Сабақ 6: Құндылықтар, мүдделер, нормалар тұлғаның рухани негізі ретінде
жүктеу/скачать 60,93 Kb.
|
Практикалық сабақ 6
| «Экзистенциалды вакуум» мәселесі де жоғары құндылықтар мәселесімен және ең алдымен өмірдің мәнімен байланысты. Экзистенциалды вакуумда құндылықтарға шатасқан немесе оларды таппаған адам пайда болады. Бұл жағдай әсіресе қазіргі кезде жиі кездеседі. Дәстүрлі және қалыптасқан құндылықтар тез бұзылады, тек жас емес, сонымен бірге ақылды адамдар көбінесе не үшін өмір сүру керек, не ұмтылу керек, не қалайтыны белгісіз. Экзистенциалды вакуум, мағыналық құндылықтардың жоғалуымен, өмірдің мағынасының болмауымен байланысты, тұлғаның әлеуметтену сапасына айтарлықтай теріс әсер етеді және көбінесе невроздардың дамуына әкеледі.
Тұрақты спутник және экзистенциалды вакуумның көрінісі-бұл зеріктіру. Қазіргі уақытта зеріктіру көбінесе қажеттіліктен гөрі көп қиындықтар тудырады. Бұл қажеттілік адамды іс-әрекетке, оны жеңу белсенділігіне итермелейтіндігімен түсіндіріледі, ал зерігу көбінесе шындықтан қашуға әкеледі: маскүнемдік, нашақорлық, кейде суицидке немесе қоғамға қарсы, девиантты мінез-құлыққа. б) Құндылықтар – құралдар. Нақты құндылықтар. Жеке тұлғаның әлеуметтенуіне тек жоғары құндылықтар ғана әсер етпейді. Бұл процесте құндылықтар да маңызды-аралық құндылықтар ретінде әрекет ететін құралдар. Олар жоғары құндылықтарға бағынады және оларға байланысты. Құндылықтар-қаражатсыз ешқандай құндылықтар-мақсаттарға қол жеткізуге болмайды, бірақ сонымен бірге ең асыл мақсаттар жаман қаражатты ақтамайды. Қарастырылып отырған мәселенің келесі аспектісі мыналарға қатысты, қоғамның әртүрлі әлеуметтік-мәдени түрлерінің өзіндік құндылықтары бар. Мысалы, адамзат тарихындағы ең маңызды екі құндылық қарама-қайшылығын алайық: Шығыс және Батыс. Олардың әрқайсысы тиісті қоғамның өмір салтының ерекшелігімен байланысты құндылықтарды көрсетеді. Сонымен, шығыс дәстүрі қоғам мен адамның бірлігін бекітумен, әділеттілік, адамгершілік, шынайылық, адамгершілік, ата-аналар мен үлкендерге құрмет сияқты жеке мінез-құлық нормалары мен ережелерінің үстемдігімен сипатталады. Батыс дәстүрі үшін жеке тұлға мен қоғамның қарама-қайшылығы және жеке құндылықтардың қоғамнан басымдығы тән. Демек, тұлғаның қалыпты дамуы үшін өзін де, әлеуметтік ортаны да, әлемді де өзгерту керек. Құндылық бағдарлары тек өзін-өзі өзгертумен байланысты, тек әлеуметтік ортаға бейімделумен байланысты тұлға конформистік мінез-құлыққа ұшырайды. Индивидуализм құндылықтарын абсолюттеу жеке тұлғаның қоғамнан алыстауына әкеледі. Батыс және Шығыс мәдениеттерінің құндылықтарын олардың дамуының қазіргі кезеңіндегі салыстырмалы талдау батыс мәдениетінде даралық, ақша, тиімділік, басымдық, агрессивтілік, жастарды құрметтеу, қоғамдағы әйелдердің теңдігі сияқты құндылықтар бастапқы болып табылатындығын көрсетеді. Шығыс мәдениетінде ұжымдық жауапкершілік, қарапайымдылық, үлкендерге құрмет, патриотизм, ана болу, авторитаризм бірінші орында. Мәдениеттің әр түрінің өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Сондықтан біздің міндетіміз-өз мәдениетімізге, дәстүрлерімізге және менталитетімізге сүйене отырып, мәдениеттің батыс және шығыс түрлерінде бар барлық жақсылықтарды жинақтау. в) Нарықтық құндылықтар. Нарықтық құндылықтардың әсері тұлғаның әлеуметтенуі-біз үшін бүгінгі күннің өзекті және маңызды мәселесі. Біздің қоғам жауапты тарихи кезеңді – нарықтық қатынастардың қалыптасуын бастан кешуде. Бұл тек экономикалық қатынастардың ғана емес, оларға негізделген әлеуметтік қатынастардың бүкіл жүйесінің өзгеруімен байланысты. Адамдардың бүкіл өмір салты өзгереді және бұл, әрине, құндылық бағдарларының, мінез- құлық мотивтерінің және жеке тұлғаны әлеуметтендірудің бүкіл процесінің өзгеруіне әкелмейді. Нарықтық қатынастардың Үстемдігі жағдайында адам көбінесе оның өмірінің мәнін құрайтын жоғары құндылықтарын жоғалтады. Бұл экзистенциалды вакуумның пайда болуына әкеледі. Нарықтық қатынастардың өзі және олармен байланысты мақсаттар мен құндылықтар Өзін-өзі қамтамасыз ете алмайды, яғни.жоғары құндылықтар ретінде әрекет ету. Бұл әрқашан құндылықтар-адамның жеке дамуы үшін құрал. Материалдық байытудың келесі мақсаттары нарықтық құндылықтар, әрине, қажет. Бірақ олардың артында әрқашан тұлғаның рухани дамуының негізгі құндылықтары бар (және ұмытпау керек). Оларды өмірдегі бекіту үшін маңызды рөл философияға жатады. г) Иррационалды және жалған ғылыми құндылықтар. Бүгінгі таңда біздің қоғамда иррационалды және жалған ғылыми құндылықтар кеңінен таралуда. Қолма-қол ақша жүйелі түрде ақпараттың көшкініне ұшырайды, оның мазмұны жалған ғылыммен байланысты (мистика, оккультизм, астрология, сиқыр, бақсылық және т.б.). Мұндай жағдайларда еріксіз, бейсаналық деңгейде сыни емес ойлау және шындықты қабылдау қалыптасады. Рационализм иррационализммен ауыстырылады, кез-келген функционалды миф ұтымды болып саналады. Сана түрі қалыптасады, онда нақты Қайшылықтар ескерілмейді, объективтілік принципі субъективизммен ауыстырылады, ақыл-ой логикасы сенім мен ұсыныспен ауыстырылады. Осылайша, мифологиялық ойлаудың негізгі белгілері бар. Қорытындылай келе, Қазіргі философияның дамуындағы маңызды тенденциялардың бірі- адамға, оның әлемдегі және оның ішкі әлеміндегі проблемаларына көбірек көңіл бөлу екенін атап өткен жөн. Бұл кездейсоқ емес, өйткені, ақыр соңында, философияның жалпы міндеті адамды әлеммен байланыстырудың ұтымды және практикалық тәсілі болуы керек, яғни.адамды әлемнің нақты өкілі және субъектісі ету, ал әлем шынымен адам. Қорытынды Жоғарыда айтылғандардың бәрін қорытындылай келе, келесі тұжырымдар жасауға болады. Бостандық-бұл адам мен қоғам өмірінің ең күрделі және терең даулы құбылысы, ол ең үлкен тартымдылыққа ие және сонымен бірге ауыр жүктеме болып табылады. Жоғарыда айтылғандардың барлығы зайырлы философиялық дәстүрде, біріншіден, адамның салыстырмалы автономиясы, оның сыртқы әсерлерден тәуелсіздігі, екіншіден, өмір сүруге және қажет болған жағдайда өмір сүруге тұрарлық нәрсе ретінде қарастырылатын адамның руханилығы ұғымын тұжырымдауға негіз береді. Руханилық- бұл ақиқаттың, Сұлулық пен жақсылықтың синтезі, соңғысына баса назар аудара отырып, өйткені оның адамы өзі жасай алады. Христиан философиясында бұл сенім, үміт, сүйіспеншілік және оларды құшақтайтын Софияның үштігі арқылы көрінеді, яғни. даналық. Әлемдік тарихтың барлық зигзагтарымен адамзат адамдар арасындағы қарым-қатынасты ізгілендіру, жалпыадамзаттық құндылықтар жүйесін бекіту, жеке тұлғаның прогресстегі жетекші рөлін тану жолымен қозғалады. Осылайша, тұлға, бостандық, құндылықтар ұғымдары адам, оның өткені, бүгіні және болашағы туралы түсінігімізді байытады және кеңейтеді. Адам өзінің тіршілік етуімен жануарлар әлемінен ерекшеленеді. Бұл адамды өзінің болмысының фактілерімен саралауға мәжбүр етеді. Адам үнемі шиеленіс жағдайында болады, ол Сократтың әйгілі "жақсылық деген не?"Адамды объектіні өзі сияқты бейнелейтін шындық қана емес, оның қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін объектінің адам үшін маңызы да қызықтырады. Адам өз өмірінің фактілерін олардың маңыздылығымен ажыратады, оларға баға береді, әлемге құндылық қатынасын жүзеге асырады. Осылайша, жалпыға бірдей қабылданған факт-бұл бірдей болып көрінетін жағдайларды адамдардың әртүрлі бағалауы. Құндылық-бұл объектілерді, құбылыстарды, олардың қасиеттерін, сондай-ақ Әлеуметтік және мәдени мұраттарды бейнелейтін және соның арқасында тиісті стандарт ретінде әрекет ететін дерексіз идеяларды білдіретін философиялық категория. Адам үшін құндылық-бұл белгілі бір маңызы бар, жеке, әлеуметтік немесе мәдени мағынасы бар кез келген нәрсе. Бұл мағынаның сандық сипаттамасы-бағалау. Бағалау лингвистикалық айнымалылар деп аталады, яғни.сандық функцияларды орнатпай. Адамның әлемге және өзіне деген құндылық қатынасы тұлғаның құндылық бағдарларына әкеледі. Жетілген тұлға әдетте тұрақты құндылық бағдарларымен сипатталады. Осыған байланысты егде жастағы адамдар тарихи жағдайлар талап еткен кезде де баяу қайта құрылады. Тұрақты құндылық бағдарлары нормаларға айналады, олар белгілі бір қоғам мүшелерінің мінез-құлық формаларын анықтайды. Адамның өзіне және әлемге құндылық қатынасы эмоцияларда, ерік-жігерде, шешімде, мақсат қоюда, идеал жасауда жүзеге асырылады. Құндылықтар туралы философиялық ілім деп аталады аксиология (грек тілінен. axios- құндылықтар және logos-оқыту). Бұл құндылықтар мәселесі жан-жақты зерттелетін философияның ерекше бөлімі. Ежелгі дәуірден бастап бүгінгі күнге дейін Аксиологияның негізгі мәселесі бойынша әртүрлі философиялық мектептер мен ағымдардың көзқарастарында Бірлік жоқ: құндылық белгілі бір нәрсенің атрибуты ма, әлде оның пайдалылығына байланысты оны адам, қоғам бағалауының нәтижесі ме. Басқаша айтқанда, немесе: а) құндылық-бұл өздігінен болатын объективті нәрсе; б) құндылық-бұл ерікті сипаттағы субъективті бағалау. Құндылықтардың табиғатын түсінуге байланысты бірнеше теориялар тұжырымдалды. 1. Натуралистік психология-құндылықтар шындықтың объективті факторлары ретінде түсініледі және адамдардың биологиялық, сондай-ақ психологиялық қажеттіліктеріне байланысты. Демек, адамдардың кез-келген қажеттілігін қанағаттандыратын әрбір зат құндылық болып табылады. 2. Аксиологиялық трансцендентализм-құндылық идеалды болмыс ретінде түсініледі. Бұл шындық емес, идеал, оның иесі-шектен тыс субъект (абсолютті рух, әлемдік ақыл), яғни "жалпы сана". Бұл тәсілде құндылықтар адамға тәуелді емес. 3. Персоналистік онтология-бұл теория тұлғаның маңызды негізін құрайтын құндылықтардың объективті сипатын растайды. Құндылықтар объектілерде де, объектілерге қарамастан бөлек болуы мүмкін (өйткені түс объектілерге қарамастан бар, сол сияқты жақсылық, Әділеттілік және т.б. болуы мүмкін). Құндылықтар туралы білім махаббат немесе жеккөрушілік сезіміне негізделген. Олар неғұрлым мағыналы болса, соғұрлым берік және қанағаттанарлық болады. Ең жоғары құндылық-Құдайға деген сүйіспеншілік. Осылайша, Қазіргі философияның әртүрлі ағымдарында құндылықтардың табиғаты екіұшты түсініледі; әр түрлі көзқарастар бар: а) құндылық қандай да бір пайдасы бар және адамның белгілі бір қажеттілігін қанағаттандыра алатын объект ретінде түсініледі; б) құндылық идеал ретінде түсініледі (француз. - үлгі, мінсіз нәрсе, ұмтылыстың ең жоғары мақсаты); в) құндылық-норма ретінде (лат. norma - жетекші бастама, ереже, үлгі); г) құндылық – адам, кез келген әлеуметтік топ немесе қоғам үшін бір нәрсенің маңыздылығы ретінде. жүктеу/скачать 60,93 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|