Сабақтың мақсаты: «Қазақстан тарихы бойынша әңгімелер»


-сынып. Қазақстан тарихынан әңгімелер



бет9/14
Дата07.05.2017
өлшемі2,98 Mb.
#15754
түріСабақ
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   14

5-сынып. Қазақстан тарихынан әңгімелер

Сабақтың тақырыбы: § 35. Қазақтың көрнекті ғалымы-Шоқан Уәлиханов

Сабақтың мақсаты:

  • Білімділік: Оқушыларды қазақтың көрнекті ғалымы Ш.Уәлихановпен таныстыру, оның өмірі, еңбегі, ғылымға қосқан үлесі жайында мағлұмат беру.

  • Дамытушылық: қазақтың ұлы ғалымдары жайындағы білімдерін одан әрі дамыту, ғылыми қызығушылықтарын ұлғайту, ұлы ғалымдардың еңбектерін өзі бетінше оқып үйренуге дағдыландыру.

  • Тәрбиелік: білім, ғылымға қызығушылықтарын арттыру, ұлы ғалымдардың еңбектерін оқу арқылы адамгершілікке, имандылыққа, білімділікке тәрбиелеу, олардың өмірін үлгі ету.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.

Сабақтың көрнекілігі: Ш. Уәлиханов, Г. Потанин, Ф. Достоевский суреттері, ғылыми карталар.

Сабақтың барысы.

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын сұрау.

Өткен тақырыпты пысықтау мақсатында үй тапсырмасын тест сұрақтары арқылы тексеремін.

1. Кенесары Қасымұлы басқарған ұлт-азаттық күрес болған жылдар.

2. Кенесарының ата-бабалары.

3. Кенесары хан көтерілген жыл.

4. 1836—1838 жылдарда болған ішкі ордадағы көтеріліс басшыларының бірі, ақын.

5. Исатай Тайманұлы қазіргі қай облыстың жерінде дүниеге келді?

6. Бөкей ордасы қай өзендердің аралығында орналаскан?

III. Жаңа сабақ.

Алдымен сабақтың тақырыбын тақтаға жазып, оқушыларға негізгі мақсаты түсіндіріледі.

Жаңа сабақты оқушыларға сұрақ қоюдан бастаймын.

1. Шоқан туралы не білесіңдер?

2. Шоқанның аты ғылым мен мәдениеттің қандай саласымен байланысты деп ойлайсыңдар?

Осыдан кейін тақырыпты қыскаша түсіндіре бастаймын.

Шоқанның шын аты — Мұхаммедханафия. Шоқан Абылай ханның шөбересі екенін оқушылардың естеріне саламын. Шоқанның туып-өскен жері Құсмұрын және Сырымбет. Шоқанның жастайынан ғылым мен білімге құмартуына әкесі Шыңғыс сұлтан мен әжесі Айғанымның әсері мол болған.

Шоқан он екі жасында 1847 жылы Омбы қаласындағы Сібір кадет корпусына оқуға түседі. Бұл оқу орын патша өкіметіне қызмет ететін әскери саладағы офицерлерді дайындайтын. 1853 жылы Шоқан аталған оқу орнын корнет деген офицерлік шенмен бітіріп, әскери қызметке орналасады. Осыдан Шоқанның ғылыммен айналысуына жол ашылады. Ол көптеген ғылыми-зерттеу экспедицияларға қатысады. Қашқарияға жасаған сапары оның атын әлемге әйгілі етеді. Шоқан Ф.М.Достоевский, Г.Н.Потанин сияқты ғылым мен әдебиеттің белгілі өкілдерімен достасады.

Осылай түсіндіре келе оқушыларға Шоқанның өмірінен, ғылыми жолдарынан оқулықты пайдалана отырып дәптерге хронологиялық кесте жасау тапсырылады.

1. 1835 жыл - Шоқан дүниеге келді.

2.1847 жыл - Шоқан Омбыдағы Сібір кадет корпусына оқуға түседі.

3.1853 жыл - Шоқан Сібір кадет корпусын бітіреді т.б.

Бұдан кейін сынып оқушыларын екі топқа бөліп, Шоқанның өмірінен екі тақырып беріп шағын әңгіме жазуды тапсырамын.

Тақырыптар:

І-топка: «Шоканның балалық шағы».

П-тоіща: «Шоқан - көрнекті ғалым».

Жазып болғаннан кейін екі топтың жазған әңгімелерін бір-біріне алмастырып, пікір алысуға жағдай тудырады. Бұл әңгімені артынан қысқаша қорытындылап өтемін. Сонымен қатар қисынды әңгіме жазған оқушыларды бағалаймын.



Қорытынды кезең

Жаңа сабақты бекіту мақсатында оқушыларға өтілген тақырыпқа байланысты сұрақтар қоямын.



Бекіту сұрағының үлгілері:

1. Шоқанның жастық шағы қай өлкеде өтті?

2. Шоқанның ата-бабалары туралы не білесіңдер?

3. Шоқан Омбы қаласында қандай оқу орнында оқыды? Бұл оқу орнында қандай сала бойынша білім алды?

4. Шоқан қатыскан ғылыми-зерттеу экспедиқияларды ата.

5. Шоқанды әлемге әйгілі еткен қандай экспедиқия?

6. Шоқан ғылымның қандай салаларымен айналыскан?

7. Шоқан еңбектерін жарыққа шығарған академик кім?

Оқушылардың жауабын тыңдаған соң сабақты қорытындылаймын.

Шоқан Уәлихановтың өмірі өте қысқа болды. Бірақ сол қыска ғұмырында ол ғылым жолында өте көп табыстарға жетті. Тарих пен география, әдебиет пен этнография салаларында бірқатар ірі ғылыми еңбектер жазды. Санкт-Петербург қаласында Азия департаментінде қызмет атқарды. Қазақтардың арасында алғашқы болып Орыс географиялың қоғамының белсенді мүшесі болды. Шоқан орыстың алдыңғы қатарлы интеллигенция өкілдерімен жақсы қарым-қатынаста орнатып, достаса білді. Сонымен Шоқан Уәлиханов XIX ғасырдағы қазақтың біртуар ұлдарының бірі, ірі ғалым, ағартушы, қоғам қайраткері.



Бағалау:

Үй тапсырмасы.

1. 35-параграфты оқу.

2. Шоқан Уәлиханов жайында қосымша әңгімелер оқып келу. Мәселен, С.Бегалиннің «Бала Шоқан» повесі.

5-сынып. Қазақстан тарихынан әңгімелер

Сабақтың тақырыбы: §36. Абай Құнанбаев-қазақ жазба әдебиетінің негізін салушы.

Сабақтың мақсаты:


  • Білімділік: қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбаевтың өмірі, шығармашылық жолдары, Қазақ әдебиетіне сіңірген еңбегі жайында білім беру. Абайдың

қазақ жазба әдебиетінің негізін салушы екеніне оқушылардың көзін жеткізу.

  • Дамытушылық: Абайдың еңбектерін насихаттау арқылы шығармашылық дағдыларын қалыптастыру, өткен тарихқа, әдебиетке, отанымыздың рухани мұраларына баға бере білуге үйрету, өз беттерінше шығармашылықтарын дамыта білуге дағдыландыру.

  • Тәрбиелік: Қазақтың бай әдебиетіне деген құрметке тәрбиелеу, Абай арқылы әдебиетке қызығушылықтарын ояту, адамгершілікке, имандылыққа, адалдықка тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас.

Әдісі: баяндау

Сабақтың көрнекілігі: Абайдың суреті, Семейдегі Ахмет Риза медресесінің суреті, Абай шығармалары (өлеңдер).

Сабақтың барысы.

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын тексеру.

Үй тапсырмасын тест тапсырмалар арқылы он минуттай тексеріп шығамын. Тапсырма үлгілері:

1. Ш.Уәлихановтың өмір сүрген жылдары.

2. Шоқанның азан шақырып қойған аты.

3. Шоқан Омбыда қандай оқу орнында оқыды?

4. Шоқан Сібір кадет корпусын қандай әскери шенмен бітірді? т.б.

Тест тапсырмаларының саны он болады. Сонымен қатар оқушылардан Шоқан туралы қосымша оқып келгендерін сұраймын.

Оның артынан үй тапсырмасын қорытындылап өтіп, жаңа сабаққа кірісемін.

III. Жаңа сабақ:

Жаңа сабақтың тақырыбы алдын ала тақтаға жазылады. Оқушыларды сабақтың мақсатымен таныстырып өтемін.

Алдымен тақтаға «Абай» сөзін жазып коямын. Оқушыларға осы сөзді дәптерлеріне жазғызып жан-жағына не ойлайтындарын түсіремін.

Үлгі:

Абай

Бірнеше оқушыларды тақтаға өз ойларын түсіреді. Осы жазғандарын оқушылардың өздеріне қыскаша талдау жасатамын. Осыдан кейін мынадай сұрақ беремін.

1. Абай дегенде естеріңе не түседі?

2. Абайдың қандай өлеңдерін білесіңдер? Оқушыларға сонымен қатар Абайдың өлеңінен үзінді оқытамын. Осыдан кейін тақтаға түсірткен оқушылар ойларын негізге ала отырып сабақты түсіндіремін.

