Сабақтың тақырыбы М. О. Әуезов

а)    әңгіме мазмұны арқылы кейіпкерлер іс-әрекетіне,автор көзқарасына бойлау;

ә)  оқушылардың тақырыпқа қызығушылығын ояту,мағынаны танып білуге ажыратуғы,ой толғауға іскерлік дағдысын қалыптастыру, шығармашылық қабілетін дамыту;

б)  табиғатты  қорғауға  аялап баптап күтуге,адамгершілікке  тәрбиелеу;

 Пәнаралық байланыс:  қазақ  әдебиеті,   тарих, жануартану.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу.  Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

М.Әуезовтің өмірбаяны

 -Балалар, өзіміз оқып жүрген сүйікті пәніміз әдебиеттің адам  өмірі үшін қандай  маңызы бар?

(Иә, әдебиет өміртану құралы.Көркем шығарма арқылы  өмірді таныта отырып,адамды тәрбиелейді.).

Ой қозғау. Қай жазушының шығармасын алып қарасақ та табиғат назардан тыс қалған емес.Ендеше мына сөйлемге  назар аударыңызшы.

Ендеше табиғат дегеніміз не?  Қалай түсінесіздер?

Қоршаған орта

Табиғат

Ал табиғатқа шабуыл жасау,оның тылсым тыныштығын  бұзу мәселесіне қалай қарайсыздар?

Олай болса, бүгінгі әңгімеміз кеше ғана оқып танысқан ,бәріміз көркем фильм арқылы да жақсы білетін Көксерек және оның иесі,олардың іс-әрекеті турасында  өрбімек. Шығарманың оқиғалық  желісі,яғни сюжеті Көксерек іс-әрекетіне  байланысты өрбіп дамиды. Сондықтан біз алдымен осы әңгіменің композициялық құрылысына талдау жасап көрсек.

1. 
   Оқиғаның басталуы—Қасқыр мекені.Бөлтіріктер тағдыры.
   
2. 
   Байланысы-Көксеректің ұяластарымен  табысуы.
   
3. 
    Дамуы-Қарадыр еліндегі мазасыздық
   
4. 
   Шарықтау шегі-Құрмаштың қазасы
   
5. 
   Шешімі- Көксеректің жазасын тартуы.
   

Міне,  әңгіменің негізгі оқиғасы да есімізге түсті. Басты кейіпкерлер кімдер? (Иә,қасқырлар мен адамдар.)

Олай болса, біз қазір топ болып,екі топқа бөлініп жұмыс жүргіземіз.Әр топтың жетекшісі өз тобынан жауап берген оқушыларды белгілеп отырсын.

Топтастыру. Екі топқа «Адам», «Қасқыр» сөздері жазылған  плакат беріледі.Осы сөздер бойынша ойыңызға келген сөздер мен сөз тіркестерін жаза бересіз.

Тірі ағза       еңбектенеді         сөйлейді            жыртқыш           ит-құс         бөрі

перзент                   қоректенеді.                        Дала тағысы                      дала санитары

 Толғаныс. Синквейн әдісі бойынша «қасқыр»,  «аңшы» сөздеріне бес жолды өлең жазып көрейік.

4. 
   Қасқыр-түз тағысы, перзенті. 5. Бөрі,көкжал.
   

1. 
   Аңшы қансонарда аңға шығады. 5. Мерген.
   

1. 
   Қасқырды қанша асырасаң да, тоғайға қарап ұлуын қоймайды.
   
2. 
   Қасқырдың аузы жесе де қан,жемесе де қан.
   
3. 
   Ауыл иті болса да, бөрі келгенде бірігеді.
   
4. 
   Иттің иесі болса, бөрінің тәңірісі бар
   

сұрақтарына жауап беремін.

1.Ауыл адамдары Көксеректі неге жек көрді,жазалады?

2. 
   Неге Көксерек адамдар ортасына үйреніп кете алмады?
   

2. 
   Көксерек Құрмаштан гөрі ақ қасқырмен неге тез бауырласты?
   

Әңгімеде қасқыр, табиғат, адам мәселесі сөз болады, жаратылыстағы адам мен табиғат теңдігінің қатынас дәрежесі көрсетіледі. Адамдар табиғаттың өз заңдылығына қарсы шығып, қасқырлар мекенін ойрандап, оның күшігін енесінен айырып, ауыл тұтқыны етті. Бірақ қасқыр есейген сайын бостандықты сағынады. Ауыл тұрғындары Көксеректі жақтамайтұғын.

Құрмаштың нағашысы қасқырды, оның көзін ашқан екі күшігін өлтіріп, ең кішісін ауылға алып келеді. Құрмаш қасқырдың бөлтірігін асырап алады. Қасқырдың бөлтірігін ауыл төбеттері күнде талайды. Бір жыл өтеді. Көксерек өседі. Барлық төбеттерді талауға шамасы жетеді. Сол кезде ол өзіне күшік кезінде тиісіп, тамағын тартып алатын итті талайды. Көксерек тамаққа тоймай талай қазандағы еттерді жеп кететін. Ары қарай Көксерек көкжал болады. Ол далаға кетеді. Ауылға қайтып оралмайды. Ол бір ұрғашы қасқыр кездестіреді. Содан кейін екеуі бірге азық тауып өмір сүреді. Қатты боранда ол 7 аш қасқырды кездестіреді. Көксерек солармен бірге бір күнде ауылдың бір үйір жылқысын жеп кетеді. Қарындары ашқанда жылқыға, қойға шабуылдайды. Ауыл адамдары қатты ашуланады. Бір күні Құрмаш атасы ауырып қалғанда боранда қой бағуға шығады. Сол кезде Көксерек пен жанындағы 8 қасқыр сол қойларға шабуыл жасайды. Атпен жүрген Құрмаш оларға қарсы шығамын деп, аттан құлайды. Құрмашқа Көксерек шабады. Ол көксеректі оның бір құлағының астындағы еннен таниды. "Көксерек" деп шақырады.

Ауылда бір аңшы бір төбет итті асырайды. Ол ит қасқыр алатын ит екенін ауыл адамдары мойындайды. Ол бір қасқыр ұстайды. Өзі көкжалдай болады. Ол Көксеректі іздеуге бірнеше адам болып шығады. Жаңағы тайыншадай итті бірге алып шығады. Олар Көксеректі бір сайдың жотасынан кездестіреді. Сол мезетте үлкен төбет көксерекке арыстандай атылып, жолбарыстай бақырып тұра ұмтылады. Екеуі біраз арпалысады. Екеуінің күші тепе-тең болады. Екеуі бір-бірімен тістесіп, екеуінін ауыздары қарысып қалады. Сол кезде ит иесі мен ауыл тұрғыны келіп Көксеректі бауыздап жібереді. Төбет ит сол кезде зорға демалады. Олар ауылға Құрмаштың апасына Көксеректі алып келеді. Сол кезде апасы "Менің баламнын жазығы не?" деп айтады. Апасы қайғыдан құса болады .

Шығарма кейіпкерлері

• 
  Құрмаш - Көксеректі күшік кезінде ауылға әкеліп, бағып-қаққан.
  
• 
  Көксерек - күшік кезінде ауылға әкелінген. Көксерек ауыл иттерінен қорлық көреді. Иттер оны дос көрмейді, маңына жақындатпайды. Қасқырға шабатын батыл төбеттер оны талайды, басқа иттер ырылдап үріп, кейде тап беріп, әр жерінен тістеп кетеді.
  
• 
  Қасен - Құрмаштың дұшпаны болып,көрген сайын мазақтап жүретін адам.
  
• 
  Аққасқа - Жұмаштың иті, Көксеректің баққасы. Онымен әрдайым күресіп, жарақат жасайтын ит.
  
• 
  Бейсембай жылқышы - Қолында шошайған сойылы бар,астында қатып қалған ақ бедеуі бар,жылқы бағып жүретін адам.
  
• 
  Құрмаштың әжесі - Құрмашты қолдап отырған адам. Соңында елді тегіс еңіретіп, Көксеректі басынан қарғап тұрып , тепті.
  
• 
  Жұмаш - Құрмаштың ауылдасы, баққасы. Үнемі Құрмашпен ұстасып жүретін бала.
  

Шығарма кейіпкерлері

• 
  Құрмаш - Көксеректі күшік кезінде ауылға әкеліп, бағып-қаққан.
  
• 
  Көксерек - күшік кезінде ауылға әкелінген. Көксерек ауыл иттерінен қорлық көреді. Иттер оны дос көрмейді, маңына жақындатпайды. Қасқырға шабатын батыл төбеттер оны талайды, басқа иттер ырылдап үріп, кейде тап беріп, әр жерінен тістеп кетеді.
  
• 
  Қасен - Құрмаштың дұшпаны болып,көрген сайын мазақтап жүретін адам.
  
• 
  Аққасқа - Жұмаштың иті, Көксеректің баққасы. Онымен әрдайым күресіп, жарақат жасайтын ит.
  
• 
  Бейсембай жылқышы - Қолында шошайған сойылы бар,астында қатып қалған ақ бедеуі бар,жылқы бағып жүретін адам.
  
• 
  Құрмаштың әжесі - Құрмашты қолдап отырған адам. Соңында елді тегіс еңіретіп, Көксеректі басынан қарғап тұрып , тепті.
  
• 
  Жұмаш - Құрмаштың ауылдасы, баққасы. Үнемі Құрмашпен ұстасып жүретін бала.
  

• 
  Құрмаш - Көксеректі күшік кезінде ауылға әкеліп, бағып-қаққан.
  
• 
  Көксерек - күшік кезінде ауылға әкелінген. Көксерек ауыл иттерінен қорлық көреді. Иттер оны дос көрмейді, маңына жақындатпайды. Қасқырға шабатын батыл төбеттер оны талайды, басқа иттер ырылдап үріп, кейде тап беріп, әр жерінен тістеп кетеді.
  
• 
  Қасен - Құрмаштың дұшпаны болып,көрген сайын мазақтап жүретін адам.
  
• 
  Аққасқа - Жұмаштың иті, Көксеректің баққасы. Онымен әрдайым күресіп, жарақат жасайтын ит.
  
• 
  Бейсембай жылқышы - Қолында шошайған сойылы бар,астында қатып қалған ақ бедеуі бар,жылқы бағып жүретін адам.
  
• 
  Құрмаштың әжесі - Құрмашты қолдап отырған адам. Соңында елді тегіс еңіретіп, Көксеректі басынан қарғап тұрып , тепті.
  
• 
  Жұмаш - Құрмаштың ауылдасы, баққасы. Үнемі Құрмашпен ұстасып жүретін бала.
  

 Дамуы-Қарадыр еліндегі мазасыздық

 Дамуы-Қарадыр еліндегі мазасыздық

 Дамуы-Қарадыр еліндегі мазасыздық

 Дамуы-Қарадыр еліндегі мазасыздық

 Дамуы-Қарадыр еліндегі мазасыздық

 Дамуы-Қарадыр еліндегі мазасыздық

 Дамуы-Қарадыр еліндегі мазасыздық

 Дамуы-Қарадыр еліндегі мазасыздық

1. 
   Қасқырға байланысты мақал-мәтел айтады.
   
2. 
   Қасқырды қанша асырасаң да, тоғайға қарап ұлуын қоймайды.
   
3. 
   Қасқырдың аузы жесе де қан,жемесе де қан.
   
4. 
   Ауыл иті болса да, бөрі келгенде бірігеді.
   
5. 
   Иттің иесі болса, бөрінің тәңірісі бар
   

1. 
   Қасқырға байланысты мақал-мәтел айтады.
   
2. 
   Қасқырды қанша асырасаң да, тоғайға қарап ұлуын қоймайды.
   
3. 
   Қасқырдың аузы жесе де қан,жемесе де қан.
   
4. 
   Ауыл иті болса да, бөрі келгенде бірігеді.
   
5. 
   Иттің иесі болса, бөрінің тәңірісі бар
   

1. 
   Қасқырға байланысты мақал-мәтел айтады.
   
2. 
   Қасқырды қанша асырасаң да, тоғайға қарап ұлуын қоймайды.
   
3. 
   Қасқырдың аузы жесе де қан,жемесе де қан.
   
4. 
   Ауыл иті болса да, бөрі келгенде бірігеді.
   
5. 
   Иттің иесі болса, бөрінің тәңірісі бар
   

1. 
   Қасқырға байланысты мақал-мәтел айтады.
   
2. 
   Қасқырды қанша асырасаң да, тоғайға қарап ұлуын қоймайды.
   
3. 
   Қасқырдың аузы жесе де қан,жемесе де қан.
   
4. 
   Ауыл иті болса да, бөрі келгенде бірігеді.
   
5. 
   Иттің иесі болса, бөрінің тәңірісі бар
   

1. 
   Қасқырға байланысты мақал-мәтел айтады.
   
2. 
   Қасқырды қанша асырасаң да, тоғайға қарап ұлуын қоймайды.
   
3. 
   Қасқырдың аузы жесе де қан,жемесе де қан.
   
4. 
   Ауыл иті болса да, бөрі келгенде бірігеді.
   
5. 
   Иттің иесі болса, бөрінің тәңірісі бар
   

1. 
   Қасқырға байланысты мақал-мәтел айтады.
   
2. 
   Қасқырды қанша асырасаң да, тоғайға қарап ұлуын қоймайды.
   
3. 
   Қасқырдың аузы жесе де қан,жемесе де қан.
   
4. 
   Ауыл иті болса да, бөрі келгенде бірігеді.
   
5. 
   Иттің иесі болса, бөрінің тәңірісі бар
   

1. 
   Қасқырға байланысты мақал-мәтел айтады.
   
2. 
   Қасқырды қанша асырасаң да, тоғайға қарап ұлуын қоймайды.
   
3. 
   Қасқырдың аузы жесе де қан,жемесе де қан.
   
4. 
   Ауыл иті болса да, бөрі келгенде бірігеді.
   
5. 
   Иттің иесі болса, бөрінің тәңірісі бар
   

Сабақтың тақырыбы: М.Әуезов «Көксерек» әңгімесі. Бекіту сабағы

Білімділік: М.Әезовтың  «Көксерек» әңгімесінің мазмұнын қорытындылау, шығарма мазмұнына, идеясына, тақырыбына талдау жасау;

Дамытушылық: Шығарманы талдау арқылы өз ойын қорғай білуін, нақты сөйлеу білуін дамыту, сөздік қорын молайту;

Тәрбиелік: Әңгіме мазмұны арқылы оқушылар бойында адамгершілік, жанашырлық сияқты қасиеттерді қалыптастыру, табиғатты, қоршаған ортаны аялауға, оның заңдылығын бұзуға жол бермеу;

Сабақтың түрі: Қайталау сабағы

Сабақтың өту әдісі: СТО әдіс-тәсілдері, сұрақ-жауап, талдау, іздену

Сабақтың көрнекілігі: М.Әуезов портреті, қасқыр суреті, көксерек кинофильмінен үзінді, интерактивті тақта

Пәнаралық байланыс:бейнелеу өнері

Сабақ барысы:

Ұйымдастыру кезеңі

Оқушылардың назарын сабаққа аудару

Үй тапсырмасын сұрау

Үйге Мұхтар Әуезовтың «Көксерек» әңгімесі оқу, мазмұндау.

1. Әңгімені оқиға желісіне қарай бөліктерге бөліп ат қою.

1. Кішкенк Көксерек

2. Көксеректің адамдар қатарына қосылуы.

3. Ауыл адамдарының наразылығы 

4. Ауыл иттерінің бөтенсуі

5. Ұрлық

4-оқушыға әңгімелету

1. Көксеректі суретте.

Жотасы күдірейген, құйрығы шолақ бойы тау басында тайдай көрінеді, нағыз көкжал, сұсты, көзі жап-жасыл.

2. Салыстыр.

Ауыл иттерінен Көксеректің ерекшелігі қандай?

Көксерек- айлакер, ашқарақ, дыбыс шығармайды, сұсты, жасымайды.

Ит- қолдан тамақтанады, өз иесіне бауыр басады, еркелейді, тілін алады, иесіне қызмет етеді.

3. Қолданыңыз.

          Көксерек туралы ел не дейді?

          Кәпір, қырыс, тағы емес пе? Кеудесін бермейді жасымайды. Ұры    

         асырасаңда мал болмайды, тұқымы жау емес пе?

         ( Шығармашылық жұмыс)

         Мәтін желісіне қарай сұрақтар

1. Әңгімедегі басты кейіпкер кім деп ойлайсың?

2. Көксерек ұрлық пен адал астың айырмасы не екенін ұға алмады дегенді қалай түсінесің?

3. М.Әуезов кім? Өткен тарауда оның қандай әңгімесімен танысып едің?

Ой қозғау.

Қай жазушылардың шығармаларын алып қарасақ та табиғат назардан тыс қалған емес.

- Ендеше, мына сөзге назар аударыңдаршы?

- Табиғат дегеніміз не, қалай түсінесіңдер

    Табиғат

қоршаған орта                               халық қазынасы

Ал табиғатқа шабуыл жасау, оның тылсым тыныштығын бұзу мәселесіне қалай қарайсыңдар?

- Олай болса кеше ғана оқып танысқан бәріміз көркем фильм арқылы жақсы білетін Көксерек және оның иесі ( Құрмаш) олардың іс-әрекеті турасында әңгіме өрбімек.

Сұхбат алу.

1. Көксерек фильмін көрдің бе?

2. Қай жері сіздің есіңізде қалды?

3. Көксерек туралы сіздің ойыңыз?

Көксерек фильмінен үзінді көру.

1-бөлім: Қасқырлар мекені

2-бөлім: Адамдар қиянаты

3-бөлім: Көксерек пен Құрмаш

4-бөлім: Әжесі мен Құрмаш

5-бөлім: Айқас

6-бөлім: Қасқыр қашанда қасқыр

Сұрақтар.

1. Қасқырлар апанын адамдар неге талқандады?

2. Бөлтіріктерге істегендеріне қалай қарайсыңдар?

3. Өзін мәпелеп өсірген Құрмашты танымай, Көксеректің жауыздық істеген себебін қалай түсінесің? ( 1-шіден ол аш, 2-шіден адамдарға деген өшпенділік және ол бөрі, тағы аң, оның иесі болмайды)

Топтау ( сәйкестендіру кестесі)

Кейіпкерлер                                                 Тән қасиеттер

Адам                                                              саналы

Қасқыр                                                          санасыз

                                                                       ойлайды

                                                                       еңбектенеді

                                                                       жыртқыш

                                                                       қомағай

Шығармашылық жұмыс

1. Қасқырға байланысты мақал-мәтелдер айту

2. Қасқыр туралы қысқаша мәлімет

3. Қасқыр туралы 5 жолды өлең құрастыр

Қасқыр сөзін топтау.

қомағай                                    дала санитары

бөрі                     Қасқыр        дала тағысы

                      көкжалжыртқыш

Әңгімені тізбектей оқу.

Бекіту сұрақтары:

1. Көксерек әңгімесі қай жылы жазылған? ( 1929 ж)

2. Қасен деген кім? ( белгілі аңшы)

3. Құрмаштың елі? ( Қараадыр)

4. Көксеректі жеңген иттің аты? ( аққасқа)

5. Көксерек әңгімесінің тақырыбы? ( Адам-Табиғат-Қасқыр)

Қорытынды.

Әуезовтен жетті бізге көп дерек,

Тұтқын бопты Құрмашжанға Көксерек.

Шуылдасып ауылдың көп иттері,

Жабылыпты Көксерекке көп төбет.

Жасалған қорытынды. ( пікір алысу)

Қасқырдың болмысы адам тәрбиесіне көнбейді екен, түз тағысы да өмір сүруге құқылы.

Адамдар табиғат заңдылығын бұзса, ол өзіне қатер төндіреді. 

Балалар сабағымызды табиғат пен бастап едік, табиғат пен аяқтайық.

Жер бәріміздің ортақ үйіміз. Ол аңға да, адамға да жетеді. Сондықтан сыйысып-сыйласып тату өмір сүрейік.

Үй жұмысы. 

Оқу, талдау. Адам және табиғат эссе жазу

Бағалау. 

Осымен сабақ аяқталды. Сау болыңыздар.

Коксерек-Мухтар Ауезов «Көксерек» әңгімесі — адам мен табиғат арасындағы байланысты көрсететін шығарма. Авторы — Мұхтар Әуезов. Бұл әңгіме 1974 жылы жазылған.Реалистік әдебиет дәстүрі тудырған мотивтерді шеберлік палитрасындағы сан алуан бояулар мүмкіндігін өз мұратына орай өнерпаздықпен жаңғырту арқылы жазылған жаңа тынысты шығарма. Автор шағын көлемге мол мағына сыйдырған. Бейнелеп отырған болмыстың қырсырын бажайлай таныған суреткер зады ежіктеуден, тамшы арқылы көл суретін, тас арқылы тау кескінін елестетуді эстетикалық мұрат тұтқан. Қысқаша мазмұны Әңгімеде қасқыр, табиғат, адам мәселесі сөз болады, жаратылыстағы адам мен табиғат теңдігінің қатынас дәрежесі көрсетіледі. Адамдар табиғаттың өз заңдылығына қарсы шығып, қасқырлар мекенін ойрандап, оның күшігін енесінен айырып, ауыл тұтқыны етті. Бірақ, қасқыр есейген сайын бостандықты сағынады. Ауыл тұрғындары Көксеректі жақтамайтұғын. Құрмаштың нағашысы қасқырды өлтіріп онын екі көзін ашқан күшігін өлтіріп бір ең кіші көзін ашпағаын ауылғы алып келеді . Құрмаш қасқырдың бөлтірігін асырап алады . Қасқырдың бөлтірігін ауыл төбеттері күнде талайды . Бір жыл өтеді . Көксерек есейіп ер жетеді . Барлық төбеттерді талауға шамасы жетеді . Сол кезде ол өзіне кұшік кезінде тисіп тамағын тартып алатын итті талайды . Көксерек тамаққа тоймас талай қазандағы еттерді жеп кететін . Арықарай көксерек көкжал болады . Ол далаға кетеді . Ауылға қайтып оралмайды .Ол бір ұрғашы қасқыр кездестіреді . Содан кейін екеуі бірге азық тауып өмір сұреді . Қатты боранда ол 7 аш қасқыр кездестіреді . Көксерек солармен бірге ауылдың бір күнде бір үйір жылқысын жеп кетеді . Қарындары ашқанда жылқығы ,қойга шабуылдайды. Ауыл адамдары қатты ашуланады . Бір күні Құрмаш атасы ауырып қалғанда боранда қой бағуға шығады .Сол кезде көксерек және 8 қасқыр сол қойларға шабуыл жасайды . Көксерек атпен оларға қарсыы шабады . Сол кезде Құрмаш аттан құлайды . Құрмашқа көксерек шабады . Көксерек жықындағанда ол көксеректі оның бір құлағының астындағы еннен таниды .Көсөксерек дейді . Сол кезде көксерек онин басын бырак асайды .Ауылда бір аңшы бір төббет итті асырайды . Ол ит қасқыр алатын ит екенін ауыл адамдары мойындайды .Ол бір қасқыр ұстайды .Өзі көкжалдай болады . Ол көксеректі іздеуге бірнеше адам болып шығады . Жанағы тайыншадай итті бірге алып шығады . Олар көксеректі бір сайдын жотасынан кездестіреді .Сол мезетте көкжалға арыстандай атылып , жолбарыстай бақырып үлкен төбет көксерекке тұра ұмтылады . Екеуі біраз арпалысады . Екеуінің күші тепетең болады . Екеуі бір бірімен тістесіп екеуінін ауыздары қарсып қалады . Сол кезде ит иесі мен ауыл тұрғыны келіп көксеректі бауыздап жібереді . Төбет ит сол кезде зорға демалады . Олар ауылға көксеректі алып келіп оны Құрмаштың апасына алып келеді . Сол кезде апасы «Менің баламнын жазығы не деп аитады» .Апасы қайғыдан құса болады .