырма. Мәтінді аударып, ішінен медициналық терминдерді табыңыз. Сызганов Александр Николаевич родился в 1896 году в г. Татарской АССР. Русский. Хирург, доктор медицинских наук (1936), профессор (1934), заслуженный деятель науки КазССР (1941), действительный член АН КазССР, академик (1954). В 1934-1936 гг.он организовал Республиканскую станцию переливания крови, которой руководил в течение 11 лет. В КазГМИ возглавил кафедру оперативной хирургии с топографической анатомией. А.Н.Сызганов уделял большое внимание изучению гнойной хирургии.В 1957 г. в институте впервые в республике организован онкологический сектор с лабораторией экспериментального рака. В 1960г. на базе сектора был создан НИИ онкологии и радиологии. В результате научно-клинических и экспериментальных исследований были разработаны методика оригинального способа пищеводно-желудочного анастомоза после резекции пищевода, пораженного раком, способ внутритканевой терапии с использованием радиоактивного препарата, рассасывающегося по лимфатическим путям, изучен процесс малигнизации узловых форм зоба. По инициативе и при непосредственнном участии А.Н.Сызганов в институте были созданы отделения хирургического лечения заболеваний легких, приобретенных и врожденных пороков сердца, кровеносных сосудов, заболеваний щитовидной железы, лаборатория анестезиологии и реанимации, лаборатория медицинской радиологии. 2- тапсырма. Сөздерді аударып, сөйлем құраңыз. Врач, операция, труд, ученый, почки, больной, витамины, здоровья, деятель, наука, сердца, заболевания, желудок, пищевод, организм. 3 – тапсырма. Сөздерді аударып, қажеттілік мәнінде сөйлем құраңыз.. Протекать, опухать, оздоровление, колоться, загнить, всасывать, впитывать, стремиться, хрипнуть, чувствовать, утруждать, не начинать, изменяться, торопить, голодать, заинтересовать, руководить, рассуждать. 4 – тапсырма. Көп нүктенің орнына керекті сөзді қойыңыз. ... емделуіңіз керек. ... емханаға баруы қажет. ... емдеулері керек. ... дәрігерге қаралуыңыз қажет. ... көп оқуым керек. ... бүйрегіңізді емдеу керек. ... жүрегін тексерту қажет. ... дәрігердің кеңесін тыңдауыңыз керек.
Тілі байлану, тілін тыю, аузына құм құйылу, құлағының етін жеу, тілдеу, ауыз-аузына жұқпау, миға тоқу, ала көзбен ату, көз жазып қалу, көз жүгірту, көз жеткізу. 6 – тапсырма. Мына етістіктерді толықтырыңыз. Үлгі: Сөйлеу мәнді етістіктері: сұрау, үндеу, деу, сөйлету т.б. Хабарласу етістіктері: Сөйлесу етістіктері: Сұрақ-жауап етістіктері: Ойлау мәнді етістіктері: Көңіл-күй етістіктері: Жұмыс істеу етістіктері: 7. Мәтінді оқып, аудару Қазақтың көрнекті дәрігер-ғалымдары «Елдің атын ер шығарар» демекші, сол ерлердің есімдері, елінің есінде мәңгі жүретін қазақтың қазіргі кездегі танымал дәрігерлері Т.Шарманов, М.Әлиев, К.С.Ормантаев, А.Р.Рақышев, О.Жарбосынов т.б. Қазақ медицинасының қалыптасуы мен дамуына ғалымдарымыздың сіңірген еңбектері өте зор. Солардың ішінде ардақты азаматымыз, атақты ғалым, ұлағатты ұстаз, денсаулық саласында жан аямай еңбек еткен, академик Төрегелді Шарманов 1930 жылы Қарағанды облысының Ұлытау елді мекенінде дүниеге келген. Еліміздің денсаулық сақтау жүйесіне, медициналық ғылым саласына сіңірген еңбегі ұлан-ғайыр. Ол өз елімізде ғана емес, сонымен қатар дүниежүзілік денсаулық сақтау жүйесіне де қомақты үлес қосты. Әсіресе, ең алғаш біздің елде туберкулез ауруының теміртапшылығынан болатын қан аздығының, біраз а витаминоздардың, әсіресе, С, А витаминдерінің тапшылығының жиі таралып кеткенін анықтап жазып, үлкен мәселе көтерді. Т.Шармановтың ең түбегейлі, жан-жақты тексеріс жүргізіп жүрген ғылым саласы - тағамтану ілімі. Жас балаларға және ауру адамдарға арналған диеталық және емдік тағамдардың көптеген түрлерін жасап шығарғанының мәні өте үлкен. Елімізде алғаш нутрициология ғылымының ірге тасын қалады. 1971-1982 жылдары Қазақ КСР Денсаулық сақтау министрі болған. Ол ҚР еңбек сіңірген қайраткер, «Платина тарлан» сыйлығының және Леон Бернард атындағы ДДҰ-ның лауреаты. Халқымыздың біртуар ұлы, көрнекті тұлға Т.Шарманов биыл 80 жасқа толды. Балалар хирургиясының атасы Камал Сәруарұлы Ормантаев 1936 жылы дүниеге келген. Ол кісі бар еңбегін медицина саласына арнаған. Қазіргі кезде Алматыдағы 1 балалар ауруханасында дәрігер-хирург болып қызмет атқаруда. Камал Сәруарұлының Мәскеудегі өмірі өзін көп арманға жетелеген еді. Өзі ұйымдастырған Қазақ Педиатрия институтының директоры болып қызмет атқарады. Көптеген медициналық кітаптар мен ғылыми еңбектердің авторы. Қазір аталмыш дәрігер-ғалымдардың бастауымен Шри-Ланкадан екі балалар үйін салып жатқаны үлкен ерлік. Алматыда Т.Шарманов пен К.Ормантевтың ұйымдастыруымен республикадағы жетім балаларға көмек көрсету мақсатында «Қамқор» атты қор ашылған. Ол балаларға қиын оталар жасап, емдейтін нағыз шипагер дәрігер. Өзінің қыруар еңбегімен балалар хирургиясының атасы аталған академик, алаштың азаматы, ұлы перзенті. Ол Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, «Тарлан» сыйлығының иегері, республикада екі дүркін «Алтын адам» атағын алған академик. Ғылым Академиясының академигі, медицина ғылымдарының докторы, профессор Алшынбай Рақышев 1931 жылы Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданы, қазіргі Т.Әубәкіров атындағы ауылда туылған. 1950-1956 жылдары Қарағандыдағы медицина институтында оқыған. 1966 жылы Ленинградтағы физиология институтында аға ғылыми қызметкер болып істеді. А.Р.Рақышев – 1969-1976 жылдары Алматы медицина институтының оқу істері жөніндегі проректоры, 1994-1995 жылдары Яссауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университетінің вице-президенті болған. 1977 жылдан бері С.Ж.Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университетінде қалыпты анатомия кафедрасының меңгерушісі. А.Р.Рақышев 150-ден астам ғылыми жұмыстар мен 12 монографияның авторы. Ол 1980 жылы Парижде лазер сәулесін медицина саласында қолдану жөніндегі Дүниежүзілік қауымдастықтың құрметті президенті болып сайланған. . Қазақстанның Халық Қаһарманы, ғалым, хирург, медицина ғылымының докторы, профессор Мұхтар Әлиев 1933 жылы Қызылорда облысында туылған. Негізгі ғылыми еңбектері торакальды, абдоминальды, қан тамыры хирургияларына т.б арналған. Жеке өзі он үш мыңнан астам ота жасаған. Ол Қазақстан мен Орта Азияға бірінші болып бүйректі, бауырды, бала бүйрегін т.б ауыстырып салу (трансплантация) оталарын жасаған. 1980 жылдан өзі негізін қалаған А.Н.Сызғанов атындағы хирургия ғылыми орталығының директоры және кафедра меңгерушісі болды. 1982-1987 жылдары Денсаулық сақтау министрі болған. Аталған дәрігерлер ҚР Денсаулық сақтау саласы тарихында ғана емес, дүниежүзінің денсаулық сақтау жүйесінде де өзіндік үлестерін қосқан, медицина саласына мол мұра қалдырған дарынды тұлғалар. Сөздік ұлан-ғайыр - огромный теміртапшылықты - железодефецитная қомақты үлес – значительный вклад қан аздық - анемия түбегейлі – основательно, важно ірге тасын – основание, фундамент шипагер – целитель, исцеляющий қауымдастық – общество еңбек сіңірген – заслуженный қайраткер – деятель мәні – значение тұлға – личность қор – фонд ота – операция қыруар – множество ғалым – ученый ғылым – наука сала – отрасль екі дүркін – дважды ауыстырып салу-трансплантация 8-тапсырма. Оқып, аударыңыз. Кез – келген, тіпті ең бір күтпеген, қауіпті жағдайларда, дәрігер қатты қобалжып, қорқып немесе жіберген қатесі үшін қатты жабырқап тұрса да, науқасқа көрсетпеуі, сездірмеуі тиіс. Әрқашан дәрігер өзіне сенімді болу керек. Дәрігердің қиын жағдайда өзін-өзі ұстап, барлығы жақсы, дұрыс болады деген үміті науқастың сенімін сақтайды. Коммуникативті және экспрессивті қимылдар, сенімділікті, ілтипаттылықты білдіретін мимикалық реакциялар, эмоционалды жақындықты білдіретін ара қашықтық, дәрігердің сыртқы келбеті, сөйлеу мәнері, кәсіби біліктілігі науқастың сенімін арттырып, үмітін оятады. Медицина қызметкерінің тағы бір кәсіби маңызды жоғары қасиеті, бұл кәсіби іс – әрекет барысында қалыптасатын коммуникативті толеранттылық болып табылады. Коммуникативтік толеранттылық коммуникативті біліктіліктің маңызды бір құрамдас бөлігі, шыдамдылық, төзімділік дегенді білдіреді. Коммуникативтік толеранттылық дәрігердің науқас бойындағы жағымсыз қасиеттері мен әдеттерін, жеке ерекшеліктерін, ойлау стереотиптерін, тіпті сөйлеу мәнерін қаншалықты төзіммен қабылдайтынын айғақтайды. Науқас түрлі ойлар мен сезімдер туғызуы мүмкін. Ол дәрігерге ұнауы, ұнамауы, жағымды немесе жағымсыз әсер қалдыруы мүмкін. Дегенмен, дәрігердің кәсіби дайындығы жанжал, қақтығыс жағдайын болдыртпайды. 10. Бақылау: 1. Қазақтың қандай атақты дәрігерлерін білесіз? 2. Қазіргі кездегі қандай көрнекті дәрігерлерді білесіз? 3. Т.Шарманов туралы не білесіз? 4. Қ.Ормантаевтың қандай еңбектерін білесіз? 5. А.Рақышовтың еңбек жолы қалай және қашан басталды? 6. Анатомия нені зерттейді? 7. М.Әлиевтің қандай еңбектерін білесіз? 8.Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері, уролог-дәрігер О.Жарбосынов туралы не білесіз? 9. А.Н.Сызғанов кім? 10. Дәрігер мамандығы туралы не айтасыз?
1. Ақыжанова А.Т. Қазақ тілі мәтіндер мен жаттығулар. Алматы, 2005ж. 2. ИсаеваЖ Т,Тәттібаева А.Е.,.Т. Қазақ тілі Алматы, 2011ж.
ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ) ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Тақырыбы: Шығыс медицинасы. 2012 ж.
Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай 1. Тақырыбы: Шығыс медицинасы 2.Мақсаты: - шығыс медицинасы туралы мағлұмат беру; - шығыс медицинасы туралы мәтінінің мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету; - шығыс медицинасы туралы мәтінді пайдалана отырып, әңгіме-сұхбат құрғызу; - түрлі жаттығу жұмыстары арқылы қазақша сөйлеуге дағдыландыру; - етістіктің жасалуын практикалық жолмен меңгерту; - өз бетінше сөйлем құрастыруға машықтандыру;
1. Медицина дамуында шығыс медицинасының маңызы. 2. Шығыстың ғұлама ғалымдары. 3. Ибн-Сина еңбектерінің маңызы. 4. Шығыс медицинасындағы емдеу тәсілдері. 5. Инемен емдеу әдісінің ерекшелігі. 6. Нүктелі массаждың пайдасы. 7. Шығыс медицинасының ерекшелігі. 5.Сабақ өткізу жоспары: А)Ұйымдастыру (2-3 минут). Ә) Үй тапсырмасын сұрау (45- 48 минут). Б) Жаңа сабақты түсіндіру. - Мәтін бойынша жұмыс (60 -65 минут). Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, мәтін бойынша сұрақтарға жауап, пікірталас, салыстыру жүргізу, аударма жұмысын жасату. - Грамматикалық тақырып бойынша жұмыс (25-30 минут). - Жаңа сабақты қорыту (10-15 минут) В) Студенттердің білімін бағалау (2-3 минут ) 6. Өткізу түрі: Тәжірибелік 7. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, грамматикалық тапсырмалар, сұхбат құрғызу, пікірталас, салыстыру, аударма жұмысын жасату, жағдаяттық тапсырма, тесттік бақылау. 8. Көрнекі құралдар: Кестелер, суреттер, көркем суретті кітаптар, аудиодиск 9. Тапсырмалар А)Төмендегі сөздердің мағынасын түсіндіру немесе синонимдік қатарын көрсету. Дерек, құндылық, ғұлама, өшпес із, мәлімет, сыр, шоқ, бармақ, қалпына келтіру, жасуша. Ә)Төмендегі сөздердің аудармасымен танысу. деректер-сведения құндылық-ценность өшпес із-незабываемый след мәселелеріне арналған-посвященный проблемам нүкте-точка сыр-тайна,секрет шоқ-горящий уголь қалпына келтіру-восстановить жасуша- клетка Б) Мәтінді оқу Шығыс медицинасы Медицина дамуында шығыс медицинасы ерекше орын алады. Шығыс медицинасы жайлы деректер адамзатқа ежелден белгілі. Шығыстың ғұлама ғалымдары Әбу Насыр әл-Фараби, Әбу Әли ибн Сина (Авиценна), Әбу Бәкір Ар-Рази (Разес), Әбу Райхан әл-Бируни медицина, жаратылыстану, астрономия, философия т.б. ғылым салаларына арнап еңбектер жазып, адамзат дамуында өшпес із қалдырды. Олардың еңбектері бүгінгі күнге дейін өзінің құндылығын жойған жоқ. Мысалы, Әбу Әли ибн Синаның «Китаб ал-Канун фит-т-тибб» («Канон врачебной медицины »), «Китаб аль-Шифа» («Книга исцеления») т.б.еңбектерінің медицина даму тарихында маңызы зор. Ғұлама ғалымның бұл еңбектері ХII ғасырда араб тілінен латын тіліне аударылған. Мұнда кейбір ауру түрлері сипатталып, оны емдеу әдістері көрсетілген. Сонымен бірге денсаулықты сақтау, нығайту жолдары, әртүрлі өсімдіктердің пайдасы туралы да мәлімет Шығыс медицинасында науқастарды емдеу үшін әртүрлі дәрілік өсімдіктер, емдік балшық, минералды сулар қолданылған. Сонымен бірге массаж жасау, нүктелі массаж, инемен емдеу т.б. кең тараған. Инемен емдеу (чжень) және денені күйдіріп емдеу (цзю) – талай ғасырлардан бері медицинаға белгілі. Ол осыдан бес мың жыл бұрын Тибет (Қытай) медицинасында қолданылған. Ол кездерде ине орнына үшкір тас, жануарлар сүйегі, күйдіру үшін қамыстың шоғы пайдаланылғаны туралы деректер бар. Біздің дәуірімізге дейінгі ІІІ ғасырда жазылған қытай халық медицинасының он сегіз томдық «Хуанди нэй –цзин» деп аталатын кітабында инемен және күйдіріп емдеу әдістерін қандай ауруларға қарсы қолдану қажеттігі көрсетілген. Сол кездің өзінде-ақ, Қытай инемен емдеу орталығына айналып, бұл елге Жапония, Үндістан сияқты елдерден дәрігерлер келіп, емдеу сырын үйрене бастайды. Ал, ХІХ ғасырдан бастап Европада да инемен емдеуді қолдана бастады. Денедегі емдеу нүктелерін бармақпен басып емдеуді - нүктелі массаж деп атайды. Бұл емдеу әдісі Жапонияда пайда болған деп есептеледі. Жапон тілінде Ши-атсу деп аталады (ши-бармақ яғни, саусақпен басу деген сөзден шыққан). Бұл әдіспен кейбір мүшелердің бұзылған қызметін қалпына келтіруге болады екен. Сонымен бірге, шығыс медицинасында емдік дене шынықтыру жаттығуларына да көп көңіл бөлген. Шығыс медицинасы адам ағзасы біртұтас, бірімен– бірі байланысып жатқан бөлінбейтін жүйелер мен жасушалар жиынтығы деп қарайды. Сондықтан егер жанарыңыздын көру қабілеті азайса, онда көзбен бірге бауырды да емдеуді қолға алады. Ал, созылмалы ауруларға ұшырағандарға емдік дәрілер бірден тағайындалмайды, емдеу үш кезеңге бөлінеді: бірінші кезең – ағзаны тазалау; екінші кезең – ағзаны жетіспейтін микро– макро элменттермен толықтыру; үшінші кезең – ағзаны қайта қалпына келтіру. В) Мәтін бойынша сұрақтарға жауаптарға жауап беру 1. Медицина дамуында шығыс медицинасының маңызы қандай? 2. Шығыстың қандай ғұлама ғалымдарын білесіз? 3. Ибн-Сина еңбектерінің маңызы қандай? 4. Шығыс медицинасындағы емдеу тәсілдері қандай? 5. Инемен емдеу әдісінің ерекшелігі қандай? 6. Нүктелі массаждың пайдасы қандай? 7. Шығыс медицинасының қандай ерекшелігі бар? Г) Мәтінде курсивпен берілген етістіктердің ішінен туынды етістіктерді тауып, жасалу жолын түсіндіру. Ғ)Төмендегі етістіктердің қайсысы мәтінде кездеспейді? қалпына келтіру, аудару, берілу, қарау, толықтыру, қолданылу, ескеру, көмектесу, сақтау, ойлау, нығайту, ақылдасу, атау, басқару,молығу, көбею, тазалау, есептеу,көрсету, азаю, иіскеу, емдеу, жоғалу, сарғаю,үйрену. Д) Сөйлемдердің шын, өтірік екенін анықтау. А) Шығыс медицинасы жайлы деректер адамзатқа әзірше белгісіз. Ә) XXI ғасырдан бастап Европада да инемен емдеуді қолдана бастады. Б) Ине орнына үшкір тас, жануарлар сүйегі қолданылды. В) Шығыс медицинасында дәрілік өсімдіктер қолданылған Г) Шығыс медицинасында науқастарды емдеуде химиялық қоспалар қолданылған Ғ) Бармақпен басып емдеу әдісі Италияда пайда болған. Д) Шығыс медицинасында дене шынықтыру жаттығуларына көңіл бөлген. Ж) Әл Фарабидың «Китаб аль-Шифа» атты еңбегі бар.
По преданию, почувствовав близкий конец, ибн-Сина решил дать бой смерти.Он приготовил 40 снадобий,которые надо последовательно применить в случае его смерти,и продиктовал правила их использования своему самому верному ученику. После смерти ибн-Сины ученик приступил к оживлению,с волнением замечая, как немощное тело старца постепенно превращается в цветущее тело юноши, появляется дыхание, розовеют щеки.Оставалось последнее лекарство,которое нужно было влить в рот и оно бы закрепило жизнь, восстановленную предыдущими снадобьями.Ученик был так поражен произошедшими изменениями,что выронил последний сосуд.Спасательная смесь ушла в глубину земли и через несколько минут перед учеником лежало дряхлое тело учителя. З) Салыстыру жүргізу. Батыс медицинасы химиялық қоспалар арқылы қолданылады. Бұл қоспалар жылдар бойы клиникалык сынақтан өтеді. Сонан соң жалпы өндіріске жіберіледі. Осы фармацевтикалық өнімдер қызу түсіреді, жанға батқан ауру мең жөтелді саябырлатады, ісіктерді т.б басады. Асқынып кеткен жағдайларда арнайы оталар (операциялар) жасап, емдеу жүргізеді. Батыстың медицинасы – адамның әрбір мүшесін жеке –жеке қарайды. Гепатолог дәрігер тек ғана бауырды емдесе, кардиолог тек жүректі, нефролог бүйректі, гинеколог әйел ауруларын, окулист көз ауруларын емдейді т.б. Ал, шығыс медицинасында науқас адамды толығымен бірден емдейді (рух, жан, тән). Шығыс медицинасының негізі – ағзаны бөлінбейтін біртұтас деп қарайды. Адам ағзасы біртұтас, бірімен– бірі байланысып жатқан бөлінбейтін жүйелер мен жасушалар жиынтығы деп есептейді. Е) Сөйлемдерді толықтырып, мәтіннің мазмұнын айту. 1026 жылы «Тун женьшу сюэ женьцзю» (Қола адамның нүктелерінің атласы) атты көлемді ------------------------- жазылды. Ол кітапта науқасты емдеу------------------- ине қою нүктелері сипатталып, адам денесіне түсірілген болатын. Сол заманның ----------------- ғалымы Ван Вени адамның қоладан жасалған мүсініне 600 инемен----------------------- нүктелерін түсіріп, оларды емдеу ----------------------. қалай табу --------------- анықтап көрсеткен. Бұл нүктелер 12 сызық (меридианға) орналастырылған. --------------- ойынша , әр сызық адам денесінің шеткі ( периферия) бөлігін ішкі мүшелермен байланыстырады. Бұл ---------------- ғасырлар бойы дамып, толықтырылып отырды. Біршама уақыт аралығында ------------------ сызық 14-ке көбейіп, 695 ем нүктелері анықталады. Керекті сөздер: автордың, керектігін, белгілі, еңбек, он екі, емдеу, тәсіл, барысында, үшін. Грамматикалық таұырыпты түсіндіру. Етістіктің жасалуы -ла,-ле,-да,-де,-та,-те; -лан,-лен,-дан,-ден,-тан; тен; -ғар,-гер,-қар,- кер; -лас,-лес,-дас,-дес,-тас,-тес; Мына етістіктердің түбірін табy. Шегелеме, үтіктеу, аяқташы, тазалады, ойландың, тұздау, ақылдасты. 10.Бақылау А) 1.Дұрыс аудармасын табыңыз а) нүкте-клетка ә) қолдану-считать б) қалпына келтіру-появиться в) зерттеу-применять г) арнау-посвящать 2.Көп нүктенің орнына керекті сөзді қойыңыз. ХІХ ғасырдан бастап Европада да инемен емдеуді .................бастады. а ) қолдана ә) пайдалы б) тұра в) емдеу г) үйрену 3.Нүктелі массаж дегеніміз - а) емдеу нүктелерін бармақпен басып емдеу ә) емдік минералды сулармен емдеу б) дене шынықтыру жаттығулары в) дәрілік өсімдіктерді пайдалану г) емдік балшықты пайдалану 4.Лечебный центр сөзінің дұрыс аудармасын табыңыз. а)емдік шара ә) емдеу орталығы б) емдік пайдасы в) емдеу нүктелері г) емдеу ісі 5.Қате аударылған сөзді табыңыз. а) дәрілік өсімдіктер-лекарственные растения ә) минералды сулар-миреральные воды б) емдік балшық-лечебный мед в) инемен емдеу-иглотерапия г) мәліметтер-сведения
а) Әбу Насыр әл –Фараби ә) Әбу Әли ибн Сина б) Қожа Ахмет Яссауи в) Жүсіп Баласағұни г) Әбу Райхан әл-Бируни 7.Сведения сөзінің баламасын табыңыз. а) жаңалықтар ә) үлгілер б) зерттеулер в ) мәліметтер г) жоспарлар 8. « Чжень » сөзінің мағынасы. а) сумен емдеу ә) бумен емдеу б) балшықпен емдеу в)инемен емдеу г) балмен емдеу 9. « Цзю » сөзінің мағынасы. а) күйдіріп емдеу ә) сумен емдеу б) дәрілік өсімдіктермен емдеу в) иенмен емдеу г) балмен емдеу 10. Ибн-Синаның еңбегін атаңыз. а) « Құтадғу-білік » ә) « Диуани лұғат-ат-түрік » б) « Китаб ал-Канун фит-т-тибб » в) « Хуанди нэй-цзин » г) « Білге қаған » 11.Зат есімнен жасалған етістік қатарын көрсетіңіз. а) жазу, оқу, отыру ә) шегелеу, бастау, тұздау б ) алу, салу, әкелу в) көру, келу, жүгіру г) айту, бару, жасау . Ә) Жағдаяттық тапсырма: 1. Сіз шығыс медицинасы арқылы емдейтін клиникада жұмыс істейсіз, өзіңіздің емханаңыздың ерекшеліктері туралы әңгімелеңіз. 2. Сіз батыс медицинасы арқылы емдейтін клиникада жұмыс істейсіз, өзіңіздің емханаңыздың ерекшеліктері туралы әңгімелеңіз. 3. Сіз науқас адам роліндесіз, өзіңізге тиімді клиниканы таңдауыңыз керек, сізді қызықтыратын сұрақтарыңызды дайындаңыз. 11.Әдебиеттер: 1. Доскеева Б.Ж. Қазақ тілі. Жалғастырушыларға арналған. Алматы,2000 ж. 2. Исаева Ж.,Тәттібаева.Қазақ тілі. 2011ж. 3. Ш.Бектұров, А.Бектұрова Қазақ тілі для начинающих. Алматы, 1994 ж. 4. Доскеева Б.Ж. Қазақ тілі. Бастауыш деңгей. Алматы,2011 ж.
ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ) ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Тақырыбы: Адам ағзасы – біртұтас құрылым 2012 ж.
Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай 1. Тақырыбы: Адам ағзасы – біртұтас құрылым 2. Мақсаты: - «Адам деген ардақты ат» деген сөздің мағынасын ұғындыру, оларды адамгершілікке, имандылыққа, салауаттылыққа баулу; - Адам ағзасы тақырыбы бойынша білімдері мен түсініктерін кеңейту, адам ағзасы таұырыбының қазақша атауларын білдіру, сол арқылы сөздік қорын дамыту; - Анық өткен шақтың жұрнақтарын пайдалана отырып сөйлемдерді дұрыс құрғызу. Қажетті сөйлемдерді үйрету арқылы кәсіби сөйлеу тілін дамыту. Лексикалық тақырыпты грамматикамен байланыстыра отырып, сөйлем құруға үйрету, сөздік қорын байту.
1. Адамның кеуде қуысында орналасқан мүшелер; 2. Құрсақ қуысында мүшелер; 3. Бұлардан басқа мүшелердің адам ағзасындағы маңызы; 4. Тірек – қимыл жүйесі туралы мағлұмат; 5. Қаңқаның сүйектері жайында; 6. Бұлшық еттің қасиеті; 7. Ас қорыту жүйесінің маңызы; 8. Зәр шығару жүйесінің маңызы; 9. Қан айналу жүйеснің қызметі; 10. Тыныс алу жүйесі маңызы;
Кіріспе бөлім ( ұйымдастыру кезені ) - 5 мин. Өткен сабақты пысықтау - 25 мин. Үйге берілген жатығуларды тексеру - 20 мин Үзіліс - 10 мин. Жаңа лексикалық тақырып бойынша жұмыс - 30 мин. Жаңа грамматикалық тақырып бойынша жұмыс - 20 мин. Үзіліс - 10 мин. Лексикалық тақырып бойынша жаңа сөздермен жұмыс - 20 мин. Жаттығу жұмыстары, мәтінді аудару, тест - 20 мин. Қорытындылау, үй тапсырмасын беру, бағалау - 10 мин. Аударма жұмысын жасату, сұрақ-жауап, арнайы тапсырмалармен жұмыс жасау, мазмұндау, қайталау сұрақтары. 6. Өткізу түрі: тәжірибелік 7. Білім берудін және оқытудың әдіс-тәсілдері: Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс, грамматикалық тапсырмалар, сұрақ-жауап, аударма жұмысын жасату, тест тапсырмалары. 8. Көрнекі қүралдар: Кестелер, суреттер, үлестірмелі карточкалар. 9. Тапсырмалар а) Төмендегі сөздедің аудармасымен танысу: Ағза - организм Тыныс - дыхание Қан айналымы - кровообращение Құрсақ қуысы - брюшная полость Зәр шығару жуйесі - мочевыделительная система Көбею - размножение Тірек-кимыл жуйесі - опорно- двигательная система Бұлщық ет – мышцы Беку – укрепиться Жұтқыншақ – глотка Өңеш – пищевод Бездер – железы Қорытылу – перевариваться Кеңірдек – трахея Сіңіру – впитывать, всасывать Несепағар – мочеточник Құық – мочевой пузырь Ішек-қарын жолы – желудочно-кишечный тракт ә)Төмендегі сөз тіркестері мен сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыз. Ардақты ат. Кеуде қуысында өкпе, жүрек бар. Құрсақ қуысында бүйрек орналасқан. Ауыз қуысында тіс бар. Көз қайда орналасқан? Бауыр, көкбауыр қайда орналасқан? Қаңқа әр түрлі сүйектерден құралған. Адам жүреді. Адам жүгіреді. Адам жұмыс істейді. Ас жұтқыншаққа түседі. Ас асқазанға түседі. Мүшелерге қоректік заттар жеткізеді. Бронхтар тыныс алу жүйесіне жатады. Көмір қышқыл газын бөледі. Оттегін сіңіреді. Қуық зәр шығару жүйесіне жатады. Бүйректе несеп (зәр) түзіледі.
Адам деген – ардақты ат, казақ халқы ежелден құрмет тұтып, оны ерекше «кім» деп сұрайды. Адамның денесіндегі әрбір мүше белгілі қызмет атқарады. Адамның кеуде қуысында тыныс алу мен қан айналымының ортақ мүшелері (өкпе, жүрек) орналасқан, ал құрсақ қуысында - ас қорыту, зәр шығару, көбею мүшелері бар. Бұлардан басқа адам ағзасында әр түрлі қызмет атқаратын: көз, құлақ, ауыз, бауыр, көк бауыр және т.б. мүшелер болады. Тірек - қимыл жүйесі қанқа мен бұлшық еттен тұрады. Қанқа дегеніміз – денедегі әр түрлі сүйектерден құралған мықты тірек. Сүйектерге бұлшық еттер бекиді. Адам бұлшық еттің көмегімен жүреді, жүгіреді, дене еңбегі мен басқа да әр түрлі қимылдар жасайды. Ас қорыту жүйесі ауыз қуысынан басталады. Ас жұтқыншақ арқылы өңешке, одан асқазанға түсіп, ас қорыту бездерінің әсерінен ішек қарын жолында қорытылады. Қан айналу жүйесі денедегі барлық мүшелерге оттегі мен коректік заттарды, жеткізіп отырады. Тыныс алу жүйесі мүшелеріне мұрын, көмей, кеңірдек, өкпе, бронхтар жатады. Ағзаның отегін сіңіріп және көмірқышқыл газын бөліп отыруы - тыныс алу жүйесіне өтеді. 1 – тапсырма. Берілген сөйлемдерді толықтырып, көшіріп жазыңыз. 1. Әрбір ... белгілі қызмет атқарады. 2. Адамның кеуде ... өкпе, жүрек орналасқан. 3. ... қуысында зәр шығару, көбею мүшелері орналасқан. 4. Қаңқа әр түрлі сүйектерден құралған ... . 5. Сүйектерге ... бекиді. 6. Зәр шығару жүйесіне бүйрек, несепағар, жатады. 7. Жүйке жүйесі мүшелердің ... реттейді. 8. Тыныс алу жүйесінде оттегінің сіңіру және көмірқышқыл газын бөлу процесі ... . 9. Ас ... арқылы өңешке, асқазанға барады. Керекті сөздер: жұтқыншақ, мүше, мықты тірек, жүреді, жұмысын, құрсақ, қуысында, қуық, бұлшық ет. 2 – тапсырма. Төмендегі сөздер мен сөз тіркестерін қатыстырып (7) жеті сөйлем құрастырыңыз. Кеуде қуысы, қан айналу жүйесі, сүйектер, оттегі, бүйрек, қамтамасыз ету, қимыл. 3 – тапсырма. Мәтін бойынша септелген сөздерді теріп жазып құрамын анықтаңыз. Мысалы, көмегімен: көмек – түбірі, -і – тәуелдік жалғау (ІІІ ж), -мен – көмектес септік жалғауы. 4 – тапсырма. Мәтіндегі сөйлемдердің көбі ауыспалы келекр шақ тұлғасында ерілген назар аударыңыз. Егер осы сөйлемдерді өткен шақ, осы шақ немесе келер шақтың басқа түрлерімен берсек сөйлем мағынасына қандай өзгеріс енеді? Мысалы: а) Ас қорыту жүйесі ауыз қуысынан басталады. ә) Ас қорыту жүйесі ауыз қуысынан басталды. б) Ас қорыту жүйесі ауыз қуысынан басталып тұр. в) Ас қорыту жүйесі ауыз қуысынан басталмақ.
Малда да бар жан мен тән Ақыл, сезім болмаса, Тіршіліктің несі сән, Тереңге бет қоймаса. Атымды адам қойған соң, Қайтіп надан болайын...
организм __________________ хание __________________ размножение __________________ мышцы __________________ глотка __________________ пищевод __________________ железы __________________ трахея __________________ 7 - тапсырма мочеточник ________________________ мочевой пузырь _____________________ кровообращение _____________________ брюшная полость ____________________ опорно-двигательная система_____________________________ мочевыделительная система_____________________________ перевариваться______________________ Оң бағандағы етістіктер мен сол бағандағы керекті сөздермен сөз тіркесін құраңыз ( сұрақ арқылы)
Зәр шығару жүйесі мүшелеріне қос бүйрек, несепағар, қуық жатады. Бүйректе қан тазартылып, несеп түзіледі. Бақылау Адамның кеуде қуысында қандай мүшелер орналасқан? Құрсақ қуысында қандай мүшелер бар? Бұлардан басқа тағы қандай мүшелер бар? Тірек – қимыл жүйесі неден тұрады? Қанқа дегеніміз не? Бұлшық еттің қандай қасиеті бар? Ас қорыту жүйесі қайдан басталады? Зәр шығару жүйесіне қандай мүшелер жатады? Қан айналу жүйесі қандай қызмет аткарады? Тыныс алу жүйесі қандай мүшелерден тұрады? 1. Келер шақты көрсетіңіз. а) сен зертханаға барасың ә) ол дәріханаға бара жатыр б) ол дәріханаға барды в) ол дәріханадан шықты
а) Сабақтан келерсің. ә) Ауруханада жатыр. б) Кітап оқыдым. в) Ол әкесімен келді.
а) Қаламмен жазды. ә) Кітап оқыды. б) Дәптерді аларсы. в) Үстелге отыр.
а) Мен бүгін үйден тамақтанармын. ә) Мен бүгін үйден тамақтандым. б) Мен бүгін үйден тамақтанып отырмын. в) Мен бүгін үйден тамақтанбақпын.
а) Ол ертеңгі пойызға отырды. ә) Ол ертеңгі пойызбен келді. б) Ол ертеңгі пойызбен бармақ. в) Ол ертеңгі пойызбен келмек.
а) Қасен қазір келіп қалар. ә) Әзімбек ертең жол жүрмекші. б) Нәзира бүгін келген жоқ. в) Мәтіннің кеше аударып біттім.
а) Мен барамын. ә) Сен оқырсың. б) Сіздер білмейсіздер. в) Олар келмес
Біз олармен ... . а) жолығыстыңдар ә) сөйлестік б) кездестіңіз в) таныстық 9. Дұрыс құрылған сөз тіркесін көрсетіңіз. а) университетті барды ә)... көрді б) жазып отыр в) ауруханадан сурет салды
а) сіз отырсың ә) ол кешіктім б) мен ұйықтадық в) сен жаттамақсың
11. Әдебиеттер: 1. Исаева Ж.Т. Тәттібаева А.Е. Қазақ тілі. Алматы, 2011 ж., 110-112 бб. 2. Ш.Бектұров., А.Бектұрова Қазақ тілі для начинающих. Алматы, 2004 ж.101 б.
ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ) ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Тақырыбы: ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауы 2012 ж.
Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай 1. Сабақтың тақырыбы: ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауы 2. Мақсаты: - Жыл сайынғы ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауы туралы мағлұмат беру - ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауы туралы мағлұмат беру мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету; - мәтінде кездесетін жаңа сөздердің мағнасын түсіндіру; - түрлі жаттығу жұмыстары арқылы қазақша сөйлеуге дағдыландыру; - өз бетінше сөйлем құрастыруға машықтандыру; - өз ойларын қазақ тілінде еркін жеткізе білуге дағдыландыру. - жаңа сөздер арқылы сөздік қорын байыту
- болашақ маманның мемлекеттік тілде қарым-қатынас жасау біліктігін арттыру; - студентке оқып, үйренуге өз әрекетінің жемісті екендігін сезінетін жағдай жасау; - студенттер арасында ашық, еркін, шығармашылық қатынас орнату; - практикалық жолмен дұрыс сөйлеуге, сауатты жазуға дағдыландыру.
- Жыл сайынғы ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауы туралы мағлұмат - 2011 ж. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауы туралы мағлұмат
А) Ұйымдастыру (2-3 минут). Ә) Үй тапсырмасын сұрау (45-48 минут). Б) Жаңа сабақты түсіндіру. -Мәтін бойынша жұмыс (60-65 минут). Жаңа сөздермен. Сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, мәтін бойынша сұрақтарға жауап, салыстыру жүргізу, аударма жұмысын жасату. -Грамматикалық тақырып бойынша жұмыс (25-30 минут). -Жаңа сабақты қорыту (10-15 минут). В) Студенттердің білімін бағалау (2-3 минут). 6. Өткізу түрі: Тәжірибелік 7. Білім берудің және оқытудың эдіс- тәсілдері: Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, салыстыру, аударма жұмысын жасату, жағдаяттық тапсырма 8. Көрнекті құралдар: Кестелер, суреттер, көркем суретті кітаптар, 2011 ж. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауы 9. Тапсырмалар 1-тапсырма. Төмендегі мәтіннің орысша баламасын жазыңыздар. Өз ойларыңызбен толықтырыңыздар. « - Алдымызда атқарылар қыруар істер бар. Бұл жолда біздің ең басты байлығымыз – берекелі бірлігіміз. Мен ауызбіршіліктен айнымайтын ақжүрек жұртымның қуатты ұлтқа, шуақты ұлысқа айналарына кәміл сенемін.» Н.Ә.НАЗАРБАЕВ 2-тапсырма. Мәтінді оқу. Түсінгенін айту. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы 2011 жыл Биыл – біз үшін ерекше қастерлі жыл. Біз ел тәуелсіздігінің 20 жылдығына қадам бастық. Бодан жұртты бүгінгідей бостан күнге жеткізген бұл жолда біз биік белестерді бағындырдық. Естеріңізде болар, 1997 жылғы халыққа алғашқы Жолдауымда мен былай деген едім: «2030 жылы біздің ұрпақтарымыз бұдан былай әлемдік оқиғалардың қалтарысында қалып қоймайтын елде өмір сүретін болады». Осы сөздерге кезінде күмән келтіргендер аз болған жоқ. Дегенмен, діттеген бұл межеге біз 33 жылда емес, бір мүшел жастың өзінде жеттік! Күні кеше Астанада 56 елдің басшылары мен халықаралық ұйым өкілдерінің басын қосқан Саммит – соның айшықты айғағы. Жұлдызымызды жарқырата түскен бұл мерейлі белестен бұрын да біз біршама биіктерді бағындырдық. Біз талайлы заманда тарыдай шашылып кеткен қандастарын атамекенге жинаған әлемдегі үш елдің бірі болдық. Осы жылдары шет елдерден 800 мыңнан астам отандасымыз келіп, халық саны бір жарым миллионға артты. Біз Сарыарқаның сайын даласына сәулеті мен дәулеті келіскен Астана салдық. Есілдің жағасына серпінді дамуымыздың символы болған еңселі Елорда қондырдық. Халқы тату-тәтті, саясаты сарабдал елдің ғана қазынасы қыруар, болашағы баянды болады. Қазақстанның халықаралық резерві бүгінде 60 миллиард долларға жуық қаржыны құрайды. Ырыс – ынтымаққа жолығады, дәулет – бірлікпен толығады. Тәуелсіздік жылдарында ел экономикасына 120 миллиард доллардан астам шетелдік инвестиция тартылды. Сонымен қатар біз әлемнің 126 еліне 200-ден астам өнім түрін шығарамыз. Бүгінде ұлттық дәулетіміздің үштен бір бөлігі шағын және орта бизнестен құралады. Ауыл шаруашылығы саласы да дамып келеді. Ішкі жалпы өнім өсімі 2010 жылы 7 пайыз, өнеркәсіп өндірісі – 10 пайыз, өңдеу өнеркәсібі 19 пайыз мөлшерді құрады. Орташа айлық жалақы 2007 жылғы 53 мыңнан 2010 жылы 80 мың теңгеге дейін артты. Ұлттық әл-ауқат деңгейі жөнінен әлем мемлекеттерінің рейтингінде Қазақстан өткен жылы 26 сатыға ілгерілеп, 110 ел арасынан 50-ші орынға көтерілді. Біздегі орташа айлық жалақы 5 жарым есеге, зейнетақының орташа көлемі 4 есеге көбейді. Біз дүниені дүрбелеңге салған дағдарыстан демікпей шығып, дамудың даңғыл жолына батыл бет бұрдық. Алдымызға ұлан-ғайыр мақсаттар қойдық және оларға қысқа мерзімде қол жеткіздік. Тәуелсіздік жылдарында 500-ге жуық жаңа денсаулық сақтау нысандары салынды. Медицина мекемелерінің материалдық-техникалық базасы айтарлықтай жақсарды.
Бұқаралық ақпарат құралдарынан ҚР Президентінің Қазақстан халқына Жолдауымен танысып, топпен бірге қалайша талқылар едіңіздер. Тест тапсырмалары: 1. Аудармасы дұрыс сөзді көрсетіңіз. а) бөртпе-сыпь ә) ісік-травма б) жара-опухоль в) тері -пот г) тер –кожа 2. Аудармасы дұрыс емес сөзді көрсетіңіз. а) итмұрын-шиповник ә) қарақат-смородина б) жүгері-кукуруза в) қаймақ-жидкость г) сұлы-овес 3. Дұрыс құрылған сөйлемді табыңыз. а) Адам оттегісіз өмір сүре алмайды. ә) Оттегісіз сүре адам өмір алмайды. б) Адам сүре өмір оттегісіз алмайды. в) Өмір оттегісіз сүре алмайды адам. г) Алмайды адам сүре оттегісіз өмір. 4. Дұрыс құрылған сөйлемді көрсетіңіз. а) Балдың қасиетін адамзат білген ерте заманнан емдік. ә) Адамзат балдың емдік қасиетін ерте заманнан білген. б) Қасиетін балдың білген ерте заманнан адамзат емдік. в) Емдік білген адамзат ерте заманнан балдың қасиетін. г) Білген балдың адамзат емдік заманнан ерте қасиетін. 5. Сөйлемді толықтырыңыз. Түрлі аурулардың алдын қалай алуда ... орны ерекше. а) студентпен ә) дәрігердің б) оқытушыға в) баладан г) анама
а) -Ұзын
ә) -Тәуелді б) -Қызғаншақ в) -Тәуелсіз г) -Йықты 7. Дұрыс жазылған сөзді табыңыз. а) бейнелеу ә) бійнелеу б) бинелеу в) бенелеу г) бейнилеу 8. Сұрақтың дұрыс жауабын көрсетіңіз. Құрманғазы Сағырбайұлы кім? а) -Әнші ә) Күйші
б) -Жазушы в) -Ақын
г) -Батыр 9. Сөйлемнің алдыңғы сыңарын көрсетіңіз. ..., бөлменің ауасын таза ұстау керек. а) Аурулардан сақтану үшін. ә) Жедел жәрдем шақырдық. б) Дәріні көп қолданғаны. в) Дәрігердің бақылауында г) Ауруханаға жылдам келді.
Қысқы сессияға студент ... дайындықпен келді. а) әлдеқашан ә) жоғары б) ақырын в) солай
г) әлдеқашан 11. Сөйлемді толықтырыңыз. ... бүгін жиналыста болдым. а) Менде ә) Кешке
б) Мен де в) Сен
г) Онымен 12. Адамға қатысты сөздерді көрсетіңіз. а) ақылды, сұлу, адал ә) жалпақ, қалың, жылжымалы б) үш бұрышты, төрт бұрышты в) жасыл, көк, сұр г) мықты, жеңіл, қабаған 13. Адамға қатысты емес сөздерді көрсетіңіз. а) қатты, қышқыл ә) әдепті, көңілді б) пысық, салмақты в) жалқау, қатыгез г) көрікті, келбетті 14. Көп нүктенің орнына керекті сөзді қойыңыз. Науқас аурудан ... жазылды. а) перде ә) сақина б) әрең в) ертең
г) еден 15. Дұрыс сөзді қойыңыз. Сіздің қандай ... бар? а) ұсыныстарыңыз ә) сұрақтар б) әңгіме в) шағымдары г) айтыңыз
а) ақылды, сусыз, құрғақ ә) жалпақ, қалың, жылжымалы б) ұқыпты, сақ, қарлы в) пысық, жалқау, қатыгез г) мықты, жеңіл, жұмсақ 17. Сөйлемді толықтырыңыз. Мен .... азық-түлік сатып алдым. а) дүкенде ә) дүкеннен б) дүкенге в) дүкенмен г) дүкен
Сіздің қандай шағымыңыз бар? а) басымыз ауырады. ә) жүрегім айнып, құсқым келеді. б) қолы қақсайды в) басы айналады г) үсті бөртпелер шығады
а) қатыгез, ашушаң ә) ұқыпты, еңбекқор б) кекшіл, әділетсіз в) үнемшіл, тиянақсыз г) жағымпаз, жалқау 20. Қай сөйлемнен сұрақты естисіз? а) Бірақ ол келмеді. ә) Қашан келер екен. б) Ол келмесін. в) Тезірек келсе ғой. г) Келмекші болды. 11. Әдебиеттер: 1. «Егемен Қазақстан» газеті. 2011 жыл. 2-6 бб. 2. Ш.Бектұров., А.Бектұрова Қазақ тілі для начинающих. Алматы, 2004 ж.
2012 ж.
Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай 1. Сабақтың тақырыбы: ҚР Денсаулық сақтау жүйесі туралы 2. Мақсаты: Қазақстан Республикасының бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесі туралы мәлімет Қазақстан Республикасының бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесін құру тұжырымдамасының мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету; мәтінде кездесетін жаңа сөздердің мағнасын түсіндіру; түрлі жаттығу жұмыстары арқылы қазақша сөйлеуге дағдыландыру; өз бетінше сөйлем құрастыруға машықтандыру; өз ойларын қазақ тілінде еркін жеткізе білуге дағдыландыру. жаңа сөздер арқылы сөздік қорын байыту 3. Міндеті: болашақ маманның мемлекеттік тілде қарым-қатынас жасау біліктігін арттыру; студентке оқып, үйренуге өз әрекетінің жемісті екендігін сезінетін жағдай жасау; студенттер арасында ашық, еркін, шығармашылық қатынас орнату; практикалық жолмен дұрыс сөйлеуге, сауатты жазуға дағдыландыру. 4. Негізгі ұғымдар: Қазақстан Республикасының бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесі туралы мәлімет Қазақстан Республикасының бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесін құру тұжырымдамасының мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету; 5.Сабақ өткізу жоспары: А) Ұйымдастыру (2-5 минут). Ә) Үй тапсырмасын сұрау (40-45 минут). Б) Жаңа сабақты түсіндіру. Мәтін бойынша жұмыс (50-55 минут). Жаңа сөздермен. Сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, мәтін бойынша сұрақтарға жауап, салыстыру жүргізу, аударма жұмысын жасату. Грамматикалық тақырып бойынша жұмыс (20-40 минут). Жаңа сабақты қорыту (10-15 минут). В) Студенттердің білімін бағалау (2-3 минут). 6. Өткізу түрі: Тәжірибелік 7. Білім берудің және оқытудың эдіс- тәсілдері: Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, салыстыру, аударма жұмысын жасату, жағдаяттық тапсырма 8. Көрнекті құралдар: Кестелер, суреттер, көркем суретті кітаптар, Қазақстан Республикасының бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесі туралы мәлімет 9. Тапсырмалар 1-тапсырма. Мәтінді оқу. Түсінгенін айту. Қазақстан Республикасының бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесін құру тұжырымдамасы Осы Қазақстан Республикасының бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесін құру тұжырымдамасы (бұдан әрі – Тұжырымдама) Мемлекет Басшысының тапсырмаларына сәйкес әзірленді (2008 жылғы мамыр, қазан). Халықтың дамуы, нығаюы мен өсіп-өркендеуінің ұзақ жылдарға арналған бағыт-бағдары 1997 жылы Қазақстанның 2030 жылға дейінгі Даму стратегиясымен бекітілді. Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 19 наурыздағы «Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін» атты Қазақстан халқына Жолдауын орындау мақсатында 2004 жылы Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау ісін реформалау мен дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі – Мемлекеттік бағдарлама) қабылданды. Іске асырылатын Мемлекеттік бағдарлама шеңберінде 2008 жылы денсаулық сақтау саласының ұзақ мерзімге арналған үлгісін қалыптастыру көзделді. Тегін медициналық көмектің кепілді көлемінің (ТМККК) медициналық қызметтерін орталықтандырылған мемлекеттік төлеушіні денсаулық сақтау жүйесіне кезең-кезеңмен енгізу Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 23 желтоқсандағы № 1213 қаулысымен бекітілген Денсаулық сақтау министрлігінің 2009-2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспарында қарастырылған болатын. Азаматтардың медициналық ұйым мен дәрігерді ерікті түрде таңдау, сондай-ақ сапалы және уақтылы медициналық көмек алуға құқығы «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының кодексінде айқындалған. Тұжырымдаманы құру халықтың денсаулығын жақсартуға бағытталған денсаулық сақтау саласын жүйелі өзгерту қажеттілігінен туындады.
Осы тұжырымдаманы іске асыру Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесін құруға және ұлттық денсаулық сақтаудың беделін көтеруге мүмкіндік береді. Ұсынылып отырған шаралардың басты идеясы денсаулық сақтау қызметтерінің профилактикалық бағытын нақты басымдыққа көшіру болуы тиіс, жүйе пациентке және түпкі нәтижеге бағдарланған қызмет көрсету сапасына қауіпсіздік кепілдігі мен жаңа деңгейі арқылы денсаулық сақтау саласына сенімділікті арттыру, мемлекет ресурстарын тиімді пайдалануды арттыру, Өз денсаулығының мәдениетін қалыптастыру, кадрлардың жаңа нысанын және еңбек уәжділігін қалыптастыру. Пациенттің дәрігерді және медициналық ұйымды еркін таңдауына жағдай жасау бәселекестіктің дамуына, медициналық қызмет көрсету үдерісінің айқындылығын көтеруге мүмкіндік береді. Денсаулық үшін ортақ жауапкершілікке негізделген жаңа қаржылық модельді енгізу медициналық қызметті ұсынушыларды, медицина қызметкерлерін нақты экономикалық ынталандыруға және осы саладағы сыбайлас жемқорлықтың азаюына әкеледі. Тегін медициналық көмектің кепілді көлемін көрсетуді қаржыландыру жүйесінде түпкілікті қайта құру медициналық қызметтің сапасын және оның деңгейін мемлекеттік стандарттарға дейін көтеруге мүмкіндік береді. Бұл ретте Қазақстан азаматтарының қолжетімді әрі сапалы медициналық көмек алу құқығын іске асыру мүмкін болады. Жағдаяттық тапсырма. Қазақстан Республикасының бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесін құру туралы тұжырымдамамен танысып, топпен бірге қалайша талқылар едіңіздер.
1. Науқастың халы нашар. Қандай сөздермен баяндайсыз? а) Түнде терлемейді. ә) Тәбеті ашылды. б) Есін жоғалтты. в) Көңіл-күйі жаман емес. г) Ас қорытуы жақсарды. 2. Науқастың жағдайының жақсарғанын хабарлаңыз. а) Науқас аяқ-қолын қозғалта алмайды. ә) Науқас әлсіз. б) Науқас ішкен асын құсып тастайды. в) Науқас есін жиды. г) Науқастың көңіл-күйі төмен. 3. Қай сөздер бөлек жазылады? а) Асқармен келеді. ә) Студенттен сұрадым. б) Трамваймен жеттім. в) Әкесімен бірге. г) Басымда ауырады. 4. Қай сөздер бөлек жазылады? а) Басыңмен ойласаңшы. ә) Басымен әуре. б) Көрермен айтсын. в)+Армен ұят болсын. г) Әрмен кетші. 5. да (де) бөлек жазылатын сөйлемді көрсетіңіз. а) Сізде қатысасыз ә) Ауылда жүрген. б) Әлияда білім жоқ. в) Оқуда баласы бар. г) Сенде шаруам бар. 6. Дұрыс жазылмаған сөздерді көрсетіңіз. а) Жүрегіңіз қағама? ә) Асқазаным қыжылдайды. б) Ауру жылдам сауықты. в) Көрдіңіз ғой. г) Ауылға кетемін. 7. Сұрақтың керекті жауабын көрсетіңіз. - Биылғы жылдан не күтесіз? а) - Көпшілік ә) - Арзан б) - Сәтті в) - Артық г) - Табыс 8. Мағынасы жақын, синоним сөздерді көрсетіңіз. а) дереу, жылдам ә) қисық, дөңгелек б) қыңыр, қоңыр в) салмақты, жеңіл г) күңгірт, бұлтсыз 9. Бағытты білдіретін сөздерді көрсетіңіз. а) жұмсақ ә) баяу б) лас
в) алға г) кең
10. Адамның ниетін білдіретін сөздерді көрсетіңіз. а) түсті
ә) бармақшы б) білімпаз в) кірген г) жолығады 11. Әдебиеттер: 1. «Егемен Қазақстан» газеті. 2011 жыл. 3 б. 2. Ш.Бектұров., А.Бектұрова Қазақ тілі для начинающих. Алматы, 2004 ж.
ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ) ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Тақырыбы: Дәрігердің міндеттері мен құқықтары 2012 ж.
Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай 1. Сабақтың тақырыбы: Дәрігердің міндеттері мен құқықтары 2. Мақсаты: Дәрігердің міндеттері мен құқықтары туралы мағлұмат беру Қазақстан Республикасының дәрігер анты туралы мағлұмат беру және мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету; мәтінде кездесетін жаңа сөздердің мағнасын түсіндіру; түрлі жаттығу жұмыстары арқылы қазақша сөйлеуге дағдыландыру; өз бетінше сөйлем құрастыруға машықтандыру; өз ойларын қазақ тілінде еркін жеткізе білуге дағдыландыру. жаңа сөздер арқылы сөздік қорын байыту 3. Міндеті: болашақ маманның мемлекеттік тілде қарым-қатынас жасау біліктігін арттыру; студентке оқып, үйренуге өз әрекетінің жемісті екендігін сезінетін жағдай жасау; студенттер арасында ашық, еркін, шығармашылық қатынас орнату; практикалық жолмен дұрыс сөйлеуге, сауатты жазуға дағдыландыру. 4. Негізгі ұғымдар: Дәрігердің міндеттері мен құқықтары туралы мағлұмат беру Қазақстан Республикасының дәрігер анты туралы мағлұмат беру және мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету; 5.Сабақ өткізу жоспары: А) Ұйымдастыру (2-3 минут). Ә) Үй тапсырмасын сұрау (40-45 минут). Б) Жаңа сабақты түсіндіру. Мәтін бойынша жұмыс (55-60 минут). Жаңа сөздермен. Сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, мәтін бойынша сұрақтарға жауап, салыстыру жүргізу, аударма жұмысын жасату. Грамматикалық тақырып бойынша жұмыс (30-35 минут). Жаңа сабақты қорыту (10-15 минут). В) Студенттердің білімін бағалау (2-5 минут). 6. Өткізу түрі: Тәжірибелік 7. Білім берудің және оқытудың эдіс- тәсілдері: Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, салыстыру, аударма жұмысын жасату, жағдаяттық тапсырма 8. Көрнекті құралдар: Кестелер, суреттер, көркем суретті кітаптар, Қазақстан Республикасының дәрігер анты. 9. Тапсырмалар 1-тапсырма. Болашақ дәрігер ретінде дәрігердің міндеттері мен құқықтары қандай болуы керек деген тақырыпта өз ойларыңызбен беріңіздер. 2-тапсырма. Мәтінді оқу. Түсінгенін айту. Қазақстан Республикасының дәрігер анты Медицина қауымдастығына өз еркіммен кіріп, мен (аты-жөні) жазбаша міндеттеме алып, оны адал орындауға салтанатты түрде ант етемін. Болашақта халқымыа қалтқысыз қызмет етіп, медициналық қауымдастықты дәстүрлі мейірбандылықпен дамыта отырып сақтауға және науқастың жазылып, дені сау болуы – қызметімнің басты принципі, менің жоғарғы бағам үшін ант етемін. Өзіме дәрігерлік өнерді үйреткен кісіні, оған деген ізгі ниетімді, сый-құрметімді мәңгі-бақи сақтайдығым үшін ант етемін. Кез-келген адамға дәрігерлік көмегім қажет болғанда бастартпай орындаймын; ең алдымен аурудың қамын ойлаймын; дәрігерлік өнерге қызығушылық адамдар немесе әріптестерім менен көмек талап етсе, оларға ақыл-кеңесімді, керек болса, тегін, әрі ешқандай шарт жасаспай-ақ көмектесемін деп ант етемін. Жариялауға мүлдем болмайтын дәрігерлік құпияны, сондай-ақ маған сеніп айтқан жеке сырларын ешкімге тіпті, ол қайтыс болып кетсе де жарияламайтындығым үшін ант етемін. Медицина жетістіктерімен үнемі танысып, дәрігрелік шеберлігімді үздіксіз дамытып, «адамгершілік» атты ардан өзімді жоғары ұстаймын деп ант етемін. Барлық іс-қимылдарымды Қазақстан Республикасының Дәрігерлік Этика қағидаларына сай жасаймын деп міндеттеме аламын. Осы антты өз еркіммен, адал жүрегіммен беремін. Дәрігерлік парызымды ар-ожданыма сүйеніп орындаймын. Аударған: М.Қожанұлы, Ш.М.Үмбетова 10. Бақылау (жағдаяттық тапсырма және т.б.). Дәрігердің міндеттері мен құқықтары туралы және Қазақстан Республикасының дәрігер анты туралы мағлұмат беру және мазмұнын жүйелі баяндап, топпен бірге қалайша талқылар едіңіздер.
