-сынып. Қазақстан тарихынан әңгімелер

• 
  Білімділік: оқушыларға қазақстандыктардың Мәскеу және Ленинград қалаларын фашистерден қорғауда қоскан үлесі жайлы мағлұмат беру. Майдандағы Қазақстандықтардың ерлік істері жайында білім алуға жан-жакты жағдай жасау.
  
• 
  Дамытушылық: тақырыпты оқыта отырып Ұлы Отан соғысы жайлы білімдерін одан әрі дамытуға жағдай жасау. Тарихи оқиғаларға баға бере білу дағдыларын қалыптастыруға көмектесу, ойлау қабілеттері мен шығармашылық әрекеттерін дамыту.
  
• 
  Тәрбиелік: Қазақстандықтардың Мәскеу және Ленинград үшін шайқастардағы ерлік істерін үлгі ете отырып ерлікке, патриоттыққа, отансүйгіштікке тәрбиелеу, батырларға, отан қорғаушыларға деген құрмет сезімін ояту, өз елінің өткенін мақтан тұтуға үйрету.
  

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын тексеру.

Ұйымдастыру кезеңін өткізіп болған соң өткен сабақты пысықтау мақсатында оқушылардан үй тапсырмасын сұраймын. Үй тапсырмасы екі түрлі бағытпен сұралады.

Алдымен бір-екі оқушыдан өткен сабақты карта арқылы сұраймын. Картадан фашистік Германияның Еуропадағы соғыс қимылы, КСРО-ға басып кірген өңірі сұралады. Оқушылар жауабын толықтырып өтемін.

Ары қарай үй тапсырмасын тексеру үшін негізінен өткен тақырыпқа байланысты салыстырмалы және проблемалық сұрақтар қоямын. Мұндай сұрақты алдын-ала дайындаймын.

1. Фашистік Германияның жаулап алу саясаты.

2. Қазақстан экономикасын соғысқа бейімдеп қайта құру.

3. Қазақстан майдан тылы.

Үй тапсырмасын сұрап болған соң өткен сабақты мұғалім өзі қорытындылап шығады. Онда Гитлерлік Германияның басқыншылық саясатына, КСРО-ны жаулап алудағы негізгі мақсатына шолу жасай отырып, оқушылармен бірлесіп тарихи тұрғыда баға бере кетуі керек. Сонымен қатар мұғалім өткен сабақты жаңа сабақпен байланыстыра кетуді ұмытпағаны жөн.

III. Жаңа сабақ.

Жаңа сабақтың тақырыбын, жоспарын тақтаға жазамын. Оқушыларға сабақтың мақсатын айтып беремін.

Сабақты баяндау жоспары:

1. Қазақстандыктар Мәскеу үшін шайқаста.

2. Қазақстандықтар Ленинград үшін шайқаста.

Тақырыпқа кіріспес бұрын оқушылардың назарын тақтадағы Мәскеу және Санкт-Петербург қалаларының суретіне аударамын. Аздап кіріспе жасап осы екі қала туралы оқушылардан не білетінін сұраймын. Әрі қарай оны өзім толықтырып қысқаша мағлұмат бере кетемін.

Оқулықта берілген екі тақырыпшаны оқушыларға кезекпен оқытып, мазмұнын сұраймын. Осыдан кейін түсіндіремін.

Түсіндіру бағыты

Бірінші бөлім:

- Мәскеу маңына жаулардың жақындауы.

- Мәскеуді қорғау.

- Панфиловшылар.

Екінші белім:

- Ленинград қоршауы.

- «Өмір жолы».

- Ленинградты қорғау.

Жаңа есімдер: Б. Момышұлы, И.В. Панфилов, В.Г. Клочков, М. Ғабдуллин, Т. Тоқтаров, Ә. Молдағулова, М. Мәметова, С. Баймағамбетов.

Бұдан кейін оқушыларға оқулықты пайдалана отырып кесте толтыртамын:

Сабақты қорытындылау мақсатында карточкалық тапсырмаларды пайдаланамын.

Сұрақ үлгісі:

1. Панфиловшылар ерлігі жайлы айт.

2. «Өмір жолының» маңызы.

Оқушылар жауабын тыңдаған соң карта және суреттерді пайдалана отырып бүгінгі тақырыпқа қорытынды жасаймын.

• 
  Білімділік: Қазақстандықтардың Ұлы жеңіске қосқан үлесі жайлы оқушыларға мағлұмат беру. Отан соғысының батырларының ерліктерімен таныстыру, сонымен қатар жеңістің тарихи маңызы жайлы білім алуға көмектесу.
  
• 
  Дамытушылық: нақты мәліметтерді анықтай білу дағдыларын қалыптастыруға жағдай жасай отырып, өз беттерінше шығармашылық ізденіске дағдыландыру, ойлау қабілеттерін дамыту.
  
• 
  Тәрбиелік: Ұлы Отан соғысындағы ерлік көрсеткен батырларды үлгі өте отырып ерлік істерге, патриоттыққа тәрбиелеу, батырлардың ерлігін құрметтеуге үйрету.
  

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын тексеру.

Ұйымдастыру кезеңін өткізіп болған соң өткен сабақты оқушылардың естеріне сала отырып, үй тапсырмасын тексеруге кірісемін. Үйге берілген тапсырмаларды тексеру мақсатында мынадай сұрақтар қоямын:

1. Мәскеуді қорғаудағы қазақстандақтардың рөлі қандай болды деп ойлайсың?

2. Мәскеу түбіндегі жеңістің маңызы қандай?

3. Мәскеу түбіндегі шайқаста ерлік көрсеткен қазақстандықтардан кімдерді білесіңдер?

4. Панфиловшылар жайлы не білесіңдер?

5. Қоршаудағы Ленинград жайлы айт.

6. Ленинград қаласын қорғаудағы қазақстандыктардың үлесі.

7. «Өмір жолының» қандай маңызы болды?

Үй тапсырмасын тексеруде картаны, қалалардың суреттері сияқты көрнекі құралдарды пайдаланамын. Сонымен қатар оқушылардың үйде құрастырған сұрақтар мен басқа да тапсырмаларын тексеріп, оны өткен сабақты қайталау үшін басқа оқушыларға орындатамын. Ең соңында үй тапсырмасын қыскаша қорытындылап, жаңа сабаққа кірісемін.

III. Жаңа сабақ.

Жаңа сабақтың тақырыбын тақтаға жазып қоямыз. Сабақтың мақсатымен оқушыларды таныстырып өту керек.

Жаңа оқу материалын түсіндіру.

Сабақ жоспары:

1. Әлия Молдағүлова.

2. Мәншүк Мәметова.

3. Бауыржан Момышұлы.

4. Талғат Бигелдинов.

5. Ұлы Жеңіс.

Сабақ алдымен ауызша баяндау түрінде әңгімелесу арқылы өтіледі. Жоспардағы 1-4 бөлімге қысқаша тоқталамын. Баяндау бағыты:

• 
  Туып-өскен өлкесі.
  
• 
  Соғысқа кіріскен майданы.
  
• 
  Ерлік істері.
  

Түсіндіру бағыты.

• 
  Қазақстандық батырлар.
  
• 
  Ұлы жеңіс.
  
• 
  Екінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуы.
  
• 
  Соғыстың зардабы.
  
• 
  Ұлы жеңістің тарихи маңызы.
  

Оқушыларды төрт топқа бөліп, мәтінді таратамын. Мәтін негізінен соғыс қимылдары, яғни оқиға жайында болады. Ол газет қиындысы немесе басқа материалдардан тұрады.

Бес минуттай уақыт оқушылар топпен оқып шығып, кезекпен талқылайды. Осыған байланысты әр топқа сұрақ қоямын.

Қорытынды кезең:

Сабақты қорытындылау мақсатында төрт топқа батырлар портретін таратып, осыған байланысты сұрақтар беремін. Осыдан кейін сыныпқа жалпылама сұрақ қоямын.

1. Ұлы жеңіске қазақстандықтардың қосқан үлесі.

2. Соғыстың зардабы қандай болды?

3. Ұлы жеңістің тарихи маңызы туралы айт.

Бұдан әрі өткен сабаққа шолу жасай отырып, қысқаша қорытындылап шығамын.

• 
  Білімділік: оқушыларға тың және тыңайған жерлерді игеру, оның негізгі ерекшеліктері жайында жалпы мағлұмат беру, тың игерудің тарихи маңызын, нәтижесі мен салдарын түсінуге жағдай жасау.
  
• 
  Дамытушылық: тақырыптың негізгі мәселелерін меңгерту арқылы тарихи оқиғаларға жан-жақты баға бере білу дағдыларын қалыптастыру. Басты мәселелерді, себеп-салдарларды ажырата білуге үйрету, ойлау қабілеттерін дамытуға көмектесу.
  
• 
  Тәрбиелік: өткен оқиғаларға сыни көзбен қарау арқылы шығармашылық әрекетке тәрбиелеу, ез елінің тарихын құрметтеу сезімін оятуға көмектесу. Өткеннен тағылым алуға үйрету.
  

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын сұрау.

Ұйымдастыру кезеңін өткізіп болғаннан кейін үй тапсырмасын сұрауға кірісемін. Өткенді қайталау мақсатында Ұлы Отан соғысына қатысты үш параграф бойынша оқушылардың білімін тексеремін. Онда алдын ала дайындаған тест тапсырмаларын қолданамын.

Тапсырма :

• 
  Фашистік Германияның КСРО-ға соғыс ашу жоспары (Барбаросса.)
  
• 
  Ұлы Отан соғысы басталған уақыт (1945 жылы 22-маусым).
  
• 
  Фашистік Германия КСРО-ны неше айдың ішінде басып алуды көздеді? (3-4 айдың ішінде).
  
• 
  Қазақстанда құрылған, Мәскеуді қорғауға қатысқан әйгілі дивизия (316-шы дивизия).
  
• 
  Ленинградты қорғауда кеудесін оққа тосып, ерлік көрсеткен батыр (Сұлтан Баймағамбетов).
  
• 
  Невель қаласы үшін болған шайқаста ерлікпен қаза тапқан батыр қыз (Мәншүк Мәметова).
  
• 
  КСРО-ның екі мәрте батыры, ұшқыш (Талғат Бигелдинов).
  
• 
  Ұлы Отан соғысында қаза тапкан КСРО азаматтарының саны (27 миллион) т.б.
  

• 
  Ұлы Отан соғысының әлем тарихында және Қазақстан тарихында алатын орны.
  
• 
  Ұлы жеңістің тарихи маңызы.
  
• 
  Соғыс зардабы.
  

III. Жаңа сабақ.

Сабақтың тақырыбымен, жоспарымен және мақсатымен оқушыларды таныстырып өтемін.

Тақырыптың негізгі жоспары:

1. Тың және тыңайған жерлерді игеру.

2. Тың жерлерді игерудің нәтижесі.

Біздің еліміз осындай ірі астықты республика дәрежесіне қалай жетті? Оқушылар бұл сұраққа өз білгендерінше жауап береді.

Соғыстан кейінгі жылдары КСРО-ның ауыл шаруашылығы өте төмен дәрежеде болды. Коммунистік партияның алдында азық-түлік мәселесін тезірек шешу міндеті тұрды. 1954 жылы компартия «Тың және тыңайған жерлерді игеру» туралы шешім қабылдады. Жаңадан игерілуге тиіс тың жерлердің басым бөлігі Қазақстанда орналасты.

Қазақстанда тың игеру жүргізілген облыстар.

Параграфты оқушылармен бірге оқып шығып, төмендегі кестені толтырамын.

Сабақты бекіту мақсатында төмендегідей сұрақтар қоямын:

1. Тың және тыңайған жерлерді игерудегі басты мақсат не болды?

2. Неліктен тыңайған жерлерді игеру көбінесе Қазақстанда жүргізілді?

3. Тың жерлерді игерудің пайдасын айт.

4. Тың жерлерді игеру мал шаруашылығының дамуына неліктен кері әсер етті?

5. Тың жерлерді игерудің экологияға тигізт ең зардабы қандай болды?

6. Тың жерлерді игеру қазақ халқының ұлттык ерекшелігіне қандай зиян тигізді?

7. Тың игерудің тарихи маңызы?

8. Тың жерлерді игеру неліктен солтүстік және орталық облыстарда жүргізілді деп ойлайсың?

Оқушылардың берген жауабын басқа оқушыға толықтыртып отырамын. Барлық сұраққа жауап алғаннан кейін басты мәселелерге тоқтала отырып өткен сабақты қорытындылаймын.

Бағалау:

Үй тапсырмасы: § 52.

5-сынып. Қазақстан тарихынан әңгімелер

Сабақтың тақырыбы: § 53. Ғарышты игеру

Сабақтың мақсаты:

• 
  Білімділік: XX ғасырдың екінші жартысындағы адам баласының ғарышты игерудегі жетістіктері, оның ғылыми маңызы жайында оқушыларға білім беру.
  
• 
  Дамытушылық: тақырыпты оқыта отырып ғылыми жаңалықтардың маңызын түсіне білу қабілеттерін арттыру, ой-өрістерін, шығармашылық ізденістерін дамытуға көмектесу.
  
• 
  Тәрбиелік: ғылымға қызығушылықтарын арттыру, тақырыпты меңгерте отырып патриоттық, отаншыл тәрбие беру, ғарышкерлерге деген құрмет сезіміне тәрбиелеу.
  

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын тексеру.

Ұйымдастыру кезеңін өткізген соң үй тапсырмасын тексеруге кірісемін.

Үй тапсырмасын мына бағытта әңгіме түрінде сұраймын:

• 
  Тың игерудің қажеттілігі.
  
• 
  Тың игерудің барысы.
  
• 
  Асыра сілтеушілік.
  
• 
  Тың игерудің тарихи маңызы.
  
• 
  Салдары.
  

III. Жаңа сабақ.

Сабақтың тақырыбы мен жоспары тақтаға жазылады. Оқушыларға сабақтың мақсатын айтып беремін.

Тақырыптың жоспары.

1. Ғарышқа алғашкы қадам.

2. Қазақ ғарышкерлері.

3. Ғарышты игерудің маңызы.

Сабақты оқушыларға сұрақ қоюдан бастаймын.

Оқушылардың ойын білгеннен кейін планеталар суретін көрсетіп жалпы ғарыштық кеңістік туралы қыскаша түсінік беріп өтемін.

Ары қарай жоспардың бірінші бөлімін ауызша баяндап беремін.

Бағыты:

• 
  Ғарышқа талпыныс.
  
• 
  Адам баласының алғаш рет ғарышқа ұшуы. Ю.А. Гагарин.
  
• 
  Байқоңыр.
  

Жоспардың екінші бөлімі жайында да осылай түсіндіріп өтемін.

Қазақстанның өз жерінде әлемде теңдесі жоқ ғарыш айлағы болса да көп уақыт ғарышқа ұшу қазақ баласына бұйырмады. Бұл әрине коммунистік саясаттың кесірі. Тек қана еліміз тәуелсіздік алған соң ғана мұндай мүмкіндікке қол жеткіздік.

Енді сол ғарыш көгіне самғаған қазақ азаматтары жайлы айта кетемін.

Олар жайлы оқушыларға қысқаша мәлімет беремін.

Жоспардың үшінші бөлімі бойынша оқушылармен пікір алысамын. Ғарышты игерудің маңызын аша отырып, қандай пайдасы бар екенін оқушылардан сұрап кетемін.

О. Сүлейменовтың «Адамға табын, жер енді!» поэмасын оқушыларға оқыту.

Сабақты бекіту мақсатында төмендегідей сұрақтарды қоямын.

1. Ғарышты игерудің ғылымға тигізер пайдасы қандай деп ойлайсың?

2. Қазақстанның ғарышты игеруге кандай мүмкіндіктері бар?

3. Қазақ ғарышкерлері туралы не білесің? т.б.

Жаңа сабақтың негізгі мәселелеріне тоқтала отырып, тақырыпты қорытындылаймын. Ғарышты игерудің адам баласы үшін қаншалықты маңызды екеніне оқушылардың көзін жеткіземін.

1. 
   53-параграфты оқу.
   

• 
  Білімділік: оқушыларға XX ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстандағы ғылым мен мәдениеттің дамуы жайында мағлұмат беру, ғылыми-техниқалық прогрестің Қазақстан шаруашылығына тигізген әсерін анықтауға жағдай жасау. Қазақстанның ғылым, мәдениет және өнер саласындағы жетістіктерін анықтау.
  
• 
  Дамытушылық: тақырыптағы өзекті мәселелерге назар аударта отырып, нақты мәліметтерді ажырата білу дағдыларын қалыптастыруға жағдай жасау, шығармашылық әрекеттерін дамытуға көмектесу.
  
• 
  Тәрбиелік: ғылымның жетістіктері мен озық мәдени үлгілерді оқыта отырып, білімділікке, азаматтыққа, адамгершілікке тәрбиелеу, мәдени құндылықтарды үлгі түта білуге үйрету.
  

I. Ұйымдастыру кезеңі.

II. Үй тапсырмасын сұрау.

Ұйымдастыру кезеңін өткізіп болған соң үй тапсырмасын сұрауға кірісемін. Алдымен оқушыларға өткен сабақты естеріне түсірулерін тапсырамын.

Өткен тақырыпқа байланысты төмендегідей сұрақтарды қоямын.

1. Адам баласының ғарышты игеруінің маңызын айт.

2. О. Сүлейменовтың «Адамға табын, жер енді!» өлеңінің мағынасы.

3. Қазақстанның ғарышты игерудегі орны қандай болады деп ойлайсың?

4. Байқоңыр ғарыш айлағының Қазақстан үшін маңызын көрсет.

Оқушылар өткен тақырыптан түсінгендері бойынша сұрақтарға жауап береді. Оқушылардың жауабын тыңдаған соң қысқаша өткен сабақты қорытындылап шығамын.

III. Жаңа сабақ.

Бүгінгі өткелі отырған сабақтың басты мақсатымен оқушыларды таныстырып өтемін. Сабақтың тақырыбы, жоспары алдын ала тақтаға жазылады.

1. Қаныш Сәтбаев - ғұлама ғалым, академик.

2. Қазақстан ғылымы.

3. Қазақстан мәдениеті мен әдебиеті.

Жаңа сабақты оқытуда негізінен топтық жүйені пайдаланамын. Оқушыларды төрт топқа бөліп, алдарына бір-бір Қазақстан Республикасының шағын картасын, сонымен қатар бүгінгі сабаққа қатысты тарихи тұлғалардың (ғалымдар мен жазушылар, мәдени қайраткерлер) портреттерін үлестіремін.

Ортақ сұрақ қоямын.

Қаныш Сәтбаев кім?

Мәтінді оқи отыра балалар сұраққа жауап жазады. Тәрт топтан бір оқушыдан шығып ортақ жауаптарын оқиды. Мен ұпаймен бағалап отырамын.

Бұдан әрі Қ. Сәтбаев туралы қысқаша түсінік беріп өтемін.

• 
  Балалық шағы, өскен ортасы.
  
• 
  Ғылым жолындағы жаңалықтары.
  
• 
  Академик.
  

Әр топқа ірі ғылыми жетістіктер жайлы шағын әңгіме жазуға тапсырма беремін. Бес минуттай уақытта төрт топ шағын әңгіме жазып шығуы керек. Мазмұнына қарай ұпаймен бағалаймын.

Бұдан кейін келесі тақырыпшаларды түсіндіремін.

Түсіндіру бағыты

Ғылым	Мәдениет	Әдебиет
Тарихи ескерткіштердің	Ән-күй, театр, байқаулар	Жаңа әдеби ағымдар, жас
жаңаруы, озық технология,	мен фестивальдар, мерейтой	ақын-жазушылар, Ілияс
ғылыми энциклопедия, ғылыми конференция.	(Абай, Жамбыл, Қаныш және Түркістан қаласының	Есенберлин.
	1500 жылдығы), Қазақ
	киносының дамуы. Ш. Айманов.

Үш топқа ғылым, мәдениет, әдебиет тақырыптарын таратып, арнайы тапсырма беріледі.

Топпен ақылдаса отырып басты ерекшеліктерді, жаңалықтарды жазып, ортақ қорытынды шығарамын. Ең соңында ұпай мен бағасын беремін.

Сабақты қорытындылау мақсатында әр топқа карточқалық сұрақтар беремін.

1. Ғылыми жетістік деп нені айтады?

2. Қазақстанда ғылымның дамуы қандай дәрежеде болды?

3. Мәдениет пен өнердің дамуына баға бер. Өткен тақырыпқа шолу жасай отырып сабақты қорытындылаймын.

Бағалау:

Үй тпапсырмасы.

1. 54-параграфты оқу.