Ежелгі Қытай философиясының жалпы сипаты, өзекті ұғымдар және даму кезеңдері

Ежелгі Қытай философиясының жалпы сипаты, өзекті ұғымдар және даму кезеңдері.

1.Заттық Ци арқасында заттар мен тірі организдер материалды формаға ие болады. 2. Рухани Ци адам және тірі тіршіліктің жаны. Рухани Ци – адам өмірінің негізі. Тәні – жаны сау, табысты, жолы болғаш адамның циі – «таза», «сәулелі». Әлсіз, ауру, жолы сәтсіз адамның Циі «ауыр». «лас», «күнгірт».Табысқа, тәндік және рухани саулыққа, бақытқа жету үшін адам өз бойын барлық артық, ауыр, лас энергиядан тазартуы қажет. Шэнь- адам тұлғасының негізін құрайтын және (Ци сияқты емес) өлімнен соң жойылмайтын адам бойындағы сарқылмас рухани энергия. Мұндай үш түрлі космостық энергиядан өзге қытай философиясы екі түрлі сексуалды энергияны бөледі; Ян– ерлік бастама, сексуалды энергия; Инь - әйелдік бастама, сексуалды энергия. Бүкіл тіршілік екі қарама-қарсылықтан құралады: тірі табиғатта адамдар, жануарлар, ер әйелге бөлінсе, өлі табиғаттада ерлік бастама (ян) (күн , аспан, құрғақтың салмақсыздық жеңілдік) жәгн Инь (Ай, Жер, тегістік, ылғал) бар. Қытайлық дүниетаным бойынша тірі және өлі табиғат, бүкіл дүние тіршілігі негізінде Тай-цзи-ян мен иньнің бірін-бірі өзара толықтыруы, алмастыруы, бірлігі мен күресі жатыр. Даосизм дүние құрылысы мен тіршілігінің негіздерін және адам, табиғат, космостың байланыс жүйелерін түсіндіруге тырысатын Қытайдағы ең ежелгі философиялық ілім. Негізін қалаушысы б.д.д VI ғасыр соңымен V ғасыр басында өмір сүрген Лао Цзы. («Қарт ұзтаз»). Ғұмыр тарихы. Аңыз бойынша, қартайған Лао-Цзы Қытайдан кетпек болған көрінеді. Сонда қамал қарауылдарының бастығы Лао-Цзыдан Қытайға өз даналығының жұрнағын қалдырып кетуін өтініпті-міс. Ойшыл келісіп, «Дао- дэ - цзинь» кітабын жазып қалдырыпты. Қазіргі заманғы ғалымдар пікірінше, Лао-Цзы өмірде тіпті болмаған, ал «Дао- дэ - цзинь» - түрлі авторлардың текстерінің жинағы. Конфуциандық.Негізін қалаушысы б.д.д 551 – 479 жыл өмір сүрген Конфуций (Кун-фу-цзы) («Ұстаз Кун»). Ғұмыр тарихы. Өмір сүрген уақыты, біздің б.д.д 551-479 жылдар аралығы. Ол қазіргі Шаньдунь провинциясының территориясында орналасқан, ертедегі Лу патшалығында, кедейленген ақсүйектер отбасында дүниеге келді. Негізгі еңбектері. Конфуций мектебінде оқытылатын басты еңбектер – «Алты Канон» деп аталған. «Алты Канон» - Конфуцийдің бекзада шәкірттерінің оқуынын негізін құраған, ал кейінірек конфуциандық әдебиет канондарына енген 6 көне кітап болатын. Олар: 1.«И-цзин» («Өзгерістер кітабы»); 2.«Ши-цзин» («Әндер кітабы»); 3.«Шу-цзин» («Құжаттар кітабы»); 4.«Ли -цзи» («Ритуалдар туралы жазбалар») 5.«Юэ-цзин» («Әуен кітабы») –жеке шығарма ретінде сақталынбаған.; 6.«Чунь-цу» («Көктемдер мен Күздер Анналы») – б.д.д 722 жылдан басталып, б.д.д 479 жылмен, яғни Конфуций дүние салған жылмен аяқталатын Лу патшалығының жылнамасы.

3.Біртұтас - қандай да бір болмыстан, ойлаудан, сезімнен жоғары 4.Біртұтас – барлық нәрсенің, барлық заттардың, идеялардың, құбылыстардың, қасиеттердің, (жақсы мен жаманның негізі). Ақыл: 1.«біртұтастан» - туындайды;2.«біртұтастан» - ажыратылған;3.біртұтасқа қарама-қарсы;4.барлық заттың мәні болып табылады;5.жер бетіндегі тірі тіршілік. Жан:1.Барлық заттар мен құбылыстарды өзара байланыстыратын қозғалғыш субстанция. 2.Жан ажалсыз; 3.Адам жаны (заттың жаны) - әлемдік жанның бөлшегі;4.Жан: әлемдік және жеке адамның жаны болып бөлінеді;5.Заттар мен өлі табиғаттың жаны болуы мүмкін (гилозоизм);6.Адам тәні өлгеннен соң жер асты патшалығында өз әрекетіне жауап беріп болғаннан кейін қайтадан жаңа формаға (тәнге) енеді;7.Жанның тұрақтылығы мән тәннің алмасуы – Космостың табиғи заңы. Платонның гносеологиясы (дүниенің идеалистік картинасы): 1.материалды дүние – «идеалар әлемінің» бейнесі ғана; 2.Таным объектісі ең алдымен «таза идеялар» болуға тиіс; 3.«таза идеяларды» сезімдік таным арқылы тану мүмкін емес (сезімдік таным ақиқат білім бермейді (тек пікір – «докса» ғана )); 4.«таза идеаларды» жоғары рухани әрекет нәтижесінде ақыл арқылы ғана тануға болады. (идеалистік таным); 5.Жоғары рухани әрекет – дайындығы бар адамдарға: білімді, интелектуалды философтарға ғана тән. Тек солар ғана «таза идеаларды» көре және тани алады. Платонның мемлекеттік теориясы. Өзіне дейінгі ойшылдардан ерекшелігі: Платон өз философиясында мемлекет мәселесінде айрықша тоқталды. (Сократқа дейінгі философтар: Фалес, Гераклиттер, т.б қоғам, мемлекеттер теориясымен емес дүние негізін анықтау және табиғат құбылыстарын түсіндірумен айналысты). Платон мемлекетті 7 түрге жіктейді: 1.Монархия – бір адамның әділетті билігі. 2.Тирания – бір адамның әділетсіздік билігі. 3.Аристократия – азшылықтың әділетті билігі. 4.Олигархия – азшылықтың әділетсіздік билігі. 5.Демократия – көпшіліктің әділетті билігі 6.Тимократия – көпшіліктің (армия, әскербасылдардың) әділетсіз билігі 7.Платон «болашақтың мемлекеті» деген атпен - әлі болмаған, бірақ келешекте орнайтын, мемлекеттік билікпен заңдардың қажеттілігі болмайтын идеалды мемлекетті сипаттайды.