Сабақ тақырыбы: Еркін және еріксіз тербелістер. Резонанс және оның тұрмыста, техникалық құрылғыларда пайда болуы

• 
  жүйенің меншікті жиілігіне жақын сыртқы тербелістер жиілігі кезінде тербелістер амплитудасының графикалық өзгерісін сипаттау, сондай-ақ резонанстың сипаттамасын сапалы түсіндіру
  
• 
  -пайдалы немесе теріс резонанс жағдайларына мысал келтіру;
  

• 
  Еркін және еріксіз тербелістер туралы түсініктері қалыптасады;
  
• 
  Олардың пайда болу шарттарын біледі;
  
• 
  Резонанс құбылысымен танысады;
  
• 
  Резананстың зияны мен пайдасын біледі.
  

Математикалық және серіппелі маятниктердің тербеліс пероды қандай?

Қозғалысын қарастырып отырған денелер тобын денелер жүйесі деп атаймыз.

Жүйеге енетін денелер арасындағы әрекет ететін күштерді ішкі күштер, ал жүйеге енбейтін денелер тарапынан жүйе денелеріне әрекет ететін күштерді сыртқы күштер деп атайды.

Практикалық жұмыс. «Серіппелі маятниктің тербеліс периодының жүк массасы мен серіппе қаттылығына тәуелділігін зерттеу»

0 – 10 мин

Ортасы

10 – 30мин

30 – 45 мин

45 – 75 мин

Табиғатта кездесетін тербеліс түрлерімен танысу, тербелістің пайда болу шарттарын сипаттау, резонанс құбылысын түсіндіру.

Еркін тербелістің анықтамасы айтылады.Еркін тербелістерге мысалдар келтіріледі. Еркін тербелістер әйтеуір бір тоқтайды. Тербелісті өшпейтін ету үшін үйкелісті жеңуге кететін энергияны толықтырып отыру қажет. Тербелмелі жүйенің энергиясын оған сыртқы периодты түрде өзгеріп отыратын күшпен әрекет ету арқылы толықтыруға болады. Жүйенің энергиясы осы сыртқы күш 

жұмысының есебінен толығады. Бұл жағдайда тербелістер енді еркін емес, еріксіз болады; осы тербелістерді тудырушы периодты түрде өзгеріп отыратын күш мәжбур етуші күш деп аталады. Сонымен еріксіз тербелістер дегеніміз — сыртқы периодты күштің әрекетінен болатын тербелістер.

Дене тербеліс жасаған кезде оның тербеліс жиілігі мәжбүр етуші күштің жиілігімен сәйкес келгенде пайда болатын ең үлкен ығысу мәнін резонанс деп атайды.

Резонанс құбылысының пайдасы зияны туралы мәлімет беріледі.

Еркін және еріксіз тербелістердің айырмашылығын ажырату үшін «Т» кестесін толтырады.

Тақтада есептердің берілгені жазылады.

1. 
   Егер де серіппеде тербеліп тұрған жүкке, массасы 100 г кіртас ілсе, тербеліс жиілігі 1,41 есе кемиді. Серіппеге әуелі ілінген жүктің массасы қандай?
   
2. 
   Қатаңдығы 250 Н/м серіппеде 16 с ішінде 20 тербеліс жасайтын жүктің массасын табыңдар.
   
3. 
   Маятникті суға салғанымызда оның тербелу периоды өзгере ме? Маятниктің судағы кедергісі нөлге тең деп алыңдар.
   
4. 
   Айдың массасы Жердің массасынан 81 есе кіші, ал Жердің радиусы Айдың радиусынан 3,7 есе үлкен. Маятникті Жерден Айға көшіргенде оның тербелістер периоды қалай өзгереді?
   
5. 
   Серіппеге ілінген мыс шар вертикаль тербеледі.Егер серіппеге радиусы сондай алюминий шар ілінсе, тербеліс периоды қалай өзгерер еді?
   

https://kahoot.it/

Презентация (1 – 8 слайд)

Моделирование резонанса:

http://phet.colorado.edu/en/simulation/resonance

Такома қаласындағы көпірдің құлауы https://www.youtube.com/watch?v=z9y-BrCtBkQ

9 -10 слайдтар

75 – 80 мин