Т. Н. Ер ме ко ва, Ш. Л. Ерхожина, А. Е. Тоқбаева а р рр

М А АМЗА Ы
ҰН Ы Ы А
Н
М М
Н
Н
А
49
қай та дан ма ңыз ға ие бол ды. Біз өзі міз дің тран зит тік мүм-
кін дік те рі міз ді нығ ай тып ке ле міз. Әлем дік на рық қа ба ға лы 
тау ар лар – мұ най, газ, кен, ау ылша руа шы лы ғы ши кі за тын 
шы ға ра тын өңір ге ай на ла бас та дық. Қа зір дің өзін де ша ма мен 
кө не Жі бек жо лы ның бой ымен өте тін ХХІ ға сыр дың жа ңа 
мұ най-газ құ быр ла ры ның, ав то жә не те міржол да ры ның сұл-
ба ла ры ай қын да ла бас та ды».
(«Еге мен Қа зақ стан» га зе ті нен)
2.
Ел ба сы пікіріндегі не гіз гі ұғым дар ға «Қос жаз ба күн де лі гі» ар қы -
лы тү сін дір ме жа зың дар.
Үзін ді
Тү сін дір ме (ком мен та рий)
3.
Мәтіндердегі тыныс белгілерінің сөйлеу ағымына әсері бар ма? 
Жаз баша талдау жасап, кестеге түсіріңдер.
Тыныс белгілері
Түсінік
Бастауыштан кейін қойылатын сызықша
Бірыңғай мүшелер арасындағы үтір
Сөйлем ішіндегі қос нүктенің қойылуы
4.
Қа зір гі Қа зақ стан ның әлем нің 
дамы ған ел дері мен сая си жә не 
эко но ми ка лық қарым-қатынасын 
«ЭКСПО-2017» көрмесімен бай-
ла ныс тыра әңгі мелең дер. Ой ла-
рың ды тұ жы рым даң дар.
5.
Әде би тіл дік нор ма ны сақ тай 
оты рып, «Ұлы Жі бек жо лы – 
әлем дік өр ке ни ет» та қы ры бын да 
ар гу мен та тив ті эс се (100–120 сөз) 
жа зың дар.
А
дау лы 
та қы рып қа жа зы ла ды. Ав то ры 
қо сы ла мын не ме се қар сы мын
де ген көз қа ра сын қор ғай ды. 
М
– ауди то рия ны бел гі-
лі бір көз қа рас қа сен ді ру, бас қа 
емес, тек сол ұс та ным ның ти ім ді 
еке нін ай қын тұ жы рым дап, қо ры-
тын ды жа сау. 
АР
ар
ар
гу
гу
жа
жа
зың
зың
М
Әде
Әде
би тіл
би тіл
дік нор
дік нор
оты
оты
рып, «Ұлы Жі
рып, «Ұлы Жі
әлем
әлем
дік өр
дік өр
гу
гу
мен
мен
та
та
А
лық қарым-қатынасын 
лық қарым-қатынасын 
«ЭКСПО-2017» көрмесімен бай
«ЭКСПО-2017» көрмесімен бай
тыра әңгі
тыра әңгі
мелең
мелең
ды тұ
ды тұ
жы
жы
рым
рым
даң
даң
би тіл
би тіл
дік нор
дік нор
Н
зақ
зақ
стан
стан
дері
дері
мен сая
мен сая
лық қарым-қатынасын 
лық қарым-қатынасын 
«ЭКСПО-2017» көрмесімен бай
«ЭКСПО-2017» көрмесімен бай
мелең
мелең
-
ның әлем
ның әлем
П
ППП
Бірыңғай мүшелер арасындағы үтір
Бірыңғай мүшелер арасындағы үтір
Сөйлем ішіндегі қос нүктенің қойылуы
Сөйлем ішіндегі қос нүктенің қойылуы
В
ВВВВ
Тыныс белгілері
Тыныс белгілері
Бастауыштан кейін қойылатын сызықша
Бастауыштан кейін қойылатын сызықша
Бірыңғай мүшелер арасындағы үтір
Бірыңғай мүшелер арасындағы үтір
б
б
Мәтіндердегі тыныс белгілерінің сөйлеу ағымына әсері бар ма? 
Мәтіндердегі тыныс белгілерінің сөйлеу ағымына әсері бар ма? 
баша талдау жасап, кестеге түсіріңдер.
баша талдау жасап, кестеге түсіріңдер.
а
ааа
сін
сін
дір
дір
ме (ком
ме (ком
Мәтіндердегі тыныс белгілерінің сөйлеу ағымына әсері бар ма? 
Мәтіндердегі тыныс белгілерінің сөйлеу ағымына әсері бар ма? 
с
ба күн
ба күн
сс
ме (ком
ме (ком
п
стан» га
стан» га
ба күн
ба күн
де
де
лі
лі
а
дың жа
дың жа
ры
ры
ның сұл
ның сұл
зе
зе
ті
ті
с
за
за
тын 
тын 
де ша
де ша
ма
ма
мен 
мен 
дың жа
дың жа
ңа 
ңа 
ның сұл
ның сұл
ы
тік мүм
тік мүм
-
-
ға
ға
лы 
лы 
тын 
тын 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

50
§7.
 
Әлемнің жаңа жеті кереметі
1.
Мә тін ді тү сі ніп оқың дар. Екі топ қа бө лі ніп, бір-бі рі ңе мә тін бо -
йын ша сұ рақ тар да йын дап, жау ап бе ру ар қы лы әлем нің же ті ке ре-
ме тін тал даң дар.
1. Ұлы Қы тай қор ға ны – әлем-
де гі ең ұзын қор ған. Оның ұзын-
ды ғы 8850 ки ло ме тр ден аса ды. 
Қор ған құ ры лы сы б.з.д. ІІІ ға -
сыр да са лы на бас та ды, екі мың 
жыл бойы қы тай хал қы қор-
ған ды жал ғас ты рып, оны одан 
әрі ұзарт ты. Қы тай қор ға ны ның 
кей жер ле рі эро зия ға ұшы рап, қи ра тыл ды. Кей жер ле рі Мао 
Цзе Дун за ма нын да күр де лі жөн деу ден өт кен. Қор ған ға 
Қы тай ас та на сы нан те мір жол жә не ав то бус ар қы лы қа ты-
нау ға бо ла ды.
2. Тәж-Ма хал ке се не сі Үн діс-
тан ның Аг ра қа ла сын да ор на-
лас қан. Бұл ке се не ні VІІ ға сыр -
дың ор та сын да Жа һан шах 
сүй ік ті жа ры Мүм таз-Ма хал дың 
құр ме ті не сал дыр ған. Мүм таз-
Ма хал 14-ба ла сын дү ние ге алып 
кел ген кез де өмір ден өте ді. Ай на-
ла сында су бұр қақ тар ға то лы 
саяба ғы бар, ақ мәр мәр тас тар дан қа шал ған ғи ма рат жыл 
сай ын бірнеше мил лион сая хат шы ны қа был дай ды. Үн діс-
танның ас та на сы Нью-Де ли қа ла сы нан ав то бус пен не ме се 
те мір жол кө лі гі ар қы лы Аг ра 
қа ла сы на ба рып, Тәж-Ма хал ды 
кө ру ге бо ла ды.
3. Ко ли зей – Рим қа ла сын да 
б.з.д. І ға сыр да са лын ған әлем де гі 
ең үл кен ам фи театр. 50 мың нан 
ас там ор ны бар Ко ли зей де бір-
не ше ға сыр бойы гла диа тор лық 
А
А
50
Р
б.з.д. І ға
б.з.д. І ға
ең үл
ең үл
ас
ас
там ор
там ор
не
не
М
те
те
мір
мір
қа
қа
ла
ла
сы
сы
на ба
на ба
М
кө
кө
ру
ру
ге бо
ге бо
3. Ко
3. Ко
б.з.д. І ға
б.з.д. І ға
А
сында су
сында су
ғы бар, ақ мәр
ғы бар, ақ мәр
ын бірнеше мил
ын бірнеше мил
танның 
танның 
ас
ас
та
та
на
на
мір
мір
жол кө
жол кө
на ба
на ба
Н
хал 14-ба
хал 14-ба
ла
ла
сын дү
сын дү
ген кез
ген кез
де өмір
де өмір
ден өте
ден өте
сында су
сында су
бұр
бұр
қақ
қақ
ғы бар, ақ мәр
ғы бар, ақ мәр
ын бірнеше мил
ын бірнеше мил
-
дыр
дыр
ған. Мүм
ған. Мүм
сын дү
сын дү
П
ла
ла
сын
сын
не
не
ні VІІ
ні VІІ
да Жа
да Жа
һан шах 
һан шах 
ры Мүм
ры Мүм
таз-Ма
таз-Ма
хал
хал
ған. Мүм
ған. Мүм
В
мір
мір
се
се
не
не
сі Үн
сі Үн
діс
діс
-
-
сын
сын
да ор
да ор
на
на
ні VІІ
ні VІІ
ға
ға
сыр
сыр
б
рып, оны одан 
рып, оны одан 
ның 
ның 
рап, қи
рап, қи
ра
ра
тыл
тыл
лі жөн
лі жөн
деу
деу
жол жә
жол жә
не ав
не ав
а
тыл
тыл
ды. Кей жер
ды. Кей жер
а
а
п
п
п
а
нің же
нің же
а
а
с
ңе мә
ңе мә
тін бо
тін бо
нің же
нің же
ті ке
ті ке
ре
ре
ы
ы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

М А АМЗА Ы
ҰН Ы Ы А
Н
М М
Н
Н
А
51
ай қас тар мен Рим тұр ғын да ры на ар нал ған ме ре ке лік іс-ша-
ра лар өт кен.
Ко ли зей – тек Рим қа ла сы ның ға на емес, күл лі Ита лия 
елі нің та ри хи ес керт кі ші, мақ та ны шы.
4. Пет ра – Иор да нияда би ік 
үй ін ді тас жар тас та ор на лас қан 
қа ла. Қа ла әр ке зең де әртүр лі 
шап қын шы лар ға тие сі лі бол ды. 
Әр шап қын шы қа ла да ғы сәу лет 
өне рі не өзін дік жа ңа ай шық-
та рын әкел ді. Қа ла шөл да ла ны 
ке зіп жүр ген ке ру ен ші лер ге ар -
нал ған де ма лыс ор ны бо ла тын. 
Тар кань он да ке ру ен ші лер шөл де рін қан ды рып, ұзақ са пар ға 
ат та на тын дар өз де рі не мо лы нан су тол ты рып ала тын. Кө не 
қа ла қа зір де сая хат шы лар ды өзі нің сәу ле ті мен таң ғал ды-
ру да. 
5. 
Рио-де-Жа ней ро 
қа ла-
сын да бой кө тер ген Хрис тос 
мү сі ні те мір бе тон мен са бын ды 
тас тан қа шал ған. Қол да рын екі 
жақ қа қа рай жай ған Хрис тос 
мү сі ні нің би ік ті гі – 38 метр. 
Мү сін құ ры лы сы 1922 жы лы бас-
та лып, 9 жыл ға со зыл ды. Жыл 
сай ын бұл мү сін ді кө ру үшін Бра зи лия елі не 300 000 адам 
ке ле ді. Кор ка ва ду тау ын да ор на лас қан Хрис тос мү сі ні не кіш-
кен тай поезд ар қы лы не ме се эс ка ла тор ар қы лы кө те рі лу ге 
бо ла ды.
6. 
Оң түс тік 
Аме ри ка ның 
Пе ру елін де ас қар тау бау ра йын-
да Ма чу-Пик чу қа ла сы ор на лас -
қан. Те ңіз дең гейі нен 2,5 ки ло-
метр би ік тік те ор на лас қан бұл 
қа ла 400 жыл ға жу ық өмір сүр ді. 
1532 жы лы инк тер бізге бей мә-
лім се беп тер мен қа ла ны тас тап 
кет ті. 1911 жы лы Аме ри ка ға -
лым да ры кө не қа ла ны та ба ды. 
АР
1532 
1532 
лім се
лім се
Р
кет
кет
ті. 1911
ті. 1911
лым
лым
М
да Ма
да Ма
чу-Пик
чу-Пик
қан. Те
қан. Те
ңіз дең
ңіз дең
метр 
метр 
би
би
ік
ік
тік
тік
қа
қа
ла 400 жыл
ла 400 жыл
1532 
1532 
жы
жы
беп
беп
А
тай поезд ар
тай поезд ар
6. 
Оң
6. 
Оң
түс
түс
тік 
Аме
тік 
Аме
ру елін
ру елін
де ас
де ас
қар тау бау
қар тау бау
да Ма
да Ма
чу-Пик
чу-Пик
чу қа
чу қа
ңіз дең
ңіз дең
Н
ын бұл мү
ын бұл мү
сін
сін
ді кө
ді кө
ка
ка
ва
ва
ду тау
ду тау
тай поезд ар
тай поезд ар
қы
қы
лы не
лы не
тік 
Аме
тік 
Аме
-
зыл
зыл
ді кө
ді кө
ру үшін Бра
ру үшін Бра
П
ған. Қол
ған. Қол
да
да
ған Хрис
ған Хрис
гі
гі
– 
– 
38 метр. 
38 метр. 
сы 1922
сы 1922
жы
жы
лы бас
лы бас
зыл
зыл
ды. Жыл 
ды. Жыл 
В
ро 
қа
ро 
қа
ген Хрис
ген Хрис
тос 
тос 
тон мен са
тон мен са
бын
бын
ды 
ды 
да
да
рын екі 
рын екі 
ған Хрис
ған Хрис
тос 
тос 
б
рін қан
рін қан
нан су тол
нан су тол
ды өзі
ды өзі
нің сәу
нің сәу
б
б
а
рін қан
рін қан
ды
ды
рып, ұзақ са
рып, ұзақ са
нан су тол
нан су тол
ты
ты
рып ала
рып ала
нің сәу
нің сәу
ле
ле
а
а
с
с
с
а
а
а
с
лі Ита
лі Ита
лия 
лия 
с
с
ы
лік іс-ша
лік іс-ша
-
-
лия 
лия 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

52
Ғи ба дат ха на ның қи ра ған үйін ді ле рі, екі қа бат ты үй лері мен 
қой ма лары сақ тал ған Ма чу- Пик чу ға же ту оңай емес. Агуас-
Каль ен тес қа ла шы ғы на те мір жол кө лі гі ар қы лы жет кен соң, 
ав то бус пен Ма чу-Пик чу ға же ту ге бо ла ды.
7. Чи чен-Ица – Мек си ка-
ның Юка тан тү бе гін де ор на-
лас қан кө не қа ла. Бұл қала 
майя өр ке ние ті нің да му ын да 
мә де ни жә не сая си рөл ат қар-
ды. Бі рақ Чи чен-Ица қа ла сы да 
ие сіз қал ды. Оның се бебі әлі 
ашылған жоқ. Ис пан шап қын-
шы ла ры құ пия қа ла ға бай ла-
ныс ты бар лық қол жаз ба лар ды 
жой ып 
жі бер ген. 
Би ік ті гі 
30 метр ге же те тін 9 са ты лы 
Ку куль ка на пи ра ми да сы – Чи -
чен-Ица қа ла сы ның бас ты ны -
ша ны. Мы сыр елі нің пи ра ми-
да ла ры мен 
са лыс тыр ған да 
Ку куль ка на пи ра ми да сы ай -
тар лық тай кі ші.
(massaget.kz)
1. Кө не қа ла лар дың та ри хы нан не бай қа дың дар, олар дың ат қар-
ған қыз ме ті қан дай ой сал ды?
2. Мәтінде бас әріппен берілген күрделі атаулар қандай ережеге 
сәйкес жазылған?
3.
 
Адамзаттың қолынан шыққан бұл кереметтерге қандай баға бе-
рер едіңдер?
4. Не ге бұ лар ды «Әлем нің жа ңа же ті ке ре ме ті» дей міз?
2.
Же ті топ қа бө лі ніп, оқы лым мә ті нін ин то на ция ның құ рам дас 
бө лік те рін сақ тап оқың дар.
Біз дің за ма ны мыз ға дей ін III ға сыр да Ес кен дір Зұл қар-
най ын Кі ші Азия, Ор та Азия, Мы сыр, Оң түс тік Үн діс тан 
ау мақ та рын жау лап алып, ұлы им пе рия құр ған нан кей ін, 
– су не желдің 
әсерінен бұзылу.
А
– ойын-сауық 
көрсетілетін орын.
– адамдарды та-
сымалдайтын жылжымалы 
баспалдақ.
М
– халық, үндістердің бір 
тайпасы.
А
А
52
Р
най
най
ау
ау
мақ
мақ
РР
Р
Р
РРР
М
Же
Же
ті топ
ті топ
бө
бө
лік
лік
те
те
рін сақ
рін сақ
Біз
Біз
ын Кі
ын Кі
А
Адамзаттың қолынан шыққан бұл кереметтерге қандай баға бе
Адамзаттың қолынан шыққан бұл кереметтерге қандай баға бе
рер едіңдер?
рер едіңдер?
Не
Не
ге бұ
ге бұ
лар
лар
ды «Әлем
ды «Әлем
ті топ
ті топ
қа бө
қа бө
Н
ме
ме
ті қан
ті қан
Мәтінде бас әріппен берілген күрделі атаулар қандай ережеге 
Мәтінде бас әріппен берілген күрделі атаулар қандай ережеге 
сәйкес жазылған?
сәйкес жазылған?
Адамзаттың қолынан шыққан бұл кереметтерге қандай баға бе
Адамзаттың қолынан шыққан бұл кереметтерге қандай баға бе
рер едіңдер?
рер едіңдер?
-
дың та
дың та
ті қан
ті қан
дай ой сал
дай ой сал
П
ми
ми
(massaget.kz)
(massaget.kz)
дың та
дың та
ри
ри
В
ты ны
ты ны
нің пи
нің пи
ра
ра
ми
ми
лыс
лыс
тыр
тыр
ған
ған
да 
да 
да
да
сы ай
сы ай
-
-
б
ды 
ды 
гі 
гі 
ты
ты
лы 
лы 
Чи
Чи
-
-
а
а
с
с
с
а
а
а
с
кен соң, 
кен соң, 
с
с
ы
лері мен 
лері мен 
ту оңай емес. Агуас-
ту оңай емес. Агуас-
кен соң, 
кен соң, 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

М А АМЗА Ы
ҰН Ы Ы А
Н
М М
Н
Н
А
53
сая хат шы лар ды қы зық ты ру үшін осы өңір лер де гі 7 сәу лет 
ес ке рт кі шін таң да ған.
Олар әлем нің же ті ке ре ме ті бо лып са нал ды.
1. Мы сыр пи ра ми да ла ры – ежел гі Мы сыр пер ғау ын да ры ның 
өзін дік үл гі де гі ма зар ла ры. Б.з.д. ХХVІІІ ға сыр да са лы на 
бас та ды.
2. Ба был дың ас па лы ба ғы . Б.з.д. VI ға сыр да Ва ви лон әмір-
ші сі кі ші әй елі не ар нап жа сат қан. Бақ ерек ше тә сіл мен 
ас па лы бас пал дақ ты сә кі-алаң ша лар үс ті не са лын ған.
3. Эфес те гі Ар те ми да ғи ма ра ты. Ке зін де әлем де гі ең үл кен 
ғи ба дат ха на бол ған, б.з.д. IV ға сыр да со ғыс ала па ты нан 
қи ра ған.
4. Олимп тау ын да ғы Зевс тің мү сі ні . Б.з.д. V ға сыр да кө не 
грек мү сін ші сі Фи дий піл сүйе гі нен ал тын да тып жа са ған.
5. Га ли кар нас та ғы Мав сол пат ша ның та быт ха на сы . Б.з.б. 
IV ға сыр да са лын ған.
6. Же рор та те ңі зі нің Ро дос ара лын да ғы Күн Құ дайы Ге ли-
ос тың мү сі ні , би ік ті гі 45 метр. Б.з.д. 285 жы лы жа сал ған, 
б.з.д. 224 жы лы жер сіл кі ні сі ке зін де қи ра ған.
7. Алек санд рия шам шы ра ғы . Б.з.д. III ға сыр да жа сал ған, 
мұ на ра сы ның би ік ті гі – 160 метр.
Бұ лар – «Әлем нің ал ғаш қы же ті ке ре ме ті».
(kk.wikipedia.org /wiki)
3.
Өз де рі ңе ұна ған әлем нің бір ке ре ме ті ту ра лы мақаланың тезистік 
жоспарын құрың дар.
4.
«Қа зақ тың же ті ке ре ме ті» жаз ба сын (www.youtube.com) кө рің дер. 
Дәп тер ле рі ңе жа зып алың дар. Пунк туа ция лық, стиль дік тү зе-
ту лер жа саң дар.
5.
Тың да лым бө лі мін де ба ян дал ған Қа зақ стан ның же ті ке ре ме ті нің 
бі рі ту ра лы зерт теу жа саң дар. Өза ра ақ па рат та рың мен бө лі сің дер.
6.
Грам ма ти ка лық, тіл дік нор ма лар ды сақ тап, Қа зақ стан ның же ті 
ке ре ме ті ту ра лы ар гу мен та тив ті эс се (120–140 сөз) жа зың дар.
АР
6.
6.
Грам
Грам
ке
ке
ре
ре
ме
ме
М
Тың
Тың
да
да
лым бө
лым бө
бі
бі
рі ту
рі ту
ра
ра
лы зерт
лы зерт
Грам
Грам
ма
ма
ти
ти
А
тың же
тың же
ле
ле
рі
рі
ңе жа
ңе жа
лер жа
лер жа
саң
саң
дар.
дар.
лым бө
лым бө
лі
лі
Н
жоспарын құрың
жоспарын құрың
дар.
дар.
тың же
тың же
ті ке
ті ке
ре
ре
ме
ме
ті» жаз
ті» жаз
ңе жа
ңе жа
зып алың
зып алың
-
нің бір ке
нің бір ке
П
ік
ік
ті
ті
нің ал
нің ал
ғаш
ғаш
нің бір ке
нің бір ке
В
гі 45 метр. Б.з.д. 285 жы
гі 45 метр. Б.з.д. 285 жы
лы жер сіл
лы жер сіл
кі
кі
ні
ні
сі
сі
шы
шы
ра
ра
ғы
ғы
. Б.з.д. III ға
. Б.з.д. III ға
гі – 160 метр.
гі – 160 метр.
қы же
қы же
б
дий піл сүйе
дий піл сүйе
гі
гі
сол пат
сол пат
ша
ша
ның та
ның та
дос ара
дос ара
лын
лын
да
да
ғы Күн Құ
ғы Күн Құ
гі 45 метр. Б.з.д. 285 жы
гі 45 метр. Б.з.д. 285 жы
а
. Б.з.д. V ға
. Б.з.д. V ға
нен ал
нен ал
тын
тын
да
да
ның та
ның та
быт
быт
с
де әлем
де әлем
да со
да со
ғыс ала
ғыс ала
. Б.з.д. V ға
. Б.з.д. V ға
п
қан. Бақ ерек
қан. Бақ ерек
ше тә
ше тә
не са
не са
лын
лын
ған.
ған.
де әлем
де әлем
де
де
гі ең үл
гі ең үл
ғыс ала
ғыс ала
а
да са
да са
да Ва
да Ва
ви
ви
лон әмір
лон әмір
ше тә
ше тә
сіл
сіл
с
да
да
ры
ры
ның 
ның 
да са
да са
лы
лы
на 
на 
ы
лет 
лет 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

54

жүктеу/скачать 9,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: