Сабақтарының кешені
Тақырып 2 Пенитенциарлы мекемелерде, сотталғандардың бейімделу процесі
жүктеу/скачать 110,19 Kb.
|
35304950728 Пенитенциарлы психология бойынша дәріс кешені
| Тақырып 2 Пенитенциарлы мекемелерде, сотталғандардың бейімделу процесі
Сотталғандардың бас бостандығынан айыру жағдайларына бейімделуінің белгілі бір фазалары (сатылары) қарастырылады: Бастапқы фаза – Жалпы бағдар фазасы (общая ориентировка). Ол түзету мекемесіне келген сотталған сол жерде жазаны өтеу жағдайымен танысудан басталады. Оның бағдарлану дәрежесі ақпарат көздеріне, сотталғандарға және оны алғашқы күннен бастап қамқорлайтын тәрбиешілерге байланысты. Көбінесе «тәжірибелі» қылмыскерлерден қорқатын сотталғандар түзету мекемесі әкімшілігінің талаптарына немқұрайлылық пен сенімсіздікпен қарайды. Бұл тәрбиешілер мен сотталғандар арасында психикалық күйзелістің пайда болуына әкеледі, сотталғандардың дұрыс мінез-құлқына белгілі бір қиындықтар туғызады. Бірінші рет бас бостандығынан айырылған тұтқындар үшін күйзеліс, депрессия, аңсау күйлер тән. Сыртқы жағынан, бұл немқұрайдылықта, бөлінуде немесе ұсақ-түйек бойынша ашуланшақтықта, басқаларға (оның ішінде мекеме қызметкерлеріне) немесе өзіне қатысты агрессивтілікте (аутоагрессивті реакциялар) көрінуі мүмкін. Мұндай көріністер қалыптасқан стереотиптердің бұзылуымен де, сотталғандар арасында жалпы бағдарлау мен бекітудегі қиындықтармен де ұсталады. Бұл ретте, жеке тұлғаның криминализациялану деңгейіне, ақпарат көздеріне және «бейімдеу қолдауының» субъектілеріне байланысты сотталғандар ТМ ұжымына кірудің әртүрлі тактикаларын таңдай алады: 1) активті және әкімшілікті қолдау тактикасы; 2) көшбасшылық және теріс негізде өзін-өзі растау үшін күрес тактикасы; 3) күту тактикасы; 4) нақты бейтараптық тактикасы; 5) меценаттарды іздеу тактикасы; 6) толық бейімделмеу және өзін-өзі агрессия тактикасы. Сотталғандар бастапқы кезеңде әлеуметтік оқшаулау жағдайларына барабар немесе барабар емес түрде бейімделеді. Жеткіліксіз реакциялар бұрын психикалық сау сотталғандарда бас бостандығынан айырудың әсерінен пайда болуымен және көрінуімен сипатталады. Бұған фобия, мазасыздық-депрессиялық, теріс депрессиялық және теріс истериялық реакциялар жатады. Бас бостандығынан айыру травматикалық әсер етпейтін сотталғандар бар. Олар үшін колония «туған үйге» айналды: режимнің талаптары жаңа емес, тәрбиешілердің талаптары тиісті конформизм тұрғысынан қабылданады. Түзету мекемесінде шамамен 6-8 айдан кейін бейімделудің екінші кезеңі басталады - сотталғандардың әлеуметтік оқшаулау фактісіне жеке реакциясы жойылған кезде «НИВЕЛИРОВКА» кезеңі. Сотталғандар тұрақты «бас бостандығынан айыру синдромына» ие болады, сотталғандарбір-біріне ұқсайбастайды, бұл жүріс-тұрыста, мимикада, қимылдарда, тәрбиешілерге қатысты және т.б. реакцияларынан көрінеді. Бірақ осы үрдіспен қатар өндірісте, бос уақыттарында, «тағдыр бойынша жақын» сотталғандармен («жерлестермен», «құрдастарымен» және т.б. критерийлер бойынша) қарым-қатынас жасауда қызығушылық пен жеке ерекшеліктердің пайда болу әрекеттері байқалады. Болашақта сотталушының жеке динамикасында екі тенденция тұрақтандырылады: біріншісі-әлеуметтік оқшаулау жағдайларына бейімделудің сәтті аяқталуы. Екіншісі жеке тұлғаның теріс өзгерістерінің тереңдеуімен және өсуімен, олардың шоғырлануымен сипатталады, бұл бас бостандығынан айыру жағдайларына сәтті бейімделуге, демек, түзетуге және қайта тәрбиелеуге кедергі келтіреді. Барабар реакцияның негізгі белгілері: сотталған адамның мінез-құлқының бас бостандығынан айыру орындарында болу перспективалары туралы нақты ақпаратқа сәйкестігі; оның жазаны өтеу режимін, әкімшілік талаптарын сақтауы; өзінің мінез-құлқы мен эмоциясын бақылау қабілеті болып табылады. Қалыпты бейімделу сотталушының психикалық жағдайымен сипатталады, ол бас бостандығынан айыруға дейінгі әдеттегі жағдайдан айтарлықтай ерекшеленбейді. Адам өзінің мәртебесін, түзеу мекемесінде одан әрі болу болжамын объективті бағалайды; ол белсенді ұжымдық өмірге енеді, жұмыс істейді, мектепте оқиды, көркемөнерпаздар байқауына қатысады. Оның тәрбиелік әсерлерге ішкі қарсылығы жоқ. Үшінші кезең-әдетте жазаны өтеудің бірінші жылының соңында пайда болатын «бейімделудің аяқталуы» сотталғандардың өздеріне нақты мақсаттар қоя бастауымен және оларды мекеме жағдайында жүзеге асыра бастауымен, сонымен қатар өткен және қазіргі өмір сүрумен ғана емес, болашаққа деген үмітпен де сипатталады. Осы кезеңде ТМ қызметкерлерінің басты міндеті-сотталушының өмір жоспарларында жазаны өтеудің кез-келген жолмен ұмтылысы ғана емес, сонымен бірге өзін-өзі өзгертуге, қоғамға жат стереотиптерді (қылмыстық ойлау тәсілі, адамдар мен әлеуметтік институттарға деген негативизм, азғындық әдеттер және т.б.) жеңуге деген ұмтылыс көрініс табуы. Сотталғандармен жеке тәрбие жұмысынан басқа түзеу мекемелерінің қызметкерлері (тәрбиешілер, бастықтары және т.б.) оған мекеменің алғашқы қауымдары мен ұжымдарында орын алған жағымды әлеуметтік-психологиялық құбылыстар (салт-дәстүрлер, әдет-ғұрыптар және т. б.) арқылы да әсер етуі тиіс. Негізгі және қосымша әдебиет: 1-13 жүктеу/скачать 110,19 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|