Еліміздің Конституциясында: “Мемлекетіміздің ең қымбат қазынасы адам және оның өмірі”,- деп басталады. Адамның көңіл күйінің ерекше көріністері стресс болып табылады.
«Стресс» сөзі ағылшын тілінен аударғанда – зорлану, қылмыс жасау деген мағынаны білдіреді.
Стрестік күй соңғы 30-35 жыл ішінде ғылым және техниканың , өнер мен білімнің тасқындап дамуына орай және экологиялық жағдайдың қолайсыздығына сәйкес адамда пайда болады.
Адам көңіл-күйінің көріністері – сезім мен эмоцияны ақыл-ой және сана билейді. Сана – психика дамуының ең жоғарғы дәрежедегі сатысы.
Адам осындай стрестік күйдің психологиялық ерекшеліктерін біліп, оған бейімделуі қажет. Бұл күй ғарышкер, ұшқыш, түрлі электр, жылу қуаттарын өндіретін станция операторлары мен автокөлік жүргізушілердің қимыл-әрекеттерінде ғана емес, айыпкердің, жазалаушы заң қызметкерлерінің, мекеме, ұжым басшыларының, оқушылардан сынақ қабылдаушы ұстаздардың да күнделікті қызметінде жиі кездесіп отырады.
Стрестің физиологиялық негізі – американдық физиолог У.Кеннонның (1871-1945) гоместазис (бұл терминнің мәні – ішкі организм қызметінің бір қалыпты жағдайы дегенді білдіреді) туралы ілім Канада ғалымы Г.Сельенің организмнің сыртқы күшті тітіркендіргіштерге өздігінен икемделіп қорғануы жөніндегі зерттеуі.
Стрестік күйді жеңу үшін адам өзінің бойындағы ерік-жігерін шыңдап, табандылық пен ұстамдылығын, өмір тәжірибесін молайтуға машықтануы қажет.
«Стресті қалай жеңуге болады?»
Бұл күнә, сезім құндылықтарының жойылуы, оқуға деген ынтасының жоғалуы және т.б. факторлар болады. Стрессогендік фактор ретінде қалыптасқан кезде көптеген оқушылар оған теріс қарайды. Сонда не істеу керек? Ең алдымен өмірдің стилі мен өз-өзіңді өзгерту қажет.
Уолтер Расселдің сөзіне сүйенсек: «Егер қызықпайтын нәрсемен айналыссаңыздар, онда бірте-бірте сіздің ағзаңызға күйзеліс токсиндері пайда болып, нәтижесінде сіз шаршағандықтан азап шегіп немесе ауруға шалдығасыз». «Істеген ісіңізді сүю қажет немесе сүйіспеншілікпен жасау керек» деген екен.
Барлық істеген ісіңізді қуанышпен және ең жақсы белгілі әдіспен орындаңыз. Не нәрсеге деген сүйіспеншілік сіздің физикалық және жан дүниелік күшіңізді молайтып, шаршағандықтан және «сағыныш» ауруынан құтқарады. Өзіңіздің денемен психикалық денсаулығыңызға көңіл аударыңыз. Стрестің физиологиялық белгілері : ұйықтай алмау, бас аурулары, себепсіз қорқыныш сезімдері. Бұның барлығы өз-өзіне сенімін төмендетіп, түрлі ауруларға шалдығуына , психикалық іс –әрекеттің төмендеуіне және дәрілік тәуелділікке әкеледі.
1.Үйлесімді өмір сүру үшін ең алдымен отбасының жақын туманың ,дос жарандарының көмегі қажет. Жақын туыстарыңызбен ,жолдастарыңызбен жиі араласыңыз.
2. Денені шынықтыру қажет. Ән салыңыз, бассейінге барыңыз , таза ауада жиі серуендеңіз. Түнгі аспанға қарап армандаңыз.
3. Стресс кезінде ағзада В витамині жетіспейді. Дәрігерлердің көбі витаминдерді
пайдалану қажет десе де,
шамаңыз келсе пайдаланбаған жөн.
«Адамдармен дұрыс қарым-қатынас жасай аласың ба?» , «Сен келеңсіз жағдайлардан шыға білесің бе?» , «Достық қарым-қатынас жасай аласың ба?» сауалнамасы.
1. Қаншалықты сен көпшілсің?
А) өзіме досты тез табамын;
Б)өзіме досты қиыншылдықпен табамын;
В) мені айналамдағылар түсінбейді;
2. Сенің достарыңның біреуі саған үнемі тиісе берсе?
А) ұрып жіберемін;
Б) онымен сөйлесемін;
В) мұғалімге айтамын;
3. Көшеде сен төбелестің куәсі болдың онда?
А) бұл жөнінде тиісті орындарға хабарлаймын;
Б) ажыратуға тырысамын;
В) қасынан өтіп кетемін;
4. Қолайсыз жағдайлар сенің көңіл-күйіңе қалай әсер етеді?
(А.А.Кучер, В.П.Костюкевич) әдісі бойынша өткізілді.
Мақсаты: Баланың интельектуалды қабілетін
анықтау.Тест мазмұнымен
танысып , ішкі сезімін білдіріп,
жауап беру үшін 5 мин уақыт беріледі.
Студенттер -85 сұраққа жауап берді.
Кәмелеттік жасқа толмаған студенттер
Кәмелеттік жасқа толған студенттер
Студенттер мен жұмыс жасау барысында және тест тәжірибесін жүргізуде мынадай қорытынды шықты. Біздің колледжіміздің студенттері арасында әсіресе кәмелеттік жасқа толмаған жасөспірімдер ішінде суицид жағдайына бейімдері бар екені анықталды. Олардын көбі қазіргі кезде жан-жағымен , қоршаған орта мен қарым-қатынаста күйзеліс жағдайында жүр. Олармен топ жетекшілері жеке сөйлесіп, немесе топта махаббат, достық, адамгершілік, кешірімшілдік тақырыбында топ сағаттарын жиі өткізіп тұруға кеңес беріледі.
«Студенттер мен дұрыс қарым-қатынас жасай аласың ба?» , «Сен келеңсіз жағдайлардан шыға білесің бе?» , «Достық қарым-қатынас жасай аласың ба?» деген сұрақтарға нақты жауап беріңіздер.
1.Қаншалықты сен көпшілсің?
А) өзіме досты тез табамын;
Б)өзіме досты қиыншылдықпен табамын;
В) мені айналамдағылар түсінбейді;
2.Ұжымда белгілі бір адам жұмыс жасауыңа үнемі кедергі келтірсе?
А) ұрып жіберемін;
Б) онымен сөйлесемін;
В) әкімшілікке ескертемін;
3.Көшеде сен төбелестің куәсі болдың онда?
А) бұл жөнінде тиісті орындарға хабарлаймын;
Б) ажыратуға тырысамын;
В) қасынан өтіп кетемін;
4.Қолайсыз жағдайлар сенің көңіл-күйіңе қалай әсер етеді?
Сіз саналы әрі тұрақты өмір сүретін адамсыз. Өміріңізде пайда болатын бар мәселелерді тез шеше аласыз. Өзіңізді өзгелерден артық деп ойламайтын, қанағат тұта алатын, әрқашан бәріне үлгеретін адамдардың қатарындасыз.
31-45 ұпай. Сіз өте белсенді адам болғандықтан, өміріңіз қызықты әрі стреске толы болып өтеді. Сондықтан сіз көп шаршайсыз, үздіксіз стреске шалдығып отырасыз. Алайда бұл стрестің барлығы алдыңызға қоятын биік мақсаттарыңыз үшін.
Бағалау шкаласы:
46-60 ұпай. Сіз үшін бастысы –жарық мансап. Сіз үшін өзгелердің ойы мен көзқарасы өзіңіздің ойыңыздан әлдеқайда маңызды, сондықтан сіз әрқашан стресс үстінде боласыз. Егерде сіз өміріңізді осындай бағытта жалғастырсаңыз, сіз расында көп нәрсені женіп, армандарыңыздың көбі орындалады, алайда мұның барлығы сізге қуаныш әкеле алады ма, ойланып көріңіз.
61 ұпай және одан жоғары.
Сіз көліктің жүргізушісі секілді өмір сүресіз: бірде жылдамдықты , бірде тежегішті басасыз. Тез арада өмір сүруіңіздің салтын, тәртібін өзгертіңіз. Мұндай стресс тек сіздің денсаулығыңызға ғана емес, сондай-ақ болашағыңызға да кері әсер етуі мүмкін.
Апельсин. Мазасыздық пен ішкі күйзеліс сезімін басады.
Лаванда. Депрессияға қарсы, әсері бар үйқыны қалыптас-
тырады. Бас сақинасынан сақтайды.
Лимон. Ұйқысыздық пен депрессияны жояды, ішкі күйзеліс сезімін азайтады.
Денені тік ұстап отырудың пайдасы.
«Отыру» қалпы. Аяқ пен қолды айқастырып ұстау, саусақты тізеге қою. Көзді төмен түсіріп,тілді таңдайға тигізу. Осылай күнделікті жаттығуды қалыптастыру- салауатты өмір салтын ұстану.
Біз шаршаған немесе қобалжыған сәтерде, денеге су жетіспеушілік проблемаға тап боламыз. Ылғалдықтың жетіспеушілігі нерв жүйесімен мидың жұмысына кері әсер етіп, нәтижесінде адамның түсіну ұғымы төмендеп кетеді.
Бірақ организмді стресс жағдайына дайындауға болады. Сұйықтықты жеткілікті мөлшерде ішу керек. Нақтылап айтқанда күнделікті ауыз суын немесе менералды суды пайдалану керек. Ол психикалық процессті уақытында қалыпты жағдайға түсіреді.
Кешкі астан кейін «кофе немесе шай» ішу көңіл-күйді көтереді.
Адамның өз бойындағы жеңіске деген биік белеске деген ұмтылысын қалыптастыру үшін өзіне деген нақты сенімділік болу керек. Ол үшін «Мен кіммін» деген сұраққа төменде берілген жауап түрлерін сенімді және нақты түрде қайталау қажет.
-Жігер деген – МЕН
-Күштеген – МЕН
-Махаббат деген – МЕН
-Кешірім деген – МЕН
-Құдірет деген- МЕН
-Жастық деген- МЕН
-Денсаулық деген –МЕН
-Жарқындық деген-МЕН
-Даналық деген- МЕН
-Бәрі маған байланысты.
-Бәрі менің қолымда!!! –деген жаттығуды бірнеше рет қайталаңыз. Сіздің бойыныздан жеңіске деген қабілетіңіз оянып, жаттығу оң нәтижесін береді.