Абай Құнабайұлы 1845 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан (Семей) облысының Шыңғыстау өлкесінде дүниеге келген. Абайдың шын аты Ибрагим. Руы тобықты. Әкесі Құнанбай осы рудың басшысы, аға сұлтан болған. Абайдың зерек болып өсуіне шешесі Ұлжан мен әжесі Зеренің әсері мол болған. Абай кейіннен Семейдегі Ахмет Риза медресесінде оқып білім алады. Мұнда шығыстың ірі ғалымдары Фирдоуси, Низами, Науаи еңбектерімен танысады. Қалада болған кезінде орыс тілін шебер меңгереді. Көптеген орыс зиялыларымен танысып достасады. Бірақ Абайды әкесі Құнанбай ел билігіне араластыру үшін оқуын аяқтатпай ерте қайтарып алады.

Осы арада оқушыларға Құнанбай жайлы қысқаша әңгімелеп беремін.

Жас кезінен ел билігіне араласу Абайды ерте есейтеді. Осы кезден бастап Абай өлең жазумен айналысады. Оның өлеңдері жастарды білімге, ғылымға шақырады, халықтың сол кездегі нашар әлеуметтік хал-ахуалын суреттейді. Абайдың елуге жуық қара сөзінің аса зор философиялық мәні бар.

«Ескендір», «Масғұт», «Әзім әңгімесі» деп аталатын үш поэма жазған. Орыс тілін жетік меңгеруі Абайдың орыс классиктерінің шығармаларын қазақ тіліне аударуына жол ашады. Абай Л. Толстой, А.С. Пушкин, М.Ю. Лермонтов, М.Е. Салтыков-Шедринді аударған. Абайдың талантты Мағауия, Акылбай, Өбдірахман атты ұлдары болған. 1904 жылы Абай қайтыс болады.

Бұдан кейін оқушыларға дәптерлеріне Абайдың кез келген өлеңінен төрт жол үзінді жазуды тапсырамын. Бес минуттай уақыт оқушыларға өздері жазған өлең шумақтары жайында ойларын айтқызамын.

Бұл өтілетін тақырыптың маңызын аша түсуге көмектеседі.



Қорытынды кезең

Сабақты бекіту мақсатында оқушыларға жазылған карточкалар таратамын.

Ондағы сұрақ үлгілері:

1. Абайдың қазақ әдебиетінде алатын орны.

2. Абайдың жан-жақты өсуіне әсер еткен орта туралы айт. Оқушылардың ойларын тұжырымдап қорытындылаймын.

Абай - қазақ жазба әдебиетінің негізін салушы, XIX ғасырдағы қазақ поэзиясының ірі өкілі. Абай өлеңдерінің әдебиетімізде алатын орны ерекше. Орыстың алдыңғы қатарлы зиялы өкілдерімен жақын араласуы Абайдың прогрестік жолына үлкен әсер еткен. Орыс классиктерінің шығармаларын қазақ тілінде шебер сөйлете білді. Абай өмірінің ерекшелігін біз Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясынан оқып біле аламыз.



Бағалау:

Ү й тапсырмасы:

1. Зб-параграфты оқу.

2. «Абай жолы» романынан үзінді оқып келу.


5-сынып. Қазақстан тарихынан әңгімелер

Сабақтың тақырыбы: § 37. Ыбырай Алтынсарин-ағартушы, педагог. /2 сағат/

Сабақтың мақсаты:


  • Білімділік: оқушыларға қазақтың ірі ғалымы, ағартушы-педагог Ыбырай Алтынсарин туралы, оның еңбегі, шығармашылық мұрасы, ағартушылық қызметі жайында мағлұмат беру.

  • Дамытушылық: Ыбырай еңбектері туралы білімдерін одан әрі дамыту, танымдық көзқарастарын нығайту, шығармашылық ізденістерін жетілдіру.

  • Тәрбиелік: қазақтың ұлы тұлғаларының бірі Ыбырай еңбектерін үлгі ете отырып оқушыларды еңбекқорлыққа, адамгершілікке, іскерлікке тәрбиелеу, достық, ынтымақтықка баулу.

Сабақтың түрі: аралас

Әдісі: интерактивті

Пәнаралық байланыс: география

Сабақтың көрнекілігі: Ыбырай суреті, еңбектері.

Сабақтың барысы.

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын сұрау.

Тақтаға «Абай» сөзін жазып, бір парақ қағазға оқушыларға ассосация жасатамын (Абайға катысты сөздер жаздырамын). Оқушыларға осы жазғандарына түсінік беруге талап етемін.

Бұдан ары үй тапсырмасын тексеру мақсатында сұрақтар беріп, 3-4 оқушыдан жауап аламын. Кейбір оқушылардан «Абай жолы» романынан үйге берілген тапсырманы сұраймын.

Оқушылар жауабын толықтыра отырып үй тапсырмасын қорытындылаймын. Сонымен қатар өткен тақырыптың бүгінгі жаңа тақырыппен байланыстылығына қысқаша тоқталып өтемін.



III. Жаңасабақ.

Жаңа сабақтың тақырыбы алдын ала тақтаға жазылып, Ыбырай Алтынсаринның суреті ілініп қойылады. Оқушылардың назарын осы суретке аударып жаңа сабақты сұрак қоюдан бастаймын.

1. Бұл сурет туралы не білесіңдер?

2. Ыбырайдың өлеңдері мен әңгімелері көбінесе не туралы жазылған?

Оқушылардан жауап ала отырып, Ыбырай өлеңдерінен үзінді оқытамын.

Осыдан кейін оқушыларға ойларына Ыбырай туралы не келеді соны жазып шығуды тапсырамын. Оқушылардың жазғандары ақын, мұғалім сияқты сөздер болады. Осыдан кейін оқушыларды жұпқа бөліп оларды тыңдаймын.

1. Ыбырай кім?

2. Оның қандай шығармасын білесің?

3. Ол көбінесе не жайлы жазған?

4. Ыбырай шығармасының кейіпкерлерінен кімді білесің?

Осындай сұрақтар төңірегінде оқушылар бір бірінің ойларын біледі. Осыдан кейін балалардың Ыбырай жайында кезектесіп айтқанын тақтаға жазып шығамын.

Осы жазылғандарды қорыта отырып жаңа сабақты түсіндіруге кірісемін.

Ыбырай Алтынсарин 1841 жылы қазіргі Қостанай облысының жерінде дүниеге келген. ( Оқушылардың назарын Қазақстан картасындагы Қостанай облысы және Торғай өлкесіне аударамын). 1857 жылы ол шекаралық комиссиясы жанындағы арнайы мектепті алтын медальмен бітіреді. Мектепті бітіргеннен кейін тілмаштық, ұстаздық қызметтер атқарады. 1864 жылдан бастап Торғайда қазақ балаларына арналған мектепте дәріс береді. Ұстаздың қызметте жүріп Ыбырай халықты оқу-білімге тарту, ағартушылық қызметтермен айналысады. Балаларға білім беруде кітаптың орны бөлек екенін түсінгенін ол, қазақ тілінде оқулық жазуды қолға алады.

1879 жылы жарық көрген «Қазак хрестоматиясы» Ыбырайдың қазақ тілінде жазған алғашқы оқулығы болды. Бұдан басқа Ыбырай қазақтарға орыс тілін меңгертуді де қолға алып осы бағытта бірнеше еңбектер жазады. 1879 жылы Торғай облысындағы мектептердің инспекторы қызметіне тағайындалған ол, ағарту ісіне білек сыбана кіріседі. 1887 жылы Ыбырай қазақ даласында алғаш Ырғыз жерінде қыздарға арналған мектеп-интернат ашады.

Осы уакыттар арасында Ыбырай өлең жазумен де айналысады. Оның өлеңдерінің негізгі тақырыбы еңбек, адамгершілік, достық, білім және ғылым ғылым жайында болды.

(Осы жерде шығармаларынан мысал келтіре кетемін).

Бұдан кейін оқушыларды үш топқа бөліп тапсырмалар беремін.

I топтың тапсырмасы. Ыбырайдың ағартушылық қызметпі жайлы өз ойларыңды айт.

II топтың тапсырмасы. Ыбырай өлеңдерінің негізгі мазмұны қандай мәселені қозғайды.

III топтың тапсырмасы. Ыбырайды қазақ әдебиетімен білім беру саласындағы алатын орны қандай?

Талқылауға 5 минуттай уақыт беремін. Сонымен қатар оқушыларға келесі топқа сұрақтар дайындау тапсырамын. Талқылап болғаннан кейін әр топтан бір оқушы жауап беріп екінші оқушы оны толықтырып отырады.

Әр топтың мүшелері дайындаған сұрақтарын келесі топ мүшелеріне қояды:

I топ? II топқа

II топ? III топқа

III топ? I топқа

Қорытынды кезең:

Алдымен үш топқа сұрақ қоямын.

1. Ыбырай туып-өскен жері, жастық шағы туралы не білесіңдер?

2. Білім беру саласында Ыбырай қандай істер атқарды?

3. Ыбырай шығармаларының мазмұны жайлы өз ойларыңды айт.

Оқушылар жауабынан кейін тақырыпты қысқаша қорытындылап, тақырыптың негізгі мәселелеріне тоқталып өтемін.



Бағалау:

Үй тапсырмасы:

1. 37-параграфты оқу.



Екінші бөлімді қайталау үшін сұрақтар мен тапсырмалар

1.Адамның пайда болуы туралы діни түсініктерді әңгімелеп беріңдер.

2.Алғашқы адамдар қашан және қай жерде пайда болған? Олар қалай тіршілік еткен?

3. Тас дәуірі қай уақытты қамтиды? Тас дәуірінің кезеңдерін сипаттап шығыңдар.

4.Қола дәуірінің басты ерекшеліктерін атап шығыңдар.

5.Сақтар тарихта қандай атаулармен белгілі болды, ол туралы деректер келтіріңдер? Сақтардың негізгі шаруашылығы туралы әңгімелеп айтып беріңдер.

6.Мөде шаньюйдік гщ мемлекетін құрудагы рөлі қандай? Құдіретті ғұн мемлекетінің ыдырауына қандай жағдайлар себеп болды?

7. «Түрік» атауы қандай мағынаны білдіреді? Көне түркі жазулары қалай зерттпеліп, ғылымға танылды?

8. Ұлы Жібек жолы қалай қалыптпасты? Ұлы Жібек жолының бойында орналасқан Қазақстан қалалары туралы әңгімелеп айтып беріңдер.

9. Неліктен әл-Фарабиді «екінші ұстаз» деп атайды? Сендер тагы басқа қандай ежелгі қазақ елінің ғалымдарын білесіңдер?

10.Ортатсырлық Қазақстан қалаларының сауда- экономикалық байланыстардағы рөлін сипаттап айтып беріңдер.

11. Қазақ халқының қалыптасуында қандай тайпалар маңызды рөл атқарды?

12. Қазақ хандығы қалай құрылды? Оның негізін салған хандар кімдер?

13. Қазақта ханды сайлауда қандай дәстур сақталды? Қазақтың қандай атақты хандарын білесіңдер?

14. Билер қандай әлеуметтік топқа жатады? Олар қандай қызмет атқарды?

15.Қазақтар мен жоңғарлар арасында болған қандай ірі шайқастарды білесіңдер? Қазақ батырларының қазақ-жоңғар соғыстары кезіндегі ерліктері туралы әңгімелеңдер.

16. Еліміздің Ресей бодандығын қабылдауына қандай жағдайлар себеп болды?

17. Абылайдың қазақ шекарасы мен қазақ хандығын нығайтудағы атқарған қызметі қандай?

18. Кенесары Қасымұлы, Исатай Тайманұлы, Махамбет Өтемісұлы басқарған ұлт- азаттық көтерілістердің себебі, қозғаушы күштері кімдер болды?

19. Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев қазақ даласында ғылым, білімнің дамуына қосқан үлесі қандай?

20. Абайдың қандай әндерін білесіңдер?

5-сынып. Қазақстан тарихынан әңгімелер

Сабақтың тақырыбы: § 38. Сәулет ескерткіштері

Сабақтың мақсаты:

  • Білімділік: оқушыларға жалпы сәулет өнері туралы түсінік бере отырып Қазақстандағы орта ғасырлардағы сәулет өнерінің дамуы, тарихи ерекшелігі жайында мәліметтерді ұғындыру.

  • Дамытушылық: Қазақстандағы сәулет өнері туындыларынан нақты мысалдар келтіре отырып оқушылардың танымдық қабілеттерін арттыру.

  • Тәрбиелік: орта ғасырлардағы сәулет өнерінің туындыларын қазіргі замандағы архитектураның озық үлгілерімен салыстыра отырып, оқушылардьщ сәулет өнеріне деген сүйіспеншілігін арттыру, эстетикалық тәрбие беру.

Сабақтың түрі: аралас

Әдісі: интерактивті

Пәнаралық байланыс: география

Сабақтың көрнекілігі: Қазақстан картасы, Қожа Ахмет Йасауи кесенесі, Айша бибі мазарының суреттері. Қазіргі заманғы архитектура үлгілерінің суреттері, Астана, Алматы қалаларындағы сәулетті ғимараттар суреттері.

Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі. II. Үй тапсырмасын тексеру.

Үйге берілген 37-параграфтың мазмұнын айтқызып, оқушыларға сұрақтар қоямын. Ыбырай жайлы үйде жазған әңгімелерін екі оқушыға оқытып бес минуттық әңгіме өткізу. Бұдан кейін қысқаша үй тапсырмасын қорытындылаймын.

III. Жаңа сабақ.

Жаңа сабақтың тақырыбын тақтаға жазып, негізгі мақсатымен оқушыларды таныстырып өтемін. Бір плакатқа «Сәулет өнері - архитектура» деп жазып тақтаға іліп коямын. Сонымен қатар көрнекі құралдар арасынан Қожа Ахмет Йасауи кесенесі мен бүгінгі күнгі сәулетті құрылыс суретін тақтаға қатар іліп қоямын.

Осы суреттерге байланысты оқушыларға сұрақ қоямын.

1. Мына қүрылыстар жайлы не білесіңдер?

2. Осы құрылыстардың салыну тәсілінің ерекшелігі неде деп ойлайсыңдар?

3. Құрылыстарды осылай әдемі салу тәсілін қалай атайды?

Сұрақтарға жауап алғаннан кейін оқушылардың назарын аудара отырып тақтадағы суреттер арқылы жаңа тақырыпты таныстырып өтемін. Ерте кездегі және қазіргі замандагы әдемі құрылыстардың ерекшелігін айта отырып, осындай әсем кұрылыс салу өнерін архитектура немесе сәулет өнері деп атайтынын түсіндіремін.

Дәптерге жаздыру. Архитектура - ежелгі грек тілінен аударғанда үй салу деген мағынаны береді.



Сабақ жоспары:

1. Сәулет өнерінің тарихы.

2. Орта ғасырдағы сөулет ескерткіштері.

3. Қазіргі заманғы сәулет өнері.

Осыдан кейін жоспар бойынша тақырыпты қыскаша түсіндіруге кірісемін. Сәулет өнерінің тарихы өте тереңде жатыр. Адам баласының алғашқы баспанасы табиғи үңгірлер, жартас, тау қуыстары болған. Ауа райының үнемі өзгеріске ұшырауы және адам баласының біртіндеп жетіле түсуі ерте кездің адамдарына жаңа өмірге лайық баспана салуды қажет етті.

Сонымен адамдар баспананың жаңа түрін салып, оны біртіндеп жетілдірді.

Баспана салуға шикізат ретінде табиғи тас, ағаштарды пайдаланды.

Жоспардың екінші бөлімін түсіндірмес бұрын бір-екі оқушыға «Орта ғасырдағы сәулет ескерткіштері» тақырыпшасын дауыстап оқытып түсінігін айтқызамын.

Бұдан соң оқушыларға Қожа Ахмет Йасауи кесенесі, Айша бибі мазары, Бабаджа қатын кесенесі, Қарахан кесенесі, Жошы хан мазарының көбейтілген суреттерін таратып беріп жұптасып осы ескерткіштерге қатысты сөздер және әңгіме құрастыруды тапсырамын. Кемінде төрт оқушыға жазғандарын оқытамын да басқа оқушыларға толықтыртып талдатамын.

Оқушылардың талдауынан кейін қысқаша түсіндіріп өтемін.

Орта ғасырда Қазақстан жерінде өз заманына лайықты құрылыстар көптеп салынған. Қазақстан аумағының Ұлы Жібек жолының бойында орналасуы қалалардың көптеп салынуына және де сәулет өнерінің өсіп-өркендеуіне үлкен әсерін тигізген. Отырар, Түркістан, Тараз, Сайрам, Сығанақ т.б. қалаларда керуен сарайлары, мешіт, кесене, монша сияқты ортағасырлық құрылыстар тұрғызылған. Әрине олардың көбі бүгінгі күнге дейін жеткен жоқ. Сақталғандары өте аз.

Көрнекі құралдарды пайдалана отырып олардың кейбіреуі жайында түсінік беріп етемін.

1. Қожа Ахмет Йасауи кесенесі.

2. Айша бибі мазары.

3. Бабаджа қатын кесенесі.

4. Жошы хан мазары.

Жоспардың үшінші бөлімі бойынша оқушыларды үш топқа бөлемін. Осы үш топқа қазіргі заманғы Қазақстан қалаларындағы сәулет өнер озық туындылары болып табылатын құрылыс суреттерін беріп, ой жинақтап ақылдасуға, шағын түсінік жазуға уақыт беремін (Астана, Алматы қалаларындағы құрылыстар т.б.). Үш топтан бір оқушыдан шығып суретті тақтаға іліп ортақ ойларын айтады. Келесі екі топ мүшелеріне тақтадағы оқушыға сұрақ бергіздіремін.

Суреттерді пайдалана отырып түсінік беремін. Онда қазіргі заманғы сәулет өнерінің озық үлгілері жайлы айтып, оны ерте замандағы тарихи құрылыстармен салыстыра отырып түсіндіремін. Адамзат баласының өркениетке жетуі осындай зәулім құрылыстарды тұрғызуға мүмкіндік берді. Сәулет өнері қазіргі кезде өте биік белеске жетті т.б.



Қорытынды:

«Сәулет өнері» деп оқушыларға дәптерлеріне жаздырып екі-үш сейлеммен өз ойларын қорытындылауды тапсырамын. Өткен тақырыпты қысқаша қорытындылап өтемін. Онда сәулет өнерінің тарихына, ерекшелігіне, қазіргі кездегі жағдайына тоқталамын. Ерте кезден қазіргі уақытқа дейінгі құрылыс салу ісінің дамуына қысқаша шолу жасаймын.



Бағалау:

Үй тапсырма: 38-параграфты оқу.

5-сынып. Қазақстан тарихынан әңгімелер

Сабақтың тақырыбы: § 39. Наурыз мейрамы

Сабақтың мақсаты:

  • Білімділік: Наурыз және қазақ халқының басқа да ұлттық мерекелері туралы оқушыларға жалпылама мәлімет бере отырып, мерекелердің маңызын ұғындыру.

  • Дамытушылық: ұлттық мерекелердің қазақ халқының рухани және материалдық өміріндегі алатын орнын анықтау арқылы оларға сыни көзбен қарау дағдысын қалыптастыру.

  • Тәрбиелік: ұлттык мерекелердің маңыздылығын түсіндіре отырып рухани тәрбие беру, имандылыққа тәрбиелеу, ұлтжандылық сезімдерін ояту, үлттық дәстүрлерге құрметпен қарауға үйрету.

Сабақтың түрі: аралас

Әдісі: интерактивті

Пәнаралық байланыс: әдебиет, музыка, бейнелеу, т.б.

Сабақтың көрнекілігі: ұлттық ойын түрлерінің және дәстүрлі үй тұрмысының суреттері.

Сабақтың барысы.

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын тексеру.

Үй тапсырмасын оқушыларға сұрақ беруден бастайды. Өткен сабақты естеріне түсіре отырып мынадай сұрақтар беремін.

1. Сәулет өнері дегеніміз не?

2. Ежелгі адамдардың баспанасы қандай болған?

3. Қазақстан жеріндегі ортағасырлық қандай сәулет ескерткіштерін білесің?

4. Сәулетті құрылыстарды салуда орта ғасырда қандай материалдарды пайдаланған?

5. Қазіргі замандағы сәулет өнерінің дамуының сыры неде деп ойлайсың?

Бұдан кейін Қожа Ахмет Йасауи кесенесі жайында оқушыларға жазғанын оқытамын. Соңынан оқушылардың жазғанын толықтырып өтемін. Онда жалпы Қожа Ахмет Йасауи туралы, оның кім екенін, ислам дінін насихаттаудағы алатын орны жайлы айтып беремін.

Йасауиге арнап салынған Түркістан қаласындағы кесене орта ғасырдағы сәулет өнерінің озық туындысы, оны бір кездегі Орта Азия (Мауараннахр) билеушісі Әмір Темірдің салғызғанын оқушыларға айта кетемін.

Одан әрі қысқаша үй тапсырмасын қорытындылап өтемін.

III. Жаңа сабақ.

Жаңадан өтетін сабақтың тақырыбы мен жоспары алдын ала тақтаға жазып қоямын. Оқушыларға сабақтың негізгі мақсаттары айтылады.



Сабақтың жоспары:

1. Қазақтың ұлттык мейрамдары.

2. Наурыз мейрамы.

Ең алдымен оқушыларға дәптерлеріне жалпы қазақтың ұлттық мейрамдары және Наурыз мейрамына қатысты не білетіндерін бір сөзбен ықшамдап жазып шығуды тапсырамын. Мейрам, мерекелер жайында бесінші сынып оқушыларының аз да болса хабары бар екенін ескерсек, бұл жайында оқушылар мүдірмей жаза алады.

Бұдан сон оқушылардың айтқанын тақтаға жазып шығамын. Тақтада той, наурыз, жарыс, спорт, көкпар, күрес т.б. сөздер жазылады. Осы жазғандардың ішінен бүгінгі сабаққа байланысты сөздерін қалдырып басқасын өшіремін. Аталған сөздердің бүгінгі сабаққа тікелей қатысты екенін оқушыларға ескерте отырып, жаңа сабақты бастаймын. Оқушыларға ең алдымен «Қазақ халқынық қандай ұлттық мейрамдарын білесіңдер?» деген сұрақ қоямын.

Бұған оқушылар өз білгендерінше жауап береді. Бұдан әрі жоспар бойынша сабақты түсіндіремін.

Жоспардың алғашқы бөлімі жайлы кеңірек тоқталамын. Мұнда қазақ халқының ұлттық мерекелері жайлы түсінік беремін.

Оқушыларға дәптерлеріне баланың туғанынан бастап өскеніне дейінгі аралықта болатын ұлттық мерекелер жайында жазуды тапсырамын.

1. Шілдехана.

2. Тұсаукесер.

3. Сүндет той.

Жоғарыда аталған мерекелер жайында оқушыларға түсіндіріп өтемін. Осы мерекелердің жалпы қасиетіне тоқтала отырып, қазақ халқында сәбидің дүниеге келуінен артық қуаныштың жок екенін айтамын.

Одан әрі басқа да ұлттык мерекелер жайлы сөз қозғаймын. Оқушыларды да сабаққа катыстырып отырамын. Оларға уакыт беліп түрлі сұрақтар қоямын.

Қазақ халқының маңызды ұлттық дәстүрі екі жастың отау құрып, үйленуіне байланысты болатын салт-дәстүрлік мереке екені белгілі. Халқымыздың ертеден келе жатқан салты бойынша қыз бен жігітті бала кездерінен атастырады. Кейін қыз бен жігіттің жасы жеткен соң оларды үйлендіріп түрлі ырымдарын жасайды. Жігіт жағы қыздың ата-анасына салт бойынша қалыңмал төлейді.

Үйлену тойында алдымен «беташар» айтылып, жас келінді таныстырады. Келін жігіт жағының туыстарына иіліп сәлем береді. Бұл мерекеде жастар жағы «жар-жар» айтады. Барлық мерекелер ән-думанмен етеді.

Жоспардың екінші бөліміндегі Наурыз мейрамы жайында оқушыларға алдымен қоямын:

1. Наурыз мейрамы қазақ халқы үшін қандай мереке?

2. Наурыз мейрамында қандай ұлттық шаралар өтеді?

Оқушылардың жауабын тыңдаған соң Наурыз мерекесі жайында түсіндіруге кірісемін.



Наурыз мерекесі әр жылдың наурыз айының 22-жұлдызында өтеді. Бұл күн Қазақ күнтізбесінде, сонымен қатар шығыс күнтізбесінде жаңа жыл, яғни жыл басы ретінде аталады. Наурыз сөзі парсы тілінен аударғанда «жаңа күн» деген мағынаны білдіреді. Дәл осы наурыздың 22-жұлдызында күн мен түн теңеседі. Наурыз мерекесі қазақ халқының ұлттық мерекелерінің ішіндегі ең негізгісі және маңыздысы болып табылады. Бұл күнді қазақ халқы ерекше қадірлеп «Ұлыстың Ұлы күні» деп атаған. Наурыз айы сонымен қатар көшпелі халық үшін мал төлдейтін қарбалас кезең. Бұл жағдай мерекенің маңызын одан әрі күшейте түседі. 70 жылдай уақыт Қазақстан Кеңес Одағының құрамында болған кезде қазақ халқының наурыз мерекесін тойлауға мүмкіндігі болмады. Себебі коммунистік партия барлық ұлттық сипаттағы мерекелерге тыйым салған болатын. Наурыз мерекесін ұлттық мереке ретінде өткізуге еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін ғана халқымыздың қолы жетті.

Осы жерде оқушылардан наурыз мерекесінде өтетін шаралар туралы сұраймын.

Наурыз мерекесінде адамдар бір-біріне сәлем беріп, бұрынғы реніштерін кешіреді. Наурыз мерекесінде ең бастысы «наурыз көже» жасалады.

«Наурыз көже» - наурыз мерекесі күні дайындалатын ұлттық тағам.

Оқушыларға «наурыз көже» қандай тағамдардан жасалатынын дәптерлеріне жазуды тапсырамын.

Қорытынды кезең.

Сабақты бекіту мақсатында оқушыларға дайындап әкелген сұрақ жазылған карточкаларды таратамын:

1. Қазақ халқының ұлттык мерекелеріне қандай мейрамдар кіреді?

2. Үйлену тойында қандай шаралар өтеді?

3. Наурыз мерекесі неліктен мерекелердің ішіндегі ең маңыздысы болып табылады?

4. Мерекелер кезінде ететін қазақтың ұлттық ойындарын ата.

Өткен сабақтан жалпы не түсінгенін бір-екі оқушыдан сұрап етемін. Бұдан кейін оқушылардың жауабын толықтыра отырып, Қазақ халқының ұлттық мерекелері, оның ішінде Наурыз мейрамы жайында қысқаша әңгімелей отырып тақырыпты корытындылап өтемін.

Бағалау:

Үй тапсырмасы: 1. 39-параграфты оқу.

2. Наурыз мерекесі жайында әңгіме жазу.




Каталог: sabaq-kz -> attachment
attachment -> Қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі, филология магистрі Амирханова Сара Бекетқызы Коучинг жоспарының тақырыбы: «Lesson study – сабақты зерттеу әдісі»
attachment -> Сабақ тақырыбы: Химияның негізгі түсініктері мен заңдары Сілтеме
attachment -> Сабақтыңтақырыбы: 3 4
attachment -> Сабақ: Алкандардың қасиеттері. Алкандардың жеке өкілдері және қолданылуы
attachment -> Сабақтың түрі: Аралас сабағы Сабақ уақыты: 90 мин. Сабақтың педагогикалық мақсаты
attachment -> Сабақ Алматы қаласы Алатау ауданы «185 жалпы білім беретін мектеп» коммуналдық мемлекеттік мекемесі Бастауыш сынып мұғалімі Курманова Маржан Сеилхановна
attachment -> Сабақтың тақырыбы Сағат саны Мерзімі Оқып-үйренудің негізгі мақсаты
attachment -> Сабақтың мақсаты: оқушыларға алжапқыштың және бас орамалдың сызбасын есептеуді және құрастыруды үйрету


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   14




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет