Сабақтарды өткізу әдістемелік құрал

26 

Жаңа тақырыпты түсіндіре отырып, оқушыларға экологиялық тәрбие беру 

мақсатында  проблемалық  оқыту,  Дьяченконың  жұптап  оқыту,  Тарасовтың 

экологиялық  оқыту  және  т.б.  әдістерін  пайдалана  отырып  зертханалық  және 

практикалық жұмыстарды қызықты өзкізуге болады.

  

Биология  пәнінен  зертханалық  және  практикалық  жұмыстарды  үш  түрге 

бөліп  қарауға  болады:  бөлу  материалымен,  микроскоппен, өсімдіктер  мен 

жануарларды күту және өсіру бойынша.

  

«

Өсімдіктер» курсы бойынша зертханалық және практикалық жұмыстарды 

қолдануда  жыл  бойына  материалды  оқып

-

үйрену  кезінде  зерттеу 

элементтерінің ұлғаюына және суреттілігінің азаюын бақылауға

 

болады. Гүлдің 

бөлінуін  және  тұқымдардың  құрылысын  зерттеу  оқытушының  кең  ауқымды 

басшылығымен  жүзеге  асырылады  және  суреттік  сипатты  иеленеді,  ал 

жапырақты  және  гүлді  бүршіктерді  зерттеу  бойынша  практикалық  жұмыс 

ізденушілік  болып  табылады  ж

әне  тақтаға  ж

азылған  немесе  карточкаға 

басылған  жеке  тапсырма  бойынша  жүргізіледі.  Ресурстық  жағдайында 

биология  пәнінен  жүргізілетін  практикалық  жұмыстарға  жылыжайлар  мен 

қатар,  биологиялық  мұражайлардағы

 

ақппараттар  мен  тұлыптарды  да 

қолдануға болады.

  

Зертханалық және практикалық жұмыстар кезінде микроскопппен жұмыс 

биологиялық  зерттеулердің  ғылыми  әдістерін  көрсетеді.  Оқушылар 

микроскоппен  ж

ұмыс  істей  отырып,  онымен  қалай  жұмыс  істеуге 

болатындығын үйренеді, препараттарды дайындайды және аталған прибордың 

көмегімен  тиісті  объектілерді  оқып

-

үйренеді.  Дербес  іздену  элементтерінің 

біртіндеп  артуы  за

ңдылықпен  жүреді,  сондықтан  егер  оқытудың  басында 

аталған  әдіс  суреттік  сипат  алатын  болса,  ал  жаттығулардың  шамасына  орай 

іздеушілікке айналады. 

 

Табиғат  аясында  өсімдіктердің  және  жануарларды  күту  бойынша,  оқу

-

тәжірибе алаңдарында (учаскесінде) өсімдіктерді өсіру бойынша оқушылардың 

қызметінің өзіндік ерекшіліктері болады. Осы жағдайлардың бәрінде оқушылар 

оқытушының тікелей немесе жанама басшылығымен оқу мақсатына орай еңбек 

операцияларын  орындайды.  О

қу  еңбегі  белгілі  бір  биологиялық  білімді 

неғұрлым  зерделеу  үшін  және  өсімдіктерді  өсіруді,  жануарларды  күтуді 

меңгеру  үшін  қолданылады.  Еңбек  үрдісінде  байқалған  объектілердің 

жаңғыруы олардың елеулі қасиеттерін түсінуге көмектеседі [5

].  

Тану  және  айқындау  практикалық  әдістердің  түрі  ретінде  биологияның 

барлық  курстарындағы  оқу  үрдісіне  қолданылады.  Оқушылар  өсімдіктің 

жекелеген  б

өліктерін,  жануарлардың  ағзаларын,  содан  кейін  тұтастай 

өсімдіктер  мен  жануарларды  ажырата  отырып,  ағзалардың  құрылымын 

тұтастай  түсінеді,  соның  негізінде  олардың  белгілі  бір  белгілері  бойынша 

анықтауды,  топтастыруды  үйренеді.  Бұл  әдістер  ресурстық  орталықтардың 

материалдық

-

техникалық базасы арқылы жүзеге асырылады.

  

Айыра  білу  мен  айқындау  бойынша  жұмы стар  тек  сабақтарда  ғана  емес, 

сонымен қатар табиғатқа эксурсия кезінде де жүргізіледі. Сондай

-

ақ үйге және 

жазғы демалыс кезінде берілетін тапсырмалар түрінде орындалуы да мүмкін.

  

Практикалық  жұмыстың  тақырыбы  мен  мақсатына,  оқу  материалының 

27 

мазмұны  мен  көлеміне,  оқушылардың  дайындық  дәрежесіне  сәйкес,  сабақтың 

құрылысы мен оқу әдісін ұдайы толықтырып отыруды мұғалім өзі белгілеп, өзі 

таңдап алады.

  

Ресурстық  орталықтарда  биология  пәнінен  практикалық  жұмыстарды 

ұйымдастыруда оқыту әдісін таңдауға ықпал ететін шарттар:

  

1.  Оқыту  әдістерін  оның  мақсат

-

міндеттеріне,  оқушылардың  жас  және 

таным әрекетінің ерекшеліктеріне сай қолдану;

  

2. Ресурстық орталықтың материалдық 

- 

техникалық негізін ескеру;

  

3.  Ресурстық  орталықтың  орналасқан  жерін  ескеру.  Мысалы,  қала 

мектептерінде  о

қушыларды  өндіріс  орындарына  экскурсияға,  ауыл 

мектептерінде  мектеп  жанындағы  учаскелерге,  табиғатқа,  ауылшаруашылық 

өндірісіне апару;

  

4.  Мұғалімнің  шығармашылығы  және  шеберлігі.  Оқытудың  нәтижелі 

өтуіне  негіз  болатын  сабақ  мақсатының  айқындығы.  Себебі  оқу  материалын 

баяндауда  негізгі  идеясын  немесе  о

қушылардың  іс

-

әрекетін  анықтап  алмай, 

оқыту мақсатына жету мүмкін емес.

  

Зертханалық және практикалық сабақтарды өткізу кезінде бұрыннан келе 

жатқан  сабақ  жоспарының  модельі  сақталғанымен,  сабақ

 

барысында әр  ұстаз 

өзінің  шығармашылық  даму  деңгейіне  қарай  мүмкіндігінше  түрлендіріп 

отырады. Практикалық жұмыстар оқушылардың әртүрлі проблемаларды шешу 

жолдарын  іздестіруіне  м

үмкіншілік  туғызып,  олардың  логикалық  ойлау 

қабілетін дамытады, оқуға қызығушылығын арттырады.

  

І  сессияда  о

қушылар  қиындық  туатын  аймақтарды  айқындап,  қалауы 

бойынша  курс  таңдап  (мысалы  «Қызықты  генетика»,  «Өсімдіктер  әлемінде» 

және  т.б.),  жоба  тақырыбын  бекітеді.  Сессияаралық  кезеңде  дербес  маршрут 

парағы  бойынша  жұмыс  портфолиосына  тақырыбына  сай  ақпарат  жинақтап, 

зерттеулер  жүргізеді.  ІІ  сессияда  зерттеу  барысындағы  мәселені  шешу 

әрекеттері  негізінде  қалыптасатын  құзырлықтар  бағаланады.  Сессияаралық 

кезеңде  талдау,  бағыт  беру  әрекеттері  жүргізіледі.  Қаңтар  айында  өткізілетін 

оқу

 

сессиясы  о

қушылардың  оқып

-

үйренетін  пәндерінің  практикалық 

бағытталуын  тереңдетуді  көздейді.  Биология  пәнінен  зертханалық  және 

практикалық жұмыстар өткізіледі. Оқушыларға топтық және жекеше жұмыстар 

ұйымдастырылады.  Оқу  сабақтарын  тірек  және  магниттік  мектептердің 

мұғалімдері өткізеді.

  

Көктемгі  ІІІ  сессияда  жобалар  қорғалады,  рефлексия  жүреді.  «Биология 

пәнінен  практикалық  жұмыстар»  атты  ІІІ  қорытынды  сессияда  жүргізілген 

сабақ  бойынша  ресурстық  орталық  оқушыларының  қиындық  тудырған 

аймақтарының бірі 

– 

генетикалық есеп шығару, өсімідіктерді бақылап, олардың 

тұқым арқылы, көшеттеу арқылы көбейтуі туралы болды. Оқушылар ресурстық 

орталық  жағдайында  биология  пәнінен  практикалық  жұмыстарды  арнайы 

дидактикалық  материалдармен  қамтылған  зертханаларда

 

немесе  виртуалды 

өсімдіктердің  көбеюін,  олардың  гендерінің  доминанттылық  немесе  рецесивті 

белгілерін  бақылай  отырып,  ауру  белгілерін  анықтап  есесптер  шығру  арқылы 

жүргізіледі.

  

Сонымен қатар,  сессия  алдында  ұйымдастырылатын  магниттік  мектеп 

28 

оқушылары  мен  педагогтарына

 

арналған  оқыту  семинарларының  көмегі  көп. 

Бұл семинар­тренингтерде оқушылар топтаса отырып, ұсынылған практикалық 

жұмыстардың негізінде шағын

 

жоба қорғап, зерттеу­жобалау әрекетін жүргізуді 

үйренеді.  Мысалы,  биологиядан  жүргізген  практикалық  жұмыстар  бойынша 

қорытынды  сессияда  оқушылар  өз  ізденісінің  нәтижесінде  мынандай 

жобаларды:

  

­ «Бөлме өсімдіктері» − газет формасында;

  

- 

«Дене жарақаттанғанда көрсетілетін алғашқы жәрдем және оның түрлері» 

− баяндама формасында қорғау;

  

­ «Генетикалық аурулардың тұқымқуалау белгілері»− атты топтама жасау;

  

­  «Шөл  даланың  падишасы­Тораңғыл»  −сахналық  көрініс  қою  арқылы 

зерттеу жұмыстарын жасауға болады.

  

Инновациялық  әдістер  мен  интерактивті  жаңа  педагогикалық 

технологияларды  тиімді  пайдалану 

– 

бүгінгі  білім  беру  үрдісінің  талабы. 

Мысалы,  «Жердегі өсімдіктер  әлемі  көптүрлілігінің  тарихи  дамуы»,  «Табиғи 

бірлестіктер» −  атты  тараулардағы  практикалық  жұмыстарын  электрондық 

презентациялар,  Кирилл  және  Мифодидің  электрондық  зертханасын  пайдалау 

арқылы орындауға болады. 

 

Ресурстық  орталықтардағы  биология  пәнінен  әрбір  зертханалық  және 

практикалық  жұмыстардың  мазмұнын  жоспарлағанда  бағдарламаға  сәйкес 

тәжірибелік дағдылардың түрі ескеріледі. Қолмен ұстап, көзбен көрген заттар 

есте ұзақ  сақталады.  Мәселен,

 

бөлме  өсімдіктерін  күтіп  баптауда өсімдік 

топырағын дұрыс  таңдап  алу,  тыңайтқы  беру,  суару  әдістерін

 

оқушы  меңгере 

отырып,  есіне  са

қтайды.  Қоршаған  ортаны  аялау,  қамқор  болу  сезімдерін 

дамытады. 

 

Тыныс  алу  жаттығуларымен  басталған  практикалық  сабақ  оқушылардың 

қызығушылығын  оятуға  бірден­бір

 

себеп  болады.  Ойашар  с

әтінде  топпен 

практикалық  жұмыс  ұйымдастырылып,  оқушыларға  таңдауға  берілген  тыныс 

алу жолдарын және тыныс алу мүшелерін өз топтарында талдайды. Мағынаны 

тану  сатысында  о

қушылар  үйде  қайталауға  берген  «Тыныс  алу»  тарауын

 

жан­жақты  талдайды.  Келесі  сатыда  Кубизм  стратегиясымен  жұмыс  жасай 

отырып:

  

- 

Тыныс алудың маңызы, тыныс алу мүшелері: ауа тасмалдайтын жолдар 

және өкпе туралы мәлімет береді.

  

­ Тыныс алу жолдарына сипаттама береді.

  

­ Сопақша мидағы тыныс алу орталығының ролін суреттейді.

  

­ Тыныс алу мүшелерінің аурулары: тұмау, өкпе, туберкулезі 

– 

ауа арқылы 

берілетін аурулар жайында ақпарат береді. 

 

­  Жасанды  тыныс  алдыру  ж

әне  жүрекке  тікелей  емес  массаж  жасауды 

сипаттайды.

  

Осылайша  оқушылар  тыныс  алу  жүйесінің  маңы зын  ескере  отырып,

 

тірішікте  таза  ауаның  маңызын  бағалауға  үйренеді.  Ауаны  ластайтын  түрлі 

факторлар жайында пікір алмасады.

