Тақырып Қазақстан республикасындағы шағын және орта бизнес субъектілерін несиелендіру ерекшеліктері

тақырып ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕС СУБЪЕКТІЛЕРІН НЕСИЕЛЕНДІРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

1 Шағын және орта бизнесті несиелендірудің теориялық негіздері.....................6

1.1 Мемлекет экономикасында шағын және орта бизнестің мәні мен қажеттілігі....................................................................................................................6

1.2 Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнесті несиелендіру механизмінің ерекшеліктері.....................................................................................10

2 Қазіргі таңдағы ҚР шағын және орта бизнесті несиелендіруді талдау...........19

2.1 ҚР шағын және орта бизнестің даму тенденциясы және оны қаржылық – несиелік қолдау механизмін талдау.........................................................................19

2.2 «Қазақстан Халық Банкі» АҚ жалпы қаржылық көрсеткіштерін талдау....28

3 Қазақстан Республикасында шағын және орта  бизнесті несиелендірудің мәселелері мен перспективалары.............................................................................43

3.1. Шағын және орта бизнесті несиелендіруді дамыту мәселелерін реттеу жолдары......................................................................................................................433.2. Шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудағы кездесетің мәселелері мен жетілдіру жолдары....................................................................................................51

Қорытынды.................................................................................................................58

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі............................................................................61

Кіріспе
Бүгінгі таңда капиталды жұмсау бәсекесінің артуы көрініс табады. Отандық банктер қарыз алушылар үшін несиелерді алуды жеңілдете бастады, несие беру процесі ықшамдалып, пайыздық ставкалардың төмендеу тенденциясы байқалуда. Сонымен қатар коммерциялық банктер ұзақ мерзімді несиелер бөліп отыр. Өйткені әдеттегі қысқа мерзімді, айналым капиталының толықтыру мақсатына бөлінген несиелер несиелік портфелінің көлемінің ауытқуына әсерін тигізеді. Банктер өздерінің ішкі несиелік саясаттарына сай несиелік талдаудың әдістемесін жасап, оны маркетингтік жоспарға сәйкес несиелендіретін салалардағы кәсіпорындардың несиелік қабілеттіліктерін анықтауда қолдануы қажет.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. ҚР Президентінің Қазақстан халқына арнаған ұзақ мерзімді «Қазақстан – 2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты жолдауындаҰлттық экономикамыздың  жетекші күші - кәсіпкерлікті жан-жақты қолдау деген болатын, осыған байланысты келесідей негізгі міндеттер койылған:

1. Шағын және орта бизнесті дамыту

2. Мемлекеттік-жекеменшік әріптестігінің жаңа үлгісі  «Қуатты бизнес - Қуатты мемлекет»

3. Жекешелендірудің жаңа кезеңі - мемлекет рөлінің өзгеруі [1,4].

Шағын және орта кәсіпкерлік немесе бизнес – бүгінгі өркениетті дүниежүзілік экономикалық даму жүйесіндегі болашағы күмән келтірмейтін салалардың бірі болып саналады. Нақты сектор және сауда кәсіпорындары мен компаниялары Қазақстан экономикасының дамуына, өсуіне, ұлттық табыс, жалпы ішкі өнім, жалпы ұлттық өнім, жұмыспен қамтылу дәрежесі және тағы да басқа көрсеткіштердің артуына тікелей әсер етеді. Кейінгі жылдары елімізде шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуға көбірек көңіл бөліне бастады. Шағын бизнестің дамуының бірден бір көзі банктік несие болып табылады. Экономиканың нақты секторын және де сауда фирмаларын коммерциялық банктердің несиелеуі – ұлттық экономиканың өсуіне олардың қосқан үлесі, басқа жағынан қарағанда банктердің атқаратын өзінің қызметтері қаржылық сектордың, яғни экономиканың ажырамас бөлігі. Олардың дамуы мемлекеттің, экономика агенттерінің шаруашылық өмірі үшін пайдалы, әрі тиімді.

Банк саласы Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы саласының бiрi болып табылады. Бүгiнгi күнi шағын және орта бизнестi дамыту үшiн мемлекет тарапынан түрлі жаңа қадамдар жасалынуда. Шағын және орта бизнестiң жоғары деңгейде қызмет етуiн ұйымдастыру үшiн конструктивтiк бизнес-идея, тиiмдi басқару (менеджмент) және қаржының жеткiлiктi болуы шартты жағдай.

