Т. Н. Ер ме ко ва, Ш. Л. Ерхожина, А. Е. Тоқбаева а р рр

205
М
А
Н
М Н М
Н
Н А
ба сы лым дар жиі жа за ды. Де ген мен ты ғы рық тан шы ғу дың 
жо лын қа рас ты рып жат қан ре жис сер лер да бар екен.
(www.azattyq.org)
1. Әзіл-ос пақ театр ла ры ның са па сы не се беп ті тө мен деп кет ті?
2. Әзіл ден сы қақ тың ай ыр ма шы лы ғы бар ма?
2.
Са ти рик жа зу шы Кө пен Әмір бек тің пі кі рін ау дио жаз ба дан 
(19. mp3) тың дап, мә тін нен алын ған дәй ек сөз дер ге, үзін ді лер ге 
сүй ене оты рып, кө те ріл ген мә се ле ні бол жаң дар. Екі мә тін де гі ұқ сас 
пі кір лер ді ірік теп жа зың дар.
1. «...Мы сы ба сым адам дар кү ле ала ды» де ген тір кес ті 
қа лай тү сін ді рер едіңдер?
2. Мұх тар Әуе зов тің «Ай на ға қа ра, сон да оң ба ған ның дәл 
өзін кө ре сің...» де ген пі кі рі мен ке лі се сің бе?
3. Ав тор «са ти ра ның иі рім де рін иге ре ал май жүр» де ген 
тір кес ар қы лы не ні аң ға рт қы сы кел ді?
Дер бес ай тыл ған да, ма ғы на лық маз мұ ны то лық берiлген сөй лем 
деп атала ды. Ал дер бес ай тыл ған да ма ғы на лық 
маз мұ ны то лық берiлме ген, ой ол қы лы ғы сезiлетiн сөй лемдi 
деймiз.
Мы са лы: 
Биiк ла уа зым ға же тер жол кей де тым жа қын көрiн­
генiмен, аса жа уап ты әрi қа терлi. Жау ап ты сы – со ңың да ха лық. 
Олар дың ба ры мен жо ғы, ба ғы мен со ры сенiң қо лың да. 
Осын да ғы 
ал ғаш қы сөй лем то лым ды бол са, соң ғы екі сөй лем – то лым сыз. Соң ғы 
сөй лем дердi кон текс тен бө лек айт сақ, ма ғы на сы, әңгiменiң не ту ра лы 
екендiгi түсiнiксiз бо ла ды. Алай да тiлiмiздегi то лым ды, то лым сыз дық 
де гендi шарт ты түр де түсiнуiмiз ке рек, өйт кенi бiр оқи ға не кейiпкер 
жай лы то лық ұғым алу үшiн кей де бiр кiтап та жеткiлiксiз бо луы мүмкiн.
3.
Сатиралық театрлар туралы диалог жазыңдар. Диалог жағдайын -
дағы толымсыз сөйлемдерді толықтырып айтып көріңдер. Толық -
тыра айту қажет пе?
АР
3.
3.
Сатиралық театрлар туралы диалог жазыңдар. Диалог жағдайын
Сатиралық театрлар туралы диалог жазыңдар. Диалог жағдайын
дағы толымсыз сөйлемдерді толықтырып айтып көріңдер. Толық
дағы толымсыз сөйлемдерді толықтырып айтып көріңдер. Толық
тыра айту қажет пе?
тыра айту қажет пе?
ММ
М
ендi шар
лы толы
М
Сатиралық театрлар туралы диалог жазыңдар. Диалог жағдайын
Сатиралық театрлар туралы диалог жазыңдар. Диалог жағдайын
А
А
сөйлем
ердi контекс
түсiнiксiз бола
шартты түрде
лық ұғым
Н
лауа
енiмен, аса жауа
енiмен, аса жа ппты әрi қа
Н
ры мен жоғы, ба
толымды
екстен
-
зымға 
П
мағыналық
деп аталады. Ал
ен, ой олқы
В
қы
қы
В
В
ма
б
ға қа
ға қа
ра, сон
ра, сон
мен ке
мен ке
лі
лі
се
се
сің бе?
сің бе?
де
де
рін иге
рін иге
ре ал
ре ал
ді?
ді?
а
ле ала
ле ала
ды» де
ды» де
ра, сон
ра, сон
да оң
да оң
сің бе?
сің бе?
с
дар. Екі мә
дар. Екі мә
ды» де
ды» де
п
рін ау
рін ау
дио
дио
дер
дер
ге, үзін
ге, үзін
дар. Екі мә
дар. Екі мә
тін
тін
а
деп кет
деп кет
дио
дио
жаз
жаз
ба
ба
с
(www.azattyq.org)
(www.azattyq.org)
деп кет
деп кет
ті?
ті?
ы
дың 
дың 
(www.azattyq.org)
(www.azattyq.org)
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

206
4.
Үзін діні оқып, мә тін ге ан но та ция жа зың дар. Толымды, толымсыз 
сөйлемдерді анықтаңдар.
Шо на Сма ха нұлы ның ана ті лі міз дің шұ бар лы ғы жө нін де 
шым бай ға ба ты рып жаз ған шым шы ма ла ры қан ша ма!
Ол сөй ле ді: «Так-так-так!» деп,
Біз отыр дық: «Қап-қап-қап!» деп.
Жүз қайталап «зна чит ті»,
Әт те ген-ай, ми ды ашыт ты.
Орыс ша-қа зақ ша ны 
са пы рыс ты рып, 
ой ран-бот қа сын 
шы ға рып сөй лейт ін ора шо лақ тар көп бол ды ғой. Қа зір де аз 
емес. Сол бір со ра қы лық қа кү ле қа ра ған сы қақ өле ңі ел ге тез 
та ра ды.
Со сед үй дің ба ла сы
Аз же ген соң хлеб ті,
Ли цо сы на қа ра шы,
Ху дой ла нып жү деп ті.
Оқы ма саң, ло дырь боп,
Сен де ту пой бо ла сың.
Го род та са ған орын жоқ,
Степьте ба ран ба ға сың.
Бұл – са бақ қа зауқы жоқ ұлы на зе кі ген ана сы ның сө зі. Ал 
оған ба ла сы бы лай дей ді:
Мен жиыр ма ға жет кен ше,
Көп сөй лей сің бос, ма ма.
Зря болтайт ет кен ше,
Мо ло ко бер кош ка ға.
Өле ңін көп ке ой са ла тын қо ры тын ды мен аяқ тай ды.
Орыс тілі – аға тіл,
Қазақ тілі – ана тіл.
Көп тіл бі лу мін емес,
Тек «қой ырт пақ» – тіл емес.
Қа зір гі жас тар Шо на аға мыз дың сын-сы қақ та рын оқы-
ған мен, ана тіл дің мәр те бе сі үшін «мың мен жал ғыз алы сып», 
жауға жал ғыз шап қан ба тыр лы ғын бі ле ме?..
(Кө пен Әмір бек)
А
А
206
Р
жауға жал
жауға жал
М
Қа
Қа
зір
зір
гі жас
гі жас
ған
ған
мен, ана тіл
мен, ана тіл
М
жауға жал
жауға жал
А
Өле
Өле
ңін көп
ңін көп
Орыс тілі – аға тіл,
Орыс тілі – аға тіл,
Қазақ тілі – ана тіл.
Қазақ тілі – ана тіл.
Н
Көп сөй
Көп сөй
Зря болтайт
Зря болтайт
Мо
Мо
ло
ло
ко бер кош
ко бер кош
ңін көп
ңін көп
ке ой са
ке ой са
Орыс тілі – аға тіл,
Орыс тілі – аға тіл,
-
Мен жиыр
Мен жиыр
Көп сөй
Көп сөй
П
та са
та са
Степьте ба
Степьте ба
ран ба
ран ба
қа зауқы жоқ ұлы
қа зауқы жоқ ұлы
лай дей
лай дей
ді:
ді:
Мен жиыр
Мен жиыр
ма
ма
В
нып жү
нып жү
саң, ло
саң, ло
дырь боп,
дырь боп,
Сен де ту
Сен де ту
пой бо
пой бо
ла
ла
сың.
сың.
В
та са
та са
ған орын жоқ,
ған орын жоқ,
ран ба
ран ба
б
ла
ла
сы
сы
ген соң хлеб
ген соң хлеб
ті,
ті,
шы,
шы,
ті.
ті.
а
тар көп бол
тар көп бол
ра
ра
ған сы
ған сы
с
рып, 
ой
рып, 
ой
тар көп бол
тар көп бол
ды ғой. Қа
ды ғой. Қа
ған сы
ған сы
қақ өле
қақ өле
п
дық: «Қап-қап-қап!» деп.
дық: «Қап-қап-қап!» деп.
рып, 
ой
рып, 
ой
ран-бот
ран-бот
а
лы
лы
ғы жө
ғы жө
ры қан
ры қан
ша
ша
ма!
ма!
с
ғы жө
ғы жө
нін
нін
ы
дар. Толымды, толымсыз 
дар. Толымды, толымсыз 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

207
М
А
Н
М Н М
Н
Н А
• Мим – қыс қа әрі то сын нан шы ға рыл ған са ти ра лық ба ғыт-
та ғы ко ме дия ның бір тү рі. Тек қи мыл мен сөйлейтін бұл 
жанр әлі күн ге дей ін сах на дан түс пей ке ле ді.
• Мис те рия – ор та ға сыр да ғы ба тыс еуро па лық ді ни 
театр дың бір жан ры. Сю же ті Биб лия мен Еван ге лия дан 
алы нып, қа ла кө ше ле рін де қой ыла тын бол ған. 
• Мо ра ли те – XV–XVI ға сыр лар да пай да бол ған, жа ғым -
сыз образдар сынала тын ба тыс еуро па лық ал ле го рия лық 
дра ма.
• Фарс – XIX–XX ға сыр лар да сы қақ ты ко ме дия ға не гіз-
дел ген же ңіл маз мұн ды күл дір гі қой ылым. Бұл жанр ға 
қа зір гі таң да қа зақ сах на сын да қо йы лып жүр ген са ти-
ра лық қой ылым дар жа та ды. 
(massaget.kz)
5.
«Артық болмас білгенің» айдарындағы са ти ра лық театр лар тура-
лы ақпа рат тарды негізге алып, толымды, толымсыз сөйлемдерге 
5–6 мы сал кел тірің дер.
Үл гі: 
Фарс жанрына қа зір гі таң да қа зақ сах на сын да қо йы лып жүр-
ген са ти ра лық қой ылым дар жа та ды (толымды сөйлем). Оларды 
теледидардан күнде көріп жүрміз (толымсыз сөйлем). 
6.
Екі тап сыр ма ның бі рін орын даңдар.
1. Те ле ди дар дан көр ген бір әзіл ді сах на лау ға дай ын дап ке лің дер. 
Қай жанр ды ал ған да рың ды ай тың дар. Жұ мыс ты же ке, жұп пен 
не ме се топ пен де орын дау ға бо ла ды. 
2. Қазіргі сатиралық театрлар туралы мақаланың тезисін жа зың-
дар. Тақырыбын өздерің қойыңдар.
АР
МА
Қазіргі сатиралық театрлар туралы мақаланың тезисін жа
Қазіргі сатиралық театрлар туралы мақаланың тезисін жа
дар. Тақырыбын өздерің қойыңдар.
дар. Тақырыбын өздерің қойыңдар.
Н
дан көр
дан көр
Қай жанр
Қай жанр
ды ал
ды ал
ған
ған
да
да
се топ
се топ
пен де орын
пен де орын
Қазіргі сатиралық театрлар туралы мақаланың тезисін жа
Қазіргі сатиралық театрлар туралы мақаланың тезисін жа
дар. Тақырыбын өздерің қойыңдар.
дар. Тақырыбын өздерің қойыңдар.
-
рін орын
рін орын
дан көр
дан көр
ген бір әзіл
ген бір әзіл
П
ылым
ылым
П
дар жа
дар жа
теледидардан күнде көріп жүрміз (толымсыз сөйлем). 
теледидардан күнде көріп жүрміз (толымсыз сөйлем). 
рін орын
рін орын
даңдар.
даңдар.
В
гі таң
гі таң
да қа
да қа
зақ сах
зақ сах
дар жа
дар жа
та
та
ды (толымды сөйлем). Оларды 
ды (толымды сөйлем). Оларды 
теледидардан күнде көріп жүрміз (толымсыз сөйлем). 
теледидардан күнде көріп жүрміз (толымсыз сөйлем). 
б
болмас білгенің» айдарындағы са
болмас білгенің» айдарындағы са
ти
ти
ра
ра
негізге алып, толымды, толымсыз сөйлемдерге 
негізге алып, толымды, толымсыз сөйлемдерге 
а
йы
йы
с
ты ко
ты ко
ылым. Бұл жанр
ылым. Бұл жанр
йы
йы
лып жүр
лып жүр
п
лық ал
лық ал
ле
ле
го
го
ме
ме
дия
дия
ылым. Бұл жанр
ылым. Бұл жанр
а
ге
ге
лия
лия
ған, жа
ған, жа
ғым
ғым
го
го
рия
рия
с
лық ді
лық ді
ни 
ни 
лия
лия
дан 
дан 
ы
ғыт
ғыт
-
-
мен сөйлейтін бұл 
мен сөйлейтін бұл 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

208

жүктеу/скачать 9,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: