1837-1847 жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліс.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Ресей империясының алғашқы жартысындағы отарлық саясатына қарсы Кенесары бастаған ұлт – азаттық қозғалыстың мән мағынасын жете түсіндіру, көтерілістің сәтсіздікке ұшырау себептерін және көтерілістің маңызын ашып көрсету.
Дамытушылық: Көтерілістің себептерін, қозғаушы күштерін, мақсатын кесте арқылы түсіндіру, салыстыра білу, өз пікірін дәлелдермен тұжырымдай білу дағдысын дамыту
Тәрбиелілік: Туған тарихының аса маңызды оқиғаларын терең түсініп, тағылым алатын ұлтжанды тұлға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: СТО ,интерактивті түрде.
Сабақтың әдісі: Түсіндіру, салыстырмалы сараптау, талдау.
Көрнекілігі: Кенесары хан туралы слайд, тест сұрақтары
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушыларды түгендеп сабаққа назарын аудару.
Сабақтың барысы
«Қайталау – білім анасы». (5 мин)
Жаңа сабақты бекіту тапсырмалары(3 мин)
«Үйге беру тапсырмалары». (3 мин)
«Білген сайын келеді, біле бергім». (17 мин)
«Миға шабуыл ойыны». (5 мин)
«Миға шабуыл» ойыны:
Тарих қандай ғылым?
Тарих атасы кім?
Сақтар қаншаға бөлінеді?
Алтын адам қай жылы табылды?
Қазақ хандығы қай жерде құрылды?
Қазақ хандығын кімдер құрды?
Адам меңгермейтін білім бар ма? Жойқын істі тындырар күшің барда. Оқы, үйрен, жас ұрпақ, бәрін меңгер Алға қойған мақсатың, ісің барда!
«Қайталау - білім анасы» кезеңі бойынша өткен тақырыптарды жабық тесті,
сәйкестік тесті, тапсырмалары арқылы қайталау
№1 тапсырма Жабық тест сұрақтары
№
Тест сұрақтары
Жауаптары
1
Исатай шыққан ру?
Беріш
2
1836-1838ж. Қандай оқиғалар болды?
Исатай мен Махамбет бастаған көтеріліс болды
3
Махамбеттің жақын досы.
Исатай
4
Исатай неше жасында өз руының старшыны болы?
21 жасында
5
Көтерілісшілер қай жылы Жәңгір ханға ашықтан- ашық қарсы шықты?
1836 жылы
6
Махамбет Өтемісұлы қай жылы қайтыс болды?
1846
7
Исатайдың баласының есімі кім?
Жақия
8
1838 ж. 2 шілде шешуші шайқас қай жерде өтті?
Ақбұлақ
9
Қарауылқожа Бабажанов кім?
Жәңгір ханның қайын атасы
10
1837 жылы көтеріліс қай жерде болды?
Тастөбе
11
Исатай мен Махамбет бастаған көтеріліс қай жылы жеңіліс тапты?
1838 жылы
12
«Қызғыш құс», «Исатай ағама» өлеңдерінің авторы
Махабет Өтемісұлы
?
№2 тапсырма Сәйкестік тесті:
№
Сұрақтар
Сәйкес жауаптары
1.
Ф и с к а л ь
Алыс жерге жүк тасуға немесе сауда жасауға арналған көлік тізбесі.
2.
Де с я т и н а
Іс –әркеттің, негізінен алғанда қаржының жұмсалу заңдылығын Қадағалайтын шенеунік.
3.
М а н т а й ұ л ы
Белгілі бір ұййымның атқаруы тиіс қызметі туралы оның құқықтары мен міндеттері туралы ережелер жыйнтығы.
4.
Ш е р ғ а з ы
Кіші жүз руларының бірі.
5.
Қ а с ы м
1842 ж Жәңгір ханға қарсы бас көтерушілердің бірі?
6.
Т а м а
1840 ж. сатқындықпен жасалған қастандық салдарынан қаза тапқан сұлтан.
IV кезең. «Білген сайын келеді, біле бергім» кезеңі арқылы жаңа тақырыпты түсіндіру.
Дәптермен жұмыс.
Көтерілістің басталу себептері
ХІХғ-дың 20жыл-а Ұлы жүздің бір бөлігі, Кіші жүздің оңт. өңірі Қоқан бектерінің билігінде болды. Хиуа хан-ы шекті, табын, төртқара, байұлы руларына қысым көрсетті. Сыр бойына бекініс тұрғызып, қазақ халқының тыныштығын бұзды. 1822 ж. жарғыдан соң, патша үкіметінің қысым, жазалау саясаты күшейді. Қазақ халқын ежелгі мекенінен айырып, тонау саясатын жүргізді. Осыған қарсы көтеріліс бастаған Саржан Қасымұлын 1836ж. Қоқан ханы өлтірді жүргізді.
1822 жылдан бастап, Кенесарының әкесі Қасым өзінің балаларымен бірге Ресейге қарсы күрес жүргізді. Қасым да, Есенгелді де азаттық үшін күрес жолында Ташкент билеушілерінің қолынан қаза тапты. Көтерілістің басты себебі: қоқандықтардың езгісінен қазақтарды азат ету, Ресейдің озбырлығын тежеу.
Көтерілістің мақсаты
Қазақстанның Абылай хан кезіндегі аумақтық тұтастығын қалпына келтіру әрі Ресейдің құрамына кірмеген жерлерді сақтап қалу.
Көтерілістің басты қозғаушы күші
Қазақ шаруалары. Сонымен қатар егіншілер, старшындар, сұлтандар да ат салысты.
Көтеріліс қамтылған аймақ
Барлық үш жүзді қамтыды:
Кіші жүзден - шекті, тама, табын, алшын, шөмекей, жаппас.Ұлы ж-н – үйсін, дулат және т.б. рулар қатысты.
Көтерілістің тарихы маңызы
Үш жүзді қамтыған тұңғыш ірі көтеріліс.
Халықтың ұлттық сана - сезімінің өскендігін дәлелдеді.
Кенесары Қасымұлы – саясатшы, мәмілегер, батыр, ұлт – азаттық қозғалысының қолбасшысы, Абылай ханның ісін жалғастырушы, ең соңғы хан. Ол патша үкіметінің озбыр саясатын бейбіт жолмен шешуге тырысып, патша үкіметінің Қазақстандағы өкілдеріне бірнеше рет хат жазып, өздеріне қоныстарын қайтаруды сұрайды.
ІІІ. Кенесарының хаттары:( Оқушылардың өзіне оқулықтан оқытқызамын)
«Біздің ата –бабамыз, - деп жазды Кенесары, - бізге мұра етіп қалдырған Есіл, Нұра, Ақтау, Қарқаралы, Қазылық, Жарқайын, Обаған, Тобыл, Құсмұрын төңірегі және Жайыққа дейінгі жерлер қазіргі патшаның тұсында бізден тартып алынып, оларға әскери бекіністер салынды. Енді біздің жерімізді күнде басып алып, оған бекіністер орнатып ждатыр. Бұл әрекет халықты барынша ашындырып отыр. Мұның өзі біздің болашағымызға ғана емес, қазіргі тіршілігімізге де зор қауіп туғызып отыр ». бірақ оған патшада , оның Қазақстандағы әкімдері де құлақ аспай, қайта отаршылдықты үдете түседі.
Орынбор генерал – губернаторына жазған хаттарында: «Мен өзімнің қазақтарым егін егу, аң аулау және басқа да бейбіт кәсіптермен шұғылданған кезде ғана тыныш өмір сүре аламын» десе, енді бір хатында патша әкімдерін достық – татулық қатынаста болуға шақырады: «біз достық пен ынтымақтастықта өмір сүрсек, қандай жақсы болар еді», - дейді.
Кенесары патша өкіметімен келісу әрекетінен еш нәтиже шықпағаннан кейін, қару алып күресуге бел байлайды. Бұл туралы патша өкіметіне жазған соңғы хаттарының бірінде: «1825 жылдан 1840 жылға дейін патша өкіметінің әскерлері біздің ауылдарымызды 15 рет шауып кетті. Сондықтан біздер, қазақтар, мұндай қысымға, талан – таражға, кісі өлтірушілікке шыдай алмай, лажсыздан басымыздың ауған жағына көшіп жүрдік. Бірақ олар сондада тыныштық бермеді. Сол себептіде мен – Кенесары Қасымұлы, қаруланып алып, ұлы күресті бастауға аттандым», - дейді. Ал ағалары мен әкесі өлгеннен кейін, 1836 жылдан бастап, көтерілістің басшысы болады.
Даталар
Оқиғалар
1837ж, қараша;
1838ж, 26 мамырда;
1838ж, күзінен;
1841ж, тамыз;
Петропавл қаласынан шыққан Ақтау бекінісі казактарына алғаш рет шабуыл жасады.
Кенесары сарбаздары Ақмола бекінісіне шабуыл жасап, өртеп жіберді.
ҚозғалысКіші жүзді шарпып, оған би Жоламан Тіленшіұлы қосылды.
Кенесары қолының Ташкентке шабуылы жұқпалы аурудың таратылуынан тоқтатылды.
Орынбор генерал – губернаторы Обручев әскері жіберілді.
Сібірден Сотников тобы аттанды.
І Николай Старшина Лебедевтің 300 казактан тұратын тобын жіберуге келісім берді.
Сұлтан Жантөреұлы, Айшуақұлы, полковник Герн, Бизанов бастаған 5 мыңдық топ ұйымдастырылды.
Көтерілісшілер сұлтан Жантөреұлының тобын қоршап, 44 сұлтанды мерт қылды.
Кенесарыға қарсы күресте дәрменсіздігі үшін войсковолық старшина Леведев Орынборға шақырылып, сотқа берілді.
Ырғыз, Торғай өзендері бойында бекіністер салынды.
ПАТША ҮКІМЕТІНІҢ КӨТЕРІЛІСКЕ ҚАРСЫ ЖҮРГІЗГЕН ШАРАЛАРЫ.
Даталар
Оқиғалар
1845ж.қазан, қарашада
1847ж, сәуірде
1847ж,
Көтерілісшілер Созақ, Жаңа жүлек, Қорған бекіністерін алды.
Кенесары 10мың әскерімен қырғыз жеріне басып кірді.
Майтөбе түбіндегі шайқаста Кенесары 32 сұлтанмен бірге қаза тапты
Кенесарының Сарыарқадан ұлы жүзге қарай бет алуы.
- Қоқан езгісіндегі қазақтарға дербестік алуға көмектесіп, өзіне тірек жасауды ойластырды
Көтерілістің жеңілу себебі:
- Ресей билеушілерінен жеңілдіктер алған ақсүйектердің бір бөлігінің орталықтанған феодалдық мемлекет құруға мүдделі болмауы.
- Руаралық қайшылықтар.
- Кенесарының өзін қолдамаған ауылдарға қаталдық көрсетуі.
Қорыта айтқанда, жасындай жарқылдап өткен Кене хан бастаған 1837-47 жылдар аралығындағы жалпыұлттық қарсылық – бүгінгі мемлекеттілік тәуелсіздігімізбен ұлттық жаңғыруымызға жетер жолдағы еш уақытта өз маңызын жоғалтпайтын тарихи кезең. Ал Кене хан әрқашанда Отанға қызмет етудің биік үлгісі болып қала бермек.
«КЕСТЕНІ СӘЙКЕСТЕНДІРУ»
Оқушылар жылдар мен болған оқиғаларды сәйкестендіреді.(Қалам арқылы апарады)
Жылдар
Мәліметтер
1841 ж.
Кенесары Қасымұлы хан сайланды.
1842 ж.
Орынбор губернаторы Перовскийді Обручев алмастырды.
1843 ж.
Ресей императоры қазақ ханына қарсы жорық ұйымдастыру жөнінде жарлық шығарды.
1844 ж.
Кенесары хан сұлтан Жантөреұлының тобын қоршап, 44 сұлтанды мерт қылды.
1845 ж.
Кенесары ауылына орыс елшілері Долгов пен Герн келді.
1847 ж.
Кенесары 10 мың әскерімен қырғыз жеріне басып кірді.
