«Стандарттау, метрология және сертификаттау»


Тақырыбы: Рационалды тамақтануды оқып үйрену



бет5/6
Дата10.04.2017
өлшемі0,99 Mb.
#13621
1   2   3   4   5   6

Тақырыбы: Рационалды тамақтануды оқып үйрену

Сабақтың мақсаты: рационалды тамақтануды оқып үйрену.

Тапсырма:

  1. Рационалды тамақтану дегеніміз не екенін білу?

  2. Тепе-теңдірілген тамақтану дегеніміз не?

  3. Рационалды тамақтанудың негізгі принципі қандай?

  4. Энергиялық тепе-теңдік дегеніміз не екенін білу?

  5. Негізгі алмасу дегеніміз не?

  6. Негізгі тамақтану заттарына қажеттілікті қанағаттандыру.

  7. Тамақтану режимінің негізін құратын принциптер қандай?

  8. Негізгі тағамдық заттарға тәуліктік қажеттілікті білу.

  9. Рационалды емес тамақтану неге алып соқтырады?

  10. Тепе-теңдірілген тамақтану принципін атаңыз.

№ 8,9 тәжірибелік сабақтар



Тақырыбы: Тұрғындардың жеке топтарының тамақтануын оқып үйрену

Сабақтың мақсаты: тұрғындардың жеке топтарының тамақтануын қарап талқылау

Тапсырма:

  1. Емдік-сауықтандыру және диеталық тамақтануды оқып білу.

  2. Балалардың, жасөспірімдердің, егде адамдардың тамақтануының ерекшеліктерін өз бетімен оқу.

  3. Бақылау сұрақтарға жауап беру.

Емдік-сауықтандыру және диеталық тамақтану өндірістік ортаның қолайсыз факторлар әсеріне ұшырайтын: зиянды химиялық қосылыстар, шу, вибрация, иондаушы сәулелендіру және тағы басқа тұлғаларға арналған.

Емдік-сауықтандыру өнімін және рационын даярлау жеке тағамдық заттардың метаболизмді сору немесе ағзадан улы қосылыстарды шығару қабілетіне негізделеді. Қазіргі кезде емдік-сауықтандыру тамақтану рационы қабылданған, олар өнімдік жиын және өнімді алмастыру нормасы түрінде болады:



  • дәрумендермен байытылған емдік-сауықтандыру және диеталық өнімдер;

  • минералды заттармен байытылған емдік-сауықтандыру және диеталық өнімдер;

  • тағамдық талшықтармен байытылған емдік-сауықтандыру және диеталық өнімдер;

  • диеталық тамақтануға арналған арнайы өнімдер.

Бақылау сұрақтары:

  1. Емдік-сауықтандыру тамақтануының ерекшеліктері.

  2. Бала, жасөспірім, егде адамдардың тамақтануының ерекшелігі.

  3. Ауыр физикалық еңбекпен және спортпен шұғылданатын адамдардың тамақтануының ерекшелігі.

  4. Комбинирленген тағам өнімдерінің жаңа бағыттары.

  5. Қазіргі уақытта қолданылатын тамақтану рационы.

  6. Дәрумендермен байытылған, емдік-сауықтандыру және диеталық өнімдерге сипаттама.

  7. Тағамдық талшықтармен байытылған, емдік-сауықтандыру және диеталық өнімдерге сипаттама.

  8. Диеталық тамақтануға арналған аранайы өнімдерге сипаттама.

№10, 11 тәжірибелік сабақтар



Тақырыбы: Рационалды тамақтану құрылымына гигиеналық талаптар, ағзаның энергия қажеттілігін анықтау және негізгі тағамдық заттарды анықтау

Мақсаты: Ағзаның энергияға және энергия жұмсалуды ескеріп негізгі заттар қажеттілігін анықтау негізінде тамақтану рационының нутриенттік құрамын және энергия құндылығын түсіне білу.

Тапсырма:

  1. Энегия шығыны түрлерін және әдістерін анықтау және зерттеу.

  2. Балансты тамақтану формуласы мен химиялық құрамын оқып-білу.

  3. Тәуліктік энергия шығынын хронометражды-кестелік әдіспен анықтау.

  4. Негізгі тағамдық заттарға тәуліктік қажеттілікті анықтау.

  5. Тәуліктік рационның тағамдық құндылығын химиялық құрам туралы анықтама кестесінің көмегімен анықтау.

  6. Бақылау сұрақтарына жауап беру.

1-бөлім

Теориялық бөлім

Әртүрлі халық топтары үшін энергия және тағамдық заттарға физиологиялық қажеттілік нормалары, әртүрлі контигенттер үшін энергия және тағамдық заттарға қолайлы қажеттілік шамасын анықтайтын мемлекеттік нормативтік құжат болып табылады (1-кесте).

Энергия қажеттілігін тәуліктік энергия шығыны бойынша анықтайды.Негізгі тағамдық заттардың айналым процесінде ағзада түзілген энергияны жылу энегиясының бірлігі – килокалория (ккал) немесе – килоджоуль (кДж), 1 ккал=4,184 кДж өлшейді.

Адам ағзасының энегия шығынын реттелмейтін және реттелетін энергия шығынына бөледі.

Энергияның реттелмейтін шығыны негізгі алмасу және тағамдық спецификалық-динамикалық қызметін қосады.

Негізгі алмасу – ішкі ағзалардың, жүйілірдің және жасушалардың жұмысы; дене температурасын тұрақты жағдайда ұсьау үшін қажетті минималды энергия мөлшері.

Тағамдық заттардың спецификалық-динамикалық қызметі (СДҚ) – асқорыту негізгі тағамдық заттардың айналымы процесіне шығындалатын энергия.

Реттелетін энергия шығыны – еңбек қызметі, тұрмыстың қызметі процесінде және спортпен шұғылданғанда және т.б. жұмсалатын энергия шығыны.

Бұл шығын физикалық және ойлау қызметімен ұштасады. Физикалық қызмет тәуліктік энергия шығынын анықтайтын компонент болып табылады.Барлық ересек адамдар (еңбекке қабілетті) қызметінің түріне байланысты , ер адамдар 5 топқа, әйел адамдар 4 топқа бөлінеді.Осыған орай әр топ белгілі бір мамандарды қосады.Осыған байланысты нормада нақты топтар үшін энергияның дәлме-дәл мөлшерін анықтайтын, объективті физиологиялық критериі көрсетілеген.

Адамның энергия қажеттілігн тәуліктік энергия шығыны көлемі бойынша анықтайды.Энергия шығынын анықтайтын әдістердің ішіндегі ең қарапайымы болып, хронометражды-кестелік әдіс табылады.



Тәжірибелік бөлім

1-тапсырма. Тәуліктік энергия шығынын хронометражды кестелік әдіспен анықтау.

Ағзаның әр жағдайы (ұйқы, жұмыс, демалыс және т.б.) қызметтің әр түрі тәуліктік энергия шығынының қосынды шамасын түзіп, белгілі бір энергия шығыны шамасымен ұштасады.Сондықтан бұл шаманы анықтаудың бірінші сатысы болып, ағзаның жеке жағдайының ұзындығын есептеу және тәуліктік (24 сағ) барысында қызмет түрлері, яғни уақыт бюджетін анықтау табылады.



2-кесте. Тәуліктік энергия шығынын хронометражды кестелік әдіспен анықтау.

Тәжірибелік жұмыс №

Қызмет түрі

Ұзақтығы, мин

Энергия шығыны

ккал/кг/мин

Энергия шығынын есептеу (ккал/кг/мин)Дене массасы уақыты







Барлығы




Барлығы +5%

Әр қызмет түріне энергия шығынын анықтау үшін 3-кестедегі мәліметтерді пайдаланамыз.Егер орындалған жұмыс 3-кестеде көрсетілмесе, оған сипаты бойынша ұқсас қызмет түрін алуға болады.Сосын, хромотограммада көрсетілген әр қызмет түріне кеткен уақытты сәйкес энергия шығыны шамасына қөбейтеді, яғни 1 кг дене массасына 1 мин шығындалған және зерттеушінің салмағына көбейтеді.Осыдан кейін энергия шығынын қызметтің әр түрі бойынша қосады және берілген адамның тәуліктік энергия шығынын (ккал) табады.

Табылған энергия шығынын 5%-ке көбейту керек.Себебі онда есептелмеген қозғалыстар, берілген әдістің дұрыс еместігін табу мақсатында.



3-кесте. Әртүрлі қызмет негізіндегі энергия шығыны (негізгі айналымды қосқанда).



