Циклоалкандар құрылысы жағынан яғни циклді ( тұйықталған түрде ) болуына байланысты

Арендердің алғашқы табылған мүшелерінің өздеріне тән жағымды иістері болғандықтан, оларды Ароматты көмірсутектер деп те атаған. Бірақ киінірек ароматты көмірсутектерге жататын көптеген заттардың хош иістері болмайтыны анықталды. Осыған қарамай , тарихи қалыптасып қалған бұл атау осы кезге дейін қолданып келеді.

Егер бензол молекуласының екі сутек атомы радикалдарға алмасқан болса, онда бензолдың орто-, мета-, пара- туындылары түзіледі. Оларды атағанда , қысқаша бірінші әрпімен белгілейді: орто-о, мета-м, пара-п. Немесе әріатердің орнына сандар арқылы белгілеулерде қолданылады.

С₆Н₅- тобы фенил радикалы, С₆Н₅-СН₂ – БЕНЗИЛ РАДИКАЛЫ деп аталады.

Мысалға С₈Н₁₀ да қосылысының 4 изомері болады

Арендердің изомері ( осы жерде изомер мен гомологтар қатары ережесіне тоқталу)

А) бензол сақинасымен байланысқан бүйір тізбектегі радикалдардың орнына;

Ә) радикалдардың табиғатына және екеуіне қатар байланысты болуыда мүмкін. Метилбензолдың изомерлері болмайды. Изомерлеу этилбензолдан басталады.

Бензолдың құрылысы және аталуы бойынша тест және жазбаша тапсырмалар беріледі

1.C₈H₁₀ ароматты көмірсутектеріне сәйкес изомерлер саны:

1. 
   4. B) 1. C) 3. D) 5. E) 2.
   

A) Бензол. B) Фенил. C) Циклогексан. D) Гексан. E) Гексен.

3. Көмірсутектегі көміртек пен сутектің массалық үлестері 92,31% және 7,69%. Сутек бойынша тығыздығы 39-ға тең көмірсутектің формуласы:

A) C₆H₆. B) C₆H₈. C) C₆H₁₂. D) C₆H₁₄. E) C₆H₁₀.

4. Құрамында 14 сутек атомы бар аромат көмірсутектің молярлық массасы мынаған тең:

A) 134 г/моль B) 78 г/моль C) 92 г/моль D) 106 г/моль E) 120 г/моль

5. Ароматты көмірсутектердің гомологы:

A) С₈H₁₀ ксилол. B) С₁₀H₈ нафталин. C) С₃H₆ пропилен. D) С₂H₂ этин. E) С₆H₁₄ гексан.

6.Арендерге сәйкес жалпы формула:

A) С_n H_2n-6. B) С_n H_2n. C) С_n H_2n-2. D) С_n H_2n-4. E) С_n H_2n+2.

7. Элементтің валенттік электрондардың конфигурациясына n s² (n - 1)d¹⁰ n p⁴ сәйкес келетін элементтің периодтық жүйедегі орны:

A) VІ топ, негізгі топша. B) ІV топ, қосымша топша. C) VІ топ, қосымша топша.

D) ІV топ, негізгі топша. E) ІІІ топ, негізгі топша.

8. Үш метилбензолдың изомерлер саны:

A) 3 B) 4 C) 1 D) 5 E) 2

9. Бензол гомологтарының ішінен 1,4-диметил-2-этилбензолға жататын:

Д) Е)

A) алғашқы өкілдері хош иісті B) тұншықтырғыш иісті C) жағымсыз иісті

D) иісі жоқ E) өткір иісті

11. Бензолдың гомологы:

A) C₇H₈ B) C₆H₁₂ C) C₇H₁₂ D) C₇H₁₆ E) C₇H₁₄

12. C₆H₅- тобының аты:

A) Фенил. B) Циклогексан. C) Бензол. D) Гексан. E) Гексен.

13. Ароматты көмірсутектерге тән изомерлер түрі:

A) Бензол ядросында орын басушылардың орналасуы. B) Қос байланыстың болуы.

C) Атомдардың көміртектік тізбегінің изомериясы. D) Функциональды топтың болуы.

E) Кеңістік изомериясы.

14. Ароматты көмірсутек әрекеттесетін, бірақ алкандар әрекеттеспейтін зат:

A) H₂ B) J₂ C) Cl₂ D) HNO₃ E) Br₂

15. Аромат көмірсутектерге изомерияның мына түрі тән:

A) Орынбасар топтың орны. B) Геометриялық. C) Қос байланыстың орны.

D) Кеңістіктік. E) Көміртектер қаңқасы.

16. Берілген көмірсутегіне сәйкес келетін атауы:

A) 1,3-диэтилбензол. B) 1,4- диэтилбензол. C) 4,6- диэтилбензол. D) 3,5-диэтилбензол.

E) 1,5-диэтилбензол

17. Құрамы С₆Н₆ және С₇Н₈ болатын ароматты көмірсутектеріне сәйкес жалпы формула:

A) С_nH_2n-6. B) С_nH_2n. C) С_nH_2n-2. D) С_nH_2n+1. E) С_nH_2n+2.

18.

Мына

көмірсутектің атауы:

A) Ксилол. B) Бензол. C) Толуол. D) Циклогексан. E) Хлорбензол.

19. Ароматты көмірсутектер класының жалпы формуласы C_nH_2n-6, салыстырмалы молекулалық массасы 106-ға тең арен - ...

A) C₈H₁₀ B) C₂H₆ C) C₇H₁₄ D) C₈H₁₄ E) C₆H₁₀

20. Пара-диметилбензол формуласындағы орынбасарлардың орны:

A) 1,4 - B) 1,5 - C) 1,1 - D) 1,3 - E) 1,2 -

21.Орто-диметилбензол формуласындағы орынбасулардың орны:

1.Арендердің циклогексан мен оның гомологтарын дегидрлеп алуға болады. Н.Д. Зелинский мұнайдың құрамындағы циклогександы Рt Pd катализаторлары қатысында 300⁰ С температурада дегидрлеп бензол алады.

3.Ацетиленді белсендірілген көмір қатысында қыздырып бензол алуға болады.

1. 52 г бензол алу үшін ацетиленнің (қ.ж) қажет көлемі:

A) 44,8 л. B) 22,4 л. C) 11,2 л. D) 33,6 л. E) 56 л.

2. 0,1 моль бензол алу үшін қажет циклогексанның массасы:

A) 8,4 г. B) 5,4 г. C) 6,4 г. D) 7,4 г. E) 9,4 г.

3. Бензолдың шығымы 40% болса, 22,4 л ацетиленнен түзілетін бензолдың массасы:

A) 10,4 г. B) 8,4 г. C) 9,4 г. D) 12,4 г. E) 11,4 г.

4. 3,36 л ацетиленнен (қ.ж) тығыздығы 0,88 г/мл-ге тең бензолдың 2,5 мл алынды. Бензолдың шығымы:

A) 56,4 % B) 52,4 % C) 5,64 % D) 55,9 % E) 54,6 %

5. 390 г бензолды гидрлегенде 336 г циклогексан алынған.

Реакция өнімінің шығымы:

A) 80 % B) 100 % C) 95 % D) 90 % E) 85 %

6. 3 моль ацетиленнен синтездеу арқылы алынған бензолды толық жағу үшін қажет оттектің көлемі:

A) 168 л. B) 44,8 л. C) 112 л. D) 156 л. E) 123 л.

7. 100% шығымы бар, 10,9 г бромэтанды алу үшін жұмсалатын этеннің көлемі:

A) 44,8 л B) 0,224 л C) 224 л D) 2,24 л E) 4,48л

8.57,5 г этил спиртінен алынатын этиленнің (қ.ж.) көлемі

A) 14 л B) 56 л C) 7 л D) 3,5 л E) 28 л

9. 1 л бутеннің (қ.ж.) массасы:

A) 4,5 г B) 5,5 г C) 2,5 г D) 1,5 г E) 3,5 г

10. 0,28 г этенмен реакцияласу үшін қажетті бромсутектің зат мөлшері:

A) 1 моль. B) 0,0001 моль. C) 0,01 моль. D) 10 моль. E) 0,1 моль.

11. 2 метилпропен-1-дің 42 г (қ.ж.) алатын көлемі

A) 33,6 л B) 22,4 л C) 16,8 л D) 44,8 л E) 11,2 л

12. 40 л пропенді жағуға жұмсалатын оттектің көлемі (қ.ж.)

A) 160 л B) 190 л C) 150 л D) 170 л E) 180 л

13. Ацетиленнің 2,8 л (қ.ж.) алу үшін 20% қоспасы бар техникалық кальций карбидінің қажет массасы:

A) 10 г B) 12 г C) 14 г D) 18 г E) 16 г

14. 65 г ацетиленді толық жағу үшін қажет (қ.ж.) оттектің көлемі:

A) 140 л B) 70 л C) 84 D) 98 л E) 112 л

15. 42 л ацетиленнен 38,22 г бензол алынған болса, оның шығымы:

A) 78,4 B) 79,4 C) 75,4 D) 77,4 E) 76,4

16. 520 г ацетиленді этанға дейін гидрлеу үшін қажет (қ.ж.) сутегінің көлемі:

A) 896 л B) 448 л C) 336 л D) 560 л E) 672 л

17. 162 г бутадиенді алу үшін қажет бутеннің зат мөлшері:

A) 3 моль B) 2 моль C) 5 моль D) 4 моль E) 1 моль

18. 0,1 моль пропадиен толық гидрлену үшін қажет сутектің көлемі:

A) 4,48 л. B) 1,12 л. C) 2,24 л. D) 6,87 л. E) 5,56 л.

19. 57,5 г этил спиртінен алынатын этиленнің (қ.ж.) көлемі

A) 14 л B) 56 л C) 7 л D) 3,5 л E) 28 л

20. 5,6 г КОН 13,7 г бромбутанмен әрекеттескенде бөлінетін бутеннің көлемі:

A) 2,24 л. B) 22,4 л. C) 224 л. D) 448 л. E) 449 л.

Оқушыларға тапсырма берілгенде ІІ нұсқаға бөлініп беріледі.

Және оқушы өз жазғандарын өздері тексереді.