Сабақтың міндеттері: «Әлем эволюциясы»

1. 
   саясаттану ғылымының мақсаты неде?
   
2. 
   Саясаттану басқа ғылымдар сияқты қандай функциялар атқарады?
   
3. 
   Саяси ғылымның зерттеу объектілері?
   
4. 
   Саясаттанудың негізгі әдістеріне не жатады?
   

саясаттанымдық зерттеулер жүргізудің дағдыларымен танысу.

арттыру.

1. 
   Саясаттану – саясат туралы пән.
   
2. 
   Саясаттану әдістері
   
3. 
   Саясаттанудың қызметі
   

1. 
   Саясат білімдерінің дәуірлерге бөлінуі
   
2. 
   Саясаттану парадигмалары
   
3. 
   Саясаттанудағы өркениеттік тәсіл
   

1. 
   Саясаттанудың әлеуметтік ақиқат тұрғысындағы атқаратын қызметі. Саясат білімдерінің дәуірлерге бөлінуі. Атақты ойшылдардың көзқарастары, әлемнің түрлі аймақтары бойынша қарастырылатын әртүрлі ағымдардың, бағыттардың және мектептердің тарихи дамуының прогрессивтік кезеңдерінде қалыптасқан саяси ой-пікірлер. Марксизм-ленинизмнің бүгінгі саясаттану іліміндегі көрінісі мен оған берілген саяси баға.
   

3. 
   Саясаттанудағы өркениеттік тәсіл - әлемдік тарихты өзіндік сипат пен жеке даму динамикасына тән жергілікті өркениеттер кезеңдерінен тұрады деп есептейтін тұжырымға негізделеді. Саясаттанудағы өркениетті тәсіл нақты қоғамның саяси ұйымын зерттегенде бірінші кезекте саяси өмірдегі өркениеттік, ұлттық-мәдени ерекшеліктерін қарастырады.
   

1. 
   Саясаттану парадигмаларын атап бер.
   
2. 
   Әлеуметтік парадигмаға мысал келтір.
   
3. 
   Өркениеттік тәсіл дегенді қалай түсінесің?
   

1. 
   Саясат білімдерінің дәуірлерге бөлінуі
   
2. 
   Саясаттану парадигмалары
   
3. 
   Саясаттанудағы өркениеттік тәсіл
   

1. 
   Саясат өнер ретінде
   
2. 
   Саяси партияның даму кезеңдері
   
3. 
   Саяси партия қызметтері мен жіктелуі
   

1. 
   Саясат өнер ретінде - саясат өзін жүзеге асырушы партиялардан, топтар, мемлекеттік мекемелерден және т.б. жақсы дайындықты, жоғары тәжірибелікті, асқан шеберлікті, халыққа қуатты ықпал ете білуді қажет етеді. Саясатта әр түрлі тәсілдер пайдаланылуы мүмкін. Онда келісім де, қысым да, қулық та, алдап-арбау да кездесіп жатады. Саясатты өнерге теңеуі де сондықтан. Дегенмен, басқарушы саясат адамгершілік өлшемдеріне сай келсе ғана айтарлықтай жемісті бола алады.
   
2. 
   Саяси партия - мемлекеттік билікті қолға алуға немесе билік жүргізуге қатынасуға
   

Алғашқы саяси партиялар Ежелгі Грекияда пайда болған. Ал қазіргі біздің түсінігіміздегі саяси партиялар Еуропада XIX ғ. II жартысында пайда бола бастаған. Бірақ саяси партиялар бірден көпшілік, бұқаралық партия бола калған жоқ. Мысалы, неміс ойшылы М.Вебер саяси партиялардың дамуында келесі кезеңдерді атап көрсеткен:

• 
  аристократиялық үйірмелер;
  
• 
  саяси клубтар;
  
• 
  көпшілік партиялар.
  

3. 
   Саяси партия қызметтері - саяси партиялардың негізгі міндеттерінің бірі - қоғамдық мүдделерді жинақтау мен оларды саяси шешімдерді қабылдау жүйесі шеңберіне ұйымдасқан және бағытталған түрде енгізу. Саяси партиялар билік үшін бәсекелестік күресте қоғамдық қолдауды жұмылдырушы құрал ретінде қызмет жасайды. Партиялық жұмылдыру арқылы азаматтар қазіргі заманның саяси үрдісінің белсенді мүшесіне айналады, яғни іріктеу қызметін атқарады. Партиялар қоғамдық мүдделерді қалыптастыруда да белгілі рөл атқарады.
   

• 
  а) маманданған;
  
• 
  ә) бұқаралық деп жіктейді.
  

Саяси жүйедегі рөлі мен іштей ұйымдасуына байланысты саяси партияларды 4 түрге бөледі:

1) авангардтық партиялар. Олардың ұйымы жоғары орталықтанумен сипатталады, өзінің барлық мүшелерінің партияның жүмысына белсенді қатынасуын талап етеді;

2) сайлаушылар партиясы. Олардың негізгі мақсаты үміткерлердің сайлау науқанын ұйымдастыру: қаржы жинау, үгіт жүргізу және т.б.;

3) парламенттік партия. Ол негізгі екі қызметті атқарады: сайлауға дайындалу және парламентке бақылау жасау;

4) қауымдастық партия. Ол адамдарды белгілі бір саяси жолды ұстанғандығына қарай емес, ортақ көзқарас, ұқсас мүдделеріне орай, маңызды мәселелерді ортақ талқылау үшін біріктіреді.

Партияларды таптық негізде жіктеу:

• 
  жүмысшылар,
  
• 
  шаруалар,
  
• 
  буржуазиялық.
  

• 
  парламенттік,
  
• 
  сайлаулық,
  
• 
  жетекші
  
• 
  мақсаттық
  

«Саяси партиялардың қоғамдағы орны» тақырыбында дискуссия құру

1. 
   Саясат өнер ретінде
   
2. 
   Саяси партияның даму кезеңдері
   
3. 
   Саяси партия қызметтері мен жіктелуі
   

1. 
   Саяси мәдениет түсінігі
   
2. 
   Саяси мәдениеттің жіктелуі
   
3. 
   Саяси мәдениет құрылымы
   

1. 
   Саяси мәдениет (ағылш. political culture, ағылш. cultura - тәрбие, білім, даму) - белгілі бір қоғамға немесе әлеуметтік қауымдастыққа тән саяси сана мен іс-әрекеттердің жиынтығы. Яғни, өкімет пен азаматтардың өзара қатынастарына байланысты тарихи қалыптасқан саяси нұсқаулар, қазыналар, адамның өзін-өзі ұстауы жөніндегі жарлық, қаулылар жүйесі. Ол қоғамдағы саяси өмірдің барлық салаларын қамтиды. Оған ең алдымен саяси сананың мәдениеті, адамдардың, топтардың, ұлттардың өзін-өзі мәдени ұстай білуі, осы жүйенің шеңберінде жұмыс істейтін саяси мекемелердің мәдениеті кіреді.
   
2. 
   Саяси мәдениеттің жіктелуі - Г.Алмонд пен С.Верба ұсынған саяси мәдениет түрлері:
   

3. 
   Саяси мәдениет құрылымы - ең алдымен қоғамның саяси өмірінің әр түрлі жақтарын бейнелейтін әдеттегі қалыптасқан түсініктер жатады. Ол саяси жүйе мен оның институттары, саяси тәртіп, билік тетіктері мен басқару, т.б. Саяси мәдениеттің келесі құрамдас бөлігіне саяси қазыналар мен құндылықтар жатады. Ол "еркіндік", "тендік", "әділдік", т.б. сияқты байлықтардың қайсысына басымдық, артықшылық беруден байқалады. Келесі бөлігі - адамдардың мемлекетке, саяси партиялар мен ұйымдарға қатынасы. Саяси мәдениетке саяси бағдар ұстау да кіреді. Ол субъектілердің саяси құбылыстарға қатынасын білдіреді. Ол саяси білімін көтеру немесе оған мән бермеу, саяси жұмысқа белсене қатынасу немесе қатынаспау және т.б. түрде көрініс табуы мүмкін. Саяси мәдениетте әдет-ғүрып, жүріс-түрыстың да орны зор. Саяси мәдениеттің ерекше белгісіне саяси рәміздер жатады. Әр халық өздерінің ғасырлар бойғы дәстүрлеріне сай ұлттық-мемлекеттік рәміздерін жасайды. Оған ең алдымен Жалау, Елтаңба, Әнүран, Ата Заң, үлттық валюта және т.б. енеді.
   

1. 
   Саяси мәдениетті қалай түсінесің?
   
2. 
   Саяси мәдениет қалай жіктеледі?
   
3. 
   Саяси мәдениеттің құрылымы қандай?
   

1. 
   Саяси мәдениет түсінігі
   
2. 
   Саяси мәдениеттің жіктелуі
   
3. 
   Саяси мәдениет құрылымы
   

1. 
   Тұлға саяси субъект, объект ретінде
   
2. 
   Саясаттағы жеке тұлғаның рөлі
   
3. 
   Тұлғаның қоғамдық-саяси өмірге араласуы
   

1. 
   Тұлға саяси субъект те, объект те бола алады. Адамдардың өз бойында мұндай қасиеттерді орнықтыруы үшін қоғамның құрылымында да қажетті өзгерістер жүзеге асуы тиіс. Адамның өзін еркін сезінуі, бостандығы тікелей заң жүзінде бекітілген құқығымен қорғалады. Адамның бостандыққа деген құқы іс жүзінде адамның жеке меншік құқымен өлшенеді. Адамның өмір сүруін қамтамасыз ететін жеке меншігі болмайынша, өзін емін-еркін сезіне алмайды. Қазір бізде меншікке деген көзқарастың өзгеруі, меншіктің түрлі формаларының өмір сүруіне еркіндік алуы азаматтық қоғамды қалыптастыруға қолайлы алғышарттар жасауда.
   

Қарапайым демократиялық жолмен дамыған елде саясат адам үшін және адам арқылы жасалады. Себебі, әлеуметтік топтар, қоғамдық ұйымдар, қозғалыстар қаншалықты маңызды орын алғанымен солардың бәрі адамдардан, олардың іс-әрекетінен тұрады.Сондықтан, саясаттың бас сүбъектісі адам деп аламыз.

2. 
   Саясаттағы жеке тұлғаның рөлі - жеке түлғаның саяси мәртебесі мен саяси мәдениеті, саяси кәсібилігінен туындайтын саяси қатынастарға, саяси үрдіске ықпал ету шарасы, деңгейі. М.Вебер саясаттың үш түрін жіктейді. Және оған қатысуына байланысты саясаткер-тұлғаның үш түрін көрсетеді. "Жағдайға байланысты, кездейсоқ" саясат - саяси қатысудың түрі, бұл жағдайда жеке тұлға өз еркін ара-кідік, тіптен саяси акциялардың маз¬мұны, сипаты мен бағыты туралы ойланбай жүзеге асырады. "Қосымша" сая¬сат адаммен қажет және мұқтаж болған жағдайда басқа қызметімен қатар жүзе¬ге асырылады. Саясатпен "қосымша" айналысатын адамдар үшін саяси қызмет басты болып есептелмейді. Кәсіби саясат бұл жеке тұлғаның кәсібі болып табылады. Кәсіби-саясаткер - саяси кеңестер мен ұсыныстар беруге қабілетті талдаушы, билік технологиялары бойынша маман. Жоғарыда көрсетілген жағдайлардағы саясатта жеке тұлғаның қатысуынан оның рөлі анықталады.
   

Осындай бір немесе бернеше әлеуметтік белгілерімен бірлескен адамдар жиынтығын әлеуметтік топ дейді. Мысалы, жұмысшы, шаруа, зиялылар, орыстар, немістер, студенттер, зейнеткерлер, ауыл адамдары, қала адамдары, ой еңбегімен шұғылданатындар және т.б.

Адам саяси процесте белгілі бір әлеуметтік топтың өкілі немесе мүшесі ретінде қатысады. Олар жалпы қоғамдық өмірдің, оның ішінде саяси процестің басты субъектісі болып табылады. Сондықтан қандай да болмасын саяси іс-қимылдың сыртында біреулердің топтық мүддесі тұрады.

3. 
   Тұлғаның қоғамдық-саяси өмірге белсене араласуының жан-жақты маңызы бар. Мұндай қатынас арқылы адамның барлық қабілетін дамытуға мүмкіндік жасалады. Азаматтық қоғам мен саяси институттар арасында тығыз байланыс орнайды.
   

1. 
   Адамның саясаттағы орны қандай?
   
2. 
   Саяси сайлау процесіне жеке тұлға қатыса ала ма?
   
3. 
   Адамды саясаттың объектісі ретінде қарастыруға бола ма?
   

Сабақтың тақырыбы: 21. Қайталау.

Сабақтың мақсаты: ІІІ Бөлімде өткен материалдарды қорытындылау

Сабақтың міндеттері:

• 
  Саясаттану негіздері атты ІІІ бөлімде өткен «саясаттану дегеніміз не?» және «саясат және мәдениет» тарауларын қайталау.
  
• 
  Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын арттыру, белсенділігін дамыту
  
• 
  Өзара көмек қасиеттерін, бірліктерін арттыру.
  

Әдісі: әңгіме, семинар

Көрнекілік: оқулық

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі

• 
  Оқу құралын тексеріп түгелдеу
  
• 
  Әнұран орындау, «Хабар»
  
• 
  Оқушылар зейінін сабаққа аудару
  

1. 
   Тұлға саяси субъект, объект ретінде
   
2. 
   Саясаттағы жеке тұлғаның рөлі
   
3. 
   Тұлғаның қоғамдық-саяси өмірге араласуы
   

1. 
   Саясаттану ғылымы
   
2. 
   Саясаттанулық білім
   
3. 
   Саясат өнер ретінде
   
4. 
   Саяси мәдениет
   
5. 
   Жеке тұлға және саясат
   

Сабақты бекіту:

1. 
   саясаттану ғылымының мақсаты неде?
   
2. 
   Саясаттану басқа ғылымдар сияқты қандай функциялар атқарады?
   
3. 
   Әлеуметтік парадигмаға мысал келтір.
   
4. 
   Саяси мәдениетті қалай түсінесің?
   
5. 
   Саяси мәдениет қалай жіктеледі?
   
6. 
   Адамның саясаттағы орны қандай?
   
7. 
   Саяси сайлау процесіне жеке тұлға қатыса ала ма?
   
8. 
   Адамды саясаттың объектісі ретінде қарастыруға бола ма?
   

Бағалау: өзін-өзі

Үйге тапсырма: қайталау.

Пән: Адам. Қоғам. Құқық
Сынып: 11	Сабақ: 22	Күні:

Тақырыбы: Еңбек нарығы

Сабақтың мақсаты: Нарықтың негізгі халықтың әлеуметтік жағынан қарастыратын түрі еңбек нарығы туралы мәлімет беру.

Сабақтың міндеті:

Білімділік: Еңбек нарығы мәні, қатысушылары жайлы жаңа мағлұмат беру.

Дамытушылық: Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын арттыру, белсенділігін дамыту.

Тәрбиелік: Іскерлік қарым-қатынасқа болашақ маман ретінде баулу.

Сабақтың түрі: презентация

Сабақты ұйымдастыру әдісі: сыныптық

Көрнекілігі: схемалар, слайд
Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі:

1) Амандасу

2) Оқушыларды сабаққа әзірлеу, сабақтың тақырыбы және мақсатымен танысу

3) Ынта-зейіндерін сабаққа аудару

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

Өткен бөлімді қайталау

1. 
   Еңбек нарығы түсінігі
   
2. 
   Еңбек нарығының қызметі
   
3. 
   Еңбек нарығына тән қасиеттері
   

Американ экономисі П.Самуэльсонның теориясы бойынша қоғамдағы жұмыс күшінің жиынтық ұсынысы төмендегі көрсеткіштермен анықталады:

-         халықтың жалпы санымен;

-         жалпы халық санының ішіндегі еңбекке қабілеті бар халықтың үлесімен;

-         белгілі бір мерзімдегі жұмыс уақытының орташа санымен (апта, ай, жыл);

-         халықтың сапалық құрамымен, яғни мамандық дәрежесінің құрамына сәйкес. (Самуэльсон П. Экономика Т.1.М.: НПО «Алгон», 1992.)

Жұмыс берушілер ұсынатын жұмыс орындары және жұмыскерлер ұсынатын жұмысшы күші біркелкі болады. Жұмыспен қамтудың саны мен көлемі жұмыскерлер санымен өлшенеді.

-         жұмыс орындарын ұсынатын кәсіпорындардың санының мол болуы (жұмыс күшіне сұраныс);

-         әр түрлі мамандықтағы жұмысшылар санының мол болуы (жұмыс күшінің ұсынысы);

-         еңбек нарығында бірде-бір кәсіпорын және бірде-бір жұмысшының үстемдік ете алмауы;

-         жұмыс күші жалақының мөлшерімен бағаланады.

Еңбек нарығындағы тұрақтылықты сақтау үшін келесі шарттарды орындау керек:

-         қызметкерлер мен жұмыс берушілер экономикалық еркіндігі және қызметтегі тұрақтылығының сақталуы;

-         жұмыс берушінің жұмыс күшінің саны, сапасы жөнінде хабардар болуы, шешім қабылдау еркіндігі мен жұмыс күшін жұмысқа алу және жұмыстан босату құқығы;

-         жалақының өсуіне кедергінің болмауы, себебі ол сатып алушы мен сатушы арасындағы басты реттеуші болып табылады;

-         жұмыс күшінің еркін қозғалысы, оның қоғамдық қажеттіліктерінің өзгеруіне сәйкес біліктілігінің өзгеруі және миграциялық қатынасы.

1. 
   Еңбек нарығына анықтама бер.
   
2. 
   Еңбек нарығынығ ерекшелігі неде?
   
3. 
   Еңбек нарығы кімдердің арасындағы қарым-қатынасты зерттейді?
   

1. 
   Еңбек нарығы түсінігі
   
2. 
   Еңбек нарығының қызметі
   
3. 
   Еңбек нарығына тән қасиеттері
   

1. 
   Капитал нарығы түсінігі
   
2. 
   Капиталдың түрлері
   
3. 
   Ресурстың бір түрі – табиғи ресурстың ерекшелігі
   

1. 
   Капитал - көп мағыналы ұғым: ол материалдық игіліктердің қоры, ол сонымен қатар материалдық емес элементтерді де қамтиды, атап айтқанда адамның қабілеті, білімі. Капиталдың екі негізгі формасын айтуға болады: өндіргіш капитал-өндіріс құрал - жабдықтары, ақшалай капитал – ақша капитал тиімді пайдалану арқылы ол иесіне табыс әкеледі, Капиталдың өсімі – пайызы деп аталады.
   

• 
  Өндіріс факторлары нарығында капитал деп олардың құндық өлшеміндегі физикалық капитал түсініледі. Бұл жағдайда капиталдар нарығы өндіріс факторлары нарығының бір бөлшегі болып табылады.
  
• 
  Қаржы нарығында капитал деп ақша капиталы түсініледі. Сондықтан капиталдар нарығы қарыз капиталдар нарығының құрамды бөлігі болып табылады.
  

Капитал нарығындағы сұраныс – бұл өздерінің инвестициялық жобаларын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін фирмалардың физикалық капиталға сұранысы. Ақшалай салым түрінде капиталы бар үй шаруашылықтары бизнеске материалдарына сұраныс түрінде қолнадуға өз капиталын береді. Бұл үшін олар салынған қаражаттарға процент түрінде табыс алады.

3. 
   Қандай жүйеде болмасын өндіріс қоғамының табиғатпен қатынасы, байланысы болып табылады. Осы қатынастар өндірістік ресурстар арқылы білінеді. Экономикалық теорияда «ресурс» деген түсінік өндірістің әр түрлі элементтерінің жиынтығы болып табылады, бұлар материалдық және рухани игіліктер мен қызметтер жасауға қолдануы мүмкін. Экономикалық ресурстар: табиғи ресурстар және материалдық ресурстарға бөлінеді.
   

Қазыналы рыноктағы терминдер. Тапсырманы әр топтың тез құру әрекетімен есептеледі.

Сабақты ұйымдастыру әдісі: ойын технологиясын қолдану

1. 
   Капитал нарығы түсінігі
   
2. 
   Капиталдың түрлері
   
3. 
   Ресурстың бір түрі – табиғи ресурстың ерекшелігі
   

1. 
   Кәсіпкерліктің әлеуметтік экономикалық мәні.
   
2. 
   Қазақстандағы кәсіпкерлікті ұйымдастырудың негізгі формалары.
   
3. 
   Кәсіпкерлік іс әрекеттің ерекшеліктері
   

Кәсіпкерлік – ежелден келе жатқан адамдардың іскерлік белсенділігі, қабілеті. Ал оның дамуы орта ғасырдан басталады: көпестер, саудагерлер, қол өнері қызметкерлері. Кәсіпкерліктің алғашқы дамуында кәсіпкер құрал жабдықтарға иелік ете отырып, өздері сол кәсіпорында қолдап жұмыс істеген. Бұл тауарлы өндірістің бастапқы жабайы түрі.

1. 
   Атқаратын міндетіне қарай кәсіпкерліктің мынадай түрлері болады: өндірістік, коммерциалық, финанс және консультациялық.
   
2. 
   Меншік түрлері бойынша жеке меншік, мемлекеттік, муниципалды, сонымен бірге қоғамдық құрылымдар меншігі.
   
3. 
   Меншіктер саны бойынша кәсіпкерлік іс жеке адамның немесе коллективтің (ұжымның) құрамы болуы керек.
   
4. 
   Кәсіпкерлік формасы бойынша екіге бөлінеді: 1) ұжымдық – құқықтық және 2) ұжымдық экономикалық.
   

• 
  тәуекел
  
• 
  белсенділік
  
• 
  тәуелсіздік
  
• 
  тапқырлық
  
• 
  жауапкершілік
  
• 
  белсенді түрде іздену
  

Сөз шектерін қосып, экономикалық терминдарді табу.

1. 
   Кәсіпкерліктің әлеуметтік экономикалық мәні.
   
2. 
   Қазақстандағы кәсіпкерлікті ұйымдастырудың негізгі формалары.
   
3. 
   Кәсіпкерлік іс әрекеттің ерекшеліктері
   

1. 
   ҚР экономикасының даму кезеңінің алғашқы сатысы – тәуелсіздік кезеңі
   
2. 
   Қазақстан экономикасын дамытуда қолданған шаралар
   

• 
  социалистік экономикадан кейiнгi қайта құру;
  
• 
  дағдарысқа қарсы бағдарлама;
  
• 
  макроэкономикалық тұрақтандыру;
  
• 
  дүниежүзілік экономикалық дағдарысты еңсеру;
  
• 
  экономикалық өрлеудi қамтамасыз ету.
  

• 
  Ресей Федерациясымен шаруашылық байланыстардың үзiлуi;
  
• 
  өнеркәсiптiң шегiне жете құлдырауы;
  
• 
  бұл кезеңде халықтың жаппай көшi-қоны басталды;
  
• 
   “рубль аймағынан” шығып, ұлттық валюта — теңгенi енгiзді (1993 ж. қараша);
  
• 
   Халықаралық валюта қорына кiрдi, ол елге дағдарысты еңсеру үшiн нысаналы несие бөлдi.
  

металлургия, химия, машина жасау, құрылысөнеркәсiбi жұмыс iстейдi.

1. 
   ҚР экономикасын дамытуда қандай шаралар қолданылды?
   
2. 
   Қазақстан экономикасын даму сатыларына талдау жасаңдар.
   

1. 
   ҚР экономикасының даму кезеңінің алғашқы сатысы – тәуелсіздік кезеңі
   
2. 
   Қазақстан экономикасын дамытуда қолданған шаралар
   

1. 
   Экономикалық өсу дегеніміз не?
   
2. 
   Экономикалық өсудің типтері
   
3. 
   Экономикалық өсудің факторлары
   

1. 
   Экономикалық өсу дегеніміз ұлттық өнімнің сан жағынан өсуімен қатар сапа жағынан жетілдірілуі. Экономикалық өсу деп өндіргіш күштердің ұзақ мерзімді дамуымен байланысты өндірістің нақты көлемінің табиғи дәрежесінің ұзақ мерзімдегі өзгерістерін атайды. Экономикалық өсудің негізгі мақсаттары – халықтың әл-ауқатын көтеру және ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету.