Үсенбекова А. Е кестелі биология



бет8/41
Дата23.01.2023
өлшемі222,29 Kb.
#166153
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   41
Байланысты:
annotation169249

Қан айналық жүйесі

Ашық жүйе. Жүрегі 2 бөлікті – бір қарынша, бір құлақша.

Зәр шығару мүшесі

Бүйрек

Жүйке жүйесі

Бес жұп жүйке түйіні (бір-бірімен байланысып, жүйке бағанын түзеді).

Сезім мүшелері

Сипап сезу – қармалауыштары. Тепе – теңдік мүшесі бар. Екі көзі.

Көбеюі

Гермафродит, айқаспалы жолмен ұрықтанады. Су өсімдігінің сабағына жұмыртқалайды.

Қосжақтаулы ұлулар класы



Тіршілік ортасы

Мұхит, теңіз, көлдер мен өзендер

Құрылысы

Басы жойылған. Денесі – тұлға мен аяқ. Бақалшағы қос жақтаулы.

Түр саны

20 000-ға жуық

Көбею ерекшелігі

Дара жынысты



Айқұлақ



Тіршілік ортасы

Өзен, тоғандар

Дене құрылысы

Денесі 2 жақтауы бақалшақпен қапталған және тұлға мен аяқтан (басы жойылған) тұрады. Тұрқы 10 см. Аузы аяғының қасында, басы, тілі, жұтқыншағы жоқ. Шапаншасы жақтауларына тығыз жанасқан. Олардың аралығында шапанша қуысы жатыр.

Қоректенуі

Сифон тесіктері шапанша қуысына ашылады. Қорегі кіріс сифоны арқылы бірден өңешке, қарынға, одан ішекке түседі. Бауыр өзегі қарынға ашылады. Ас қалдығы шығару сифоны арқылы шығарылады.

Тыныс алу мүшесі

Желбезек сифоны

Қан айналық жүйесі

Ашық жүйе, жүрек және қантамырлардан тұрады. Жүрегі денесінің арқа жағында орналасқан.

Зәр шығару мүшесі

Бүйрек

Жүйке жүйесі

Үш жұп жүйке түйіні (бір-бірімен байланысқан).

Сезім мүшелері

Арнайы сезім мүшелері болмайды.

Көбеюі

Дара жынысты, аталығы суға сперматозоидтарын шашады, олар аналықтың кіріс сифоны арқылы еніп, оны ұрықтандырды. Дернәсілдері шығару сифоны арқылы суға шығып, балық денесіне жабысып, уақытша паразиттік тіршілік етеді.



Басаяқты ұлулар класы



Жер шарындағы түр саны

800 – дей түр

Тіршілік ортасы



Мұхит пен теңіздер

Дене құрылысы

Денесі – бас және тұлға. Үш қабатты, екі жақты симметриялы ірі жануарлар. Ауызының айналасында 8-10 сорғышты қармалауыштары бар. Бақалшағы – жойылып кеткен.

Ас қорыту жүйесі

Ауызында тіс орнына үккісі болады→өңеш→қарын→ішек→аналь тесігі. Бауыр безі бар.

Тыныс алу мүшесі

Өкпе және желбезек.

Қан айналық жүйесі

Ашық жүйе, «жүрегі» - 2 құлақша, 1 қарыншадан тұрады. Қаны көгілдір түсті.

Зәр шығару мүшесі

Бүйрек

Жүйке жүйесі

Жүйке жасушалар түйін құрайды

Сезім мүшелері

Арнайы сезім мүшелер і болмайды.

Көбеюі

Дара жынысты, қос жынысты түрлері бар.

Түрлері

Кальмар(тұрқы – 18м), каракатица, сегізаяқ, т.б.
1.Каракатица – су түбін ала тіршілік етеді. Қорегі асшаяндар, оны құм астынан табу үшін оған су атқылайды.
2.Сегізаяқ – су түбінде баяу қозғалады. Жаунан сиялы сұйықтық шашып құтылады.
3.Кальмар – өте жыртқыш. Қорғаныш мүшесі сиялы қапшық. Қорегі – таңқышаян, асшаян, кейбір балықтар.


VI Бөлім
Буынаяқтылар типі

Жер шарындағы түр саны

1 млн-нан астам, Жер шары жануарларының 80% құрайды

Тіршілік ортасы

Су (теңіз, тұщы су), құрлық

Арғы тегі

Көп қылтанды буылтық құрттар

Дене құрылысы

Аяғы бунақталған, 2 жақты симметриялы, көп жасушалы жәндіктер. Денесі берік, созылмайтын хитинді (жасуныққа ұқсас зат) затпен қапталған. Өскенде түлейді.

Негізгі кластары

шаянтәрізділер, өрмекшітәрізділер, бунақденелілер


Шаянтәрізділер класы

Жер шарындағы түр саны

20 – 30 мың

Тіршілік ортасы

Тұщы су қоймасы, теңіз, мұхит.

Дене құрылысы

Баскөкірек және құрсақ. Жабыны – хитин.

Тыныс алу мүшесі

Желбезек

Қанайналым жүйесі

Ашық жүйе

Зәр шығару мүшесі

Екі ж асыл без

Жүйке жүйесі

Өзен шаяны мысалында: Жұтқыншақүсті және жұтқыншақасты жүйке түйіндері бірігіп «ми» түзеді және құрсақ жүйке тізбекшесінен тұрады.

Өкілдері

Өзен шаяны, омар, дафния, циклоп, дулығар, таңқышаян, теңізжаңғақ, асшаян, жылбысқа, қышқыссыз шаян, жамбасқұрт, жалпақ саусақты шаян, жіңішке саусақты шаян, т.б.


Өзен шаяны

Тіршілік ортасы

Өзендерде, көлдерде, ағын суда кездеседі

Сыртқы құрылысы

Денесі 2 бөлікті: баскөкірек және құрсақ.
Мұрты 2 жұп - екі қысқа, екі ұзын. Екі көзі мен аузы бар.
Аяқтары - 5 жұп бунақталған, алдыңғы екеуі қысқыштар, ал 4 жұбы жүретін аяқтар.
Құрсағы 6 бунақты, әрқайсысында екі-екіден 2 тармақты қысқа аяқшалары бар. Құрсағы құйрық жүзбеқанатымен аяқталып, соңғы бунағында аналь тесігі бар.
Жабыны - қатты хитин, өсер кезде хитинін тастап, бірнеше рет түлейді.



Қозғалуы

Су түбінде жүру аяқтарымен алға қарай жүреді.
Жүзгенде құйрық жүзбеқанатын қатты серпіп артқа қарай жүзеді.

Қоректенуі

Ауыз айналасында 3 жұп жақ және қысқыштарына тақау 3 жұп жақаяқтары бар. Ауызы хитинмен қапталған, аша алмайды, қорегін бірден жұтады, оның жолы:
қорек→ ауыз → өңеш → 2бөліктіқарынға ( хитинді тісшелі күйіс қарын және сүзгілі қарын) → ортаңғы ішек → артқы ішек → аналь тесігі. Бауыр сөлі өзектері арқылы ішекке құйылады.

Тыныс алуы

Баскөкірегінің екі жағында орналасқан желбезектері арқылы іске асады.

Қан айналымы

Қаны түссіз. Арқа және құрсақ қантамырлары. Қанайналымы ашық жүйе.

Жүрегі

Бес бұрышты

Зәр шығаруы

Екі жасыл без, ол өзекшелі дөңгелек қалташа тәрізді, бас бөлігінде орналасқан.

Жүйке жүйесі

Жұтқыншақүсті және жұтқыншақасты жүйке түйіндері бірігіп «ми» түзеді және құрсақ жүйке тізбекшесінен тұрады.

Сезім мүшелері

Көзі бірнеше көзшелерден тұрады (3020көзше), жинақтап көру тән. Бір жұп қысқа мұртшалар - тепе-теңдік және есту мүшесі.
Бір жұп ұзын мұртшалар – сипап сезу және иіс сезу мүшелері.

Көбеюі

Дара жынысты. Аналығы қыс соңында60 кейде 500 – 600 уылдырық деп аталатын жұмыртқа салады. Суда ұрықтанады. Жас шаяндар анасының құрсағындағы аяқтарына жабысып жүреді.

Қорегі

1.Ірі және орташа денелі шаянтәрізділер қорегі - құрттар, ұлулар, өсімдіктер, балықтар.
2.Ұсақ шаянтәрізділер қорегі - ұсақ ағзалар, ұсақ балдырлар

Маңызы

1.Санитарлық қызмет (өлекселермен қоректену).
2.Дафния, циклоп балық қорегі.
3.Циклоп кебір құрттар дамуына аралық ие.
4.Планктонның 90% шаянтәрізділер.
5.Балықтар, кит, құстар қорегі.
6.Асшаянның тағамдық ролі бар.


Шаянтәрізділердің саналуандығы

Дулығар

200 млн жылдан бері өзгеріссіз тіршілік етуде. Жапырақаяқты шаяндар өкілі. Тұрқы 7 мм.

Дафния

Планктон құрамына кіреді, тұрқы 1-8 мм. Жапырақаяқты шаяндар өкілі.

Циклоп

Планктон құрамына кіреді, тұрқы 1-8 мм. Ескекаяқты шаяндарға жатады.

Таңқышаян

Қысқыштарының аралығы 3 м.

Теңізжаңғақ

Мұртаяқты шаянтәрізді жәндік. Денесі әктенген бақалшақпен қапталған. Ол қозғалмай тіршілік етеді.

Теңізүйрек

Мұртаяқты шаянтәрізді жәндік. Денесі әктенген бақалшақпен қапталған. Ол қозғалмай тіршілік етеді.

Ызғалшақ (мокрица)

Сулы, ылғалды құрлықта кездеседі. Өсімдікпен қоректенеді.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   41




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет