Сабақ тақырыбы А. Байтұрсынов не себепті «Қазақ ұлтының өмір сүруінің өзі проблемаға айналды» деп айтты?

а) Столыпин реформасы кезінде жергілікті халықтың егіншілікке жарамды жерін тартып алудың кең етек алуы;

ә) Бірінші дүниежүзілік соғыстың халық үшін ауыр зардаптары;

б) дәстүрлі қазақ шаруашылығының дағдарысқа ұшырауы;

в) өлкені тонаудың күшейе түсуі, алым-салықтардың еселеп өсуі;

г) орыстандыру саясатының асқына түсуі, ұлттық саяси теңсіздік.

Түркістан өлкесіне соғыстың тигізген зардаптарына көңіл аударар болсақ, осы бай өлкені отаршыл Ресей билеп-төстеушілері сүліктей сорғаны белгілі.

Өмір сүрудің негізгі көзі мал шаруашылығы болған қазақтар үшін Ресей империясының соғысқа белсене қатысуы шаруашылық зардаптарын тереңдете түсті. Күнделікті пайдаланылатын тауарлар бағасының еселеп көтерілуі шаруашылық ахуалды күйзелтіп, әлеуметтік және саяси қарсылықты жеделдетті. Мысалы, Семей мен Ақмола облыстарында 1916 жылы күнделікті пайдаланылатын заттарға баға төрт есе көтерілген, соның ішінде киім бағасы 2-3 есе өскен.

Көтерілістің басты себебі қазақ жерін отарлау, қазақ жеріне қоныс аударған орыс шаруаларына қазақ шаруаларының шұрайлы жерлерін күшпен тартып әперу саясатының салдары еді. Көшпелі тұрмыс жағдайында қазақтардың өмір сүруін қамтамасыз ететін жердің заңмен Ресей империясының мемлекеттік меншігі болып жариялануы, артық жердің тек қазынаның пайдасына кетуі жағдайды шиеленістіре түсті. Мал шаруашылығы кұлдырап, жақсы жерді алып қойған соң егіншілікпен айналысу азая түсті.

Бір сөзбен айтканда, аграрлық мәселенің шиеленісуі және ұлттық езгінің күшеюі елді дағдарысқа тіреді. Бұл дағдарыстың айқын көрінісі Қазақстан және Орталық Азия халықтарының 1916 жылғы жалпы бұқаралық сипат алған ұлт-азаттық қозғалысы болды. Қоғамның барлық әлеуметтік топтарын қамтыған қозғалыс барысында жалпы-ұлттық ұрандар көтерілді. Күн тәртібіне жалпыұлттық мәні бар ұрандар қойылуы және жергілікті халық мүдделерінің ортақтығы қозғалыстың дербес дамығандығын көрсетеді.      Өздеріңе белгілі, 1916 жылы 25 мусымда патша өкіметі «Бұратана халықты мемлекеттік қорғаныс жұмыстарына пайдалану тәртібі туралы ереже» қабылдады. Жұмыстан немесе әкімшілік ережелері мен талаптарын орындаудан бас тартқан жұмысшыларды түрмеге отырғызуға, немесе үш ай мерзімге тұтқынға алуға, болмаса айып ретінде ақша өндіріп алуға кесетін болды. Азық – түліктің екі – үш есе қымбаттауы да халықтың наразылығын өршіте түсті. Қазақ жастарын майдандағы тыл жұмысына алу жөніндегі патшаның 1916 жылғы 25 маусымдағы жарлығы халықтың шыдамын тауысып, олардың отарлау езгісі мен орта ғасырлық қанауға қарсы көтерілуіне себеп болды.

1916 жылы Түркістан өлкесінің генерал-губернаторы А.Н.Куропаткиннің патшаға жазған рапортында «бұратана» жұмысшылар майдан шебінің соғыс оты мейлінше қайнаған шептеріне жеткізіліп қырылады, олардың иеліктері (жерлері) казактарға үлестіріліп беріледі деген үрейлі хабарлар жергілікті халықтың көтерілуін жылдамдатты» делінген.

1. Столыпин реформасы кезінде жергілікті халықтың егіншілікке жарамды жерін тартып алудың кең етек алуы;

2. Бірінші дүниежүзілік соғыстың халық үшін ауыр зардаптары;

3. Дәстүрлі қазақ шаруашылығының дағдарысқа ұшырауы;

4. Өлкені тонаудың күшейе түсуі, алым-салықтардың еселеп өсуі;

5. орыстандыру саясатының асқына түсуі, ұлттық саяси теңсіздік;

6. Қазақтардың кейбір өкілдерін соғысқа шақырмау туралы құпия бұйрық;

7. Қазақтардың жастарының қате көрсетілуі, жемқорлық

1. Столыпин реформасы кезінде жергілікті халықтың егіншілікке жарамды жерін тартып алудың кең етек алуы;

2. Бірінші дүниежүзілік соғыстың халық үшін ауыр зардаптары;

3. Дәстүрлі қазақ шаруашылығының дағдарысқа ұшырауы;

4. Өлкені тонаудың күшейе түсуі, алым-салықтардың еселеп өсуі;

5. орыстандыру саясатының асқына түсуі, ұлттық саяси теңсіздік;

6. Қазақтардың кейбір өкілдерін соғысқа шақырмау туралы құпия бұйрық;

7. Қазақтардың жастарының қате көрсетілуі, жемқорлық

1. Столыпин реформасы кезінде жергілікті халықтың егіншілікке жарамды жерін тартып алудың кең етек алуы;

2. Бірінші дүниежүзілік соғыстың халық үшін ауыр зардаптары;

3. Дәстүрлі қазақ шаруашылығының дағдарысқа ұшырауы;

4. Өлкені тонаудың күшейе түсуі, алым-салықтардың еселеп өсуі;

5. орыстандыру саясатының асқына түсуі, ұлттық саяси теңсіздік;

6. Қазақтардың кейбір өкілдерін соғысқа шақырмау туралы құпия бұйрық;

7. Қазақтардың жастарының қате көрсетілуі, жемқорлық

1. Столыпин реформасы кезінде жергілікті халықтың егіншілікке жарамды жерін тартып алудың кең етек алуы;

2. Бірінші дүниежүзілік соғыстың халық үшін ауыр зардаптары;

3. Дәстүрлі қазақ шаруашылығының дағдарысқа ұшырауы;

4. Өлкені тонаудың күшейе түсуі, алым-салықтардың еселеп өсуі;

5. орыстандыру саясатының асқына түсуі, ұлттық саяси теңсіздік;

6. Қазақтардың кейбір өкілдерін соғысқа шақырмау туралы құпия бұйрық;

7. Қазақтардың жастарының қате көрсетілуі, жемқорлық

1. Столыпин реформасы кезінде жергілікті халықтың егіншілікке жарамды жерін тартып алудың кең етек алуы;

2. Бірінші дүниежүзілік соғыстың халық үшін ауыр зардаптары;

3. Дәстүрлі қазақ шаруашылығының дағдарысқа ұшырауы;

4. Өлкені тонаудың күшейе түсуі, алым-салықтардың еселеп өсуі;

5. орыстандыру саясатының асқына түсуі, ұлттық саяси теңсіздік;

6. Қазақтардың кейбір өкілдерін соғысқа шақырмау туралы құпия бұйрық;

7. Қазақтардың жастарының қате көрсетілуі, жемқорлық