  

Осы  сабақ  үлгісінен  сын  тұрғысынан  ойлау  стратегиялары  арқылы 

оқушылардың  қалай  әлеуметтеніп,  қандай  құзіреттілікке  ие  болатынын 

29 

көруімізге болады:

  

1.

 

Ұжымдық жұмыс істеу қабілеті;

  

2.

 

Креативтілік;

  

3.

 

Әр түрлі көзқарасқа құрметпен қарау;

  

4.

 

Логикалық­сараптамалық ойлау;

  

5.

 

Өзін­өзі бағалау қасиеті;

  

6.

 

Көшбасшылық құзырлығы.

  

Сонымен қатар  білім  беруде  оқушыларды  әлеуметтендіру  мақсатында 

құзіреттілікке  ба

ғытталған  өзіндік  жұмыстарды  ұйымдастыру  тиімді. 

Оқушылардың ойлау үрдісінің нақтылығын, тереңдігін анықтау үшін олардың 

белсенді іс­әрекетімен бірге өз бетінше жұмысын ұйымдастыру:

  

1)

 

тапсырмада қойған  мәселені  саналы  түрде  ақыл­ойы  мен  күш­жігері н 

жұмылдыра отырып шешуге және өз жұмысының нәтижесін көрсетуге; 

 

2)

 

сабаққа ынталарын, қызығушылығын арттыруға;

  

3)

 

ешкімнің көмегінсіз дербес ізденуге жетелейді.

  

Мұндай  құзіреттілікке  бағытталған  өзіндік  тапсырмаларды  практикалық 

жұмыстарды  жүргізу  барысында  немесе  практикалық  жұмыстарға  сүйене 

отырып ұсынуға  болады.  Мысалы,

 

«Жердегі өсімдіктер  әлемі  көптүрлілігінің 

тарихи  дамуы»,  «Таби

ғи  бірлестіктер»  тарауына  берілген  практикалық 

жұмыстардың  негізінде  «Тораңғы−  шөл  даланың  падишасы»  тақырыбына 

зерттеу жобалау жұмысын жүргізуге болады.

  

Міне, осылайша жобалау әрекеттерін іздену, ақпарат жинау интерьвю алу 

және  т.б.  өз  бетімен  жұмыс  істеу  арқылы  оқушының  әлеуметтенуі  жүзеге 

асырылады:

  

1.

 

ақпарат көздерімен жұмыс істеу дағдысы;

  

2.

 

интервью алып, респондент сөзін анализдеу;

  

3.

 

сауалнама құру және қортындысын тұжырымдау;

  

4.

 

жаңа ортаны зерттеу, іздену әрекеттері;

  

5.

 

қоршаған ортамен қарым­қатынас құру;

  

6.

 

өз шешімін қабылдау менеджменті;

  

7.

 

жұрт алдында сөйлеу әдебі;

  

8.

 

жинақтаған білімін қолдану.

  

Қазіргі  таңда  педагогикалық  мақсаты 

– 

жастардың  алдына  қойған 

міндеттерді өз бетінше шеше алу қаблеттілігі болып табылатын «құзыреттілік 

тәсіл»  жүзеге  асырылады.  Сондықтан  ресурстық  орталықтарда  оқушыларға 

пәндік және әлеуметтік жұмыстар, эксперименттік 

–

зерттеу, жобалаушылық іс

-

әрекеттері,  іскерлік  ж

әне  ұйымдастырушылық  ойындар,  сонымен  қатар 

кеңестер  мен  портфолио  бойынша  өзіндік  жұмыстар,  рефлексивті  мәтін  жазу 

ұсынылады. 

 

Білім  беру үрдісінде  оқушылардың  зерттеу  мәдениеті  мен  түйінді 

құзіреттілігін дамытатын педагогикалық іс

-

әрекеттердің қолданылуы маңызды 

саналады.  Жобалау

-

зерттеу  іс

-

әрекеті  қолданбалы  және  таңдамалы  курстар 

негізінде  кезе

ң

-

кезеңмен  ұйымдастырылады.  Осы  орайда,  ресурстық 

орталықтарда  оқушылардың  биология  пәні  бойынша  практикалық 

жұмыстарынан  жинақтаған  базалық  білімі  негізінде  зерттеу 

- 

жобалау 

30 

дағдыларын  да  дамытуға  болады.  Бұл  оқушылардың  зерттеу  ұстанымына  ие 

болу қабілетін,  оқу  барысында  зерттеу  жұмыстары  элементтерін  қолдану 

негізінде алдарына мақсат қоя білу және мәселені шешу қабілеттерін дамытуға 

көмек  береді.  Мәселен,  «Жердегі  өсімдіктер  әлемі  көптүрлілігінің  тарихи 

дамуы»,  «Таби

ғи  бірлестіктер»  тарауларындағы  тақырыптарға  берілген 

практикалық  жұмыстарға  сүйене  отырып,  оқушылар  ғылыми

-

зерттеу 

жұмыстарын жүргізе алады. 

 

Практикалық 

жұмыстар 

коммуникативтік, 

ақпараттық 

және 

проблемаларды  шешу  сия

қты  түйінді  құзіреттіліктерді  шешуді  қамтиды. 

Сондықтан  практикалық  жұмыстарды  өз  мәнінде  ұйымдастыру  оқушы 

білімінің  сапасын  көтеруге  көмектеседі  және  шығармашылықпен,  ғылыми 

жұмыстармен айналысатын оқушылардың дараланып шығуына ықпал жасайды. 

Биология  сабақтарында  практикалық  жұмыстарды  орындатуды  түрлендіріп 

өткізуге әртүрлі бағытта ұйымдастыруға болатындығын баса айтқым келеді.

  

Біздің  басқа  мамандықтарға  қарағанда  тандап  алған  мамандығымыз

 

«

Биолог

» 

немесе  табиғат  жөніндегі  ғылымды  оқытушы  болғандықтан  да 

басқалардан ерекшелігі бар. Сол ерекшелік негізінде бір нәрсеге бас ию керек 

болса,  онда өсімдікке  бас  иіп,  тәжім  ету  қажет  себебі,  өмірге,  тіршілік  етуге 

қажеттінің бәрін адам өсімдіктен алады.

  

Табиғат 

– 

тілін білгенген, сырын ұққанға тәлімі мол мектеп. Дала 

– 

адамды 

еркіндікке  баулыса,  таулар  ерлікке  ша

қырады,  орман  сергектікке,  еңбекке 

үйретсе,  өзен

-

көл  пәктікке,  мөлдірлікке  үйретеді.  Олай  болса  табиғатты 

жасандырып,  оның әмірі  мен  күшін  неғұрлым

 

толық  ашуына  қолғабыс  тигізу 

әрқайсымыздың қасиетті де қастерлі борышымыз.

  

Биология  пәнінен  оқытуда  зертханалық  және  практикалық  сабақтардың 

маңызы  өте  зор.  Жүйелі  жүргізілген  практикалық  жұмыс  оқушының  ойлау 

қабілетін дамытып, дұрыс қорытынды жасай білуге үйрету.

  

Сабақ 

– 

шығармашылық  жұмыс,  өйткені  сабақты  түрлендіру  арқылы 

мұғалім оқушының өз бетімен жұмыс істеу, зерттеу дағысын қалыптастырады. 

Өз  бетімен  іздендіріп,  сол  арқылы  меңгерткен  білім  оқушы  зердесінде  ұзақ 

сақталады.  Сабақты  дұрыс  ұйымдастыра

 

білу  мұғалімнің  іздемпаздығына 

байланысты.

  

Соңғы  кездерде  мұғалімдердің  сабақ  беру  үрдісінде  жобалап  оқыту 

технологиясы жиі қолданылуда. Жобалап оқытудың негізгі міндеті 

– 

пәнаралық 

байланыстарды жүзеге асыру. Жобада оқушылар әр пән мұғалімдерімен бірлесе 

отырып  білім  алады.  Жетекші  м

ұғалім  жобаның  әр  кезеңін  қатаң  бағалауы 

керек.  Себебі қадағалау  дұрыс  болмаса,  онда  алға  қойылған  мақсат  өзгеріп, 

басқа нәтиже көрсетілуі мүмкін. Жобада окушылардың ізденіс, ғылыми бағыт, 

бір

-

бірінің еңбегін бағалау яғни, ұжымдық қызметі айқындалады. Жоба таңдау 

кезінде  мұғалім  өтілген  тақырып,  тарау  бойынша  оқушыларға  практикалық 

жұмыстар бойынша тақырып таңдауды ұсынады.

  

Жобаның кезеңдері:

  

І кезең.

 

жүктеу/скачать 0,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: