Сабақтың тақырыбы : Біржасушалы қарапайымдылар Өткізілу күні: Пәні: Биология Сынып-7 Мақсаты

Паразит түрлер. Ұзындығы 20-70мкм. Оларда талшықпен байланысқан ерекше органоид-кинетопластың болуы тән. Тіршілік айналымы күрделі,

• 
  1- сатысы шыбынның ас қорыту мүшесінде, 2 -сатысы адам қаны арқылы миды зақымдайды
  
• 
  Трипоносома омыртқалылардың қанында тіршілік етеді, оларды қансорғыш жәндіктер таратады. Африкада трипоносома ұйқы ауруын тудырады, оны таратушы цеце шыбыны, адамда аурудың белгілері дененің ысып сууынан басталады, біртіндеп адамды қатты арықтатып, ұйқы баса береді, емдемесе өлімге душар етеді.Қозғалмалы тирпоносомдарды ауру адамның қанынан, лимфа безінен, және жұлын сұйықтығынан көруге болады.
  

• 
  Бірнеше талшықтары және тербелмелі жарғағы бар паразит. Тік ішекке түскен лямблия талшықтарын жоғалтып тығыз қабықпен қапталады да, цистаға айналады. Лямблия-лямблиоз ауруын тудырады . Лямблияда 4 жұп талшық пен ішектің шырышты қабатына бекінетін сорғыш диск болады. Алғаш рет 1681ж Антони Ван Левенгук байқаған. Бұл паразитт профессор Лямбльдің (ІІ рет байқаған ғалым) құрметіне аталған
  
• 
  Лямблиоздың 2 түрі бар, дерматотропты, висцетропты-ішкі мүшелер:бауыр, көкбауыр зақымдайды, Орталық Азия елдерінде адамдарды зақымдайды, ішкі мүшелерін зақымдап,адам қатты жүдейді, тері жамылғысы қарайады сол себепті “ Қара азар” деп атаған
  

2. Жынысты процесс капуляция арқылы жүреді. Олар ұсақ 1 ядролы гаметалар түзеді.

• 
  Кірпікшелі инфузория
  
• 
  Сорғыш инфузория
  

Кірпікшелі инфузория- 7000 астам түрлері бар

Ерекшелігі: кірпікшелері арқылы қозғалады.Инфузория . Дене тұрқы әр түрлі, бірақ көбінің денесі сопақша,эктоплазманың сырты созылмалы пелликуладан тұрады. Пелликула сырқы қосарлы жарғақтан, ішкі қосарлы жарғақтан ортасында саңылау болады. Инфузорияның денесі эктоплазманың базальды денешігі кинетосомнан басталған кірпікшелермен қапталған.Кірпікшелер тек қозғалу қызметін ғана емес талшықтар тәрізді қоректену қызметін атқарадыЕгер қатар орналасқан кірпікшелер бір бірімен біріксе тербелмелі жарғақша түзеді, егер олар шашақ тәрізді біріксе оларды цирри деп атайды.Кейбір инфузориялардың эктоплазмасында мионемалар бар (жіп) бұлшық ет тәрізді ол арқылы тез денесін жиыра алады.Сол сияқты көпшілік инфузорияларда эктоплазмасында ерекше қорғаныс бейімділіктер- трихоцисталар болады.Жәндік тітіркеген кезде трихоциста сыртқа атылып, ұзын жіпке айналады жіптер жауының денесіне қадалып, улы зат бөледі.Жансызданған қорегін кірпікшелері арқылы жасушалық аузы- цистостомға бағыттап одан ары цитофаригс арқылы жұтады.жиырылғыш вакуольдер пайда болып ферменттер әсерінен ас қорытылып, қорытылмаған қалдығы денесінің артқы бөлігіндегі қылаулатқыш арқылы сыртқы ортаға шығарылады.

Инфузоряның көбеюі жыныссыз- қарапайым 2 бөліну арқылы, жынысты конъюгация процессі жүреді. Конъюгация кезінде инфузория жасушалары құрсақ жақтарымен жұптасып араларында цитоплазмалық көпір пайда болады.Жасушадағы Макронуклеус ыдырап цитоплазмаға сіңіп кетеді. Микронуклеус алдымен 2 рет мейозбен бөлінеді де , диплоидты жиынтық 4 гаплоидтыға айналады, 3 жасуша ыдырап цитоплазмаға сіңіп кетеді де қалғантбіреуі тағы бөлінеді сөйтіп әр жасушада гаплоидты 2 нуклеус пайда болады-жынысты пронуклеустар, көбеюдің келесі сатысында шартты түрде аталық жасуша немесе донор , аналық жасшаға-рецепиент микронуклеусын береді, 2 гаплоидты микронуклеус қосылып диплоидты жиынтығы қалпына келеді. Макронуклеустары қалпына келіп екі жасуша бір-бірінен алшақтайды.

Көрсеткіштер	Саркодалар, талшықтылар класы	Инфузория класы
Мекен ету ортасы Дене тұрқы Қозғалу органоидтары Ядро саны Бақалшақтың болуы
Қоректену типі Бөліп шығару Тыныс алуы Көбеюі

Паразит қарапайымдар:талшықты лейшмания, дизентерия амебасы, олардан сақтану ережесі туралы мәлімет.

Біржасушалы қарапайымдардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы.

Бекіту жұмысы: «Өзіңді тексер »1. Тест сұрақтары

2. логикалық сұрақтар

Үйге тапсырма : Біржасуалы қарапайымдардың табиғаттағы маңызы туралы мәлімет жинақтау

Қорытынды