1. Сөйлемді аяқтаңыз. Науқастың денсаулығы ... . а) ұлғайды ә) көтерілді б) араласты в) түзелді г) терледі
а) іскер
ә) жауапты б) ақкөңіл в) ұқыпты г) арам
3. Көп нүктенің орнына керекті сөзді қойыңыз. Науқастың кеудесі ... ауырады. а) бүлкілдеп ә) шаншып б) айғайлап в) сырқырап г) тұншығып
Науқастың терісі ... . а) естиді ә) түлейді б) шыңылдайды в) табылады г) естіледі
Ас – адам... арқауы. а) -ның ә) -дің
б) -тың в) -тің
г) -нің 6. Дұрыс құрылған сөз тіркесін көрсетіңіз. а) қабынуы қарсы ә) әсер етеді б) мүшелерді арқылы в) дәріні дайындалады г) емхана айтты 7. Дұрыс құрылған сөз тіркесін көрсетіңіз. а) біз шаршайды ә) жүйкесі тозады б) ашуаншақ байқалады в) дәріхананың сатылу г) әкесін қайтты 8.Сөйлемді аяқтаңыз. Науқас қатты ауырған соң, .... . а) киімін киді ә) сабақ оқыды б) сөйлем аударды в) еден жуу керек г) дәрігер шақырды
а) аласа-төмен ә) ауыр-жеңіл б) кең-мол в) кір-лас г) денсаулық-байлық 10. Қазақтың ұлттық ойындарын көрсетіңіз. а) алтыбақан ә) қымыз б) төбелес в) доп ойнау г) мазмұндама 11. Әдебиеттер: 1. «Егемен Қазақстан» газеті. 2011 жыл. 5 б. 2. Ш.Бектұров., А.Бектұрова Қазақ тілі для начинающих. Алматы, 2004 ж.
ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ) ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Тақырыбы: Дәрігерлік этика. 2012 ж.
№____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай 1.Сабақтың тақырыбы: Дәрігерлік этика. 2. Мақсаты: Дәрігерләк этика туралы мағлұмат беру; Дәрігерлік этика туралы мәтіннің мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету; мәтінде кездесетін жаңа сқздердің мағнасын түсіндіру; түрлі жаттығу жұмыстары арқылы қазақша сөйлеуге дағдыландыру; себеп-салдар күшейткіш үстеулердің қолданылуын практикалық жолмен меңгерту; оз бетінше сөйлем құрастыруға машықтандыру; өз ойларын қазақ тілінде еркін жеткізе білуге дағдыландыру.-жаңа сөздер арқылы сөздік қорын байыту 3. Міндеті: болашақ маманның мемлекеттік тілде қарым-қатынас жасау біліктігін арттыру; студентке оқып, үйренуге өз әрекетінің жемісті екендігін сезінетін жағдай жасау; студенттер арасында ашық, еркін, шығармашылық қатынас орнату; практикалық жолмен дұрыс сөйлеуге, сауатты жазуға дағдыландыру. 4. Негізгі ұғымдар: а ) лексикалық материал бойынша: 1. Дәрігер үшін өте маңызды нәрсе; 2. Дәрігерлік деонтологияға дәрігерлік құпияны сақтау қажеттілігі; 3. Дәрігердің сырқат адаммен тіл табысып, сөйлесе алуы; 4. Дәрігермен сырқаттың қарым-қатынасы; 5. Дәрігердің парызы мен міндеттері, білімділігі; ә) грамматикалық тақырып бойынша: 1.Себеп-салдар, күшейткіш үстеулерінің жасалу жолдары; 2. Үстеулердің атқаратын қызметі; 3.Себеп-салдар, күшейткіш үстеулерінің қолданылу ерекшеліктері.
А) Ұйымдастыру (2-3 минут). Ә) Үй тапсырмасын сұрау (45-48 минут). Б) Жаңа сабақты түсіндіру. Мәтін бойынша жұмыс (60-65 минут). Жаңа сөздермен. Сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, мәтін бойынша сұрақтарға жауап, салыстыру жүргізу, аударма жұмысын жасату. Грамматикалық тақырып бойынша жұмыс (25-30 минут). Жаңа сабақты қорыту (10-15 минут). В) Студенттердің білімін бағалау (2-3 минут). 6. Өткізу түрі: Тәжірибелік 7. Білім берудің және оқытудың эдіс- тәсілдері: Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, грамматикалық тапсырмалар, сұхбат құрғызу, салыстыру, аударма жұмысын жасату, жағдаяттық тапсырма тесттік бақылау. 8. Көрнекті құралдар: Кестелер, суреттер, көркем суретті кітаптар, аудиодиск. 9. Тапсырмалар А) Төмендегі сөздер мен сөз тіркестердің мағынасын түсіндіру немесе синонимдік қатарын көрсету. Сырқат, этика, дионтология, дәрігерлік құпия, сырқаттың интелекті, еркін ұстау, аурудың психикасы, дәрігердің міндеті, дәрігердің парызы, сырқаттың көңіл-күйі.
Амалсыздан, құр, босқа, әбден, бекерге, тым, аса, өте, өңкей, өңшең, мүлдем, лажсыздан. 2-тапсырма. Күшейткіш үстеулерін қолданып, сөйлем құраңыз. Кілең, әбден, бекер, тым, аса, өңкей, мүлдем, орасан, нақ, нағыз, ең. 3-тапсырма.Көп нүктенің орнына қажетті себеп-салдар, күшейткіш үстеулерін қойыңыз. 1. Сіз бұл жерге ... келіпсіз. 2. Анар ... көнді. 3. Жол ... ұзақ екен. 4. Ол мен үшін ... қымбат. 5. Басқа дәрігерлерге барғанда ол ... қымбат. (бекер, тым, аса, амалсыздан, өте). Б) Мәтінді оқу. Түсінгенін айту. Дәрігерлік этика Дәрігердің сыркат адаммаен тіл табысып сөйлесе алуы өте маңызды болып саналады. Дәрігер мен сырқаттың қарым-катынасы, дәрігердің парызы мен міндеттері дәрігерлік деонтология деп аталады. Ауру адампсихикасы өте сезімтал келеді, ол дәрігердің сөзіен не ісінен сезіктену мүмін, Сондықтан науқасастың көзінше түсініксіз терминдер мен сөздерді қолданбауға тырысу керек, Сырқат адамның психологиясын, интелектін, сол кезде көңіл куйін-д ұрыс ескере білу керек. Дәрігердің сырқатпен арадағы жақсы психлолгиялық қатынасы аурудың тез сауығына әсер етеді. Адамды толық есімімен атаған дұрыс. Сырқкаттың шағымдарын сұрастырғанда телефон қоңырауына, бөтен әңгімелерге көңіл ьермеу керек. Сонда гана ауру өзін еркін ұстап, дерті туралы сыр ашады. Рецепт берген кезде дәрігерлер дәрігерді қабылдайтын уақыты, қанша емделетінін, қабылдау әдістерін түсіндіріп, ақыл –кеңес айту керек. Дәрігердің білімдігіне, емнің комектесетіндігіне сену, дертке қарсы жасалған үлкен қадам болыпесептеледі. Дәрігерлік деонтологияға дәрігірлік құпияны сақтау қажеттігі жатады. Науқас адам және оның дерті туралы мәліметтер ешкімге жарияланбауы тиіс. Сондай-ақ, дәрігердің сыртқы пішіні, киім киісі, жүріс-тұрысы, сойлеу мәдениеті де талапқа сай болуға тиісті. В) Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беру. 1. Дәрігер үшін өте маңызды нәрсе не?. 2.Дәрігерлік деонтология деген не? 3.Ауру адам қандай болады? 4.Дәрігер нені ескеруі қажет? 5.Дертке қарсы үлкен қадам не? 10. Бақылау. 1. Дәрігермен сырқаттың қарым-қатынасықандай болу керек? 2.Рецепті қалай берген дұрыс? 3.Дәрігерлік деонтологияға не жатады? 4.Дәрігер нені ескеру қажет? 5.Науқас адамның дерті туралы мәліметтерді қалай сақтау керек? Жағдаяттық тапсырма. Сіз университетті енді бітірген жас мамансыз, сіздің алдығызда мінезі қиындау науқас отыр, сізге онымен тілдесу қиын. Не істеу керек? Тест тапсырмалары: 1. Себеп-салдар үстеулерін көрсетіңіз. а) дереу
ә) бекерге б) балаша в) басқа г) амалсыздан 2. Себеп-салдар үстеулерінің сұрақтарын көрсетіңіз. а) неге?
ә) қалай? б) себептен в) қалайша? г) қайтып? 3. Күшейткіш үстеулердің сұрақтарын көрсетіңіз. а) әбден
ә) шапшаң б) мүлдем в) нағыз г) тіпті
4. Күшейткіш үстеулердің сұрақтарын көрсетіңіз. а) кімше? ә) қалай? б) қандай? в) қалайша? г) қайтіп? 5. Көп нүктенің орнына қажетті сөздерді көрсетіңіз. «Адамды ... есімімен атаған дұрыс». а) қысқа
ә) толық б) өте
в) ұзақ г) қымбат 6. «Тіл табысу» деген сөздің аудармасын табыңыз. а) найти общий язык ә) найти родного человека б) найти друга в) найти хорошого врача г) найти общий интерес 7. Күшейткіш үстеуді табыңыз. а) Біз ең биікке ұштық. ә) Асқарға ол туралы бекер айттың. б) Мен амалсыздан көндім. в) Сіз дәріханағ кіммен келдіңіз. г) Тісіңізді қашан емдеттіңіз. 8. Дионтология грек тілінде не деп аталады. а) deonos-парыз logos-оқу ә) deonos-парыз logos-ғалым б) deonos-сырым logos-білім в) deonos-құпия logos-парыз г) deonos-оқу logos-дәрігер 9. «Сезімтал» деген сөздің аудармасын табыңыз. а) чувствительный ә) подозрительный б) стремительный в) бдительный г) разговорчевый 10. Дәрігер үшін өте маңызды нәрсе не? а) сөйлесе алуы ә) дәрігердің білімсіздігі б) қолданбауы в) дәрігерлік құпия г) сөйлесу алмауы 11. Әдебиеттер: 1. Исаева Ж.Т. Тәттібаева А.Е. Қазақ тілі. Алматы, 2011 ж., 110-112 бб. 2. Ш.Бектұров., А.Бектұрова Қазақ тілі для начинающих. Алматы, 2004 ж.101 б.
ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ) ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Тақырыбы: Салауатты өмір салты – денсаулық кепілі 2012 ж.
Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай 1. Сабақтың тақырыбы: Салауатты өмір салты – денсаулық кепілі 2. Мақсаты: Салауатты өмір салты – денсаулық кепілі туралы мағлұмат беру Валеология туралы мағлұмат беру және мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету; мәтінде кездесетін жаңа сөздердің мағнасын түсіндіру; түрлі жаттығу жұмыстары арқылы қазақша сөйлеуге дағдыландыру; өз бетінше сөйлем құрастыруға машықтандыру; өз ойларын қазақ тілінде еркін жеткізе білуге дағдыландыру. жаңа сөздер арқылы сөздік қорын байыту 3. Міндеті: болашақ маманның мемлекеттік тілде қарым-қатынас жасау біліктігін арттыру; студентке оқып, үйренуге өз әрекетінің жемісті екендігін сезінетін жағдай жасау; студенттер арасында ашық, еркін, шығармашылық қатынас орнату; практикалық жолмен дұрыс сөйлеуге, сауатты жазуға дағдыландыру. 4. Негізгі ұғымдар: Салауатты өмір салты – денсаулық кепілі туралы мағлұмат беру Валеология туралы мағлұмат беру және мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету, мағлұмат беру және мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету; 5.Сабақ өткізу жоспары: А) Ұйымдастыру (2-5 минут). Ә) Үй тапсырмасын сұрау (35-45 минут). Б) Жаңа сабақты түсіндіру. Мәтін бойынша жұмыс (50-60 минут). Жаңа сөздермен. Сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, мәтін бойынша сұрақтарға жауап, салыстыру жүргізу, аударма жұмысын жасату. Грамматикалық тақырып бойынша жұмыс (35-40 минут). Жаңа сабақты қорыту (10-15 минут). В) Студенттердің білімін бағалау (2-3 минут). 6. Өткізу түрі: Тәжірибелік 7. Білім берудің және оқытудың эдіс- тәсілдері: Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, салыстыру, аударма жұмысын жасату, жағдаяттық тапсырма 8. Көрнекті құралдар: Кестелер, суреттер, көркем суретті кітаптар, Салауатты өмір салтына арналған кестелер 9. Тапсырмалар 1-тапсырма. «Салауатты өмір салты туралы» тақырыпта өз ойларыңызбен беріңіздер. 2-тапсырма. Мәтінді оқу. Түсінгенін айту. Салауатты өмір салты – денсаулық кепілі Әрбір адамның өзін-өзі күтіп, денсаулығын сақтай білуі керек. Денсаулық аамның жан-жақты дамып, еңбек етуіне, тұрмыс жағдайын жақсартып, көңіл күйінің көтеріңкі болуына мүмкіндік береді. Медицина ауырғандарды емдеп сауықтыруға, аурудың асқынбауына, жұқпалы індеттердің таралмауына көмектеседі. Түрлі аурулардың алдын қалай алу керек, қалай тамақтанған жөн, зиянды әдеттерден аулақ болуды т.б. насихаттауда дәрігердің орны ерекше. Қазіргі уақытта адамдардың көпшілігі темекі тартады, арақ ішеді, ретсіз тамақтануынан денелерін май басады. Осылардың әсерінен адамның көңіл күйі, мінез-құлқы өзгеріп, сана сезімі төмендейді, зат алмасу процесі, бауыр мен бүйрек қызметі бұзылады. Соңғы жылдары елімізде аурулардың түрлері (гипертония, жүректің ишемиялық аурулары, қант диабеті) көбейіп, халықтың денсаулығы күннен-күнге нашарлап, өмір сүру қзақтығы кеміп барады. Денсаулықты сақтауда медицинаның бір саласы валеологияның қызметі зор. Валеология латынның «Valeo» - дені сау болу және гректің «logos» ғылым деген сөздерінен құралған. Сонда валеология дені сау адамдардың денсаулығын сақтау жөніндегі ғылым дегенді білдіреді. Оны ғылымға ХХ ғасырдың 60 жылдарында проф.М.И.Брехман енгізді. Валеология арқылы халық гигиенаны және салауатты өмір салтын қалыптастырудың негіздерін, денсаулықты сақтау мен насихаттаудың тәсілдерін үйренеді. Денсаулықты сақтаудың бірден бір жолы – дене шынықтырумен айналысып, тамақтану рационын сақтау, зиянды әдеттерден (есірткі, темекі тарту, арақ ішу т.б.) аулақ болу. 10. Бақылау (жағдаяттық тапсырма және т.б.). Салауатты өмір салты – денсаулық кепілі туралы мағлұмат беру және мазмұнын жүйелі баяндап, топпен бірге қалайша талқылар едіңіздер. 11. Әдебиеттер: 1. «Егемен Қазақстан» газеті. 2011 жыл. 3 б. 2. Ш.Бектұров., А.Бектұрова Қазақ тілі для начинающих. Алматы, 2004 ж.
Қазақ тілі кафедрасы латын тілі курсымен Қазақ тілі пәні бойынша, коды KRYa 1104 Мамандығы – 5В130200 Стоматология Құрастырушылар: ф.ғ.к., Ф.Б. Қожахметова, Ж.С.Дәулетбекова 2012 ж. Кафедра мәжілісінде қаралды № хаттама « » 2011 ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент С.Қ.Суатай
1. Қазақша тіс атауларын көрсетіңіз. а)+сүт
ә)+күрек б)+азу
в) әлсіз г) кебу
2. Тіс атауларының қазақша атауларын көрсетіңіз. а)+тіс
ә)+тісжегі б)+тісқұрты в) альвеолит г) стоматит 3. Стоматологиялық терминге жатпайтын сөздерді көрсетіңіз. а)+ағза
ә)+өңеш б)+кеңірдек в) ақыл тіс г) тіс сауыты 4. Аудармасы дұрыс сөздерді көрсетіңіз. а)+күрек тістер - резцы ә)+ит тістер – клыки б)+ақыл тіс – зуб мудрости в) түбір - пара г) құрылыс – корень 5. Аудармасы дұрыс сөздерді көрсетіңіз. а)+жасуша - клетка ә)+тін - тканьовый б)+күлгін - фиолет в) айналасы - давить г) тығыз – затвердеть 6. Стоматологиялық ауруға жатпайтын сөздерді көрсетіңіз. а)+баспа
ә)+рахит б)+бронхит в) парадонтит г) альвеолит 7. Стоматологиялқ ауруларға жататындарын көрсетіңіз. а) көк тамыр ә)+тісжегінің асқынуы б)+қызылиек қабынуы в)+тіс тасының пайда болуы г) тез бездері 8. Сөйлемді аяқтаңыз. а)+парадонтит ә)+стоматит б)+альвеолит в) баспа г) рахит
9. Тіс ауруларын көрсетіңіз. а) көмей
ә) ауа б) қолқа
в) +тіс тасы г)+тісжегі 10. “Стоматит” сөзінің қазақша баламасын көрсетіңіз. а) тіс ұяшығы ә) шырышты қабық б) қызамақ в)+ауыз уылуы г) тіс шөгінділері 11. Дұрыс жауапты көрсетіңіз. Адамда қандай жаста тіс шығады? а) 17-25 жаста ә)+5-6 жаста б) 2,5-3 жаста в) 40 жаста г) 30 жаста
а)+тістерге ә) тістерға б) тістербен в) тістербе г)+тістерден 13. Дұрыс құрылған сөз тіркесін көрсетіңіз. а)+сүт тістер ә) тұрақты тістер б) тіс тазалағанда в) тасы тіс г) иек қызыл 14. Аудармасы дұрыс сөздерді көрсетіңіз. а)+жалаңаштану-обнажиться ә)+беріктік-прочность б)+кебу-высохнуть в) байланысты-здоровый г) сау-еда 15. Қосымшасы бар сөздерді көрсетіңіз. а)+тістің сауыты ә)+тістердің асты б)+түбірлі тістер в)+сүт тістер г) ақыл тіс 16. Қосымша дұрыс жалғанған сөздерді көрсетіңіз. а) тістдір ә)+тіспен б) тісғің в)+тіске г) тіслер 17. Тіске байланысты сөз тіркесін көрсетіңіз. а)+күрек тістер ә)+ит тістер б)+тұрақты тістер в) сезімталдық г) пішін
18. Төмендегі сөздердің қазақша баламаларын көрсетіңіз. «Ноющая боль», «смягчение», «гнить». а)+сыздап ауыру ә)+жұмсару б)+жансыздану в)+шіру
г) бұзылу 19. «Пародонт» сөзінің баламасын көрсетіңіз. а) тіндердің қабынуы ә) тісі босау б) тіс шөгінділері в)+тістің айналасы г) тісті жұлу 20. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді көрсетіңіз. Жасанды тісті ... дайындайды. а) қағаздан ә) ағаштан б)+алтыннан в)+күмістен г) жұмсақ
а)+ауыз қуысы ә)+тіс мойыны б)+тіс ұлпасы в)+ақыл тіс г) астыңғы жақ 22. Стоматологиялық термин емес сөзді көрсетіңіз. а)+бүйір
ә) күрек тіс б) сүт тістер в) тіс мойыны г)+жарылу 23. Аудармасы дұрыс сөздерді көрсетіңіз. а)+құйма-сплав ә)+жасанды тіс-искусственный зуб б)+салу-вставлять в) жарақаттану-удалить г) қозғалмалы-челюсть 24. Дұрыс құрылған сөз тіркестерін көрсетіңіз. а)+тіс ұлпасы ә) тіс түбі б)+күрек тіс в)+сүт тістер г) тіс майы 25. Көптік жалғауы дұрыс жалғанған сөзді көрсетіңіз. а) шірудер ә) беріклер б) қиналутер в)+қабынулар г) кепіл
26. Көп нүктенің орнына керекті сөзді қойыңыз. Тіс тазалағанда кейде .... қан байқалады. а) ауыз қуысы ә) қанауы б)+қызыл иекте в) массаж г) мүмкін
Саусақтармен қызыл иекте 3-5 минуттай ... жасау керек. а) түседі ә) дұрыс
б)+массаж в) мүмкін г) қанауы
а) безгек ә)+қырқұлақ б)+стоматит в) күл г) жарық
29. Сөйлемді аяқтаңыз. Қырқұлақпен ауырған адамның ... . а)+басы айналады ә)+қызылиегі қызарады б)+қызылиегі қанайды в) тәбеті шабады г) жетіспеу
а)+қанау-кровоточить ә)+жетіспеу-нехватка б)+жағымсыз-неприятный в) бөртпе-шиповник г) қарақат-ежевика 31. Тіс ауруларына байланысты сұрақтар қайсы? а) +Қуыс қашан пайда болды? ә)+Тамақ жегенде ауырмай ма? б)+Тісіңізде пломба бар ма? в) Қай жерде тұрасыз? г) Кітапханадан кітап алдың ба? 32. Сұрау есімдік қолданылған сөйлемдерді көрсетіңіз. а)+Қай жеріңіз ауырады? ә)+Қандай тістеріңіз ауырады? б)+Қайдан келдіңіз? в) Үшінші курста оқисыз ба? г) Қызуыңыз бар ма? 33. Септік жалғауы бар сөз тіркесін көрсетіңіз. а)+тіндердің қабынуы ә)+40 жастан асу б)+тісімен шайнайды в) тамақ әкелді г)+тамақты дұрыс шайнамау 34. Сөз тіркестерінен көмекші есімдерді көрсетіңіз. а)+қызылиек маңы ә) тіс ұяшығы б)+тістің жаны в) шырышты қабық г)+үлкен азу тістің қасында 35. Сан есімдер қолданылған сөз тіркестері қайсы? а)+үш түбірлі тістер ә)+екі түбірлі тістер б) түбірлердің құрылысы в)+екі қатар орналасады г)+отыз екі тіс болады 36. Стоматологиялық емес терминдер қайсы? а)+жүрек ә)+бүйрек б)+асқазан в) тіс кіреукесі г) тіс
37. Стоматологиялық ауруларды атаңыз. а)+қызылиек қабынуы ә) жүректің ақауы б)+тіс ұлпасының қабынуы в)+тіс тасының пайда болуы г) бауырдың ісуі 38. Сөздерден жіңішке буында тұрғанын көрсетіңіз. а)+тістер ә)+жүрек б) ұлпа
в)+тін г)+дәрі
39. Сөздерден буын үндестігі сақталғандарын көрсетіңіз. а)+ұлпа
ә)+тісжегі б) азу тіс в)+түбір г) дәріхана 40. Сөз тіркесінің тәуелденген түрін көрсетіңіз. а) тіс жегі ә)+тісіңіз босапты б)+аузыңды аш в) тіс пен тіл г)+тісім ауырады 41. Сөз тіркестерінен қосымшасы барларын көрсетіңіз. а) тіс сауыты ә) тіс асты б)+түбірлі тістер в)+сүт тістер г) ақыл тіс 42. Есімдік қолданылған сөйлемдерді көрсетіңіз. а)+ешқандай дәрі ішпеді ә) кітапханаға бардым б)+барлық студенттер отыр в)+сенің тісің ауыра ма? г) тісімді емдеттім 43. Қатаң дауыссыздардан басталған қосымшаларды көрсетіңіз. а)+құлақты, жүректі ә)+саусақтар, бүйрекпен б) қолды, қызға в)+аяққа, жілік г)+қасты, тістер 44. Сөйлемдердің келер шақта тұрғандарын көрсетіңіз. а) бүгін кітап оқыпты ә)+кітапты ертең алмақ. б) алып қарадым в) жақсы оқығанмын г)+ертең дүкенге барамыз 45. Есімдік болатын сөздерді көрсетіңіз. а)+сіз
ә)+биыл б) дәрігер в)+өзім г)+барлық 46. Септеліп тұрған сілтеу есімдіктерін көрсетіңіз. а)+осыған ә) бұл б)+мынаны в) бүгін г)+осыдан 47. Сөйлемдерден күрделі етістіктерді көрсетіңіз. а)+дүкенде нан сатып отыр. ә) тапсырманы орындады. б) дәрі алды. в)+сабақты айтып отыр. г)+досы қонақ күтіп отыр. 48. Септік жалғауы бар сөздер қайсы? а)+студентпен ә)+досымды б) қаламым в) барлық г) сияқты 49. Сөздерден көмекші есімдерді көрсетіңіз. а)+жаны
ә) дейін б)+сырты
в) университетте г)+арасы
50. Сөйлемнің өткен шақтағы түрін көрсетіңіз. а)+ Абай ұлы ақын болған ә) жақында келеді б)+осы кітапты оқығансың в)+тісі көптеп ауырады г) сабақ оқымақ 2 вариант
а)+студенттің ә) қағаздар б) кітабым в)+кітапханада г)+Айманмен 52. Көп нүктенің орнына қажетті сөзді көрсетіңіз. Өмірде ... түрі өте көп. а) мамандықпен ә) мамандықта б)+мамандықтың в) мамандарға г) маманмен
а) Адамның денесі екі юөліктен тұрады. ә)+Біз ертең театрға барамыз. б) Сен емханаға бардыңыз. в)+Олар сабақтан кеш шықты. г) +Сіз университетке келдіңіз. 54. Етістіктің келер шақ формасында тұрған сөйлемдерді көрсетіңіз. а)+Әлия ертең ауруханаға бармақшы. ә)+Кітапты досынан алады. б) Дәріс тез аяқталды. в) Дәріханадан дәрі сатып алған. г) Сабақ 8-де басталды. 55. Тұйық етістік қолданылған сөйлемдерді көрсетіңіз. а) Сезім мүшелерінің қызметі ерекше. ә)+Буындар жақсы қозғалыста болу үшін жаттығулар жасаған пайдалы. б)+Сүйектің өсуі мен дамуы өте күрделі. в) Сүйектің құрамында 10% су болады. г) +Дене қызуы көтерілуі мүмкін. 56. Күрделі сын есімді көрсетіңіз. а) көгірек ә) ақшылтым б)+қызыл қоңыр в)+ақ сұр г) қызыл күрең 57. Сын есімнің шырайларын қолданылған сөйлемдерді көрсетіңіз. а)+Наташаның орамалы қызғылттау екен. ә) Мен асханадан келе жатырмын. б)+Сергейдің шашы сарғыштау. в) Кітаптар үстелде жатыр. г)+Бүгін ең қиын сабақтарда отырмыз. 58. Күшейтпелі шырайлы сын есімдерді көрсетіңіз. а)+қып-қызыл ә) қызғылтым б)+үп-үлкен в) өте күрделі г)+әп-әдемі 59. Қимыл-сын үстеулі сөйлемдерді көрсетіңіз. а) Аамалсыздан сабаққа келіпті. ә)+Сабақтан кешікпеу үшін, шапшаң жүру керек. б) Екеулеп сабақты оқыдық. в) Әдейі сабаққа қатыспады. г) +Дер кезінде емделсе, тез жазылып кетеді. 60. Жинақтық сан есімді сөздерді көрсетіңіз. а)+біреу
ә) бестен бір б) оныншы в)+бесеу г) тоғыздай 61. Бөлшектік сан есім бар сөйлемді көрсетіңіз. а) Кеңірдек 16-20 жартылай сақиналы шеміршектен тұрады. ә)+Кеңірдек ұзындығы 9-15 см, ені 2,5 см болады. б) Оң жақ бронхтың ұзындығы – 3 см. в)+Ересек адамда тәулігіне 1,5-2 л. қарын сөлі бөлінеді. г) Тағамдық зат қорында 4-10 сағат қорытылады. 62. Реттік сан есімдер қатарын көрсетіңіз. а)+бірінші, оныншы ә) біреу, қырықтай б)+екінші, үшінші в) төртінші, бес-бестен г) +алтыншы, жетінші 63. Мекен үстеуі бар сөздерді көрсетіңіз. а) бұрын, кешке, былтыр ә)+әрі, бері, жоғары б)+мұнда, осында, соңда в) әдейі, жорта, қасақана г) аз-аздан, бас-басына 64. Дұрыс құрылған сөйлемдерді көрсетіңіз. а)+Ас қорыту мен сіңу өте күрделі процесс. ә)+Ауыз қуысында сілекей бөлінеді. б)+Жүректің жұмысы өте күрделі. в)Жүрегі шаншиды аурудың. г) Науқас тынышталады дәрі ішсе. 65. Жуан дауыстылар қатарын көрсетіңіз. а) жүрек демікпесі ә) дәрі ішу б)+ауыз қуысы в)+қан тамырлар аурулары г)+асқазан жарасы 66. Жіңішке дауыстылар қатарларын көрсетіңіз. а) ас қорыту ағзалары ә)+жүйке жүйесі б)+ісік түрлері в)+жүйке түйіндері г) созылмалы ауру 67. Сөйлемді аяқтайтын сөздерді көрсетіңіз. Миға қан құйылу күрт және жедел ... . а) кездеседі ә)+басталады б)+түрде болады в) байқалған г) бөлінбек
Жүйке жүйесінің ..., зерттейтін ғылымды неврология деп атайды. а)+құрылысын ә)+қызметін б) мөлшерлі в) біріккен г)+дамуын
а) кеңірдектің ә) жүрекпен б)+студентсің в)+оқушысың г) аурушаң 70. Септік жалғаулы сөзді көрсетіңіз. а) ақылды ә) көрікті б) сұрады в)+қағазды г)+баланың 71. Ауыспалы осы шақта тұрған сөздерді көрсетіңіз. а)+жазбасың ә)+ойлайсың б) көрген в) сөйлер г) айтпақ 72. Зат есімнен жасалған етістік қатарын көрсетіңіз. а) жазу, оқу отыру ә)+бастау, тұздау б) алу, айту в) көру, есту г)+шегелеу 73. Күрделі етістік бар сөйлемдерді көрсетіңіз. а) Ол кітапханаға барды. ә) Сабақта ұзақ отырдық. б)+Ол дәріханада дәрі сатып алды. в)+Саябаққа қыдыруға бардық. г)+Ол бүгін үйге ерте кетіп қалды. 74. Табыс септігінде тұрған сөйлемдерді көрсетіңіз. а)+»Абай жолы» роман-эпопеясын оқыдым. ә) Махметтің мінезі досына ұнады. б)+Біз Абайды сүйіп оқимыз. в) Ол баласына киім әперді. г)+Асан кітапты дауыстап оқиды. 75. Тұйық етістік қолданылған сөйлемдерді көрсетіңіз. а)+Маған бүгін кітапханаға бару керек. ә)+Менің қолжазбаны оқуым керек. б)+Сізге бүгін тіс дәрігеріне көріну керек. в) Сабақта жаттығулар өте қиын. г)+Дәріні артық ішпеу керек. 76. Жіктік жалғауының ІІ-жағында тұрған сөз тіркесін көретіңіз. а) мен жиырмадамын ә)+сен менің ақылшымсың б)+сен оқытушысың в) досыңа сеніп отыр г) сенбіде театрға бар 77. Нақ осы шақта жіктелген етістіктерді көрсетіңіз. а) мен жазбақпын ә)+сен отырсың б)+ол жатыр в)+сен түсіндің г) мен көргенмін 78. Сөйлемдерден мекен үстеуін көрсетіңіз. а)+ол бәрінен ілгері кетті. ә) асханаға қашан барамыз? б) мұражайға бардық в) бүгін сабаққа кешіктім г)+жоғарыға қарап отыр 79. Күрделі сын есімдерді анықтаңыз. а)+сары ала ә)+ұзын бойлы б) ақ сақалды в) жиырма бес г) әдемі
80. Сан есім қатысқан сөйлемдерді көрсетіңіз. а) кітапханада ұзақ отырдым ә)+дүкеннен екі нан ал б) үйге келдім в) сабақта отырмыз. г)+екі-үш қыз келе жатыр 81. Туынды етістікті тіркесті көрсетіңіз. а)+көп ойлады ә) дәрігер екен б) сені көрді в)+онымен ақылдасты г) өлең айт 82. Көмектес септігі бар сөз тіркесін көрсетіңіз. а)+тіспен шайнайды ә) сабақтан қалды б)+досымен келді в) кітапты алды г)+таңғышпен байлау 83. Сөйлемдерден мақсатты келер шақты көрсетіңіз. а)+мен бүгін бармақпын. ә)+ол ән айтпақ. б) сен оған хат жазба в)+кітапты оқымақпын г) дәптерді қара 85. Атау септігінде қолданылатын шылаулар қайсы? а) жылдам ә)+үшін б)+туралы в) дейін г)+арқылы 86. Өткен шақтағы сөздерді көрсетіңіз. а)+жаздың, айттым ә)+аударыпты, келіпті б)+барды, тыңдапты в) көрмек, билемек г) емде, оқымақ 87. Мезгіл бағыныңқылы сабақтас сөйлемдер қайсы? а)+ мектепті бітіргеннен бері, білімін жетілдіріп келеді. ә) кітапханада досымен кездестірді. б)+науқас анализ тапсырып келгенше, дәрігер ауруларды қарап болды. в) күн ашық, балалар ойнап жүр г) бүгін күн суық болғандықтан, ол жылы киінді. 88. Болымсыз түрде тұрған өткен шақты көрсетіңіз. а)+орындамапты ә)+оқымапты б) орындамақ в) орындаймыз г)+орындаған емеспін 89. Келер шақта тұрған сөздерді көрсетіңіз. а) айтқан ә)+айтпақ б)+жазармын в)+жазады г) жазды
90. Нақ осы шақтағы сөйлемдерді көрсетіңіз. а) студенттер сабаққа келді. ә) Айгүл дәріханадан келеді б)+Ол үйдің суретін салып отыр в)+мен медицина университетінде оқып жүрмін г) ол жатақханаға бармақ 91. Сөйлемдерден сан есімдер қолданылғандарды көрсетіңіз. а)+күніне үш рет ішу керек ә)+адамның отыз екі тісі болады б) бүгін сабаққа келген жоқ. в) студент практикаға кешікті г) бұрын дәрігерге қаралдым. 92. Сөйлемдерден сілтеу есімдігі қолданғандарды көрсетіңіз. а)+бұл аурумен ойнауға болмайды ә) маған дәріні көрсетіңізші. б)+бұған қандай ем қолданады? в) Студенттер мұражайға барды г)+осы ауру балаларда көптеп кездеседі 93. Сөйлемді аяқтайтын сыңарлар қайсы? Кейбір науқастардың ... . а)+ жүрегі айниды ә)+қызуы көтеріледі б)+жағдайы нашарлайды в)+басы ауырады
а) ұлтабары жарасы ә)+тоқ ішектің қабынуы б) бүйрекпен қабынуы в)+асқазанның қабынуы
а)+атпен ә)+баласымен б) қыздар в) жіліктің
а)+ауырғаннан кейін ә)+ішкенге дейін б)+дәрі қабылдаған соң в) дәрі қабылдау кезі
а)+тыныс алу жолы ә) мұрын арқылы б)+ішкі қабырғасы в) +ауыз қуысы г) жүрек демікпесі 99. Салыстырмалы шырайды қолданылған сөз тіркестері қайсы? а)+үлкендеу бөлме ә)+арзанырақ зат б) әп-әдемі қыз в)+биіктеу үй г) ақылшы адам 100. Асырмалы шырай қолданылған сөз тіркестері қайсы? а)+тым үлкен тон ә)+өте жақсы кітап б) биіктеу үйлер в)+өте тынымсыз бала г) тым ащылау тамақ жүктеу/скачать 6,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
