Сабақтың тақырыбы: «Зерттеу жұмысының жүйесі және оның құрылымы»

Келесі қадамда келтірілген төрт деңгей талқыланатын болады. Олар: міндеттер қою, гипотеза, теориялық зерттеу, талдау және нәтижелерді салыстыру номинациясы және қолдау.

Ғылыми танымның әдістері жалпы деңгейлеріне, ғылыми зерттеу үдерісіне, қолданылу ауқымының кеңдігіне қарай бірнеше топқа бөлінеді. Олар:

- жеке;

- жалпылама (философиялық) әдістері.

Жеке әдістер нақты зерттеулердің тар шеңберінде қолданылады және зерттелетін объектілердің сапалық ерекшеліктерімен тығыз байланыста болады. Пәндік бағдарына қарай зерттелу үдерісі: физикалық, биологиялық, әлеуметтік әдістерін қолданылады. Мысалы, химиядағы валенттілікті табу, социологиядағы анкета жүргізу әдістері сияқты. Зерттелетін объекті мен оны зерттеу арасындағы тәуелділікті ескере отырып, зерттеуші объект пен әдістің сәйкестілігін қадағалау керек.

Жалпы ғылыми әдістер ғылыми зерттеулер аясында кең қолданылады.

Ғылыми таным эмпириялық және теориялық деңгейлерге бөлінеді. Жалпы ғылыми әдістердің кейбірі тек эмпириялық деңгейде (бақылау, эксперимент, өлшеу), басқалары тек теориялық деңгейде (идеалдау, формалау), тағы бірқатары эмпириялық және теориялық деңгейде (модельдеу) қолданылады.

Танымның эмпириялық деңгейінің әдістері

Эмпириялық танымның бастау алатын әдісі — бақылау. Ол айналадағы нағыздық объектілері туралы бірқатар алғашқы ақпараттар алуға мүмкіндік береді. Бақылау белсенді танымдық үдеріске жатады және нысан мен сыртқы дүние құбылыстарының сезімдік (көбінесе көру) бейнеленуі болып табылады. Бұл әдісті қолданған кезде танушы адам белгілі бір тану мақсатына сүйенеді. Әдетте, ойша әрекет бағдарламасын жоспарлайды және алынған айғақтарға, демек, нақтылық туралы білімдерге сәйкес келетін түсінік береді.

Бақылау үдерісінде зерттеуші салыстыру және өлшеу операцияларын қолданады. Зерттеуші объектіні белгілі бір белгісі бойынша салыстырады, сонан кейін оны өлшейді. Өлшеу барысында субъективтілікті мейлінше азайтады. Ал өлшеу кезінде өлшеу құралдарын қолдану зерттеушіні физикалық үдерістерді тіркеудің; сезім органдары сияқты сенімсіз құралдарынан бас тартқызады.

Эмпириялық танымның бұдан да күрделі әдісі тәжірибе болып табылады. Тәжірибе деп объектінің өзіне сай қасиеттерін айқындау зерттеушінің оған жасанды жағдайлар жасау жолымен әсер етуін айтамыз. Мұндай жағдайда зерттеуші алдын ала объектінің белгісіз (жасырын) сипаттарын ашу үшін, оның өту жағдайларын өзгерте отырып, табиғи үдеріс барысына енеді.

 Мәселенің қойылымы

 Ғылыми-зерттеу, ғылыми мәселені төндіру мүмкін емес. Мәселе - бұл зерттеуге теориялық немесе практикалық рұқсатты талап ету мәселесін қарауға тиiс міндет болып табылады. Сондықтан, мәселе - бұл қазірдің өзінде ғылым мен қоғамның қажеттіліктерін дамыту барысында пайда болған белгілі зат.

Мәселелер - бұрынғы нәтижелерінен туындайды. Әзірге белгісіз, және жаңа заңдарды немесе бұрын алған білімдерін іс жүзінде қолдану түбегейлі жаңа әдісін алу мүмкіндігін ұсыну емес, ол объективті білім. Кез келген проблема ажырамайтын екі  элементтерден тұрады.

Мәселені қоюдың үш кезеңі бар: іздеу, нақты өндірістік және орналастыру мәселелері.

Мәселені іздеу. Құрылымында ірі ғылыми-техникалық мәселелері, сондай-ақ ғылыми-зерттеу нысанасы болуы мүмкін шағын проблемалар көп. Проблема - тәжірибе нәтижелері жиі қайшы келетін немесе күтілетін нəтижеден түбегейлі түрде ерекшеленеді, жай кезде «кері» əсер туындайды.