Осыған байланысты кейбiр кәсiпкерлерде өз бизнесiн ұйымдастыруына қажетті қаражаттың жетiспеушiлiк мәселесi туындап отыр. Әлемдiк тәжiрибеде мұндай мәселелер әр түрлi жолдармен шешiледi. Сондықтан, ақшалай қаражаттарға иелiк ететiн инвестициялық қорлар, банктер, мемлекет тәуекелге бел буып, жаңадан iс ұйымдастырушы кәсiпкерлермен бiрiге отырып, олардың тауарларды өндiру мен қызмет көрсетулерiн қаржыландыруы керек. Бұл тұрғыда жеке инвесторлар үшiн жоғары табыс алу мүмкiндiгi тұрса, ал мемлекет үшiн жұмыссыздық мәселесі шешіледі немесе жобаның әлеуметтiк мәнiн арттырудың мүмкіндігі туындайды.

Сондықтан, халық шаруашылығы саласындағы банк жүйесiнiң мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз етудегі алатын орны ерекше.

Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеудің ғылыми негізіне тереңнен қалам тартқан батыс елдерінің осы салада зерттеулер жүргізген маман-ғалымдардың еңбектері кеңінен қолданылды. Атап айтқанда, Д. Кейнс, Е.Ф., Жуков, О.И. Лаврушин, О.Б. Баймұратов, Г.Т. Қалиева, Қ.Қ. Ілиясов, Н.Қ. Мамыров, Ғ.С. Сейітқасымов, М.С. Саниев, Н.Н. Хамитов сияқты ғалымдардың және көптеген басқа да отандық экономистердің еңбектері кеңінен пайдаланылды.

Дегенмен, аталған еңбектерде несиелеудің әдістері мен тәсілдері бүгінгі күннің талабына сай жан-жақты қарастырылған деп айту мүмкін емес. Жалпы несиелеу үдерісінде көптеген мәселелер көтеріліп жатқанымен, нақты шағын және орта бизнесті несиелеу мәселелері әлі де болса ғылыми тұрғыда терең негіздеуді талап етеді.

Аталған мақсаттарға жету үшін мынадай міндеттерді орындау шарт:

• 
  шағын және орта бизнестің экономиканың дамуындағы алатын рөлін көрсету және оның мазмұнын ашу;
  
• 
  кәсіпкерлік субъектілерінің қызметін несиелеудің тәжірибелік мәселелерін қарастыру және оған баға беру;
  
• 
  шет елдік және отандық несиелеу үдерісінің тәжірибелік мәліметтеріне сүйене отырып шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеуге зерттеулер жүргізу;
  
• 
  бизнес субъектілерін несиелеуді жетілдіруге байланысты ұсыныстар мен тұжырымдар жасау.
  

• 
  шағын және орта бизнес және шағын және бизнесті несиелеу сияқты экономикалық терминдердің ұғымдары зерттеліп және олар бойынша авторлық көзқарастар ұсынылды;
  
• 
  Қазақстандағы шағын және орта бизнесті дамыту факторлары құрастырылып, бір жүйеге келтірілді;
  
• 
  шағын және орта бизнесті мемлекет тарапынан қаржы-несиелік және инвестициялық қолдау саясатының негізгі бағыттары ұсынылды;
  
• 
  республикадағы шағын және орта бизнесті дамытуды тежейтін және несиелеуге кедергі болып отырған негізгі факторлар және олармен күресудің іс-шаралары анықталды;
  
• 
  коммерциялық банктердің шағын және орта бизнесті несиелеу үдерісін жетілдіру бойынша ұсыныстар келтірілді.
  

Тарихи түрде шағын кәсіпкерлік өзімен тауарлар мен қызметтердің локальді нарығына бағытталған дербес шаруашылық қызметті білдіретін. Бұндай кәсіпорындар ірі капиталдан тәуелсіз болған, салықтарды төлеген, мемлекеттің қолдауын қажет етпеген және өз араларында кооперацияланбаған. Бұл – классикалық шағын және орта кәсіпкерлік, бұдан еңбек бөлінісінің тереңдеуіне, капиталдың жинақталуына және көлік қызметтеріне қол жетерліктің өсуіне байланысты ірі фирмалар өсті.

Қазіргі экономикада ірі бизнеспен бірге шағын және орта бизнес қажет. Шағын және орта бизнес – бұл әр түрлі кәсіпкерлермен бірігіп немесе жеке түрде құрылған кәсіпорындар; жанұялық, шағын кооперативтік және ұжымдық, әр түрлі серіктестіктер және акционерлік қоғамдастықтар формаларында.

Оларға келесілер тән:

• 
  тауарларды және қызметтерді жасауда тым тар мамандық;
  
• 
  нарықтық сұранысқа тауарлар және қызметтер ұсынысының қатал бағытталуы және пайданы алу;
  
• 
  ғылыми-техникалық жаңалықтарға – жетістіктерге жоғары сезімталдылық;
  
• 
  нарықтық шарттардың өзгеруіне икемді және тез әсер етуі;
  
• 
  клиенттер талабы бойынша тауарлар шығарылымының кең әртүрлілігі;
  
• 
  инициатива және дұрыс тәуекел үшін мүмкіндіктердің ашықтығы;
  
• 
  кәсіпорындар қызметінде нақты басқарушылық және маневрлік;
  
• 
  ұжымның алдында тұрған мақсаттарға тиімді жету үшін сау психологиялық күй.
  

Шағын және орта кәсіпорындардың бұндай түрінің болуының кепілі жергілікті табиғи шарттар (ауылшаруашылық өнімнің, табиғи материалдардың жергілікті түрлері), тұтынушылардың қалаулары, дәстүрлі мамандану болып шығады.

Кәсіпкерліктің берілген түрі әрқашанда болады және дамып отырады: ірі өндірушілер оны ығыстыра алмайды, өйткені ресурстар және сұраныс локальді және жиі кездерде ерекше сипатқа ие болады, олар көпшілік өндіріс үшін кеңістік бермейді. Осы түрдің кәсіпорындарының даму перспективасы жергілікті тұрғындардың сатып алушылық қабілетінің, туризмнің дамуының өсуіне байланысты болады, ол оған мемлекетпен салынатын салықтық жүктемемен ұсталынады. Өңір тұрғындарының қажеттіліктерінің құрылымындағы өзгерістеріне байланысты жергілікті шағын бизнес құрылымы да өзгереді.

Шағын және орта кәсіпорындардың ұсақ сериялы және жеке тобының айырмашылық жақтары: іс негізінде жинақталған отбасы капиталы, бірінші кезекте жергілікті нарықтардан тәуелділігі, капиталдың қызметтің басқа түрлеріне немесе өңірлерге жүрмеуі [2,113].

Шағын және орта бизнестің екінші, ең бұқаралы түрі – бұл ірі кәсіпорындар үшін қызметтердің және жинақтайтынның жабдықтаушылары. Ірі электроқұрылғы, электрондық, автомобильдік монополияларда, сонымен бірге шағын және орта фирмаларда жүз мыңдық жабдықтаушы бар екені бізге мәлім, бірақ, бұдан басқа, әлемде миллиондаған шағын компаниялар қызмет көрсетуді және олардың бұйымдарының жөндеуін жүзеге асырады. Шағын кәсіпкерліктің бұл түрі экономиканың қалыпты жұмыс жасауы үшін қажет; өндірістің, еңбек бөлінісінің және ғылыми-техникалық прогрестің дамуының өсуіне қарай оның ауқымдары көбееді.

Бірақ бұндай кәсіпорындарды экономикалық түрде толық дербес деп атауға болмайды. Олардың өткізуі толығымен ірі тапсырыс берушілердің сатып алуларына немесе фирмалық бұйымдардың қызмет көрсетуіне байланысты. Жиі кездерде тармаманданған өнімді тек қана бір нақты сатып алушыға – монополистке сатуға болады.

Шағын және орта кәсіпорындардың қарастырылған екінші, сансыз түрінің сипатты жақтары: жеткіліксіз меншікті капитал, басты серіктестен, оның бағалық, несиелік, ғылыми-техникалық саясатынан, жылпы оның жағдайынан тәуелді. Бұнымен сондай кәсіпорындардың тұрақсыздығы негізделген, олар бірінші кезекте басты серіктестің жағдайына және шаруашылық саясатына әрекет етеді. Осындай түрдің кәсіпорындары тәуелсіздерге қарағанда өзінің қызмет ету саласын және орнын жеңіл ауыстырады.

Қарастырылатын кәсіпорындардың үшінші түрі – мәні бойынша өндірістік кооперацияның формасы болып табылатын шағын және орта акционерлік және пайдық қоғамдардың кішігірім тобы.

Шағын және орта кооперативті кәсіпорындардың сипатты жақтары: қаржылық тұрақтылық, жергілікті нарыққы және жабдықтаушыларға бағытталуы. Біріншісі де, екіншісі де кепілдендірілген, өйткені жабдықтаушылар, сонымен бірге сатып алушылар да осы кәсіпорындардың бірге иемденушілері болып табылады. Шағын және орта бизнесте кооперативті кәсіпорындар үлесінің көбеюін күту қажет емес: дамыған елдерде ол өз орнын толтырды.

Шағын және орта кәсіпорындардың бесінші және соңғы түрі шағын бизнесі мемлекет жағынан маңызды жеңілдіктерімен пайдаланатын елдерде таралған. Шағын бизнестің бұған дейінгі түрі сияқты, ол жалған кәсіпкерлік болып табылады, оның мақсаты – капиталдың кеңейтілмеген өндірісі, яғни тек қана салықтағы үнемдеу.

Біз қазақстандық экономика толығымен нарықтық қатынастардың өмірге икемді жүйеге кіргеніне куәгерміз, бірақ, шындыққа келсек оларды толығымен ерікті және жоғары дамыған деп атауға болмайды. Бірақ та нарықтық экономиканың потенциалын табысты пайдалануының және қазақстандық экономика өнеркәсіптің жақсы дамыған шикізаттық секторына және банктік жүйеге ие болатынының арқасында, әлемдік нарықтың жағымды конъюнктурасының шарттарында ол қазіргі уақытқа дейін өсудің жоғары темптерімен дамып келе жатыр. Төрт постдағдарыстық жылдардың ішінде ҰЖӨ көлемі 39,1% өседі. Елде көз алдында инвестициялық шу – негізгі капиталға инвестициялардың көлемі 102% көбееді. Бұндайға Қазақстан бұрынғы кеңестік экономикасы дамуының ең жақсы жылдарында да ие болған жоқ. Қазіргі уақытқа дейін де елде жағымды сауда сальдосы. Қазақстанда тұрақты ұзақ мерзімді экономикалық өсуге бірте-бірте өту үшін жағымды шарттар жасалған болатын, бұнымен пайдаланбай қалу қате болатын еді. Қазақстандық банктік жүйе үшін спекулятивті табыстардың арқасында әрекет етудің және жетілгендікке ие болудың дәуірі, «қысқа ақшалар» стратегиясының дәуірі, аяқталып келе жатыр немесе аяқталған. Елдің жүйе құраушы банктері үшін басқа стратегия – нақты экономиканың қысқа және ұзақ мерзімді несиелендіруінің, қаржылық қызметтердің шеңберін кеңейтуінің және сапасын жоғарлатуының, стратегиялық клиенттер үшін күресінің стратегия дәуірі басталып жатыр [3,64].

Шағын бизнес Қазақстан экономикасының дамуында үлкен рөлді атқарады. Бұған өнеркәсіптік даму, экспорт және, әсіресе, дамып келе жатқан және дамыған елдердегі жұмысбастылық үшін шағын кәсіпорындарының маңыздылығының өсу тенденциясы көрсетеді.

Шағын және орта бизнес нарықтық экономиканың негіздерінің негізін қалыптастырады. Ұлттық экономиканың дамуында басшы бола отырып, ол жалға алудың, өндірістің, сатудың, қызмет көрсетудің, өнімді соңғы тұтынушыға дейін жеткізудің аспектілерінде аса маңызды рөлді атқарады. Кәсіпкерлердің ортаңғы жігіне тұрғындар жұмысбастылығының мәселелерін шешуінде үлкен үмітті жүктейді. Әсіресе шағын және орта кәсіпорындарда негізінен жұмыс орындары пайда болады. Бұдан басқа кездерде, қарқынды дамып келе жатқан шағын және орта бизнестің кәсіпорындары экономикалық құрылымдарды тұрып қалулардан сақтайды және әрқашанда төменнен бәсекелестікті жандандырып отырады. Нарықтардың талдауымен айналыса отырып, жаңа өнімдерді өндіре отырып, шағын және орта кәсіпорындар экономикалық өсу үшін алғышарттарды құрайды.

Жұмыс орындарын ұсынудан және осы жағдайда республикада жұмыссыздық деңгейінің азаюынан басқа шағын бизнес бәсекеге қабілетті қарқынды және диверсификацияланған экономиканы құруына үлкен салым кіргізеді.

Шағын бизнес ғылыми-техникалық прогрестің жаңа лептерін тез «сіңіреді», өйткені ол әмбебап бұйымдарды өндіру үшін аса бейімделген, техникалық жағынан тез және арзан қайта қаруланады, аз капиталсалымын талап етеді және олардың жеделдетілген өтімділігін қамтамасыз етеді. Жиі кездерде ұсақ фирмаларды құру қандай да жаңашылдықтың коммерциялық пайдалануын іске асырады.

Көптеген жылдары шағын кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік саясатының ауқымдарында, бағыттылығында және мекенжайлығында білінген негативті факторлардың бірі шағын бизнес түсінігінің айқынсыздығы болып табылатын. Жалпы кәсіпкерліктің қандай бөлігін шағынға, орташасына жатқызу керек екені айқын болған жоқ. Бұған байланысты салық саясатында, кәсіпкерлік субъектілері үшін салықтық және кедендік саясатында шалыстырулар долып жатыр, бұнымен негізінен шағын кәсіпорындарға зиян келтіру мақсатында бизнестің ірі кәсіпорындары пайдаланған.

Халықаралық іскер терминологияның көзқарасына қарай «шағын кәсіпкерлік» түсінігінің аналогтары жоқ және «small business» терминінің отандық нұсқасының аударымы болып табылады.

Қазақстан Республикасы Президентінің «Шағын кәсіпкерліктің дамуын белсендіруді және мемлекеттік қолдауды күшейту бойынша шаралары туралы» Жарлықты қабылдаумен шағын кәсіпкерлік субъектілерінің құқықтық мәртебе анықталған болатын, ал 1997 жылы үкіметтің арнайы қаулысын қабылдауымен шағын кәсіпорындардың мәртебесі, активтердің жалпы құнының лимиті және санының нормативтері анықталған болатын.

Осы нормативтерге сай шағын кәсіпорындарға жұмыскерлер санымен кәсіпорындар жатқызылады:

• 
  өндірістік салада және құрылыста – 50 адамға дейін;
  
• 
  ауыл шаруашылығында, ауылшаруашылық өнімдерді қайта өңдеуде – 50 адамға дейін;
  
• 
  көлікте және байланыста – 25 адамға дейін;
  
• 
  ғылымда және инновациялық қызметте, венчурлік фирмаларды қоса отырып – 20 адамға дейін;
  
• 
  бөлшек саудада және тұрмыстық қызмет көрсетуде – 30 адамға дейін;
  
• 
  басқа салаларда және қызметтің басқа түрлерін жүзеге асыру кезінде – 50 адамға дейін.
  

Осылай біз, шағын бизнесте шағын кәсіпкерліктің критерийіне кіретін заңды және жеке тұлғаларды ескереміз [4,58].

• 
  тез өтелетін жобаларды іздеу;
  
• 
  аймақтар деңгейінде бірігу керек;
  
• 
  өзара көмектің класын және несиелік серіктестерді құру.
  

Сонымен, нарықтық экономика -  бұл кәсіпкерлік экономикасы, оның негізгі элементі кіші, орта бизнес болып табылады.   Ол аймақтық экономиканың дамуында лидер бола отырып, ол өндіріс, сауда, қызмет көрсету, соңғы тұтынушыға өнімді жеткізу барысында аса маңызды орын алады.

        Сондықтан қазіргі отандық экономиканың жаңа сапалы сатыға көшуінің басты белгісі шағын және орта бизнестің жан-жақты дамуына қол жеткізу болып табылады.

        Шағын немесе орта бизнестің елдің әлеуметтік-экономикалық орны мен мүмкіндігін өндірісі дамыған елдер тәжірибесінен көруге болады.  Кейбір шет елдер экономикасында  шағын немесе орта бизнес кәсіпорындарының 90-95% құрап, ұлттық өнімнің 20-25% өндіреді.

«Қазақстан-2050» стратегиясы-қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында  «Отандық кәсіпкерлік жаңа экономикалық бағыттыңқозғаушы күші болып табылады.   Бүгінгі күннің міндеті – ұсақ кәсіпорындар мен жеке кәсіпкерлерді орта деңгейге көшіру үшін жағдай және алғышарттар қалыптастыру» деп атап көрсеткен болатын.

Осыдан ҚР әлеуметтік-экономикалық  өмірдің алдағы уақытта  дамуы отандық кәсіпкерлердің оның ішінде  шағын, орта бизнесті қарқынды қызметтері мен оны банктік несиелендіру көлемiн ұлғайту көмегімен қол жеткiзу, яғни бар оң нәтижелердi одан әрi  дамытып, оның саны мен сапасын және тиiмдiлiгiн арттыру.

Жалпы, ҚР бойынша 2018 жылдың 1 қаңтарындағы жағдайға сәйкес, ішкі жалпы өнімдегі шағын және орта кәсіпкерліктің үлесі 17,8 пайызды құрап, ШОБ айналысатындар саны 2,5 млн. адамға жеткен. Олардың ішіндегі белсенді субъектілер саны 760 мыңнан астам адамды құрап, шығарған өнімі 8,0 трлн. теңге болып отыр.

 Бұл көрсеткіштер қалаған талаптар мен еліміздегі мүмкіндіктерден төмен. Осы жағдайларда ШОБ дамытудың маңызды бағыты оны несиелеу қарқындылығын арттыру болып табылады.

Осыған байланысты Қазақстан Республикасы бойынша 2015-2018 жылдар аралығындығы шағын және орта бизнеске берілген несилердің экономика салалары бойынша үлесін талдап көрейік (кесте1).
Кесте 1

Шағын және орта бизнеске берілген несилердің экономика салалары бойынша үлесі, %

Берілген кесте мәліметтерінен экономикалық салалары ішінде өнеркәсіп саласындағы    ШОБ несиелеу 23,2 пайыздан 35,5 пайызға дейін өскен немесе 12,3 пайыз абсолюттік өсімді көрсетіп отыр. Оған кәсіпкерлерді өнеркәсіпке бет бұруы  себеп болып отыр. Ауыл шаруашылық саласында қазіргі кезеңде мемлекет тарапынан қолдау көрсетудің 2017-2018 жылдарға арналған Мемлекеттік және аймақтық бағдарламаларына сәйкес ауыл шаруашылығын қаржыландыру да 1,6 пайызға өскен. Ал сауда саласы өз кезегінде 2014 жылы 29,8 пайыздық үлесін құраса, 2016 жылы 36,7 пайызға дейін өсіп, ал 2018 жылы 29,2 пайыз болған.

Енді  жалпы несие көлеміндегі ШОБ берілген несиелерінің үлесін қарастырып көрелік (2-кесте).

Кесте 2

       2-кесте мәліметерінен Қазақстандағы екінші деңгейлі банктердің шағын және орта несиемен қамтамасыз етуі, барлық несиелердің ішінде 2016ж.-16,8%, 2017ж.- 26,9 % және 2018ж.- 24,9%  құраған. Бұл мәліметтерден шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін банк несиелердің орташа үлесі 22,8  % құрап отыр.  

        Қазақстан Республикасында бір неше, ең ірі банктердің шағын және орта бизнеске көрсетілетің қызметтер мен несиелеу бағдарламаларын, ұсыныстарын қысқаша қарастырып көрейік.

«Қазақстан Халық банкі» АҚ-мы кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлғаларға несие беру бағдарламасын жүргізеді. Сондай-ақ, тауар айналымын өсіру, айналым капиталын толықтыру, көрсетілген қызметтер көлемі немесе өндіріс көлемін ұлғайту, машина сатып алу, құрылғылар, шикізаттар мен материалдар, құрылыс және қозғалмайтын мүлікті жөндеуден өткізу сияқты кәсіпкерлік қызметтер субъектілерін несиелендіреді. Несиелендіру қозғалатын және қозғалмайтын мүлікті кепілге алу барысында жүргізіледі.