Қызмет түрі

Энергия шығыны ккал/кг/мин

1

2



3

4

5


6

7

8


9

10



11

12

13



14

15

16



17

18

19



20

21
22

23

24

25



26

27

28



29
30

31

32



33

34

35



36

37

38



39

40

41



42

43

44



45

46

47



48

49

50



51

52

53



54

55

56



57

58

59



60

61

62



63


1.Білім алу уақыты

Дәріс тыңдау

Прақтикалық/зертханалық сабақ

Семинар-практикалық сабақ

Семинар-зертханалық сабақ

Үзіліс


2.Сабақтан тыс уақыт

Сабаққа дайындалу

Сабаққа жиналу

Жол:


-асфальтпен жаяу жүру (4-5 км/сағ)

-қаражолда жаяу жүру (4-5 км/сағ)

- қарлы жолда жаяу жүру

-6 км/сағ жылд. жүру

-8 км/сағ жылд. жүру

-тпранспортпен жүру



3.Үй жұмысы

Еден жуу


Ыдыс жуу

Шаң сүрту

Еден жуу

Киім үтіктеу

Киімді қолмен жуу

Іс тігу, қолмен тігу

Тауар, азық-түлік сатып алу

Балаларға қарау, күту

Жиһазға, тұрмыстық құралдарға, бөлме және т.б. күту

Жеке шаруашылықпен жұмыс

Шаруашылық жұмыс

Ағаш кесу



4.Өзіңе қызмет көрсету

Төсек орнын жинау

Отырып тамақ ішу

Жуыну


Душ

Жеке гигиена

Шалбар тазалау

Үстіңдегі киімді және аяқ-киімді тазалау

Киім жіне аяқ-киімді кию және шешу

5.Бос уақыт

Тұрып демалу

Отырып демалу

Жатып демалу (ұйқысыз)

Ішінен оқу

Дауыстап оқу

Жазбаша жазу

Би

Ән айту



Шахмат ойнау

Қоғамдық жұмыс (агитатор)

Сенбіліктер (территория жинау)

Дене шынықтыру және спортпен шұғылдану

-таңертеңгі гимнастика

-бадминтон

-баскетбол

-биллиард

-волейбол

-8 км/сағ жылдамдықпен жүгіру

-180 м/мин жылдамдықпен жүгіру

-320 м/мин жылдамдықпен жүгіру

-гимнастика

-велосипедпен жүру (13-21 км/сағ)

-коньки тебу

-шаңғы спорты (дайындалу)

- шаңғы спорты (оқу сабағы)

-жүзу


-қарумен ату сабағы

-теннис


-футбол

6.Өндірістегі жұмыс

Жеңіл физикалық жұмыс

Орташа физикалық жұмыс

Ауыр физикалық жұмыс

Ойеңбегі

Бетоншы жұмысы

Дәрігер хирург жұмысы

Зертханада тұрып жұмыс істеу

Зертханада отырып жұмыс істеу

Ғылыми зертханада жұмыс істеу

Каменщик жұмысы

Переплетчик жұмысы

Плотник жұмысы

Комбайнда жұмыс істеу

Аяқ-киім тігуші жұмысы

Столяр жұмысы

Есептеу машинасында жұмыс істеу

Текстильщик жұмысы

Химик аппаратчик жұмысы

Шахтер жұмысы

Жүк машинасын жүргізуші

Бақшада жұмыс

Ұйқы

0,0243


0,0360

0,0250


0,0300

0,0258
0,0250

0,0455
0,0597

0,0626


0,0914

0,0714


0,154

0,0455
0,0548

0,0313

0,0411


0,0402

0,0323


0,0511

0,0265


0,0450

0,0360


0,0402

0,0757


0,0573

0,01134
0,0329

0,0238

0,0504


0,0570

0,0329


0,0312

0,0493


0,0446
0,0246

0,0229


0,0183

0,0230


0,0250

0,0240


0,0596

0,0290


0,0242

0,0490


0,0690
0,0648

0,0833


0,0403

0,0416


0,0595

0,2357


0,1787

0,3200


0,0845

0,1288


0,1017

0,0546


0,1702

1,1190


0,089,3

0,1095


0,1190
0,0405

0,0690


0,1072

0,0243


0,0856

0,0855


0,0250

0,0250


0,0309

0,0952


0,0405

0,0833


0,0378

0,0429


0,0571

0,0247


0,0450

0,0504


0,0504

0,0466


0,0783

0,0155

Хронометражды – кестелік әдіспен жеке тәуліктік энергия шығыныңызды анықтап, белгілеңіз.

Дене массасына, жасына және физикалық белсенділігіне байланысты ересек адамның энергия шығынын есептеудің жылдам әдісі бар, 4-кестеде көрсетілген.

Тәуліктік энергия шығынын есептеу үшін сәйкесінше жасқа және дене масса шамасын физикалық белсенділік коэффициентіне көбейту керек.

Тәуліктік энергия шығынын есептеу коэффициенті

Ер адам Әйеладам

Еңбек тобы (КФА) Еңбек тобы (КФА)

1=1.4 1=1.4

2=1.6 2=1.6

3=1.9 3=1.9

4=2.2 4=2.2

5=2.4
4-кесте. Ересек адамның энергия шығынын дене массасына, жасына және физикалық белсенділігіне байланысты есептеу.

Ер адам (негізгі айналым)

Әйел адам (негізгі айналым)

Дене массасы

18-29

30-39

40-59

60-74

Дене массасы

18-29

30-39

40-59

60-74

50

1450

1370

1280

1180

40

1080

1050

1020

960

55

1520

1430

1350

1240

45

1150

1120

1080

1030

60

1590

1500

1410

1300

50

1230

1190

1160

1100

65

1670

1570

1480

1360

55

1300

1260

1220

1160

70

1750

1650

1550

1430

60

1380

1340

1300

1230

Табиғатта ағзаға қажетті барлық заттары бар өнім жоқ екені бізге белгілі.Сондықтан әртүрлі өнімдер комбинациясы ағзаны қажетті заттармен тағам арқылы қамтамасыз етеді.

5-кестеде 18-59 жастағы ересек адамның қажетті энергия және тағамдық заттарға физиологиялық нормасы көрсетілген.Интервалдар жасқа және еңбек қызметінің қарқындылығына байланысты берілген.Жақшада орташа қажеттілік.

5-кесте. Ересек адамның тағамдық заттарға және энергия қажеттілігінің физиологиялық нормасы.

Нутриенттер

Қажеттілік

Ақуыздар

В т.ч. животные

Майлар,г

В т.ч. растительные

Тағамдық талшықтар,г

Рациондағы май қышқылдарының қатынасы,%

Полиқаныққан

Қаныққан


Моноқаныққан

Минералды заттар

Кальций

Фосфор


Са:Р қатынасы

Магний


Са:Мg қатынасы

Калий


Натрий

Хлор


Күкірт

Микроэлементтер,мг

Темір

Мыс


Йод

Фтор


Дәрумендер:

Тиамин (В1),мг

Рибофлавин (В2),мг

Пиродоксин (В6),мг

Пантотеновая кислота (В3),мг

Флацин


Кобаламин (В12),мг

Ниацин (РР),мг

Аскорбин қышқылы (С),мг

А тобы дәрумендері,мг

В тобы дәрумендері,мг

Д тобы дәрумендері,мг



65-117 (91)

26-64 (50)

70-154 (112)

24-47 (36)

20-25(22.5)
(10)

(30)


(60)
(800)

(1200)


1:1.5

400


1:0.7

2500-5000 (3750)

4000-6000 (5000)

7000-10000 (8500)

(1000)
(10)

(15)


(0.15)

(3)
1.3-2.6 (1.8)

1.3-3.0 (2.1)

1.5-3.0 (2.1)

10-15 (12.5)

(200)


(3.0)

16-28/1


70-100

1000/2


(10)/3

(2.5)/4


Энергетикалық құндылығы, ккал

2200-4300 (3250)


Тәжірибелік бөлім

Тәуліктік рациондағы тағам құндылығын анықтау

Жұмыс жеке тапсырма бойынша жүргізіледі.Осы мақсатпен студентке тағам өнімдерінің шегін (тәуліктік тағам рационын) құрау ұсынылады.

Химиялық құрамды есептеу анықтама кесте «Тағам өнімдерінің химиялық құрамы» арқылы жүргізіледі.Бұл кестеде негізгі тағамдық заттардың құрамы және 100 г тағам өнімінің энергетикалық құндылығы берілген.

Өнімнің сапасын анығырақ бағалау үшін «Химический состав пищевых продуктов» книга 2 анықтамасын қолдануға болады.Онда аминқышқылдардың, май қышқылының, дәрумендердің, микро- және макроэлементтердің, органикалық қышқылдардың, көмірсулардың құрамы туралы мәліметтер көрсетілген.

Жұмыс нәтижесін 6-кестеге толтыру.

6-кесте. Тәуліктік рационның тағамдық және энергетикалық құндылығы

Өнімді қолдану

Нетто мөлшері

Ақуыз

Май, г











Минералды заттар, мг

Дәрумендер ,мг




Na

K

Ca

Mg

P

Fe

F

каротин

B

B

PP

C

Энерг. құнд.

ккал


11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23


Нәтижесін рәсімдеу:

1.Әр тәуліктің тағам өніміндегі тағамдық заттарды жеке табу, сосын барлығын қосу.

2.Сіздің энергия шығыныңыз бен тәуліктік энергия құндылығы арасындағы энергетикалық баланс сақталады ма?

3.Өзіңіздің рационыңыздағы тағамдық заттар көлемін 1-кестеде ұсынылғандай, физикалық белсенділікті, жас және жынысынды есепке алып салыстыр.


12, 13 тәжірибелік сабақтар

Тақырыбы: Ауыз суын сараптау

Сабақтың мақсаты: Ауыз суының ластану көрсеткішін меңгеру.Оларды бағалау ережелері, сапаны бағалаудың гигиеналық принциптері.

1.Адам тамақтануындағы судың маңызы

2.Суды өңдеу кезінде оған қосылатын, өндіріс ауылшаруашылығында нәтижесінде пайда болған, табиғи суларда кездесетін химиялық және биологиялық тектес зиянды заттармен ауыз суының ластануы.

3.Ауыз суының ішкі және халықаралық стандарттар талаптары бойынша сапа көрсеткіштері.

Су артығын қазіргі уақытта қорғау және рационалды қолдану актуальді проблемелардың бірі.

Бұл өндіріс кәсіпорындары жағынан суға деген сұраныстардың әруақыт өсіп отыруына, бір жағынан табиғи су құбырлары мен көздерінің ластану мүмкіндіктеріне де байланысты.

Тағам кәсіпорындарының стоктарында сақталған органикалық заттардың үлкен мөлшері көміртегіні жұтып алады және осымен өзендер мен суқорларында қалыптасқан биологиялық циклді бұзады..Стоктардың көп түрінің құрамында су флорасы мен фаунасы уландырушы улы заттар бар.Ең қауіптісіне – ет, сүттің, қант, сыра, спиртті кәсіпорын салалары жатады.

Ішуге жіберілетін, тағам өндірісінің кәсіпорындарында қолданылатын судың қасиеті мен құрамы су құбыры типіне, оны өңдеу әдісіне және суқұбыр желісінің конструкторлық маңыздылығына байланыссыз ГОСТ 2874-82 Ауыз суы талаптарына сай болуы керек.



1-кесте. Ауыз суының сапа көрсеткіштері

Көрсеткіштер

Стандарттар

Иісі және дәмі +20ºС

Шкала бойынша түсі

Шкала бойынша тұтқырлығы

Жалпы қаттылығы

Құрғақ қалдық

Хлоридтер

Сульфаттар

Темір

Мыс


Қорғасын

Мырыш


Қорғасын

Мышьяк


Фтор

Нитрат


Ртуть

Цианидтер

Бактерияның жалпы мөлшері

Ішек таяқшасының мөлшері

Активті реакция


СССР

Халықаралық

2-балдан артық емес

20º


1,5 мг/л артық емес

7 мг эквивалент артық емес

1000 мг/л

350 мг/л


500 мг/л

0,8 мг/л


1,0 мг/л

0,03 мг/л

5,0 мг/л

-

0,05 мг/л



0,7-1,7 мг/л

10,0 мг/л

0,005 мг/л

0,1 мг/л
1 мл-да 100 артық емес

Л 3 артық емес, 10-30 – 1л

6,0-9,0


Қарсылық тудырмайды

5-50 º


2,0 мг/л

2-10 мг/эквл

300-1500 мг/л

200-600 мг/л

200-400 мг/л

0,1-1,0 мг/л

0,05-1,5 мг/л

5,0-15,0 мг/л

0,1 мг/л

-

0,05 мг/л



0,8-1,7 мг/л

Нормаланбайды

0,001 мг/л

0,05 мг/л


7,0-9,7




Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет