Кафедра меңгерушісі ______________________ А.А. Калиева

ОӘК төрағасы ________________________ Ұ.Д. Бүркітбаева

Химиялық технологиялар және жаратылыстану факультеті

Б.ғ.к., доцент Габдулхаева Б.Б.

• 
  студентерге географиялық қабықтың планетарлық табиғи кешен екендігін түсіндіру;
  
• 
  географиялық қабықтың құрылымы мен дамуын заңдылықтарымен таныстыру;
  
• 
  географиялық қабық кешендерін, олардың өзара байланыста болатынын анықтау;
  
• 
  географиялық қабықтың территориялық дифференциясымен таныстыру. Студент білу керек:
  

• 
  географиялық қабықшаның құрылысын;
  
• 
  географиялық қабықшаның даму кезеңдерін;
  
• 
  географиялық қабықтардың бір-бірімен байланыстарын;
  
• 
  мұхиттардың шығанақтарын, бұғаздарын, теңіздерін, аралдарын білу;
  
• 
  құрлықтардың түбектерін, жер бедерлерінің ерекшеліктерін.
  

• 
  кескін карталармен жұмыс істеуге үйрену;
  
• 
  берілген сызық бойынша профиль жасау;
  
• 
  жергілікті, белдеулік, декреттік уақыттарды есептеу;
  
• 
  себеп-салдар байланыстарды анықтауын меңгеру;
  
• 
  физикалық карталарды жасауға үйрену;
  
• 
  атмосфераның қысымының, температурасының таралу заңдылықтарын түсіну;
  
• 
  табиғаттағы су айналымын түсіну;
  
• 
  табиғаттағы заттар айналымын білу.
  

1. 
   Галант Т. Г., Гурвич Е. М. Практические занятия по землеведению и краеведению.- М.: Просвещение, 1988.
   
2. 
   Достайұлы Ж. Жалпы гидрология. – Алматы: Білім, 1996.
   
3. 
   Мильков Ф. Н. Общее землеведение. – М.: Высшая школа, 1990.
   
4. 
   Мұқашева Ж.Н. Жалпы жертану. – Алматы: Қазақ университеті,2002.
   
5. 
   Неклюкова Н. П. Общее землеведение. М.: Высшая школа, 1976.
   
6. 
   Неклюкова Н. П. Задания для лабораторных занятий по общему землеведению. М.: Высшая школа, 1976.
   
7. 
   Шубаев Л. П. Общее землеведение. - М.: Высшая школа, 1977.
   
8. 
   Савцова Т.М. Общее землеведение. – М., 2004
   

9. 
   Будыко М.И. Изменение климата. – Л.,1974.
   
10. 
    Кон С. С. Океан и атмосфера. – Н.,1986.
    
11. 
    Котляков В. М. Круговорот вещества в природе и его изменение хозяйственной деятельностью человека. – М.: МГУ, 1980.
    
12. 
    Леонтьев О.К., Рычаков Г. И. Общая геоморфология. М.,1982.
    
13. 
    Құрманов Қ. Физикалық география терминдері мен ұғымдарының орыс-қазақша анықтамалық сөздігі. – Алматы: Рауан,1993.
    

жоспары

ПӘННІҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ
№ р/с	Тақырыптың атауы	Сағаттар саны
		Дәріс	Тәж.	Зерт.	СӨЖ
1	2	3	4	5	7
1	Қазіргі география	2	2	-	8
2	Ғарыш және ғаламшарлар жүйелері	2	2	4	10
3	Жердің даму тарихында геосфералардың байланысы	2	2	4	12
4	Географиялық қабықшаға ғарыштық және жалпы планеталық әсері	2	2	4	12
5	Географиялық қабықшаның құрамы	2	-	6	12
6	Эндогенді факторлар қалыптастыратын құрылымдар	2	2	6	12
7	Географиялық қабықшаның дамуы	2	2	4	12
8	Адам және географиялық орта	1	3	2	12
БАРЛЫҒЫ:		15	15	30 (15)	90
Пән бойынша барлығы		135 сағат				135 часов

Теориялық курсының мазмұны
№ 1 Тақырып. Қазіргі география

Географиялық ғылымдар жүйесі. Жалпы жертану физикалық географияның бір бөлігі ретінде: мақсаты, мәні, ғылыми және қолданбалы мақсатта алатын орны. Географиялық қабықша түсінігі. Негізгі идеялардың даму тарихы: сипаттау, түсініктеме беру және болжау кезеңдері. Физикалық географиялық маңызды мәселелері. Географияның даму кезеңдері. Алғашқы халықтардың географиялық орналасуы туралы мәліметтер. Көне қоғамдық құрылыс географиясы. Орта ғасырлар. Ұлы географиялық ашылымдар кезеңі. ХVII-XIX ғғ. Ресей мен Батыс Еуропадағы география. Қазіргі отандық және шетелдік географиялық мектептердің пайда болуы мен қалыптасуы. Кеңес өкіметі кезеңіндегі географияның даму бағыты (1917-1991 жж.). Университеттердегі географиялық мектептер. Д.Н. Анучин, А.И.Войеков, В.В. Докучаев, Л.С. Берг, Н.А. Солнцев, Ю.Г. Саушкин, ХХ ғ. шетелдік география.

№ 2 Тақырып. Ғарыш және ғаламшарлар жүйелері

Ғарыш және ғаламшарлар жүйелері құрылымындағы ортақ қасиеттері мен айырмашылықтары, энергия көздері, қозғалу мен даму заңдылықтары. Күн жүйесіндегі Жер планетасының алатын орны. Жер планетасы құрылымындағы ерекшеліктер, қоршаған кеңістікпен қарым-қатынаста болуы, ішкі құрылымы туралы мәліметтер. Оның пайда болуы мен дамуын нақтылы мәліметтер арқылы дәлелдеу. Жердің гравитациялық, магниттік және басқа өрістері. Планетаға дейінгі материядан Жер мен Күн жүйесінің пайда болуы туралы гипотезалар. Ыстық және суық бұлттар, заттардың гетерогендік және гомогендік құрамы. Күн мен планеталардың бір уақытта және әртүрлі уақытта пайда болуы. Шағын аспан денелері туралы мәліметтер.

Жер қыртысы пайда болуының бастамасы – планетаның тас денесінің қалыптасу: бастапқы кезеңдегі ерекшелігі, еруі немесе ырғақты күйде болу мүмкіншілігі, толығымен қатаю уақыты, қатты қыртыстың пайда болуы, жер қыртысы құрамының әртүрлі болу себептері. Метаморфизм мәселелері, әртүрлі жастағы тау жыныстарының сақталуы, алғашқы күйі туралы мәліметтер, жаңару жолдары. Эффузивті, интрузивті және шөгінді тау жыныстарының таралу аймақтары мен құрамының өзгеруінің жалпы ерекшеліктері.

Жер планетасының эволюциялық дамуы – массасы мен көлемінің сақталу, сығылу немесе керісінше ұлғаюы, планетаның дамуы. Тектоникалық қозғалыс түрлері. Болжауды мәліметтерге сүйене дәлелдеу, гипотеза салдары.

Газ қабықшасының пайда болуы, планетаның әртүрлі даму кезеңдерінде атмосфера құрамының өзгеруі, осы өзгерістерді дәлелдеу және оның салдары. Жер қойнауы дегазациясы. Ауа құрамының және оның жекелеген компонеттерінің өзгеруінің қоршаған ортаға тигізер әсері, литосфера мен гидросферамен байланысы.

Сулардың пайда болуы: теңіз, жер беті және жер асты сулары; тұзды және тұшы сулардың, гидратацияға ұшыраған тау жыныстарындағы ювенильді сулар, дегазация сулары; Дүниежүзілік мұхит сулары, мұхиттардың пайда болу уақыты. Мұздану мәселелері.

Жердің жер бедері, Жердің даму тарихында құрлықтар мен мұхиттардың таралу ерекшеліктері; мегарельефтің негізгі пішіндері мен ерекшеліктері; өзгеру себептері, рифтогенез.

Биосферадағы мәселелер. Тірі заттар мен ағзалардың маңызы. Жердің даму тарихының кезеңдеріндегі ерекшеліктері. Алғашқы органикалық заттардың пайда болу уақыты мен пайда болған аймақтары. Тірі және өлі заттардың байланысы. Ғарыштың рөлі. Қазіргі қоршаған ортаның ерекшеліктерін танып білуде В.И Вернадскийдің «биосфера» ілімінің маңызы.

№ 3 Тақырып. Жердің даму тарихында геосфералардың байланысы

Географиялық қабықтың пайда болуы, маңызы, ерекшелігі, дамуы. Өткен және қазіргі кезеңдегі зат айналымы. Жер мен Ғарыш кеңістігіндегі зат айналымының эволюциясы мен оның тұйық еместігін дәлелдеу, реконструкция әдістері, реконструкция бағыттары. Табиғи құбылыстар мен үрдістердің ритмикалық өзгерістері, олардың зоналылық ерекшеліктері, географиялық қабықшаның біртұтастығы.

Қоршаған табиғи ортада адамның алатын орны. Антропогендік мәселелер. Географиялық қабықшаға тигізер әсері, оның себеп-салдары. Физикалық географиядағы ізденіс әдістері. Физикалық географиядағы жалпы және пән аралық әдістер: салыстырмалы, аналог әдістері, жүйелеу, математикалық, геохимиялық, геофизикалық. Физикалық географиядағы салыстырмалы – сипаттау, экспедициялық, картографиялық, аэроғарыштық, палеогеографиялық т.б.

Географиялық қабықша түсінігі. Физикалық-географиялық қабықша, эпигеосфера, жер құрылымының қабықшалары, оның төменгі және жоғарғы шекаралары. Ландшафттық сфера. Географиялық қабықшаның сапалық ерекшеліктері мен негізгі заңдылықтары: біртұтастығы, заттардың әртүрлі агрегаттық күйде болуы, екі энергия көздерінің болуы (эндогенді және экзогенді), зоналылығы, ырғақтылығы.

№ 4 Тақырып. Географиялық қабықшаға ғарыштық және жалпы планеталық әсері

Географиялық кеңістік түсінігі. Географиялық қабықшаның энергия көздері. Галактика, Күн жүйесі және олардың пайда болуы. Жердің Күн жүйесіндегі орны: пайда болу гипотезасы және алғашқы дамуы. Күн мен Жердің байланысы. Магниттік өрісінің әсері. Жердің пішіні мен өлшемдері, Жердің қозғалысы мен оның географиялық салдары.

№ 5 Тақырып. Географиялық қабықшаның құрамы

Заттық құрамы, көлемі және литосфераның, атмосфераның, биосфераның негізгі бөліктері. Олардың пайда болуы, негізгі қасиеттері мен ерекшеліктері. Географиялық қабықшада заттар мен энергияның таралуы. Географиялық қабықшаның тік бағыттағы және ландшафттық (көлденең) бағыттағы құрылымы.

№ 6 Тақырып. Эндогенді факторлар қалыптастыратын құрылымдар

Географиялық қабықшаның ландшафттық құрылымы. Географиялық құрылымдардың ұйымдасуының әртүрлі деңгейлері. Географиялық қабықшаның дамуы мен динамикалық ерекшелігі. Географиялық қабықшаның құрамдас бөліктері және компонент аралық зат алмасуы. Компонент аралық айналымдар. Географиялық қабықшаның құрамдас өліктерінің бір-бірімен байланысы. Құрылым аралық зат пен энергия айналымы. Айналымдар – географиялық қабықшаның динамикалық күйі мен оның тұтастығының негізгі көрсеткіші.

№ 7 Тақырып. Географиялық қабықшаның дамуы

Даму – қозғалыстың ең жоғарғы сатысы, бір сапалық күйден екіншісіне ауысуы. Географиялық қабықшаның даму формасы. Эндогенді және экзогенді күштердің бір-біріне әсері. Географиялық қабықшаның дамуындағы негізгі кезеңдер: геологиялық кезеңге дейінгі, биологиялық кезеңге дейінгі, биологиялық, антропогендік. Жер беті табиғатының даму заңдылықтары: циклдық, ырғақты формалар, өзгері бағыты т.с.с.

№ 7 Тақырып. Адам және географиялық орта.

Адамның, қоғамның, материалдық мәдениеттерің негізгі даму кезеңдері. Адамның пайда болуы мен дамуы. Саналы адамның пайда болу және оның табиғатқа әсері. Географиялық орта түсінігі және оның географиялық қабықшаға тигізетін әсері. Ноосфера. Табиғи ортаны қорғау мен тиімді пайдалану мәселелері. Ғаламдық географиялық үрдістерді басқару негіздері. Физикалық-географиялық болжау. Қайтымды байланыстар. Ландшафттық сфераға адамның тигізетін әсері.

№ 2 Тақырып. Ғарыш және ғаламшарлар жүйелері. Күн жүйесі мен ғаламшарлардың пайда болуы. Жердің жасы. Жердің ішкі құрылысы. Кеплердің заңдары. Жер мен Күннің қатынастары. Жер және Ай жүйесі.

№ 3 Тақырып. Жердің даму тарихында геосфералардың байланысы. Географиялық қабықтың негізгі заңдылықтары. Жер геосфераларының сипаттамасы. Географиялық қабықшаның даму кезеңдерін сипаттап, географиялық қабықшаның заңдылықтарын айқындау.

№ 4 Тақырып. Географиялық қабықшаға ғарыштық және жалпы планеталық әсері. Географиялық қабықтың қалыптасу факторлары мен олардың географиялық салдары. Жердің орбиталық және өз білігінен айналудың нәтижесіндегі салдарды айқындап түсіндіру. Жердің геофизикалық (гравитациялық, магниттік) өрістеріне сипаттама беру

№ 5 Тақырып. Эндогенді факторлар қалыптастыратын құрылымдар Жер шарындағы геологиялық, биогендік айналымдар мен олардың географиялық қабықтың дамуындағы орны. Экзогенді және эндогенді геологиялық үрдістердің заңдылықтарын анықтау және олардың әсерінен пайда болатын жер бедерінің пішіндеріне сипаттама беру.

№ 6 Тақырып. Географиялық қабықшаның дамуы. Қалыптасудың әртүрлі кезеңдеріндегі географиялық қабық дамуының ерекшеліктері. Гидросфераның құрылымы. Гидросфераны зерттейтін ғылым салалары. Дүниежүзілік мұхиттың бөліктері мен оның тік құрылысы. Атмосфераның құрылысын сипаттау, құрамына кіретін заттардың мөлшерін диаграмма түрінде көрсету. Атмосфераның маңыздылығын (қызметтерін) көрсету.

№ 7 Тақырып. Адам және географиялық орта. Географиялық қабық және географиялық орта ұғымдарының ара-қатынасы. Антропогендік факторлардың географиялық қабыққа тигізетін әсері. В.И. Вернадскийдің биосфера туралы ілімі. Биосфераның құрылымы. Тірі затының ұйымдастырылу деңгейлері. Ерекше ноосфера қабатының пайда болуы.
Зертханалық жұмыстардың мазмұны:
№ 1 Тақырып. Ғарыш және ғаламшарлар жүйелері. Галактикалар құрылысының, Күн жүйесі мен ғаламшар аралық кеңістіктің құрылысының сипаттамасы.

№ 2 Тақырып. Жердің даму тарихында геосфералардың байланысы. Жердің даму тарихының әртүрлі кезеңдеріндегі геосфералардың өзгеруін талдау.

№ 3 Тақырып. Географиялық қабықшаға ғарыштық және жалпы планеталық әсері. Жердің осьтік және орбиталық қозғалыстары мен олардың географиялық салдары. Көкжиектің көріну шегін анықтау.

№ 4 Тақырып. Эндогенді факторлар қалыптастыратын құрылымдар. Әртүрлі геосфералардың даму заңдылықтарын анықтау, атмосфера, гидросфера, литосфера және биосфераның қалыптасу және даму факторларын анықтау

№ 5 Тақырып. Географиялық қабықшаның құрамы. Эндогенді үрдістердің жіктемесін жасау және олардың географиялық қабықтың дамуына тигізетін әсерін анықтау.

№ 6 Тақырып. Географиялық қабықшаның дамуы. Географиялық белдеулер мен табиғи зоналарға сипаттама беру.

№ 7 Тақырып. Адам және географиялық орта. Халықтардың таралуы мен тығыздық картасына талдау жасау, оларға әсер ететін факторларды бағалау
Студенттердің өздік жұмысының мазмұны:

Қоршаған табиғи ортада адамның алатын орны. Антропогендік мәселелер. Географиялық қабықшаға тигізер әсері, оның себеп-салдары. Физикалық географиядағы жалпы және пән аралық әдістер: салыстырмалы, аналог әдістері, жүйелеу, математикалық, геохимиялық, геофизикалық. Физикалық географиядағы салыстырмалы – сипаттау, экспедициялық, картографиялық, аэроғарыштық, палеогеографиялық т.б. Қазіргі заманымыздағы географиялық зерттеу әдістері: геоақпараттық жүйелер, модельдеу, спутниктік және космостық географиялық зерттеулер және т.б. Қазақстандағы географиялық зерттеулер: отандық зерттеушілер және олардың ғылыми тұжырымдамалары.

Глоссарий құрастыру: ғарыш, Құс жолы, Күн жүйесі, ғаламшарлар жүйесі, үлкен ғаламшарлар, жұлдыз, астероид, комета, метеорит. Биосферадағы мәселелер. Тірі заттар мен ағзалардың маңызы. Жердің даму тарихының кезеңдеріндегі ерекшеліктері. Алғашқы органикалық заттардың пайда болу уақыты мен пайда болған аймақтары. Тірі және өлі заттардың байланысы. Ғарыштың рөлі. Қазіргі қоршаған ортаның ерекшеліктерін танып білуде В.И Вернадскийдің «биосфера» ілімінің маңызы.

Географиялық атауларды (номенклатураны) өз бетімен жаттау. Геохронологиялық кестенің түзілу кезеңдері. Жатқаа білу.

Жердің жылдық және өз осінен айналуы. Жердің жылдық айналымының географиялық салдары. Жарықтылық белдеулері. Жердің магниттік өрісі.

Базификациялық процесс. Холмстың концепциясы. Литосфералық плиталар тектоникасы. Жер қыртысы туралы жалпы түсінік. Вулканогенді-шөгінді, гранитті және базальт қабаттары. Көне платформалар мен геосинклинальдар.

Атмосфера. Литосфера. Гидросфера. Биосфера.Олардың құрамы мен құрылысы. Олардың пайда болуы, негізгі қасиеттері, ерекшеліктері мен заңдылықтары. Физикалық-географиялық қабықша, эпигеосфера, жер құрылымының қабықшалары, оның төменгі және жоғарғы шекаралары.

Эндогенді және экзогенді үрдістер. Географиялық қабықшаның даму кезендері. Мұхиттардың пайда болуы мен қалыптасуы. Құрлықтардың пайда болуы мен қалыптасуы. Платформалар мен геосинклинальдар. Жазықтар мен таулар. Қазіргі неотектоникалық үрдістер. Өсімдіктер мен жануарлар дүниесі. Адамның пайда болуы.

Студент дәріс сабақтарына міндетті қатысу тиіс. Сабаққа қатысу әр бір сабақта белгіленеді (сабақтың басында немесе ортасында). Егер белгілеу кезінде студент болмаса, ол белгілеуден кейін келсе де сабақта жоқ деп есептеледі.

Сабақтардағы кез келген бұзушылық жазаланады, тіпті аудиториядан шығарып жіберуге де жету мүмкін. Ал белсенді жұмыс бағаланады. Сабақтан қалмау керек және кешігіп келуге болмайды. Сабақты босату және кешігіп келу үшін төмендегі айыпты санкциялар қолданылады:

• 
  Орынды себепсіз дәріс сабағына қатыспағаны үшін – минус екі балл;
  
• 
  Аудиторияда тәртіпті бұзғаны үшін – сабаққа келгені үшін алған баллдан айырылады.
  

1. 
   Оқу процесіне белсенді қатысу.
   
2. 
   Сабаққа кешікпеу.
   
3. 
   Аудиторияға сыртқы киімді шешіп кіру.
   
4. 
   Сабақ барысында бір-бірімен сөйлеспеу, газет оқымау, ұялы телефондарды өшіру, сағыз шайнамау.
   
5. 
   Оқу бөлмелерінде шылым шекпеу және тәртіпсіз сөздерді қолданбау
   
6. 
   Босатылған дәрісті өздігінен игеріп тапсыру негізгі балл мөлшерінің 50%-мен бағаланады.
   

Аталған талаптарды орындау емтиханға қатысуды қамтамасыз етеді.

1. 
   Дәріс сабақтарына қатысу
   
2. 
   Дәріс сабақтарына белсенді қатысу және барлық зертханалық жұмыстар мен СӨЖ орындау мен қорғау
   
3. 
   Білімдердің шекті бақылауы
   
4. 
   Емтихан бағасы
   

Семестр бойы білім деңгейі үнемі тексеріледі.

Орындалған жұмыстарды тапсыру бақылау шараларының күнтізбелік кестесі бойынша жүзеге асырылуы шарт.

Босатылған сабақтардың тақырыптарын игеріп тапсыру:

Орынды себеппен зертханалық жұмысты орындамаған студент оны келесі жұмада тапсыра алады, бірақ сол жағдайда жұмыстың орындалуы 1 баллға төмендетіліп бағаланады.

Шекті бақылау кезінде басқа студенттен жазбаша жұмысты көшіріп алуға тыйым салынады (көшірілген жұмыс есептелмейді).

Емтихан ауызша түрде өтеді. Студент үш сұраққа жауап беру тиісті. Емтиханда берілген жауап төмендегідей бағаланады:

• 
  90-100 балл – барлық сұрақтарға толық жауап үшін;
  
• 
  60-70 балл – екі сұраққа толық жауап үшін;
  
• 
  50-60 балл – барлық сұрақтарға толық емес жауап үшін;
  
• 
  70-90 балл – екі сұраққа толық жауап, ал үшіншісіне толық емес жауап үшін;
  
• 
  50 балл – бір сұраққа ғана толық жауабы үшін;
  
• 
  0 балл – жауабы болмаған жағдайда.